Desanblu

Ɔ ju wie’n e wunman ndɛ nga Biblu’n kɛn i sa wie’m be su’n be wlɛ kpa. Ɔ ju wie kusu’n, kɛ e srɛ Zoova’n ɔ tɛman e su kɛ nga e fa sunnzunnin’n sa. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n kpɛkun e akunndan’n su yo nɲɔnnɲɔn. Sɛ e akunndan’n yo nɲɔnnɲɔn naan y’a fɛmɛn i wun ajalɛ ndɛndɛ’n, e su lafiman Zoova su kpa kun kpɛkun e nin i e afiɛn sáci. (Zak. 1:7, 8) I kpa bɔbɔ’n, i sɔ’n kwla yo maan e su lafiman like nga e wla o su’n i su kun. Akoto Pɔlu fali like nga e lafi su’n sunnzunnin mmeli i blalɛ’n. (Ebr. 6:19) Sɛ aunmuan dan wie kpɛ jenvie’n su’n, mmeli i blalɛ’n trɛ i ase naan w’a ko siman like wie. Sanngɛ sɛ jrɔkɔ nga mmeli i blalɛ’n cici su’n w’a kpɛman’n yɛ be kwla fa di junman-ɔn. Asa ekun’n, sɛ jrɔkɔ sɔ’n di annganblalɛ’n, ɔ su sɔman kpa kun. I wafa kunngba’n, sɛ e akunndan’n yo nɲɔnnɲɔn’n, blɛ kekle nun’n e su lafiman su kɛ Zoova yía nda ng’ɔ tali be’n be nuan sakpa. Sɛ e yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ kusu’n, e su lafiman nda ng’ɔ tali be’n be su kun. Sran kɛ nga lɛ sa’n, ɔ kwlá diman aklunjuɛ le. w21.02 30 § 14-15

I nun mɔ Abraamun nin i awlofuɛ’m bé tú Ir lɔ’n, nn atrɛkpa’n ɔ le afuɛ 70 tra su. (Bob. 11:31–12:4) Ɔ trannin tannin sua bo yɛ ɔ wlanwlannin Kanaan mɛn’n nun afuɛ kɔe ya kun. Kɛ ɔ́ wú’n, nn ɔ le afuɛ 175. (Bob. 25:7) Kɛ Zoova fá mɛn ng’ɔ seli kɛ ɔ́ fá mɛ́n i anunman mun mán be’n, w’a yomɛn i ɲin su. Asa ekun’n, kɛ Zoova kplán klɔ ng’ɔ minndɛli i lele’n, w’a yomɛn i ɲin su wie. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Biblu’n waan Abraamun “yoli oke, ɔ cɛli kpa. Ɔ dili ye lele guɛli i ti nin i bo.” (Bob. 25:8) Kannzɛ bɔbɔ sa kekle fanunfanun be tɔli Abraamun su’n, sanngɛ ɔ lafili Ɲanmiɛn su kpa titi yɛ i klun klo su’n ɔ minndɛli Zoova. ?Ngue yɛ ɔ ukɛli i naan w’a kwla trɛ i awlɛn sɔ-ɔ? Like ng’ɔ ukɛli i’n yɛle kɛ sa kwlaa sɔ’m be nun’n, Zoova sɛsɛli i yɛ ɔ nin i nantili kɛ sran kun nin i janvuɛ sa. (Bob. 15:1; Eza. 41:8; Zak. 2:22, 23) Kɛ Abraamun sa’n, e su minndɛ klɔ mɔ be wlɛli i sua’m be bo ase kpa’n wie. (Ebr. 11:10) Sanngɛ e liɛ’n, e minndɛman kɛ be kplan klɔ sɔ’n. Afin Ɲanmiɛn w’a dun mmua w’a kplan. Yɛle kɛ afuɛ 1914 nun’n, Ɲanmiɛn tɛkɛli i Famiɛn diwlɛ’n yɛ dɔ nga su’n ɔ sie ɲanmiɛn su lɔ. (Ngl. 12:7-10) Sanngɛ e su minndɛ kɛ ɔ sie asiɛ’n wie. w20.08 4-5 § 11-12

Ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ yɛ e tra e awlɛn naan y’a kwla sie e su e niaan’m be nuan bo. Like nsan ti yɛ i sɔ yolɛ’n ti cinnjin-ɔn. Like klikli’n yɛle kɛ e su buman aniaan’m be wun akunndan tɛ. I nɲɔn su’n yɛle kɛ é wún wafa nga e niaan’m be wun yo be’n nin like nga ti yɛ be yo ninnge wie mun’n, be wlɛ. I liɛ’n, é sí be aunnvuɛ. I nsan su’n yɛle kɛ e kwla uka e niaan mun naan b’a wun be su sa wie’m be wlɛ kpa. Afin ɔ ju wie’n, kɛ sa o e su’n e bɔbɔ e wunmɛn i wlɛ. Sanngɛ kɛ e kan kle sran’n kpɛkun y’a wun i wlɛ kpa siɛn’n. Aniaan wie’m be liɛ’n, sa ng’ɔ tɔli be su laa’n, nin wafa nga be tali be’n, ɔ nin sran wafa nga be ti’n ti’n, kɛ ɔ ko yo naan b’a kan be klun ndɛ b’a kle sran’n, ɔ ti kekle. Kɛ ɔ ko yo naan e niaan’m be wun w’a kpaja be naan b’a kan be klun ndɛ b’a kle e’n, ɔ kwla fa blɛ kan. Sanngɛ kɛ be mian be ɲin be yo sɔ kusu’n, i sɔ’n yo maan e kwla si wafa nga be wun yo be’n. i sɔ’n yɛ e tra e awlɛn kɛ Zoova sa’n, e niaan’m bé láfi e su kpɛkun bé kán be klun ndɛ bé klé e. Sɛ be kan be klun ndɛ be kle e kusu’n, maan e sie e su kpa be nuan bo. w20.04 15-16 § 6-7

