Wengine Waweza Kusaidiaje?

“IKIWA kuna lolote niwezalo kufanya, nijulishe tu.” Hivyo ndivyo wengi wetu humwambia rafiki au mtu wa ukoo aliyefiwa karibuni. Oh, twamaanisha hivyo kwa moyo mweupe. Tungefanya jambo lolote ili kusaidia. Lakini je, huyo aliyefiwa hutuita na kusema: “Nimefikiria lile uwezalo kufanya ili kunisaidia”? Kwa kawaida sivyo. Kwa wazi, huenda tukahitaji kuchukua hatua fulani ya kwanza ikiwa kwa kweli tutamsaidia na kumfariji mtu anayehuzunika.

Mithali moja ya Biblia husema hivi: “Neno linenwalo wakati wa kufaa. Ni kama machungwa katika vyano vya fedha.” (Mithali 15:23; 25:11) Kuna hekima katika kujua la kusema na lisilopasa kusemwa, la kufanya na lisilopasa kufanywa. Hapa pana madokezo machache ya Kimaandiko ambayo baadhi ya wale waliofiwa wameona kuwa yenye msaada.

La Kufanya . . .

Sikiliza: Uwe “mwepesi sana juu ya kusikia,” husema Yakobo 1:19, NW. Mojapo mambo yenye kusaidia zaidi uwezalo kufanya ni kushiriki umivu la yule aliyefiwa kwa kusikiliza. Wengine waliofiwa huenda wakahitaji kuongea juu ya mpendwa wao ambaye amekufa, juu ya aksidenti au ugonjwa uliosababisha kifo hicho, au juu ya hisia zao tangu kifo hicho kitokee. Kwa hiyo uliza hivi: “Je! ungependa kuongea juu yalo?” Acha wao waamue. Akikumbuka wakati baba yake alipokufa, kijana mmoja alisema hivi: “Ilinisaidia sana wakati wengine walipouliza lile lililotukia kisha wakasikiliza kwelikweli.” Sikiliza kwa saburi na kwa kusikitikia bila ya kuhitaji kuhisi kwamba ni lazima uandae majibu au masuluhisho. Waruhusu waeleze lolote lile watakalo kushiriki.

Andaa kitia-moyo: Wahakikishie kwamba walifanya yote yaliyowezekana (au lolote jingine ujualo kuwa kweli na hakika). Watie moyo wajue kwamba lile wanalohisi—huzuni, kasirani, hatia, au hisiamoyo nyingine—ni jambo la kawaida tu. Waambie juu ya wengine uwajuao waliopata nafuu kwa mafanikio kutokana na hasara iyo hiyo. “Maneno [hayo] yapendezayo” ni “afya mifupani,” yasema Mithali 16:24.—1 Wathesalonike 5:11, 14, NW.

Uwe mwenye kupatikana: Jifanye mwenyewe kupatikana, si kwa zile siku chache za kwanza tu wakati marafiki na watu wa ukoo wengi wapo, bali hata miezi kadhaa baadaye wakati wengine wamerudia kawaida yao ya maisha. Kwa njia hiyo unakuwa ‘rafiki wa kweli,’ yule anayekuwapo pamoja na rafiki wakati wa “taabu.” (Mithali 17:17) “Rafiki zetu walihakikisha kwamba jioni zetu zilikuwa na shughuli nyingi sana hivi kwamba hatukuhitaji kutumia wakati mwingi mno tukiwa nyumbani peke yetu,” aeleza Teresea, ambaye mtoto wake alikufa katika aksidenti ya gari. “Hilo lilitusaidia tushughulike vya kufaa na ile hisia ya utupu tuliyokuwa nayo.” Kwa miaka kadhaa baadaye, tarehe za matukio fulani zinapokuja kila mwaka, kama vile tarehe ya harusi au tarehe ya kifo, huo waweza kuwa wakati wenye mkazo kwa wale wanaobaki. Kwa nini usitie alama tarehe hizo kwenye kalenda yako ili zinapofika, waweza kujifanya mwenyewe kupatikana, ikiwa lazima, ili kutoa utegemezo wenye kusikitikia?

