Agbenɔnɔ koɖo sumɔsumɔdɔ bɔbɔ nukplawema nyɔsoxuwo
1-7 NOVEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | ƷOZUE 18-19
“Lé Yehowa wa ɖaŋ yí mɔ wo le ma nyigban lɔ do”
it-1 933 mm. 5
Lixo
Ele shigbe mɔ, enu amɛve nu yí wokpɔnɔ do xwe yí sɔnɔ nyigban nɔ akɔta ɖe mɛ tɔwo nɛ. Wosɔnɔ nu kpɔ yí gbekpɔnɔ egbɔsusu mɛ nɔ akɔta lɔ. Nɔ wosɔ nu kpɔɔ, wokpɔnɔ fini han akɔta lɔ axɔ nyigban do. Ehɛn anyi tagbe alo fɔde, wezexu alo weɖoxɔxu, balimɛ alo to ji. Nɔ wosɔsɔ nu kpɔɔ, Yehowa yí wɛ wokpɔnɔ lé woawɛ keŋ nɔ ŋhwan koɖo aɖehwlɛnhwlɛn ŋgbevanɔ akɔta lɔwo mɛ o. (Elododo Wema 16:33) Ci Mawu wɛkɔ ahan ɔ, adɔ yí akɔta ɖekaɖeka anɔ fini anɔ keŋ nɔ enyɔ ciwo gbɔngbɔn kɔkɔɛ lɔ nu to blematɔgbui Ʒakɔbu ji hwenu ele yi kuba ji ajɔ pɛpɛpɛ. Woŋwlɛ Ʒakɔbu nyɔnuɖɛ lɔ do Gɔnmɛjeje 49:1-33.
it-1 1107 mm. 6
Cinɔ
Nyigban ciwo yí nyi cinɔnuwo. Yehowa yí sɔ Izraɛli vi ŋsuviwo cinɔ na wo, édre nyigban lɔ lixowo nɔ Moizi. (Amɛ Hlɛnhlɛn 34:1-12; Ʒozue 1:4) Moizi ma nyigban nɔ Gadi viwo, Rubɛn viwo koɖo Manashe kɔta lɔ mɛ tɔwo mamu. (Amɛ Hlɛnhlɛn 32:33; Ʒozue 14:3) Ʒozue koɖo Eliezɛ yí vama kɔta kpɛtɛ lɔwo cinɔ nɔ wo to enusɔsɔkpɔ ji. (Ʒozue 14:1, 2) Sɔgbe koɖo Ʒakɔbu nyɔnuɖɛ ci yí le Gɔnmɛjeje 49:5, 7 mɛɔ, Shimɛɔn koɖo Levi dexɔ nyigban ɖe do akpo yí enyi wowo cinɔ o. Shimɛɔn nyigban le Ʒuda tɔ mɛ (eju ciwo wotɔn kpa trɔdo can le mɛ) (Ʒozue 19:1-9). Levi xɔ eju 48 yí woma do Izraɛli nyigban lɔ keŋkeŋ ji. Ci woɖo Levitɔwo mɔ woawa sɛnsɛndɔ vevi le kɔkɔɛ tɔxu lɔɔ, Yehowa yí nyi cinɔ wowo tɔ. Woxɔnɔ madowo shigbe wowo cinɔ nɛ do edɔ ci wowakɔ ŋci. (Amɛ Hlɛnhlɛn 18:20, 21; 35:6, 7) Wona nyigban xomuwo do wowo kɔta nyigban mɛ. Nɔ xomu lɔwo vagangan yí wowo vi ŋsuviwo axɔ nyigban ɔ, woamama nyigban lɔ vivivi.
it-1 933 mm. 6
Lixo
Nɔ wosɔ nu kpɔ yí kpɔ fini han woasɔ na akɔta ɖe ɖegbɔɔ, ele mɔ woagbekpɔ egbɔsusu mɛ nɔ akɔta lɔ keŋ anya ganganmɛ nɔ nyigban ci woasɔ ni. “Mísɔ nu kpɔ do nyigban lɔ ji yí ami do nu nɔ xomuwo. Mɛ ciwo yí sugbɔ cinɔ asugbɔ yí mɛ ciwo desugbɔ o cinɔ ahwe. Fini enusɔsɔkpɔ lɔ sɔ nɔ wo yí woanɔ.” (Amɛ Hlɛnhlɛn 33:54, NWT) Nɔ wosɔ nu kpɔ yí kpɔ fini han akɔta ɖe anɔɔ, hunnɔ yí woɖo asɔ na kɔta lɔ nɛ. Vɔ woatrɔ ganganmɛ alo hwehwemɛ nɔ nyigban lɔ dru. Eyi wowa hwenu wokpɔ mɔ, nyigban ci wosɔ na Ʒuda kɔta mɛ tɔwo gangan ɖoɖu. Wokan le nu nɔ Shimeɔn kɔta mɛ tɔwo.—Ʒozue 19:9.
Bibla mɛ nuveviwo
it-1 934 mm. 1
Lixo
Le exolɔlɔ ci yí xo nuxu so nyigban ci yí le Ʒurdɛn weɖoxɔxu mama nu mɛɔ, Ʒuda (Ʒozue 15:1-63), Ʒozɛfu (Efraimu) (Ʒozue 16:1-10), koɖo Manashe kɔta lɔ mamu ci yí le Ʒurdɛn weɖoxɔxu (Ʒozue 17:1-13) nyigbanwo yí woma ŋkɔtɔ. Ðo wodre lixo lɔwo koɖo eju lɔwo ɖɛ. Ele shigbe mɔ, le yɛ goduɔ, wotɔ te nyigban mama nɛ, ɖo Izraɛliviwo so le Gilgali yí yi shilo. (Ʒozue 14:6; 18:1) Wodenu nyɔ ɖe so hwenu jinjin ci wosɔ ɖo te nu o, vɔ Ʒozue vaxo nuxu do kɔta amadre kpɛtɛ lɔwo nu nɔ lé wodeyaŋ yí vayi nɔ nyigban kpɛtɛ ji o. (Ʒozue 18:2, 3) Amɛwo nu enyɔ vovowo so enu ci gbɔ aso mɔ kɔta amadrɛ lɔwo wa nu ahan nu. Mɛɖewo mɔ lé enu ciwo wosɔ hwenu woɖu eju lɔwo ji koɖo lé wovo yí wodevɔnkɔ mɔ Kannatɔwo avaje yewo ji wɛ mɔ kɔta cɛwo kpɔɛ mɔ deʒan kpata mɔ yewoayi nɔ nyigban lɔ kpaxwe ci yí kpɔtɔ ji o. Anyi ci wodeji mɔ yewoavayi je ketɔnɔ ŋsɛntɔnɔ ciwo yí kpɔtɔ li ji yí dɔ wodeyi blaŋ o. (Ʒozue 13:1-7) Ahanke, anyi mɔ wodejeshi hunnɔtɔxu nɔ Gbeɖu Nyigban lɔ nywiɖe shigbe finiwo woma vɔ nɛ o.