Kpɛ sunman’n, ɔ le nzue’n i lika nga jue’m be klo i kpa’n. Kpɛkun nzue’n i lika nga aliɛ o lɛ’n, lɛ yɛ jue’m be ta kɔ-ɔ. Blɛ nga jue trafuɛ’n kɔ jue tralɛ kusu’n, ɔ ti cinnjin wie. Cɛn kun’n, ndɛ nga aniaan bian kun m’ɔ tran jenvie nga be flɛ i Pasifiki’n i lika kun nun’n kan kleli ngaliɛ difuɛ kun’n, ɔ kle sɔ weiin. Aniaan bian’n seli ngaliɛ difuɛ’n kɛ be ko tra jue. Kpɛkun ngaliɛ difuɛ’n tɛli i su kɛ: “Ń bá ainman nglɛmun dɔ ngwlan su.” Aniaan bian’n tɛli i su kɛ: “W’a wunman min ndɛ’n i wlɛ. Nán dɔ nga e bɔbɔ e klo kɛ é kɔ́ su’n, i su yɛ é kɔ́-ɔ. Sanngɛ dɔ nga sɛ e kɔ su’n, é ɲán jue kaka’n i su yɛ é kɔ́-ɔ.” I wafa kunngba’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be kusu be boli jasin fɛ’n lika nga sran’m be o lɛ’n. Kpɛkun dɔ nga be si kɛ be kwla to sran mun’n, i su yɛ be boli jasin fɛ’n niɔn. I wie yɛle kɛ be ko boli jasin fɛ’n Ɲanmiɛn i sua’n, nin awlo mun, nin Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’m be nun. Kpɛkun be boli jasin fɛ’n gua’m be bo wie. (Yol. 5:42; 17:17; 18:4) E kusu, ɔ fata kɛ e si wafa nga be nga be o e jasin bowlɛ nun’n be yo be ninnge mun’n i kpa. Kpɛkun e bo jasin fɛ’n lika nga e kwla to sran’m be lɛ’n, ɔ nin dɔ nga e si kɛ e kwla to sran’m be awlo’n.—1 Kor. 9:19-23. w20.09 4 § 8-9

Like kun mɔ e kwla yo naan y’a kaci Zezi i janvuɛ’n yɛle kɛ maan e nanti ajalɛ kwlaa nga Zoova i anuannzɛ’n fa’n su. Kɛ e suan ajalɛ ng’ɔ fa be’n be bo’n, e fa e wun e mantan Zezi m’ɔ ti asɔnun’n i su kpɛn’n. (Efɛ. 4:16) I wie yɛle kɛ ɔ fali ajalɛ wie mun naan aniaan’m be fa Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’m be di junman kpa tra laa’n. I sɔ’n ti’n, be kannin asɔnun bo wie’m be boli nun naan be yo aɲia Ɲanmiɛn Sielɛ Sua kunngba’n nun. Ajalɛ sɔ mɔ anuannzɛ’n fali’n ti’n, ɔ kwla ɲannin sika kan sieli i sa su. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, aniaan wie’m be siesieli be wun naan b’a kwla nanti ajalɛ sɔ’n su. Atrɛkpa’n, be nun wie’m be o asɔnun bo’m be nun w’a cɛ. Ɔ maan be nin aniaan nga be o lɔ’n be afiɛn mantan kpa. Sanngɛ siɛn’n, be se be kɛ be wɔ asɔnun bo uflɛ nun. Kɛ aniaan’m be mian be ɲin be nanti ajalɛ sɔ’n su’n, Zezi i klun jɔ be wun dan. w20.04 24 § 14

Famiɛn ng’ɔ o nglo lɔ’n, ɔ nin famiɛn ng’ɔ o ngua lɔ’n be kpli kwlalɛ’n. I wie yɛle kɛ kɛ Alɛ Dan Nɲɔn su’n wieli’n, Iniɔn Sovietiki’n fɛli i sa sieli i Abloki lɔ nvle sunman su. I sɔ’n ti’n, famiɛn ng’ɔ o ngua lɔ’n ɔ nin nvle wie’m be bo wa yoli kun Famiɛn ng’ɔ o nglo lɔ’n i wun. Be flɛli be anuannzɛ sɔ’n kɛ OTAN (Organisation du Traité de l’Atlantique Nord). Kɛ ɔ ko yo naan famiɛn nɲɔn sɔ’m b’a ɲan kwlalɛ kpa’n, be fa sika kaka be wlɛ i alɛ kunlɛ ninnge’m be nun. Famiɛn nɲɔn sɔ’m be kunman alɛ trele sa. Sanngɛ kɛ be wun kɛ be su kun alɛ mɛn wie’m be nun’n, famiɛn kun ukɛ i sran liɛ mun naan b’a kwla kun alɛ’n. Mɛn sɔ’m be nun wie yɛle sran ble mɛn’n, nin Azi mɛn’n, nin Amlɛnkɛn’m be mɛn’n i bue wie mun. Afuɛ nga be sinnin lɛ’n be nun’n, Risi nin be nga be suɛn i bo’n, be ɲannin kwlalɛ trali laa’n. Ɔ maan be sinnin ɛntɛnɛti lika be yoli famiɛn ng’ɔ o ngua lɔ’n i abɔlɛ. Famiɛn ng’ɔ o ngua lɔ’n kusu sinnin ɛntɛnɛti lika yoli be abɔlɛ wie. Kɛ nga Daniɛli fa kannin sa’n, famiɛn ng’ɔ o nglo lɔ’n, ɔ́ klé Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be yalɛ titi.—Dan. 11:41. w20.05 13 § 5-6

“Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai blɛ su’n Zoova usali kɛ: “?Bla ta kun wla fi i wa’n su?” I sin’n ɔ kan guali su kɛ: “Kannzɛ i wla fi i wa’n su bɔbɔ’n, sanngɛ min liɛ’n, min wla su fi-man amun su le.” (Eza. 49:15) Kpɛ sunman’n, Zoova fɛmɛn i wun sunnzunman niɛn mun. Sanngɛ blɛ sɔ nun liɛ’n ɔ yoli sɔ. Zoova fali wafa ng’ɔ klo i sufuɛ mun’n sunnzunnin wafa nga niɛn kun klo i wa’n. Afin ɔ kunndɛ kɛ i sufuɛ’m be kwlaa be si kɛ ɔ klo be kpa. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Zasiminin. Ɔ seli kɛ kɛ a wu ba’n, “wafa nga a nin ɔ wa sɔ’n be afiɛn mantan’n, ɔ ti i liɛ ngunmin kun.” Ndɛ kunngba’n yɛ niɛn sunman be kan-ɔn. Kɛ aniaan kun yaci aɲia’m be bo kɔlɛ annzɛ jasin fɛ’n i bolɛ’n, Zoova sie i nzɔliɛ. Kɛ aniaan nga be yacili aɲia’m be bo kɔlɛ’n annzɛ jasin fɛ’n bolɛ’n be sa be sin be yo ninnge sɔ mun ekun’n, ɔ yo e fɛ dan. Zoova kunndɛ kɛ be sa be sin. E kusu e kunndɛ kɛ be sa be sin wie.—1 Piɛ. 2:25. w20.06 18 § 1-3