Chukua hatua ya kwanza ifaayo: Je! kuna kazi ndogo-ndogo zinazohitaji kushughulikiwa? Je! mtu anahitajika kuwatunza watoto? Je! marafiki na watu wa ukoo wanaotembelea wanahitaji mahali pa kukaa? Mara nyingi watu waliofiwa karibuni huwa wameduwaa sana hivi kwamba hawajui hata lile wahitajilo kufanya, achia mbali kuwaambia wengine jinsi wawezavyo kusaidia. Kwa hiyo ukitambua uhitaji wa kweli, usingoje kuulizwa; chukua hatua ya kwanza. (1 Wakorintho 10:24; linganisha 1 Yohana 3:17, 18.) Mwanamke mmoja aliyekuwa amefiwa na mume wake alikumbuka hivi: “Wengi walisema, ‘Ikiwa kuna lolote niwezalo kufanya, nijulishe.’ Lakini rafiki mmoja hakuuliza. Yeye aliingia moja kwa moja katika chumba cha kulala, akaondoa shuka zote za kitanda zilizokuwa zimechafuka kutokana na kifo chake, na kuzifua. Mwingine alichukua ndoo, maji, na sabuni akasafisha mkeka mdogo ambao mume wake alikuwa ametapikia. Majuma machache baadaye, mmoja wa wazee wa kutaniko alikuja akiwa amevaa mavazi ya kufanyia kazi na pia akiwa na vyombo vyake vya kufanyia kazi akasema hivi, ‘Najua kuna kitu fulani kinachohitaji kurekebishwa. Ni kitu gani?’ Huyo mwanamume ni mpendwa kama nini moyoni mwangu kwa kurekebisha mlango uliokuwa umeng’oka kwenye bawaba moja na kurekebisha chombo fulani kitumiacho umeme!”—Linganisha Yakobo 1:27, NW.

Uwe mkaribishaji-wageni: “Msisahau ukaribishaji-wageni,” Biblia hutukumbusha. (Waebrania 13:2, NW) Twapaswa hasa kukumbuka kuwa wakaribishaji-wageni kwa wale wanaohuzunika. Badala ya mwaliko wa “kuja wakati wowote,” weka tarehe na wakati fulani. Wakikataa, usikate tamaa kwa urahisi mno. Kitia-moyo chenye uanana huenda kikahitajika. Labda walikataa mwaliko wako kwa sababu waliogopa kupoteza udhibiti wa hisiamoyo zao mbele ya wengine. Au huenda wakahisi kuwa wenye hatia juu ya kufurahia mlo na ushirika kwa wakati huu. Kumbuka yule mwanamke mkaribishaji-wageni Lidia atajwaye katika Biblia. Baada ya kualikwa nyumbani mwake, Luka asema, “Naye akatushurutisha kwelikweli tuje.”—Matendo 16:15, NW.

Uwe mwenye saburi na mwenye uelewevu: Usishangazwe mno na yale ambayo waliofiwa huenda wakasema mwanzoni. Kumbuka, huenda wakawa wanahisi kasirani na kuwa wenye hatia. Ikiwa mishindo ya kihisiamoyo imeelekezwa kwako, huenda ufahamu wenye kina na saburi zikahitajika kwa upande wako ili usiitikie kwa njia ya kuudhika. “Jivikeni wenyewe shauku zenye wororo za huruma, fadhili, hali ya akili ya kujishusha chini, upole, na ustahimilivu,” Biblia hupendekeza.—Wakolosai 3:12, 13, NW.

Andika barua: Mara nyingi jambo linalopuuzwa ni thamani ya barua ya kutoa rambirambi au kadi ya kusikitikia. Faida yavyo ni nini? Cindy, aliyefiwa na mama yake kwa sababu ya kansa, ajibu hivi: “Rafiki mmoja aliniandikia barua nzuri. Hilo lilinisaidia kwelikweli kwa sababu niliweza kuisoma tena na tena.” Barua au kadi ya jinsi hiyo yenye kitia-moyo yaweza kutungwa “kwa maneno machache,” lakini yapaswa ionyeshe yaliyomo moyoni mwako. (Waebrania 13:22, NW) Yaweza kusema kwamba wajali na kwamba washiriki kumbukumbu ya pekee juu ya yule mfu, au yaweza kuonyesha jinsi maisha yako yalivyoguswa na yule mtu aliyekufa.

Sali pamoja nao: Usipunguze umaana wa thamani ya sala zako pamoja na kwa ajili ya wale waliofiwa. Biblia husema hivi: “Dua ya mtu mwadilifu . . . ina kani nyingi.” (Yakobo 5:16, NW) Kwa kielelezo, kukusikia ukisali kwa ajili yao kwaweza kuondosha hisia zisizofaa kama vile hatia.—Linganisha Yakobo 5:13-15.