8-14 NOVEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | ƷOZUE 20-22
“Nukplamu ciwo yí le enumɛmamɔŋje ɖeka mɛ”
w06 4/15 5 mm. 3
Lé àwɛ akannɔ seŋ koɖo asuo alo ashio nywiɖe
Enyɔ ci yí le xomɛ nɔ amɛ nunu nywiɖe atɛnŋ adɔ enumɛmamɔŋje koɖo enugɔnmɛmasɛ nɔ amɛ dani o. Le Izraɛliviwo xolɔlɔ mɛɔ, Rubɛn kɔta, Gadi kɔta koɖo Manashe kɔta lɔ mamu ci yí le wezexu nɔ Ʒurdɛn tɔ lɔ mɛ̀ “avɔnsakpoɖu nyakpɔkpɔ” ɖeka. Kɔta kpɛtɛ lɔwo dese enu ci wowa mɛ o. Ci kɔta ciwo yí le weɖoxɔxu bu mɔ yewo nɔvi ciwo yí le Ʒurdɛn lɔ godu wa xɔsegbegbe nuɔ, wodra do mɔ yewoayi wa ahwa koɖo ‘egufɔntɔ’ lɔwo. Vɔ gbɔxwe woayi tɔ ahwa lɔ jiɔ, wodɔ amɛwo ɖaɖa mɔ wo le yi xo nuxu koɖo kɔta ciwo yí le wezexu lɔwo. Nunyanu teŋ enyi wowa! Wokpɔɛ mɔ de hoju vɔnsakpe ɖe yí wowa keŋ asasa vɔn le ji o. Ewaɖeɔ, kɔta ciwo yí le wezexu vɔnvɔn mɔ kɔta kpɛtɛwo avanu nɔ yewo le sɔmɛ mɔ: “[Yewo] da tɛnŋ sɛn Tɔhonɔ Izraɛli Mawu o.” Avɔnsakpe lɔ anyi jeshidu mɔ wowo can nyi Yehowa sɛntɔwo. (Ʒozue 22:10-29) Woyɔ avɔnsakpe lɔ mɔ kunuɖetɔ, taŋfuin ci eɖo kpe yí ji mɔ wowo can bu Yehowa mɔ yinyi Mawu adodwi lɔ.—Ʒozue 22:34.
w08 11/15 18 mm. 5
“Tekpɔ yi a wa enu ciwo yí a hɛn fafa va”
Ewa nɔ Izraɛlivi ɖewo mɔ enu sugbɔ ɖo kpe yi ji mɔ wowa enudɔndɔn, yí nɔ yewoje wo ji le avomɛɔ, adɔ agbetɔ daku sugbɔ o. Vɔ wodewa nu kpatakpata o. Ewaɖeɔ, kɔta ciwo le weɖoxɔxu dɔ amowo ɖaɖa nɔ woayi xo nuxu so nyɔ lɔ nu koɖo wowo nɔviwo. Wobiɔ wo se mɔ: “Nyi taɖo mí wa enu cɛ koɖo Izraɛli Mawu ɔ? Nyi taɖo yí mí fɔngu do Tɔhonɔ ji ɔ?” Vɔ le nyɔnɔnwi mɛɔ, de xɔsegbegbe nuwana ɖe yí kɔta lɔ mɛ tɔwo wa ci wowa avɔnsakpe o. Vɔ lé woawa nu do ehwɛ ci wododoɔ wo nuɔ? Woadɔn nyɔ koɖo mɛ ciwo dodoɔ hwɛ wo abi agbe amɔ yewodaxo nuxu koɖo woa? Kɔta ci mɛ tɔwo nu wosɔ nyɔ do sɔ xomɛfafa ɖo nyɔ lɔ ŋci yí yi mɛ kɔ. Wonu mɔ edro ci yewoɖo mɔ yewoasɛn Yehowa yí dɔ yewowa nu ahan. Wowo ɖoŋci lɔ dɔ wowo koɖo Mawu gblamɛ kpɔtɔ le nywiɖe yí wodewu mɛɖe o. Ci wosɔ fafa xo nyɔ lɔ dɔ fafa trɔva wo mɛ.—Ʒozue 22:13-34.
Bibla mɛ nuveviwo
it-1 390 mm. 4
Kanna
Ci Kannatɔ sugbɔ ci agbe le ahwa sugbɔ ci wowa mɛ yí do ji yí kpɔtɔ li le amɛjiʒinʒin lɔ mɛ can ɔ, woanu dru mɔ “Yehowa sɔ nyigban ciwo pleŋ gbe eɖo nɔ Izraɛli tɔgbuiwo na Izraɛliviwo,” yí ewɛ yí “wovo keŋkeŋ,” yí “gbeɖu ɖekɛ degɔn mavamɛ le gbeɖu nywi ciwo pleŋ Yehowa ɖo nɔ Izraɛli xwe lɔ mɛ o; wo pleŋ vamɛ.” (Ʒozue 21:43-45, NWT) Ketɔnɔwo ciwo pleŋ trɔdo Izraɛliviwo vɔnvɔn nɔ wo yí wodedonɔ aya nɔ wo o. Mawu nu nɔ wo vayi sa mɔ yeanya Kannatɔwo si “vivivi” nɔ gbemɛ lanwo ŋgbevasugbɔ zeɖeka le nyigban ci ji mɛɖe dele o. (Hunhun 23:29, 30; 2 Ese Wema 7:22) Denyi ci Kannatɔwo ɖo ahwawanu sɛnŋsɛnŋwo koɖo ahwawahun ega tɔwo taɖo yí woado hwɛ Yehowa mɔ yidewa do egbe ci eɖo ji ci Izraɛliviwo detɛnŋ vaxɔ nyigban ɖewo o. (Ʒozue 17:16-18; Kojoɖotɔwo 4:13) Ewaɖeɔ, exolɔlɔ lɔ dasɛ mɔ egbejimanɔmanɔ Izraɛliviwo tɔ yí dɔ woɖu wo ji le ahwa ɖewo mɛ.—Amɛ Hlɛnhlɛn 14:44, 45; Ʒozue 7:1-12.