Nán ninnge kpakpa kwlaa yɛ e kwla wun be-ɔ. I nun mɔ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ’n oka’n su’n, ɔ seli kɛ ninnge kpakpa nga be o ɲanmiɛn su lɔ’n, be ti kpa tra asiɛ’n su aɲanbeun ninnge kwlakwla. I sin’n, ɔ seli kɛ: “Lika nga ɔ ninnge kpakpa’m be o lɛ’n, lɛ yɛ ɔ awlɛn’n wo-ɔ.” (Mat. 6:19-21) Kɛ e wun kɛ like kun ti cinnjin’n, e mian e ɲin kpa naan y’a ɲan like sɔ’n. Ɲanmiɛn su lɔ ninnge kpakpa nga Zezi kan be ndɛ’n, yɛle dunman kpa m’ɔ fata kɛ e ɲɛn i Ɲanmiɛn ɲrun’n. Sɛ e tiantian ninnge kpakpa sɔ mun ɲanmiɛn su lɔ’n, like fi kwlá saciman be yɛ be su kwlá wuaman. Akoto Pɔlu wla e fanngan kɛ “e fa e ɲin e sie ninnge nga e wunman be’n be su.” (2 Kor. 4:17, 18) Ninnge nga e wunman be’n, i wie yɛle ninnge kpakpa nga é wá ɲán be mɛn klanman nga Ɲanmiɛn wá fá mán e’n i nun’n. ?E kle Zoova kɛ e si ninnge sɔ’m be su ye? w20.05 26 § 1-2

Like nga Moizi kleli Izraɛlifuɛ mun’n yoli kɛ nzue m’ɔ gua ijre’m be su’n sa. ?É yó sɛ naan like nga e kle’n w’a yo sɔ wie? Kɛ é bó jasin fɛ’n awloawlo’m be nun annzɛ nzra nun’n, maan e fa Ɲanmiɛn i dunman Zoova m’ɔ o Biblu’n nun’n, e kle sran mun. I sɔ yolɛ nun’n, e kwla fa fluwa mun e man be’n, annzɛ e kwla bo e video wie mun nin ninnge wie mɔ be o e ɛntɛnɛti adrɛsi’n su’n e kle be. Afin ninnge sɔ’m be fa e ɲin sie i Zoova i manmanlɛ’n su. Asa ekun’n, junman su lɔ, annzɛ suklu lɔ, annzɛ kɛ é kɔ́ lika’n, maan e mian e ɲin e kan Ɲanmiɛn i sran wafa ng’ɔ ti’n, i ndɛ e kle sran mun. E kwla kan ninnge kpakpa nga Zoova waan ɔ́ yó mán sran mun’n, ɔ nin ninnge nga i waan ɔ́ yó i asiɛ’n su’n, be ndɛ. Sɛ sran’m be ti i sɔ ndɛ’n, be kwla wun i wlɛ kɛ Zoova klo e dan. Kɛ e kan e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i ndɛ e kle sran mun’n, e ukɛ i naan w’a yo i dunman’n i sanwun. Afin e uka sran mun naan be wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn i su ndɛ nga sran’m be kan’n, nɛ́n i ngba yɛ ɔ ti nanwlɛ-ɔ. Biblu’n nun ndɛ nga e kan kle sran mun’n, ɔ kwla yo maan be wun kpaja be.—Eza. 65:13, 14. w20.06 10 § 8-9

?Nzuɛn benin wie mun yɛ ɔ fata kɛ e yi be nglo naan y’a kwla uka be nga be waan bé sá be sin Zoova wun’n niɔn? Maan e fa e ɲin e sie i ba wannzofuɛ’n i su sunnzun ase nga Zezi fali’n su naan e wun like ng’ɔ kle e’n. (Lik. 15:17-24) Ba’n wunnin i wlɛ kɛ ɔ dili sinnzin yɛ ɔ fali ajalɛ kɛ ɔ́ sɛ́ i sin awlo. Kɛ siɛ’n wunnin i wa’n, ɔ wanndili ko tɔli i nun naan i wa’n si kɛ ɔ te klo i. Ba’n i akunndan’n buli i fɔ dan ti’n ɔ seli kɛ, ɔ fataman kɛ be se kɛ ɔ ti i si’n i wa kun. Afin ɔ nin i sɔ’n fataman kun. Kɛ ba’n kɛnnin i klun ndɛ kleli i si’n, ba’n yoli i si’n i annvɔ. I sin’n, siɛ’n yoli ninnge wie mun naan i wa’n si kɛ i balɛ’n yo i fɛ. Siɛ’n fɛli i kɛ i wa m’ɔ klo i’n sa. Kɛ ɔ ko yo naan i wa’n w’a wun i wlɛ kɛ ɔ klo i’n, siɛ’n yoli maan be dili cɛn. Kpɛkun ɔ seli kɛ be mɛn i wa’n i tralɛ klanman kun naan ɔ wla. E kwla fa Zoova e sunnzun siɛ nga be kɛn i ndɛ ba wannzofuɛ’n i su sunnzun ase’n nun’n. Zoova te klo aniaan nga be yacili i sulɛ’n yɛ ɔ kunndɛ kɛ be sa be sin i wun. Maan e nian Zoova i ajalɛ’n su naan e uka e niaan sɔ mun naan be sa be sin i wun. Sɛ e waan é yó sɔ kusu’n, ɔ fata kɛ e tra e awlɛn, e si be aunnvuɛ yɛ e klo be. w20.06 25-26 § 8-9