Lisilopasa Kufanywa . . .

Usikae mbali nao kwa sababu hujui la kusema au la kufanya: ‘Nina hakika wanahitaji kuwa pekee yao kwa sasa,’ huenda tukajiambia. Lakini labda ukweli ni kwamba tunakaa mbali nao kwa sababu tunaogopa kusema au kufanya jambo lisilofaa. Hata hivyo, kuepukwa na marafiki, watu wa ukoo, au waamini wenzake huenda tu kukamfanya yule aliyefiwa ahisi upweke mwingi zaidi, na kuongeza umivu. Kumbuka kwamba mara nyingi, maneno na vitendo vyenye fadhili zaidi ni vile vilivyo sahili zaidi. (Waefeso 4:32) Kuwapo kwako pekee kwaweza kuwa chanzo cha kitia-moyo. (Linganisha Matendo 28:15.) Akikumbuka ile siku binti yake alipokufa, Teresea asema: “Katika muda wa saa moja, ukumbi wa hospitali ulikuwa umejaa marafiki zetu; wazee wote na wake zao walikuwako. Baadhi ya wanawake walikuwa na vile vijidude vya kukunjia nywele kichwani pao, wengine walikuwa na mavazi yao ya kufanyia kazi. Waliacha tu kila kitu wakaja. Wengi wao walituambia kwamba hawakujua la kusema, lakini hiyo haikuwa kitu kwa sababu kitu tu ni kwamba walikuwapo.”

Usiwakaze waache kuhuzunika: ‘Basi, basi, sasa, usilie,’ huenda tukataka kusema. Lakini huenda ikafaa zaidi kuruhusu machozi yatiririke. “Nafikiri ni jambo la maana kuruhusu waliofiwa waonyeshe hisiamoyo zao na kuziondosha kabisa,” asema Katherine, akikumbuka kifo cha mume wake. Kinza mwelekeo wa kuwaambia wengine jinsi wapaswavyo kuhisi. Na usidhani kwamba ni lazima ufiche hisia zako ili kulinda zao. Badala ya hivyo, “toeni machozi pamoja na watu watoao machozi,” Biblia hupendekeza.—Warumi 12:15, NW.

Usiwe mwepesi wa kuwashauri waondolee mbali mavazi au vitu vingine vya kibinafsi vya yule mfu kabla hawajawa tayari: Huenda tukahisi kwamba ingefaa zaidi kwao kuondolea mbali vitu vyenye kuchochea kumbukumbu kwa sababu hivyo vitu hurefusha huzuni kwa njia fulani. Lakini usemi “Kisichoonekana hakifikiriwi” huenda usihusike hapa. Huenda mtu aliyefiwa akahitaji kumwacha yule mfu kwa njia ya polepole. Kumbuka simulizi la Biblia kuhusu itikio la mzee wa ukoo Yakobo alipofanywa aamini kwamba mwana wake mchanga Yusufu alikuwa ameuawa na hayawani-mwitu. Baada ya Yakobo kuonyeshwa vazi refu la Yusufu lenye mawaa ya damu, yeye ‘alimlilia mwanawe siku nyingi. Wanawe wote, na binti zake wote, wakaondoka wamtulize, lakini akakataa kutulizwa.’—Mwanzo 37:31-35.

Usiseme, ‘Waweza kuzaa mtoto mwingine’: “Nilichukia kuambiwa na watu kwamba ningeweza kuzaa mtoto mwingine,” akumbuka mama mmoja aliyefiwa na mtoto. Huenda wakawa na madhumuni mazuri, lakini kwa mzazi anayehuzunika, maneno yaonyeshayo kwamba mtoto mwingine aweza kuwa mahali pa mtoto aliyekufa yaweza ‘kuchoma kama upanga.’ (Mithali 12:18) Mtoto mmoja hawezi kamwe kuwa mahali pa mtoto mwingine. Kwa nini? Kwa sababu kila mmoja ni wa aina yake.