15-21 NOVEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | ƷOZUE 23-24
“Ʒozue mɛkanxlenyɔ kpɛtɛ nɔ jukɔn lɔ”
it-1 82
Enublabla
Nɔnɔmɛ lɔ to akpo hwenu Izraɛli jukɔn lɔ yi Kanna le Gbeɖu Nyigban lɔ ji. Sɔgbe koɖo egbe ci Mawu, Acɛkpatɔ Gangantɔ ɖo nɔ Izraɛliviwo tɔgbuiwoɔ, ésɔ nyigban lɔ na wo yí anyi wowotɔ. Wodeyikɔ nyigban lɔ ji shigbe mɛdru ciwo ayi ci hunnɔ nɛ o. Eyi Yehowa gbe nɔ wo mɔ, woŋgbebla nu koɖo jukɔn ciwo yí le nyigban lɔ ji yí sɛnnɔ hojuwo o. (Hunhun 23:31-33; 34:11-16) Mawu sewo koɖo gɔnmɛɖosewo ɖekɛ ji woɖo awa do yí denyi jukɔn ciwo wonya si tɔwo yɔ o. (1 Ese Wema 18:3, 4; 20:22-24) Yehowa gbekan xle wo nywiɖe mɔ, woŋgbeɖe nyɔnu l eju ŋtɔ́wo mɛ o. De nyɔnu hojusɛntɔ ciwo woɖe le eju ŋtɔ́wo mɛ ɖekɛ yí woaba koɖo o, vɔ woavaba koɖo wowo xomumɛtɔwo, yí woavawakɔ hojusɛnsɛnnuwo koɖo wowo kɔnuwo ci yí adɔ woavagbe xɔse yí anyi fɛnca nɔ wo.—2 Ese Wema 7:2-4; Hunhun 34:16; Ʒozue 23:12, 13.
w07 11/1 26 mm. 19-20
Yehowa nyɔ ɖe degɔnnɔ mava mɛ gbeɖe o
19 Enu ci mìkpɔ koɖo mìwoŋtɔwo ŋkuvi adɔ mìatɛnŋ anu koɖo kankandoji mɔ: “Mí nya mɔ Yi de gɛnnɔ le Yi gbeɖu ɖekpokpwi mɛ o. Tɔhonɔ wanɔ do gbeɖu ɖeshaɖe ci É ɖo nɔ mí ji.” (Ʒozue 23:14) Yehowa xɔnɔ yi sɛntɔwo gan, glɔnnɔ ta nɔ wo yí gbenanɔ wo enu ciwo yí ʒan wo le agbe mɛ. Àtɛnŋ anu yi gbeɖu ɖe ci yí devamɛ do gamɛ yi tɔ jia? Eɖe deli o. Mìnya ŋɖɛ ci mìkannɔdo Mawu Nyɔ ci nu kankandoji le nu.
20 Vɔ le esɔmɛ ɖe? Yehowa nu nɔ mì mɔ, mɛ sugbɔtɔ le mì mɛ atɛnŋ aɖoɖoɔ ŋkuvi yí mɔ yewoavanɔ agbe le nyigban ci yí avatrɔ paradiso nywi ɖeka ji. Mɛ kankin ɖewo le mì mɛ ɖoɖoɔ ŋkuvi yí mɔ yewoaɖu efyɔ koɖo Kristo le jeŋkwi mɛ. Nɔ mìkpɔkpɔ emɔ mɔ mìavanɔ agbe le jeŋkwi mɛ alo nyigban ji can ɔ, mìɖo akpɔtɔ anɔ gbeji shigbe Ʒozue nɛ. Eŋ lɔ ava ke gbeɖeka yí enu ci mìkpɔkpɔ mɔ nɔ lɔ avavamɛ. Eyi nɔ mìtrɔ yí kpɔ godu yí kpɔ mɔ egbe ciwo pleŋ Yehowa ɖo vamɛɔ, mìwo can mìanu mɔ: “De gɛnnɔ le Yi gbeɖu ɖekpokpwi mɛ o.”
Bibla mɛ nuveviwo
w04 12/1 12 mm. 1
Enyɔ vevi ciwo yí le Ʒozue wema mɛ
24:2—Abraxamu dalɔ, Tera sɛnnɔ vojuwoa? Le tɔtɔmɛɔ, Tera denyi Yehowa sɛntɔ o. Ewa mɔ wleci mawu ci woyɔnɔ mɔ Sin yí esɛnnɔ. Wleci mawu Sin yí amɛwo sɛnnɔ wu le Ur. Sɔgbe koɖo Ʒuifuwo kɔnuɔ, ele shigbe mɔ Tera wanɔ hojuwo ŋtɔkpu can. Ele ahan gan, hwenu Mawu nu nɔ Abraxamu mɔ yi le so le Ur ɔ, Tera kplɔɛ do yi Xaran.—Gɔnmɛjeje 11:31.
22-28 NOVEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | KOJOÐOTƆWO WEMA 1-3
“Edɔngbegbe xolɔlɔ jiŋ ɖeka”
w04 3/15 31 mm. 3
Ewudu ŋɛ amɛjiʒintɔ cikplakɔnamɛ lɔ
Denyi ci Ewudu nya ŋɖɛ alo ci yi ketɔnɔwo kle yí dɔ enu ci edrɔ lɔ je ji ni o. Nɔ Mawu mɔ yeawa ŋɖeɔ, de agbetɔwo gbɔ aso yí awɛ o. Enu ci koŋ yí na enu ci Ewudu wa je ji ni yí nyi mɔ Mawu le ŋgbe ni, ɖo ewa nu esɔgbe koɖo Mawu dro matrɔmatrɔ ci yí nyi mɔ yeahwlɛn ye mɛwo gan. Mawu yí ɖo Ewudu, “hweɖekanu ɔ, É dɔnɔ kojoɖotɔ ɖaɖa nɔ a hwlɛn amɛwo gan le wowo ketɔnɔwo shi. Tɔhonɔ nɔ̀nɔ koɖo kojoɖotɔ hunnɔwo tɛgbɛɛ.”—Kojoɖotɔwo Wema 2:18; 3:15.