Zezi seli kɛ sran wie’m bé wá sɔ́ ndɛ nanwlɛ’n nun “aklunjuɛ su.” Sanngɛ kɛ sa wá tɔ́ be su’n, be su lafiman Ɲanmiɛn su kun. (Mat. 13:3-6, 20, 21) Atrɛkpa’n b’a wunmɛn i wlɛ kɛ sa kwla tɔ be nga be ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n be su wie. (Mat. 16:24) Annzɛ kusu be buli i kɛ be nga be su Ɲanmiɛn’n, sa su tɔman be su le naan Ɲanmiɛn yrá be su titi. Sanngɛ mɛn tɛ nga nun’n, saan sa’m bé tɔ́ e su. Ɔ ju wie’n, e su sa’m be kacikaci yɛ i sɔ’n kwla yo maan e su diman aklunjuɛ kɛ laa’n sa kun. (Jue. 6:7; Aku. 9:11) E niaan kpanngban kpa be kle kɛ be lafi su kɛ be o nanwlɛ’n i atin’n su. ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Afin kannzɛ bɔbɔ aniaan kun yo be like wie naan w’a yoman be fɛ annzɛ kusu ɔ yo sa tɛ dan wie’n, sanngɛ be yaciman Zoova i su lafilɛ. (Jue. 119:165) Ɔ maan blɛ kwlaa nga sa tɔ be su’n, be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n kpɔnzɔman sanngɛ ɔ yo dan tra laa’n. (Zak. 1:2-4) Ɔ fata kɛ e lafi Ɲanmiɛn su kɛ be sa wie. w20.07 8 § 1; 9 § 4-5

Kwlaa naan y’a kanngan Biblu’n nun’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e wun wafa nga e kwla ɲan ndɛ nga e su wa kanngan nun’n i su ye’n. I wie yɛle kɛ sɛ sa o e su naan e su kunndɛ i trawlɛ’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e wun Biblu’n nun ndɛ ng’ɔ kwla uka e’n. (Fp. 4:6, 7) Wafa nga Zoova yili e’n ti’n, kɛ é tíe ndɛ kun annzɛ kɛ é kánngan nun’n e kwla yo kɛ kɛ sa sɔ’n jú’n nn e o lɛ sa. Ɔ maan kɛ é kánngan be nga Biblu’n kan be ndɛ’n be nun kun i su ndɛ’n nun’n, maan e yo kɛ, kɛ sa sɔ’n jú’n nn e o lɛ sa. Kpɛkun maan e yo kɛ e yɛ sa sɔ’n juli e su sa. Yɛle kɛ maan e yo kɛ like nga sran’n wun i’n e wun i wie sa, yɛ wafa nga i wun yo i’n maan e wun yo e sɔ wie. I sin’n, maan e bu su akunndan. Kɛ e ko kanngan ndɛ kun nun Biblu’n nun’n, maan e bu i sin kpa yɛ e bu wafa nga e kwla nanti su’n i akunndan wie. I sɔ’n úka e naan y’a fa ndɛ sɔ’n y’a sunnzun ndɛ nga e si be laa’n naan y’a wun i wlɛ kpa. w21.03 15 § 3-5

Akoto Pɔlu kwla bu ninnge ng’ɔ yoli be laa’n be akunndan kpɛkun ɔ yo i nsisɔ. Yɛle kɛ ɔ kwla se i wun kɛ sɛ ɔ ti kɛ w’a suman Ɲanmiɛn juejue su kɛ nga sa’n, nn dɔ nga su’n ɔ nunman bisua. Asa ekun’n, ɔ kwla fa aniaan nga be o Azi mɛn’n nun’n mɔ be kacili be sin be sili i’n be wun ya. Kpɛkun ɔ kwla se kɛ ɔ lafimɛn i janvuɛ onga’m be su kun. Sanngɛ Pɔlu w’a yoman ninnge kwlaa sɔ’m be nun wie fi. Pɔlu si kɛ ɔ cɛ kan’n, bé kún i. Sanngɛ i wla w’a fiman Zoova i manmanlɛ’n m’ɔ ti ninnge’m be kwlaa be nun cinnjin kpafuɛ’n i su. Kpɛkun ɔ buli wafa ng’ɔ kwla wlɛ i wiengu’m be fanngan’n i akunndan titi. Asa ekun’n, ɔ fɛli i wla guali Zoova su. Yɛle kɛ ɔ srɛli i kpɛ sunman. Kannzɛ aniaan wie’m be kpɔcili Pɔlu’n, sanngɛ w’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i sɔ liɛ’n su. Sanngɛ wafa nga aniaan’m be ukɛli i’n i su yɛ ɔ fɛli i ɲin sieli-ɔ. Ɔ maan ɔ sili su ye. Asa kusu’n, Pɔlu suannin Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like titi. (2 Tim. 3:16, 17; 4:13) Yɛ ng’ɔ ti cinnjin kpa’n, yɛle kɛ ɔ lafili su kpa kɛ Zoova nin Zezi be klo i. w21.03 18 § 17-18

Afuɛ 101 nin 201 be afiɛn’n nun’n, be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klisifuɛ’n, be wa wluli Klisifuɛ kpa’m be afiɛn. Kpɛkun be boli ninnge mɔ be takaman Ɲanmiɛn Ndɛ’n su’n be klelɛ bo. Kɛ ɔ fɛ i blɛ sɔ’n nun lele m’ɔ́ fá jú afuɛ 1800 nun’n, nn Zoova i Lalofuɛ’m be leman anuannzɛ asiɛ’n su wa. Blɛ sɔ’n nun’n, be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klisifuɛ’n be wa sɔnnin kɛ ijre tɛ m’ɔ fu fie kun nun’n sa. Ɔ maan Klisifuɛ kpa’m be wlɛ wunlɛ wa yoli kekle. (Mat. 13:36-43) ?Ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ? I sɔ’n kle e kɛ, kɛ ɔ fɛ i afuɛ 101 nin 201 be afiɛn’n nun lele mɔ afuɛ 1800 sín’n, famiɛn annzɛ awa nga be sieli nvle wie mun’n, be nun wie fi w’a yoman famiɛn ng’ɔ o nglo lɔ’n annzɛ ng’ɔ o ngua lɔ’n mɔ Daniɛl ndɛ tre 11 kan be ndɛ’n. Afin blɛ sɔ’n nun’n, Zoova i sufuɛ’m be leman anuannzɛ naan se kɛ bé klé be yalɛ. Sanngɛ e kwla se kɛ, kɛ afuɛ 1870 sinnin’n, famiɛn ng’ɔ o nglo lɔ’n annzɛ ng’ɔ o ngua lɔ’n be wa yili be wun nglo. w20.05 3 § 5