Usiepuke kwa lazima kumtaja yule aliyekufa: “Watu wengi hawakuwa wakitaja hata jina la mwana wangu Jimmy wala kuongea juu yake,” akumbuka mama mmoja. “Ni lazima nikiri kwamba nilihisi kuumia kidogo wengine walipofanya hivyo.” Kwa hiyo usibadili habari kwa lazima wakati jina la mfu linapotajwa. Muulize mtu huyo kama ahitaji kuongea juu ya mpendwa wake. (Linganisha Ayubu 1:18, 19 na 10:1.) Watu wengine waliofiwa wanathamini kusikia marafiki wakisema juu ya sifa za pekee zilizompendekeza yule aliyekufa kwao.—Linganisha Matendo 9:36-39.

Usiwe mwepesi sana kusema, ‘Ilifaa iwe hivyo’: Kujaribu kupata jambo fulani la hakika kuhusu kifo hicho ‘hakuliwazi sikuzote nafsi zilizoshuka moyo’ zinazohuzunika. (1 Wathesalonike 5:14, NW) Akikumbuka wakati mama yake alipokufa, mwanamke mmoja mchanga alisema: “Wengine walikuwa wakisema, ‘Yeye hateseki’ au, ‘Angalau ana amani.’ Lakini sikutaka kusikia hivyo.” Maelezo ya jinsi hiyo yaweza kudokeza kwa wale wanaobaki kwamba hawapaswi kuhisi huzuni au kwamba hasara haikuwa kubwa sana. Hata hivyo, huenda wakawa wanahisi huzuni sana kwa sababu wanamkosa sana mpendwa wao.

Huenda ikawa bora zaidi kutosema, ‘Najua uhisivyo’: Je! wajua kwelikweli? Kwa kielelezo, waweza kwa kweli kujua jinsi mzazi ahisivyo wakati mtoto anapokufa ikiwa hujapatwa na hasara hiyo mwenyewe? Na hata kama umepatwa nayo, ng’amua kwamba huenda wengine wasihisi sawasawa na vile ulivyohisi. (Linganisha Maombolezo 1:12.) Kwa upande mwingine, ikionekana yafaa, huenda kukawa na manufaa ya kusema jinsi ulivyopata nafuu kutokana na kifo cha mpendwa wako. Mwanamke mmoja ambaye binti yake alikuwa ameuawa aliona yatia moyo wakati mama wa msichana mwingine aliyekuwa amekufa alipoongea juu ya kurudia kwake maisha ya kawaida. Yeye alisema: “Mama wa huyo msichana mfu hakuanza simulizi lake kwa [kusema] ‘Najua uhisivyo.’ Aliniambia tu jinsi mambo yalivyokuwa kwake akaniacha nijihusianishe nayo.”

Kumsaidia mtu aliyefiwa kwataka huruma, ufahamu, na upendo mwingi kwa upande wako. Usimngojee yule aliyefiwa aje kwako. Usiseme tu, “Ikiwa kuna lolote niwezalo kufanya . . . ” Tafuta “lolote” hilo wewe mwenyewe, na uchukue hatua ya kwanza ifaayo.

Maswali machache yabaki: Namna gani tumaini litolewalo na Biblia juu ya ufufuo? Hilo laweza kumaanisha nini kwako na kwa mpendwa wako aliyekufa? Twaweza kuwaje na uhakika kwamba tumaini hilo ni lenye kutegemeka?

[Sanduku katika ukurasa wa 24]

Maswali ya Kufikiriwa Sana

Kwa nini kushiriki umivu la yule aliyefiwa kwa kusikiliza kunasaidia?

Ni nini baadhi ya mambo tuwezayo kufanya ili kumfariji mtu anayehuzunika?

Twapaswa kuepuka kusema au kufanya nini kwa mtu fulani anayeomboleza?

[Sanduku katika ukurasa wa 25]

Kusaidia Watoto Washughulike na Kifo

Mara nyingi kifo kipatapo familia, wazazi pamoja na watu wa ukoo na marafiki huwa hawajui la kusema wala la kufanya ili kuwasaidia watoto washughulike vya kufaa na jambo ambalo limetukia. Hata hivyo, watoto wanahitaji watu wazima wawasaidie washughulike na kifo. Fikiria baadhi ya maswali ambayo huulizwa kwa kawaida juu ya kuwasaidia watoto waelewe kifo.