w04 3/15 30 mm. 1-3
Ewudu ŋɛ amɛjiʒintɔ cikplakɔnamɛ lɔ
Enu ŋkɔtɔ ci Ewudu wa yí nyi mɔ ewa “ewi nɔ yiɖeki”. Ewi enuve yí ekpokpo keke atɛnŋ awlɛ do yi wu mɛ. Taŋfuin ekpɔkpɔ emɔ mɔ woakaka awu mɛ nɔ ye. Blaŋblaŋ ɔ, emiɔ mɛ yí wosɔnɔ ewi do, gahunnɔmɛɔ, mɛ ciwo yí zannɔ ɖushi atɛnŋ asɔɛ blaŋ aziin. Ci Ewudu nyi emiɔnnɔɔ, éwla ewi lɔ do “awu mɛ do ɖushi ta yi tɔ nu,” fini yí efyɔ sɔjawo dexa yí kakanɔ nɔ amɛwo ahan o. Ecɛ wɛ mɔ “ésɔ taga lɔ yi nɔ Moabu fyɔ, Eglɔn” fafɛɖe.—Kojoɖotɔwo Wema 3:16, 17, NWT.
Wodexo nuxu so enu ŋkɔtɔ ciwo yí jɔ ci Ewudu yi Eglɔn xomɛ nu hlɛnhlɛnhlɛn o. Bibla nu kpoŋ mɔ: “Ci Ewudu sɔ taga lɔ na ɖegbɔɔ, étrɔ mɛ ciwo yí hɛn taga lɔ vɛ zeɖeka.” (Kojoɖotɔwo Wema 3:18, NWT) Ewudu sɔ taga lɔ na, éyi ɖo mɛ ciwo yí hɛn taga lɔ do mɔ ji le fini yí jinjin nywiɖe le Eglɔn xomɛ gbɔ yí yiŋtɔ trɔgbɔ va. Nyi yí taɖoɔ? Ŋsu cɛwo kplɔɛdo keŋ aglɔn ta ni yɔa, wokplɔɛdo ayemɛtɔ kpoŋ yɔa alo ɖowotɔɔ, taga lɔ wohɛn ni kpoŋ? Ji eji mɔ ŋɖe ŋgbewa wo taɖo emɔ wo le so gbɔxwe yeawa enu ci yeɖo mɔ yeawa lɔa? Nɔ Ewudu gɔnmabukɔ ŋɖeŋɖe kpɔ can ɔ, étrɔgbɔ va yiɖekɛ koɖo edɔngbegbe.
“Ci [Ewudu] ɖo ekpemɛmɛ ciwo yí le Gilgali gbɔɔ, étrɔgbɔ va yí nu mɔ: ‘Oo Fyɔ, ŋɖo enyɔ wlawla ɖeka anu nɔ eo.’” Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo denu lé ewɛ yí gbetrɔ yi Eglɔn gbɔ o. Efyɔ sɔja lɔwo deɖo anɔ ace ji do nu ba? Wobui mɔ Izraɛlivi kuɖeka kpaŋ daɖeŋ awa ŋɖe nɔ yewo xwetɔ yɔa? Abi ci Ewudu ɖekɛ trɔgbɔgbɔ ɖe, wobui mɔ yijikɔ avasa yi jumɛtɔwo yɔ? Nɔ egbenyi do ɖe can ɔ, Ewudu biɔ mɔ yeaxo nuxu koɖo efyɔ lɔ yeɖekɛ yí woxɔ gbe do ji ni.—Kojoɖotɔwo Wema 3:19.
Bibla mɛ nuveviwo
w05 1/15 24 mm. 7
Enyɔ vevi ciwo yí le Kojoɖotɔwo Wema mɛ
2:10-12. Mìɖo aɖo Bibla kplakpla toto ci ji mìawanɔ do keŋ nɔ ‘mìŋgbeŋlɔbe enu ciwo Yehowa wa o.’ (Ehajiji Wema 103:2) Ajitɔ koɖo ajinɔ ɖo awɛ keke Mawu Nyɔ lɔ aɖo ji mɛ nɔ wowo viwo.—2 Ese Wema 6:6-9.
29 NOVEMBRE–5 DÉCEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | KOJOÐOTƆWO WEMA 4-5
“Yehowa zan nyɔnu amɛve yí sɔ hwlɛn yi mɛwo gan”
w15 8/1 13 mm. 1
“[Ŋ] va nyi enɔ̀ nɔ Izraɛli”
Nɔ woyɔ Sizera ŋkɔ ahan ɔ, vɔnvɔn lenɔ mɛ ciwo le Izraɛli yí jika sonɔ wo. Kannatɔwo sɛnsɛn koɖo lé wowanɔ nuwo do nyinɔ tamɛsɛnsɛn, wosɔ wowo viwo sanɔ vɔn yí gbewanɔ gbedoxɔ mɛ saka. Lé enuwo nɔ do nɔ Izraɛliviwo hwenu Kannatɔwo hwaga koɖo yi hwakɔn kpakɔ acɛ nɔ woɔ? Le eha ci Debora ji mɛɔ, mìkpɔɛ mɔ, emɔzɔnzɔn le Izraɛli gbɔnnɔnu yí amɛwo degbenɔnɔ kɔxwi lɔwo mɛ o. (Kojoɖotɔwo Wema 5:6, 7) Mìatɛnŋ abui kpɔ yí akpɔ lé amɛwo avɔnvɔn abedo aciwo koɖo towo gɔnmɛ, avɔnvɔn nɔ agbledede alo kɔxwi ciwo mɛ wodeɖo egli trɔdo o mɛ nɔnɔ. Wovɔnnɔ nɔ emɔzɔnzɔn le emɔ ganwo ji mɔ woavale yewo, ale yewo viwo hɛn yi yí adɔn yewo shiwo gbɔ koɖo akpasɛnsin.