Zoɛli kɛnnin i kɛ blɛ wie wá jú’n, lalo’m bé wá sáci ninnge kwlaa nga be o Izraɛli mɛn’n nun’n, bé wá dí like kwlaa nga be wun i’n. (Zoɛ. 1:4) Laa’n, e buli i kɛ ndɛ nga Zoɛli kannin’n ti Zoova i sufuɛ mɔ be bo jasin fɛ’n be nzɔliɛ. Afin kɛ lalo mɔ like fi kwlá jranman be ɲrun sa’n, be kusu like fi kwlá yoman naan b’a yaci jasin fɛ’n i bolɛ. E buli i kɛ jasin fɛ nga e bo’n, sɛ é kwlá sé’n ɔ́ sáci “mɛn’n.” Mɛn sɔ’n yɛle be nga Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ timan su’n be su kpɛnngbɛn’m be sie be’n. Sanngɛ kɛ e fa e ɲin e sie i ndɛ’n i ɲrun nin i sin’n su’n, e wun i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ e yiyi nun uflɛ. Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ nga Zoova kannin’n su. Ɔ seli kɛ: “Amun kpɔfuɛ [lalo mun] nga be fin mɛn’n i nglo lɔ be bali’n, ń fúan be.” (Zoɛ. 2:20) ?Sɛ ɔ ti kɛ lalo’m be ti Zoova i Lalofuɛ mɔ Zezi seli be kɛ be bo jasin fɛ’n, yɛ be kle sran’m be like naan be kaci i sɔnnzɔnfuɛ’n be nzɔliɛ’n, nn ngue ti yɛ Zoova tali nda kɛ ɔ́ fúan be-ɔ? (Eze. 33:7-9; Mat. 28:19, 20) E si kɛ Zoova fuɛnmɛn i sufuɛ mun. Sanngɛ ɔ kpalo ninnge nga be kwla tɛnndɛn i sufuɛ’m be ɲrun’n annzɛ ɔ fuan be nga be kpɔ i sufuɛ mun’n. w20.04 3 § 3-5

?Yɛ sɛ e srɛ Zoova naan ɔ kaman lɛ tɛman e su nin, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? Zaki seli kɛ ɔ fata kɛ e “srɛ Ɲanmiɛn titi.” Kɛ e srɛ Zoova titi kɛ ɔ man e ngwlɛlɛ’n, i sɔ’n flɛnmɛn i. Asa ekun’n, srɛlɛ mɔ e srɛ i titi’n ti’n, ɔ su faman e wun ya le. Ɔ maan sɛ sa’m be o e su’n naan e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ man e ngwlɛlɛ’n, ɔ́ fá mán e “ klun ufue su.” (Jue. 25:12, 13) Asa ekun’n, ɔ si sa nga be o e su’n, yɛ ɔ si e aunnvuɛ kpɛkun ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ úka e. Nanwlɛ, i sɔ’n yo maan e klun jɔ. ?Sanngɛ wafa sɛ yɛ Zoova man e ngwlɛlɛ-ɔ? Zoova sin i nuan Ndɛ’n i lika kle e ngwlɛlɛ. (Nya. 2:6) Ɔ maan sɛ e waan é sí ngwlɛlɛ sɔ’n, ɔ fata kɛ e bo e ɲin ase e suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin e fluwa’m be nun like kpa. Sanngɛ nán e ka like suanlɛ’n i ngunmin su. Ɔ fata kɛ e nanti like nga e suan’n su wie. Zaki seli kɛ: “Ɲanmiɛn ndɛ nga amun ti’n, maan amun nanti su.” (Zak. 1:22) Kɛ e nanti Ɲanmiɛn i mmla’m be su’n, e yo sran kun mɔ kloman ndɛnngan, mɔ i like yolɛ yoman ya, m’ɔ si aunnvuɛ-ɔ. (Zak. 3:17) Kɛ e yi nzuɛn sɔ’m be nglo’n kɛ sa’m be tɔ e su’n, e jran kekle kpɛkun e di aklunjuɛ. w21.02 29 § 10-11

Sɛ e kwlakwla e uka Biblu’n nun like suanfuɛ mun’n, bé kwlá kɔ́ be ɲrun ndɛndɛ naan b’a yo be batɛmun. E tinuntinun e kwla uka Biblu’n nun like suanfuɛ mun naan b’a ɔ be ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ nun. (Efɛ. 4:16) Aniaan bla kun m’ɔ ti atin bofuɛ’n seli kɛ: “Be bu be ɲanndra kun kɛ, kɛ be wu ba kun’n klɔ wunmuan’n yɛ ɔ tɛ i-ɔ. I kunngba yɛle sran’m be ukalɛ naan b’a kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n. Aniaan’m be kwlaa yɛ be uka sran kun naan w’a su Zoova-ɔ.” Kɛ be wu ba kun’n, i si nin i nin nin i osufuɛ mun nin i like klefuɛ mun yɛ be tɛ i lele yɛ ɔ yo kpa-ɔ. I sɔ yolɛ nun’n, be mɛn i afɔtuɛ yɛ be kle i ngwlɛlɛ. I wafa kunngba’n, aniaan’m be kwla man Biblu’n nun like suanfuɛ’m be afɔtuɛ, be wla be fanngan, be kle be ajalɛ kpa yɛ be uka be naan be yo be batɛmun. (Nya. 15:22) ?Ngue ti yɛ sɛ aniaan kun kle sran kun i Biblu’n nun like’n, ɔ fata kɛ ɔ kplin su kɛ aniaan onga’m be uka like suanfuɛ’n wie-ɔ? Afin be kwla uka like suanfuɛ’n naan w’a ɔ i ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ nun. w21.03 8 § 1-3

Ɔ fata kɛ Klisifuɛ’m be kwlakwla, i gbanflɛn-o, i talua-o, i kpɛnngbɛn-o, be mian be ɲin kpa naan b’a diman be fuka nɲɔn nun. Yɛle kɛ e kwlá suman Zoova naan e kunngba’n y’a fia y’a yo sa tɛtɛ mun. Akoto Zan seli kɛ e kwlá nantiman nanwlɛ’n i atin’n su naan e kunngba’n y’a yo sa tɛtɛ mun. (1 Zan 1:6) Sɛ e kunndɛ kɛ Zoova i klun jɔ e wun’n, ɔ fataman kɛ e wla fi su kɛ ɔ wun like kwlaa nga e yo’n. Kannzɛ sran’m be wunman like nga e yo i nvialiɛ nun’n, sanngɛ Zoova liɛ’n ɔ wun i. (Ebr. 4:13) Maan e kpalo akunndan nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu i sa tɛ yolɛ’n su’n. Zan blɛ su’n, be nga be nin Ɲanmiɛn b’a bu’n be se kɛ sran kun kwla yo sa tɛ kpɛkun i kunngba’n ɔ nin Ɲanmiɛn be kwla yo janvuɛ. Andɛ’n, akunndan kunngba’n yɛ sran’m be bu-ɔ. Be nun kpanngban be se be wun kɛ be lafi Ɲanmiɛn su. Sanngɛ be faman ndɛ nga Zoova kɛn i sa tɛ yolɛ su’n, i su. I kpa bɔbɔ’n, ndɛ ng’ɔ kɛn i bla nin bian nna’n su’n yɛ i su falɛ’n ti kekle man be’n niɔn. I wie yɛle kɛ Zoova kunndɛ kɛ e wla bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku nin i wunsu ɲannzuɛn sa’m be ase. Sanngɛ sran sɔ’m be waan sɛ sran kun kunndɛ kɛ ɔ́ yó i sɔ like’n, ɔ kwla yo. w20.07 22 § 7-8