Utawaelezaje watoto maana ya kifo? Ni jambo la maana kueleza mambo kwa maneno sahili. Pia eleza mambo yenye ukweli. Usisite kutumia maneno halisi, kama vile “kufa” na “kifo.” Kwa kielelezo, waweza kuketi na mtoto, umchukue mikononi mwako, na kusema: “Jambo la kuhuzunisha sana, sana, limetukia. Baba alipatwa na ugonjwa mbaya sana ambao watu wengi hawapatwi nao [au lolote lile ujualo kuwa ni kweli], naye akafa. Hakufa kwa sababu ya kosa la mtu yeyote. Tutamkosa sana kwa sababu tulimpenda, naye alitupenda sisi.” Hata hivyo, huenda ikasaidia kueleza kwamba haielekei kwamba mtoto huyo au mzazi anayebaki atakufa kwa sababu tu yeye huwa mgonjwa nyakati nyingine.

Watie moyo waulize maswali. ‘Kifo ni nini?’ huenda wakauliza. Waweza kujibu hivi: “‘Kufa’ kwamaanisha kwamba mwili umekoma kufanya kazi na hauwezi kufanya yoyote ya mambo uliyokuwa ukifanya—hauwezi kuongea, kuona, au kusikia, na hauwezi kuhisi lolote.” Mzazi aaminiye ahadi ya Biblia juu ya ufufuo aweza kutumia fursa hii kueleza kwamba Yehova Mungu anamkumbuka yule aliyekufa na aweza kumrudisha kwenye uhai katika Paradiso ya kidunia ya wakati ujao. (Luka 23:43; Yohana 5:28, 29)—Ona sehemu “Tumaini Hakika kwa Wafu.”

Je! kuna lolote ambalo hupaswi kusema? Haisaidii kusema kwamba yule mfu amesafiri mbali sana. Hofu ya kuachwa ni hangaiko kubwa la mtoto, hasa wakati mzazi amekufa. Kuambiwa kwamba yule mfu amesafiri huenda tu kukaimarisha hisia ya mtoto ya kuachwa na huenda akasababu hivi: ‘Nyanya aliondoka, naye hata hakutuaga!’ Uwe mwangalifu na watoto wachanga pia, kuhusu kusema kwamba yule aliyekufa ameenda kulala usingizi. Watoto huelekea kuelewa mambo kihalisi sana. Mtoto akilinganisha kulala usingizi na kufa, tokeo laweza kuwa atahofu kwenda kitandani usiku.

Je! watoto wahudhurie maziko? Wazazi wanapaswa wafikirie hisia za watoto. Ikiwa hawataki kwenda, msiwalazimishe au kuwafanya kwa njia yoyote wahisi wana hatia kwa sababu ya kutokwenda. Ikiwa wanataka kwenda, wasimulie yale yote yatakayotukia, kutia na kama kutakuwa na jeneza (sanduku) na kama litakuwa wazi au litakuwa limefungwa. Eleza pia, kwamba huenda wakaona watu wengi wakilia kwa sababu wana huzuni. Tena, waruhusu waulize maswali. Na watie moyo kwamba wanaweza kuondoka ikiwa wanahitaji kufanya hivyo.

Watoto huitikiaje kifo? Mara nyingi watoto huhisi kwamba wao ndio wa kulaumiwa juu ya kifo cha mpendwa. Kwa sababu huenda ikawa wakati mmoja au mwingine mtoto alihisi kasirani kuelekea yule aliyekufa, mtoto huyo aweza kuja kuamini kwamba mawazo au maneno ya kasirani ndiyo yaliyosababisha kifo hicho. Huenda ukahitaji kutoa faraja hivi: ‘Mawazo na maneno yako hayafanyi watu wawe wagonjwa, nayo hayafanyi watu wafe.’ Huenda mtoto mchanga akahitaji kutiwa moyo hivyo mara kwa mara.

Je! uwafiche watoto huzuni yako? Kulia mbele ya watoto ni jambo la kawaida na lenye afya pia. Mbali na hilo, ni vigumu sana kuwaficha watoto hisia zako kabisa; wao huelekea kuwa wenye kufahamu sana na mara nyingi wanaweza kuhisi kwamba mambo si mazuri. Kuonyesha huzuni yako wazi huwajulisha kwamba kuhuzunika na kuonyesha hisia zako nyakati nyingine ni jambo la kawaida.

[Picha katika ukurasa wa 21]

Ukitambua uhitaji wa kweli, usingojee kuulizwa—chukua hatua ya kwanza ifaayo

[Picha katika ukurasa wa 23]

Kuwapo kwako hospitalini kwaweza kuwatia moyo waliofiwa