w15 8/1 13 mm. 2
“[Ŋ] va nyi enɔ̀ nɔ Izraɛli”
Vɔnvɔn ni nanɔ exwe 20, keke je hwecinu yí Yehowa kpɔɛ petii mɔ ye jukɔn sɛnto lɔ le gbesɔsɔ atrɔ jimɛ, alo “keke nanɔ ci yí eo Debora . . . va nyi enɔ̀ nɔ Izraɛli,” shigbe lé eha ci yí gbɔngbɔn kɔkɔɛ na Debora koɖo Baraki ji yí woŋwlɛ ɖɛ nui nɛ. Mìdenya nɔ Debora ci yí nyi Lapido ashiɛ nyi vinɔ ŋtɔŋtɔ ya o, vɔ kpɔwɛnyɔnunu yí nyi enɔ̀ ci wozanni le lɛ. Le nyɔnɔnwi mɛɔ, Yehowa dɔ Debora mɔ yɛ le kpedo jukɔn lɔ nu shigbe vinɔ nɛ keŋ aglɔn ta ni. Yehowa nu ni mɔ, yɛ le yɔ ŋsu ɖeka ci yí ɖo xɔse sɛnŋ kojoɖotɔ Baraki, yí anu ni mɔ yɛ le fun ahwa kpe Sizera.—Kojoɖotɔwo Wema 4:3, 6, 7; 5:7.
w15 8/1 15 mm. 2
“[Ŋ] va nyi enɔ̀ nɔ Izraɛli”
Yaɛli ɖo abu tamɛ blaŋ. Éna texwe Sizera nɔ agbɔn do mɛ. Sizera nu ni mɔ yiŋgbenu nɔ mɛɖekpokpui ci yí avaji ye kpɔ mɔ yele lɛ o. Yaɛli sɔ ɖo cɔn ni ci emlɔ anyi, yí ci ebiɔ shi anuɔ, éni nyibunɔshu. Dejinjin o, Sizera ɖo alɔn mɛ kpaŋkpaŋ. Yaɛli sɔ soci ɖeka koɖo ezun ɖeka, wonyi axomɛnu ciwo nyɔnu ciwo yí nɔnɔ zavawo mɛ nya zanzan ɖɛ nywiɖe yí wozannɔ wo blaŋblaŋ. Éyi bɔbɔ do Sizera ta gbɔ yí ecɛyɛɔ, ékpan ŋkɔ edɔ ɖyivɔnvɔn ɖeka ci yí nyi mɔ awa dɔ nɔ Yehowa keŋ awu Sizera. Nɔ ekle alo vɔn hwɛɖeka kpetii ɔ, afɔku gangan ɖeka anyi nɔ yiŋtɔ. Ébu tamɛ kpɔ so Mawu mɛwo nu koɖo lé ŋsu cɛ lɔ ve xomɛ koɖo wo nanɔ xwewoa? Alo ébu tamɛ kpɔ so emɔ ci yí hun ni nɔ anɔ Yehowa kpaxwe nu? Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo denu nyɔ ɖe so nu o. Mìnya kpoŋ mɔ ewa nu le afɔdumɛ zeɖeka. Sizera ku!—Kojoɖotɔwo Wema 4:18-21; 5:24-27.
Bibla mɛ nuveviwo
w05 1/15 25 mm. 5
Enyɔ vevi ciwo yí le Kojoɖotɔwo Wema mɛ
5:20—Lé wleciviwo wa ahwa le jeŋkwi mɛ doŋ nɔ Barakiɔ? Bibla dedre mɛ nɔ mawudɔlawo kpekpedonu yí enyi, abi ayamɛkpe ciwo yí ja yí Sizera ŋɖɛnyatɔwo kpɔ mɔ yɛnyi jeshidu nɔ evɔn alo wlecivimɛ fankaka mɛ nyɔnuɖɛ ciwo yí devamɛ nɔ Sizera yí enyi ma o. Vɔ kankandojitɔɔ, Mawu yí do nu nyɔɔ mɛ do ɖe.
6-12 DÉCEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | KOJOÐOTƆWO WEMA 6-7
“Zan ao ŋsɛn”
w02 2/15 6-7
Àtɛnŋ akpɔ ele le Mawu gɔnmɛɖosewo mɛ
Mɛɖeka ci yí ɖo susu nywi do yiɖeki nu yí sɔ ŋkuvi ci yí sɔgbe kpɔnɔ yiɖeki yí nyi Ʒedeɔn, enyi blema Ebre kojoɖotɔ ɖeka. Deji mɔ yeanyi Izraɛli kplɔtɔ o. Hwenu wosɔɛ mɔ yɛ le wa edɔ ŋtɔ́ɔ, Ʒedeɔn mɔ yedeje o. Énu mɔ: “Anyi xomu nyi kleklitɔ le Manashe kɔtamɛ. Yi, ŋ nyi ɖajɛvi hwɛtɔ le anyi xomu mɛ.”—Kojoɖotɔwo Wema 6:12-16.
w05 7/15 16 mm. 3
‘Yehowa koɖo Ʒedeɔn hwawawi yɔ’
Vɔnvɔn ale Madiantɔwo ɖɛyɛɛ! Zeɖeka tɔntɔn ɔ, eze 300 gbangban, ekpɛn 300 xuxu koɖo ŋsu 300 lɔwo xwa dodo na yí eɖa ci yí ɖo le nɔ bu kleɖeɖe. Axwa ci koŋ wodo mɔ ‘Yehowa koɖo Ʒedeɔn hwawawi yɔ’ dɔ yí jika so Madiantɔwo yí wowoŋtɔwo can tɔ axwa dodo. Le eʒintɔntɔn cɛ mɛɔ, wodegbenya mi yí nyi mi o, wodegbenya mɛ ciwo yí nyi wowo ketɔnɔwo do akpo o. Ŋsu 300 lɔwo kpɔtɔ le te le finiwo yí womɔ wo le nɔ hwenu Mawu wɛ yí wowo ketɔnɔwo ŋtɔwo wukɔ wowonɔnɔwo koɖo ewi. Amɛwo tɔ shishi le ahwakpa lɔ mɛ, wocu mɔ nɔ mɛ ciwo yí shishiɛ, yí je yumɛ nɔ wo sɛnŋsɛnŋɖe keŋ wu wo. Ecɛ dɔ yí Madiantɔwo mɛjiʒinʒin lɔ ɖo te. Tamɛsɛnsɛnnu ci wowa nanɔ exwe sugbɔsugbɔ nyɔ xomɛ vaɖo te hɔntɔ.—Kojoɖotɔwo Wema 7:19-25; 8:10-12, 28.