Sɛ ɔ fata kɛ e jran aniaan bla kun sin’n, nán e sisi e bo i sɔ yolɛ nun. I lɛ nun’n maan e fa ɲin e sie i sa nga su. Aniaan wie’m be sieli i nzɔliɛ kɛ aniaan bla kun mɔ i wun’n suman Zoova’n, ɔ ju wie’n ɔ baman aɲia’m be bo dɔ su. Kpɛkun kɛ aɲia’n wie cɛ’n ɔ su kɔ awlo. Asa ekun’n, be sieli i nzɔliɛ kɛ kpɛ sunman’n, ɔ fɛmɛn i mma mun baman aɲia’m be bo. Ɔ maan be kan aniaan bla’n i wun ndɛ. Afin be wunman sa nga ti yɛ aniaan bla’n kwlá semɛn i wun’n i kɛ ɔ yaci i nun naan ɔ fa ba mun wɔ aɲia’m be bo’n. Be siman kɛ aniaan bla’n miɛn i ɲin yo i liɛ ng’ɔ kwlɛ i yo’n. Kpɛkun be siman kɛ ɔ ju wie’n aniaan bla’n i wun’n fa ninnge wie’m be yolɛ fu i nun yɛ ɔ fata kɛ ɔ nanti ndɛ nga i wun’n kɛn i ba’m be talɛ’n nun’n i su. Sɛ aniaan bla’n i ɲin m’ɔ mian’n ti’n a yo i mo naan a kan ninnge kpakpa ng’ɔ yo be’n be ndɛ kle aniaan mun’n, be kwla yaci aniaan bla’n i wun ndɛ tɛtɛ kanlɛ. Asɔnun kpɛnngbɛn’m be si kɛ Zoova kunndɛ kɛ be nian aniaan bla’m be lika kpa. (Zak. 1:27) Ɔ maan, be nian Zezi i ajalɛ’n su. Yɛle kɛ be ndɛ kanlɛ yoman ya, yɛ be kpɛman mmla tɛkɛtɛkɛ manman be. Sanngɛ be yo be ye yɛ be wun wafa nga be wun yo be’n i wlɛ. (Mat. 15:22-28) Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be mian be ɲin be nian aniaan bla’m be lika’n, i sɔ’n yo maan be wun i wlɛ kɛ be ndɛ lo Zoova nin i anuannzɛ’n. w20.09 24-25 § 17-19

Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Daniɛli kɛnnin i wun ase titi yɛ kwlaa naan w’a yo like kun’n, ɔ dun mmua usa Zoova i ngwlɛlɛ afɛ. I wie yɛle kɛ, kɛ Zoova maan ɔ tuli Nɛbikadnɛzali i laliɛ’n i bo’n, w’a seman kɛ i bɔbɔ fanngan nun yɛ ɔ kwla yoli sɔ-ɔ. Sanngɛ ɔ fali manmanlɛ’n kwlaa mannin Zoova. (Dan. 2:26-28) ?Ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ? Sɛ aniaan bian kun ijɔli nzra nun naan i sɔ’n yoli aniaan’m be fɛ naan be yo i mo’n, ɔ fata kɛ ɔ fa manmanlɛ’n man Zoova. Asa ekun’n, sɛ jasin fɛ bolɛ junman nga e di’n ba nvlɛ naan aniaan’m be yi e ayɛ’n, nán e wla fi su kɛ Zoova yɛ ɔ fata kɛ be mɛnmɛn i-ɔ. Afin i dunman nun ti yɛ e kwla yo ninnge sɔ mun-ɔn. (Fp. 4:13) Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e nanti Zezi i ajalɛ’n su wie. Zezi ti Ɲanmiɛn i Wa yɛ fɔ nunmɛn i nun. Ɔ nin i sɔ ngba’n ɔ lafili Zoova su. (Zan 5:19, 30) W’a seman le kɛ ɔ́ dé sielɛ’n i Si sa nun. Filipufuɛ Mun ndɛ tre 2 i mma 6 kan Zezi i ndɛ se kɛ: “W’a bumɛn i klun lɔ le kɛ ɔ́ sín Ɲanmiɛn i osu. W’a kunndɛman kɛ ɔ nin Ɲanmiɛn bé sɛ́.” Zezi si kɛ ɔ leman atin yoman ninnge wie mun, yɛ i ɲin yili i Si titi. w20.08 11 § 12-13

Be nga be wanndi nguan atin’n su’n, be nun wie’n, sa ng’ɔ o be su’n sran uflɛ kwlá siemɛn i nzɔliɛ naan se kɛ ɔ́ wún wafa nga be wun yo be’n i wlɛ. Sɛ sa wie o ɔ su naan ɔ yo wɔ kɛ sran fi wunman ɔ su sa’n i wlɛ’n, Mɛfibɔsɛti i su ndɛ kwla wla ɔ fanngan. (2 Sam. 4:4) Mɛfibɔsɛti i ja ya’n ti’n, ɔ kwlá nantiman. Yɛ blɛ wie nun’n, Davidi w’a dimɛn i ndɛ kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. Sanngɛ w’a yaciman sa sɔ’m be lɛ naan be bubu i sa sin. I kpa bɔbɔ’n, ɔ fɛli i ɲin sieli i ninnge nga Davidi yo mɛnnin i laa’n be su. (2 Sam. 9:6-10) I sɔ’n ti’n, kɛ Davidi w’a dimɛn i ndɛ’n i kpa’n, w’a faman ya yɛ w’a faman sa w’a siemɛn i klun. Kusu w’a fɛmɛn i ya’n w’a guɛmɛn i Zoova su. Like ng’ɔ kwla yo naan w’a suan sran nga Zoova sieli i famiɛn’n i bo’n, yɛ ɔ yoli-ɔ. (2 Sam. 16:1-4; 19:24-30) Zoova maan be klɛli Mɛfibɔsɛti i su ndɛ’n Biblu’n nun naan e ɲan su ye.—Rɔm. 15:4. w20.04 26 § 3; 30 § 18-19

Anuannzɛ nun’n, aniaan wie’m be ti ngaliɛ difuɛ annzɛ ngunmin atin bofuɛ annzɛ titi atin bofuɛ. Be fali ajalɛ kɛ bé fá jasin fɛ bolɛ’n nin sran’m be like klelɛ naan be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n, bé káci be junman. Kannzɛ be leman sika kaka’n, sanngɛ Zoova yra be su dan. (Mar. 10:29, 30) E klo e niaan sɔ’m be kpa. Kpɛkun kɛ be o e asɔnun’m be nun’n, i sɔ’n yo e fɛ. ?Aniaan nga be dun e ɲrun asɔnun’n nun’n ɔ nin aniaan nga be di Ɲanmiɛn junman blɛ kwlaa nun’n, be ngunmin yɛ be yo like asɔnun’n nun-ɔn? Cɛcɛ. Jasin bofuɛ’m be kwlaa be di junman asɔnun’n nun yɛ Ɲanmiɛn bu be sran. (Rɔm. 10:15; 1 Kor. 3:6-8) Like nga ti yɛ e se sɔ’n, yɛle kɛ junman kwlaa nga e di i asɔnun’n nun’n, be nun cinnjin kpafuɛ’n yɛle sran’m be like klelɛ naan be kaci e Min Zezi Klisi i sɔnnzɔnfuɛ’n. (Mat. 28:19, 20; 1 Tim. 2:4) I sɔ’n ti’n, i jasin bofuɛ nga b’a yo be batɛmun-o, i jasin bofuɛ nga be nin-a yoman be batɛmun-o, be kwlaa be mian be ɲin be di junman sɔ’n. I lɛ nun’n, be kle kɛ junman sɔ’n ti be cinnjin tra like kwlaa.—Mat. 24:14. w20.08 21 § 7-8

Andɛ Biblu’n nun ndɛ mma’n kle kɛ, sɛ sa tɔ e su’n, Zezi súan e bo. Nanwlɛ, Zezi i ndɛ sɔ’n wla e fanngan kpa. ?Ngue ti-ɔ? Afin blɛ wie nun’n, lika’n yo kekle e su. I wie yɛle kɛ, kɛ e awlɛn su sran kun wu’n, ɔ di afuɛ kpanngban kpa ka naan e wla w’a fi e wun kan. E nun wie’m be liɛ’n kpɛnngbɛn’n yɛ ɔ kle be yalɛ-ɔ. Yɛ wie mun ekun be liɛ’n, be ti nun w’a sanngan. Ɔ maan be wunman be wun fɛ mlɔnmlɔn. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, e kwlakwla e ɲan wunmiɛn e jran kekle. Afin Zezi nin e o nun “cɛn kwlaa.” I li kɛ sa’m be o e su mɔ e wunman e wun fɛ mlɔnmlɔn’n yɛ ɔ nin e o nun kpa’n niɔn. (Mat. 11:28-30) Ɲanmiɛn Ndɛ’n se e kɛ Zoova sin anzi’m be lika uka e. (Ebr. 1:7, 14) I wie yɛle kɛ, kɛ é bó Ɲanmiɛn i Famiɛn dilɛ’n i jasin fɛ’n é klé “be nga be o mɛnmɛn kwlaa nun’n, ɔ nin be nga be fin akpasuaakpasua kwlaa su’n nin be nga be kan aniɛn wafawafa kwlaa’n, ɔ nin sran wafawafa kwlaa” anzi’m be uka e yɛ be kle e atin.—Mat. 24:13, 14; Ngl. 14:6. w20.11 13-14 § 6-7

E kunndɛ kɛ sran nga e kle i like’n, ɔ wun i wlɛ kɛ like nga e kle i’n ɔ fin Biblu’n nun. (1 Tes. 2:13) ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo sɔ-ɔ? Maan e wla like suanfuɛ’n i fanngan naan ɔ kan ninnge ng’ɔ suan be’n be ndɛ kle sran mun. Ɔ fataman kɛ e yiyi Biblu’n nun ndɛ mma’m be nun e kle i titi. Sanngɛ wie liɛ’n e se i kɛ i bɔbɔ yiyi nun naan e nian. Maan e uka like suanfuɛ’n naan ɔ wun wafa ng’ɔ kwla nanti Ɲanmiɛn Ndɛ’n su’n i wlɛ. Maan e usɛ i kosan wie mɔ be kwla ukɛ i naan w’a kan wafa ng’ɔ bu Biblu’n nun ndɛ mma wie m’ɔ kanngannin be nun’n, ɔ nin wafa nga i sɔ liɛ’n yoli i’n, be ndɛ. (Lik. 10:25-28) I wie yɛle kɛ e kwla usɛ i kɛ: “?Zoova i nzuɛn benin yɛ ndɛ mma nga ukali wɔ naan w’a si i-ɔ?” “?Wafa sɛ yɛ like nga w’a suɛn i Biblu’n nun yɛ’n kwla uka wɔ-ɔ?” “?A bu like nga a fin i suanlɛ yɛ’n sɛ?” Nán ninnge kpanngban nga like suanfuɛ’n si i’n yɛ ɔ ti cinnjin-ɔn. Sanngɛ like ng’ɔ si i’n, i klolɛ’n nin i su nantilɛ’n yɛ be ti cinnjin-ɔn. Maan e fa Biblu’n e di junman. Sɛ e waan é sí sran’m be like kle’n ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ. w20.10 15 § 5-6