Bibla mɛ nuveviwo
w05 1/15 26 mm. 6
Enyɔ vevi ciwo yí le Kojoɖotɔwo Wema mɛ
6:25-27. Ʒedeɔn wa ɖaŋ xo nuxu yí dedo dɔmɛzi nɔ mɛ ciwo yí trɔ kpi gbali o. Nɔ mìdradra eŋɛnywi lɔɔ, mìɖo awa blewu keŋ nɔ mìŋgbedo dɔmɛzi nɔ mɛbuwo gbali koɖo mìwo nuxuwo o.
13-19 DÉCEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | KOJOÐOTƆWO WEMA 8-9
“Amɛɖekisɔsɔhwe nyɔ wu egoyiyi”
w00 8/15 25 mm. 3
Lé èkpɔnɔ manyimanyiwo gbɔ doɔ?
Ci Ʒedeɔn le ahwa wakɔ koɖo Madiantɔwo sɛnŋsɛnŋɖeɔ, éyɔ Efraimu kɔta mɛ tɔwo mɔ wo le va kpedo ye nu. Ele ahan agan; ci wowa ahwa lɔ ɖegbɔɔ, Efraimutɔwo fan nɔ Ʒedeɔn sɛnŋsɛnŋɖe mɔ yideyɔ yewo le tɔtɔmɛ nɔ ahwa lɔ o. Exolɔlɔ lɔ nu mɔ, ‘wodo dɔmɛzi yí tekpɔ mɔ yewoawa evu koɖi.’ Ʒedeɔn ɖoŋci nɔ wo mɔ: “Mí wa enu nywiwo sɔwu ciwo yí ŋ wa. Míwo Efraimutɔwo ɖo jinukuɖeɖe adodwitɔ sɔwu anyi xomu Abiezɛ tɔ. . . . Mawu na emɔ mí yí mí lé Orɛbu koɖo Zɛbu, Madian mɛkplɔtɔwo! Le na tɛnŋ sɔ anyi jiɖuɖu [sɔ] kpɔ koɖo enu ci yí mí wa do ɔ?” (Kojoɖotɔwo Wema 8:1-3) Ci Ʒedeɔn wa ɖaŋ nu enyɔ fafawoɔ, edɔ yí ahwa gangan ci yí atɛnŋ anɔ akɔta lɔwo gblamɛ sa devani o. Ele shigbe mɔ, Efraimu kɔta mɛ tɔwo gangannɔ wowoɖekiwo yí gbeyinɔ go. Ci enyi ahan can ɔ, Ʒedeɔn kpɔtɔ yi ji yí wa ŋci awɛ mɔ fafa ani. Mìwo can mìatɛnŋ awa ahan drua?
w17.01 20 mm. 15
Enu ci yí taɖo sɛnxujeshinamɛɖeki kpɔtɔ le veviɖe
15 Ʒedeɔn jeshi sɛnxu nɔ yiɖeki yí enyi kpɔwɛ nywi ɖeka nɔ mì. Ci Yehowa Mawu dɔla ɖeka ze nɔ Ʒedeɔn ɔ, énu ni zeɖeka mɔ yewodele ɖe mɛ le fini yewo so o. (Kojoɖotɔwo Wema 6:15) Ci Ʒedeɔn lɔn mɔ yeawa edɔ ci Yehowa ɖo nɔ ye ɖegbɔɔ, ékpɔ gbɔ mɔ yese enu ci yeawa mɛ nywiɖe yí eji emɔdasɛnamɛ Yehowa tɔ kpɔ. (Kojoɖotɔwo Wema 6:36-40) Ci Ʒedeɔn nyi jitrinɔ koɖo edɔngbetɔ can ɔ, éwa nu koɖo ayejeje. (Kojoɖotɔwo Wema 6:11, 27) Dezan emɔ ci yí hun ni lɔ yí sɔ ji mɔ ŋkɔ ayi to nɔ ye o. Ewaɖeɔ; ci ewa edɔ lɔ ɖegbɔɔ, égbetrɔ yi fini eso koɖo jijɔ.—Kojoɖotɔwo Wema 8:22, 23, 29.
w08 2/15 9 mm. 9
Zɔn le Yehowa mɔwo ji
9 Nɔ mìji mɔ mìanyi Mawu xlɔwoɔ, mìɖo ‘a hwenɔ mìwoɖekiwo kpɔtɔ.’ (1 Piɛ 3:8; Ehajiji Wema 138:6) Wodre enu ci yí taɖo amɛɖekisɔsɔhwe le veviɖe mɛ le Kojoɖotɔwo Wema eta 9 mɛ. Ʒoatamu, Ʒedeɔn vi ŋsuvi nu mɔ: “Gbeɖeka ɔ, aciwo sɔgbeta yi a can efyɔ ci yí a kpacɛ nɔ wo.” Aci lɔwo yí nyi olivuci, figici koɖo vɛnci. Wole dumɛ nɔ mɛ ciwo nu bubu le, ciwo yí deji mɔ yewonyi ga do yewo kpena Izraɛliviwo ji o. Vɔ ŋjavesu ci yí nyɔ nɔ ezododo ɖekɛ, le dumɛ nɔ egoyitɔ, amɛwutɔ Abimelɛki ci yí kpakpa sɔsɔ mɔ yeaɖu ga do mɛbuwo ji. Ci ‘ekpa nɔ Izraɛli nanɔ xwe amɛtɔn can ɔ,’ eku maɖoŋdonu yí eku. (Kojoɖotɔwo Wema 9:8-15, 22, 50-54) Danyɔ wu sa nɔ ‘ehwe yiɖeki kpɔtɔ’ ba!
Bibla mɛ nuveviwo
it-1 784 mm. 5
Ðexotɔ wu
Ci susu nywi yí le Ʒedeɔn shi mɔ yewoakpɔ jijɔ so ejiɖuɖu ci Yehowa na Izraɛli nu yí akanfu Mawu can ɔ, ɖexotɔ wu lɔ “trɔsun fɛnca . . . [nɔ] Ʒedeɔn koɖo yi xomu,” ɖo edɔ yí Izraɛliviwo wa gbɔngbɔnmɛ hwashi ci wosin. (Kojoɖotɔwo Wema 8:27) Ele ahan gan, Bibla denu mɔ Ʒedeɔn ŋtɔ sɛn ɖexotɔ wu lɔ o. Ewaɖeɔ, apotru Pɔlu yɔ yi ŋkɔ do ‘xɔsetɔ sugbɔ’ ciwo yí nyi Yehowa Kunuɖetɔwo doŋkɔ nɔ Kristo hwenu mɛ.—Ebretɔwo 11:32; 12:1.
20-26 DÉCEMBRE
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | KOJOÐOTƆWO WEMA 10-12
“Ʒɛfute nyi ŋsu gbɔngbɔnmɛmɛ ɖeka”
w16.04 7 mm. 9
Egbejinɔnɔ na yí mìwo nu jenɔŋ nɔ Mawu
9 Egbejinɔtɔwo kpɔwɛ shigbe Ʒozɛfu nɛ, mɛ ci yí ku ŋshishi nɔ nɔviɛwo ci ‘woxɛ’ can yí anya kpedo Ʒɛfute nu eɖo nyɔ lɔ ŋci ahan. (Gɔnmɛjeje 37:4; 45:4, 5) Tamɛbubukpɔ so kpɔwɛ ŋtɔ́wo nu kpedo Ʒefute nu ewa nu ci yí jɔ ji nɔ Yehowa. Lé nɔviɛwo wa nu do, dɔ ese vevi sugbɔ. Vɔ dedɔ yí emi edɔ wawa nɔ Yehowa koɖo Yi mɛwo o. (Kojoɖotɔwo Wema 11:9) Etahwlɛnhwlɛn nɔ Yehowa ŋkɔ lɔ le veviɖe ni sɔwu manyimanyi ɖekpokpui ci yí le yɛ koɖo mɛbuwo gblamɛ. Éɖui gligaan mɔ yeakpɔtɔ nɔ gbeji nɔ Yehowa, yí enyi enywi nɔ yiŋtɔ koɖo mɛbuwo.—Ebretɔwo 11:32, 33.
it-2 1202 mm. 6
Ʒɛfute
Ʒɛfute, ŋsu ci yí wanɔ nu koɖo edɔngbegbe sɔ gbetawo zeɖeka. Édo ŋɛ ɖaɖa Amonitiwo fyɔ mɔ Amonitiwo yí nyi amɛjijetɔ ɖo wovaje Izraɛli nyigban ji. Efyɔ lɔ nu do nu ni mɔ Izraɛli yí xɔ nyigban lɔ le yewo shi. (Kojoɖotɔwo Wema 11:12, 13) Ʒɛfute wa nu yí sɔ dasɛ mɔ de ahwawatɔ manyaɖe ŋsɛntɔnɔ ɖe kpoŋ yí yenyi o, vɔ mɛɖeka ci yí nya enu ciwo jɔ vayi nywiɖe yí vevitɔ yenya lé Mawu wa nu koɖo yi mɛwo do vayi. Égbe enyɔ ci yí Amonitiwo nu ni yí mɔ (1) Izraɛli deje Amonitiwo, Moabutɔwo alo Edɔmutɔwo ji o (Kojoɖotɔwo Wema 11:14-18; 2 Ese Wema 2:9, 19, 37; 2 Kronika 20:10, 11); (2) Nyigban ci wodɔnkɔ yɛ denyi Amonitiwo tɔ hwenu yí Izraɛli xɔ hunnɔtɔxu o, ɖo Amorititɔwo tɔ enyi yí Mawu na Izraɛli ɖu wowo fyɔ Sihɔn ji yí xɔ yi nyigban; (3) Amonitiwo denu nyɔ ɖe so ci Izraɛli vale nɔ so exwe 300 ke vayi o, ecɛyɛ nyi yí dɔ koŋ wovanukɔ ahan yɛɔ?—Kojoɖotɔwo Wema 11:19-27.
it-2 1202 mm. 7
Ʒɛfute
Ʒɛfute yi nyɔ lɔ gbɔ tiin ci yí edasɛ mɔ enyɔ lɔ caka koɖo Mawu sɛnsɛnnyɔwo. Émɔ Yehowa Mawu yí sɔ nyigban lɔ na Izraɛli, eyi taɖo yewodasɔ nyigban lɔ ɖe na mɛ ciwo yí sɛnnɔ ŋsu mawuwo o. Éyɔ Shemosh mɔ Amonitiwo mawu. Mɛɖewo mɔ yi wa afɛn. Ci Amonitiwo sɛnnɔ mawu Milkɔm yí Moabutɔwo sɛnnɔ Shemosh can ɔ, jukɔn cɛ lɔwo sɛnnɔ mawu sugbɔwo. Salomɔ ŋtɔkpu can wa nudɔndɔn ci eju bu mɛ nyɔnu ciwo eɖe dɔ ehɛn Shemosh sɛnsɛn va Izraɛli. (Kojoɖotɔwo Wema 11:24; 1 Efyɔwo 11:1, 7, 8, 33; 2 Efyɔwo 23:13) Le enyɔ ci wemanyatɔ ɖewo nu nuɔ, wotɛnŋ ɖe “Shemosh” gɔnmɛ mɔ “Ejiɖutɔ.” (Kpɔ Gesenius’s Hebrew and Chaldee Lexicon, ci yí S. Tregelles ɖe gɔnmɛ nɔ, 1901, p. 401.) Ele shigbe mɔ Ʒɛfute xo nuxu so mawu cɛ nu, ɖo Amonitiwo mɔ eyi na yewo ‘ɖu’ mɛbuwo ji yí sɔ wowo nyigban na yewo.
Bibla mɛ nuveviwo
it-2 1201
Ʒɛfute
Ʒɛfute denyi ahunmɛvi o. Ʒɛfute nɔlɔ nyi “sakabo”, vɔ de eyi enyi mɔ tomɛvi alo ahunmɛvi yí enyi o. Enɔlɔ nyi sakabo kpɔ gbɔxwe yí vaɖe Gileadi yí enyi nyɔnu vetɔ ni shigbe lé Raxabu can nyi sakabo kpɔ gbɔxwe yí vaɖe Salomɔ nɛ. (Kojoɖotɔwo Wema 11:1; Ʒozue 2:1; Matie 1:5) Ci Ʒɛfute tɔviɛwo, evi ciwo Gileadi ashiɛ ŋkɔtɔ ji ni nyi si mɔ yidama cinɔ koɖo yewo dasɛ mɔ de hashivi enyi o. (Kojoɖotɔwo Wema 11:2) Gbesɔ kpe niɔ, Ʒɛfute vanyi ga nɔ Gileadi ŋsuwo yí amɛwo lɔn do ji (ewa mɔ Ʒɛfute tɔviɛwo yí nyi amɛ ŋkuvileji le amɛ lɔwo mɛ). (Kojoɖotɔwo Wema 11:11) Ahanke esa vɔn nɔ Mawu le gbedoxɔ lɔ mɛ nɛ. (Kojoɖotɔwo Wema 11:30, 31) Ʒɛfute datɛnŋ awa enu cɛwo ɖe sa nɔ enyi ahunmɛvi o. Ðo Ese lɔ nu nɔ wo tiin mɔ: “Hashivi ɖekpokpui dava Yehowa ha lɔ mɛ o. Keke je jijimɛ amɛwotɔ ji ni can deɖo ava Yehowa ha lɔ mɛ o.”—2 Ese Wema 23:2, NWT.
27 DÉCEMBRE–2 JANVIER
MAWU NYƆ MƐ DƆKUNUWO | KOJOÐOTƆWO WEMA 13-14
“Enu ci vida koɖo vinɔwo atɛnŋ kpla so Mano koɖo ashiɛ gbɔ”
w13 8/15 16 mm. 1
Ajitɔ koɖo ajinɔwo míkpla míwo viwo so vihwɛmɛ
Bu tamɛ kpɔ so Mano ci yí so Dan kɔta mɛ yí enɔ Sora jugan mɛ le blema Izraɛli kpɔwɛ nu. Yehowa dɔdɔla ɖeka nu nɔ Mano ashiɛ ci yí nyi konɔ mɔ yeaji evi ŋsuvi ɖeka. (Kojoɖotɔwo Wema 13:2, 3) Kankandojitɔɔ, eji ajɔ egbejinɔtɔ Mano koɖo ashiɛ haan. Vɔ, wogbelo nu kpɔ. Eyi dɔ Mano do gbe ɖaɖa mɔ: “Tɔhonɔ ŋ ɖe kuku mɔ eo le gbe sɔ Mawu mɛ lɔ ɖaɖa mì ke. Mì ʒin nɔ á kpla mì enu ci yí mì ɖo a wa nɔ evi ci yí wo a ji zanɖe.” (Kojoɖotɔwo Wema 13:8) Lé Mano koɖo ashiɛ awɛ ahɛn wowo vi lɔ yí xa wo veviɖe. Mìatɛnŋ akando ji mɔ, wokpla Mawu se lɔ wowo vi Samusɔn yí agbla ci woje lɔwo denyi gbali o. Bibla nu mɔ, “Tɔhonɔ Gbɔngbɔn tɔ́ edɔ wawa le Samusɔn mɛ.” Ecɛ wɛ mɔ, Samusɔn vanyi ɖeka le Izraɛli kojoɖotɔwo mɛ yí ewa ŋsɛn dɔ sugbɔwo.—Kojoɖotɔwo Wema 13:25; 14:5, 6; 15:14, 15.
w05 3/15 25-26
Samusɔn ɖu ji le Yehowa ŋsɛn mɛ!
Ci Samusɔn shinkɔɔ, “Tɔhonɔ cushi ni.” (Kojoɖotɔwo Wema 13:24) Gbeɖekaɔ, Samusɔn nu nɔ dalɔ koɖo nɔlɔ mɔ: “Ŋ kpɔ Filistɛn nyɔlunvi ɖeka le Timuna jugan mɛ. Ŋ dro mɔ mí a ɖi nɔ ŋ. Ŋ dro a ɖi.” (Kojoɖotɔwo Wema 14:2) Kpɔ lé akpaca wo ɖa. Ci wowo vi lɔ akpedo Izraɛli nu yí woavo le mɛ ciwo dokɔ aya nɔ wo lɔmɛɔ, va evaji mɔ yeaɖe nyɔnu le wo mɛ. Vɔ Mawu Se lɔ gbe mɔ woŋgbeɖe nyɔnu hojusɛntɔwo o. (Hunhun 34:11-16) Eyi taɖo wonu mɔ: “Vɔ, le nyɔnɔnwi mɛ ɔ, nyɔlun ɖeka so Izraɛlitɔwo mɛ ci yí a tɛnŋ ɖe. E ɖo a ɖe nyɔlun ci yí so Filistɛnwo mɛ a? Wo de so evo nɔ amɛ hunnɔwo can o.” Vɔ Samusɔn kpɔtɔ nukɔ nɔ wo mɔ: “Mí ɖe nyɔlun hunnɔ nɔ ŋ! É nyi nyɔlun ɖeka ci yí ŋ dro!”—Kojoɖotɔwo Wema 14:3.
Bibla mɛ nuveviwo
w05 3/15 26 mm. 1
Samusɔn ɖu ji le Yehowa ŋsɛn mɛ!
Nyi yí taɖo enyi Filistɛn nyɔnu lɔ koŋ yí “dro” Samusɔn ɔ? McClintock koɖo Strong Cyclopedia nu mɔ de ci “enyɔvi alo yí nya kpɔkpɔ taɖo yí edro Samusɔn o, vɔ enyɔ nɔ tajinu ɖe gbɔ ɖoɖo yí taɖo.” Nɔ tajinu ci gbɔ ɖoɖoɔ? Kojoɖotɔwo Wema 14:4 dre mɛ mɔ Samusɔn “jijiɛ emɔ kpɔ a wa enu do Filistɛnwo.” Enu ci yí dɔ nyɔnu lɔ dro Samusɔn nɛ. Ci Samusɔn shinkɔ yí ɖo ɖajɛvimɛɔ, “Tɔhonɔ Gbɔngbɔn tɔ́ edɔ wawa le Samusɔn mɛ,” alo na ewanɔ enuwo. (Kojoɖotɔwo Wema 13:25) Eyi taɖo Yehowa gbɔngbɔn lɔ le godu nɔ Samusɔn dro mɔ yeaɖe nyɔnu ŋtɔ́, eyi ke yí kpedo nu le edɔ ciwo pleŋ ewa hwenu enyi kojoɖotɔ nɔ Izraɛli mɛ. Samusɔn kpɔ enu ci yí ejijiɛ lɔa? Ŋkɔtɔɔ, mìakpɔ lé Yehowa kando ji ni mɔ yeanɔ godu ni ɖa.