E lafi su kɛ blɛ ng’ɔ nin i fata’n su yɛ Zoova wá sé kɛ e jran jasin fɛ bolɛ junman’n niɔn. Maan e fa e ɲin e sie i sa ng’ɔ juli Nowe blɛ su’n, i su. Sa sɔ’n kle kɛ Zoova yo ninnge mun blɛ ng’ɔ ti su’n i su. Zoova seli kɛ sɛ afuɛ 120 sin’n, ɔ́ tɔ́ nzue dan kun fá núnnún sa tɛtɛ yofuɛ mun. Kɛ ɔ dili afuɛ kpanngban’n, ɔ seli Nowe kɛ ɔ bobo mmeli kun. Kɛ ɔ ka afuɛ 40 annzɛ 50 ka naan nzue’n w’a tɔ’n, nn Nowe te di junman’n. Kannzɛ sran’m b’a sieman be su i nuan bo’n, sanngɛ ɔ kannin like nga Zoova wá yó’n, i ndɛ kleli be lele naan Zoova w’a se i kɛ ɔ wlu mmeli’n nun. Kɛ i blɛ’n juli’n, Zoova ɲinnin anuan’n. (Bob. 6:3; 7:1, 2, 16) Ɔ ka kan’n, Zoova wá sé e kɛ e yaci i Famiɛn Dilɛ’n i jasin fɛ’n, i bolɛ. Kpɛkun ɔ́ núnnún Satan i mɛn’n, yɛ ɔ́ yó maan asiɛ’n káci mɛn klanman naan be nga be ɲin yi i’n be tran su. Kwlaa naan i sɔ blɛ liɛ’n w’a ju’n, maan e nanti Nowe ɔ nin be kwlaa nga be miannin be ɲin be boli jasin fɛ’n titi’n, be ajalɛ’n su. Asa ekun’n, maan e fa jasin fɛ bolɛ junman’n e sie i like kwlaa ɲrun, e tra e awlɛn yɛ e lafi Zoova nin nda ng’ɔ tali e’n, be su. w20.09 13 § 18-19

Sɛ ɔ ti kɛ Zoova w’a yoman sɔ’n, nn i awlobo nunfuɛ’m be su yoman ninnge mun kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa yɛ be su diman aklunjuɛ. Afin awlo nun’n be su wunman sran ng’ɔ fata kɛ ɔ fa ajalɛ mun’n, yɛ be su wunman sran kun ng’ɔ́ nánti be su’n. ?Sɛ ajalɛ nga Zoova fali’n ti kpa’n, nn ngue ti yɛ ɔ yo bla kpanngban be kɛ be mianmian be-ɔ? Like nga ti yɛ yasua wie’m be yo sɔ’n, yɛle kɛ be siman awlobo’n i su mmla nga Zoova kpɛli’n. Kpɛkun ɔ ju wie’n, wafa nga sran’m be yo ninnge’m be asa liɛ’n su lɔ’n, i su yɛ be nian yɛ be nin be yi’m be tran-ɔn. Asa ekun’n yasua wie’m be yo be yi’m be kpokokpoko, afin i sɔ’n man be aklunjuɛ. I wie yɛle kɛ yasua wie’m be buman be wun sran. Ɔ maan kɛ be yo be yi’m be kpokokpoko’n, ɔ yo be kɛ be o sran nun sa. Kpɛkun be yo sɔ naan be wiengu’m be si kɛ be ti yasua. Asa ekun’n, yasua kun kwla se i wun kɛ ɔ kwlá miɛnmɛn i yi’n kɛ ɔ klo i, sanngɛ ɔ kwla yo maan ɔ sro i. Kɛ ɔ yo mɔ i yi’n ko sro i’n, kpɛkun ɔ miɛn i kɛ ɔ yo like kwlaa ng’ɔ klo’n. Yasua nga be bu i sɔ akunndan’n yɛ be yo i sɔ like’n, ɔ fata kɛ be wun i wlɛ kɛ i sɔ’n timan kpa. Afin sɛ yasua kun yo sɔ’n ɔ kle kɛ ɔ bumɛn i yi’n i sran yɛ ɔ nantiman ndɛ nga Zoova kannin’n su.—Efɛ. 5:25, 28. w21.02 3 § 6-7

Kɛ sa’m be o e su mɔ e koko’n e kwla srɛ Zoova kɛ ɔ uka e. Wafa nga Zoova tɛ́ e srɛlɛ sɔ’n su’n, i wie yɛle kɛ ɔ́ yó maan e wun jɔ́ e. ‘Aunjuɛ sɔ’n sran fi kwlá simɛn i bo.’ (Fp. 4:6, 7) Zoova i wawɛ’n ti yɛ e wun jɔ́ e sɔ-ɔ. (Gal. 5:22) Kɛ é srɛ́ Zoova’n maan e kan sa nga be o e su’n be ndɛ trele e kle i. Kpɛkun e kan wafa nga sa sɔ’m be ti’n e wun yo e’n, i ndɛ e kle i wie. Sɛ e kwla siesie sa sɔ’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ man e ngwlɛlɛ naan e wun like nga é yó’n. Yɛ ɔ man e wunmiɛn naan y’a kwla yo like sɔ’n. Sanngɛ sɛ e kwlá siesieman sa sɔ’n, maan e srɛ Zoova naan ɔ uka e naan sa sɔ’n ti’n y’a kokoman ngboko. Kɛ é srɛ́ Zoova mɔ e kan sa nga be o e su’n be ndɛ trele e kle i’n, sɛ ɔ tɛ e su’n é síe i nzɔliɛ. Sɛ e srɛ Zoova naan ɔ kaman lɛ tɛman e su’n nán e sa sin bubu e. I yo, Zoova kunndɛ kɛ e kan sa nga be o e su’n be ndɛ trele e kle i. Sanngɛ ɔ kunndɛ kɛ e jran e srɛlɛ’m be su kpa wie kusu.—Lik. 11:8-10. w21.01 3 § 6-7

Andɛ’n, e asɔnun’m be nun’n, aniaan wie’m b’a ja bla annzɛ bian, yɛ be nun wie’m be le ba. Wie’m be kusu be nin-a jaman bla annzɛ bian. ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e bu aniaan nga be nin-a jaman bla annzɛ bian’n niɔn? I lɛ nun’n, ɔ fata kɛ e bu be wun akunndan kunngba nga Zezi buli’n wie. I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, w’a jaman bla, yɛ ɔ fɛli i ɲin sieli i junman ng’ɔ bɛli i dilɛ’n i su kpa. W’a seman kɛ saan fii Klisifuɛ’m be ja bla annzɛ bian annzɛ kusu nán be ja bla annzɛ bian. Sanngɛ i ndɛ liɛ ng’ɔ kannin’n yɛle kɛ Klisifuɛ wie’m be klun klo su be kwla fa ajalɛ kɛ be jaman bla annzɛ bian. (Mat. 19:12) Zezi buli be nga be nin-a jaman bla annzɛ bian’n be sran. Kpɛkun w’a seman le kɛ be nga b’a ja bla annzɛ bian’n be ti kpa tra be. Asa ekun’n, w’a seman kɛ kɛ mɔ be leman bian annzɛ bla ti’n, like kpa wie su sin be sin. Kɛ Zezi sa’n, akoto Pɔlu kusu w’a jaman bla. Sanngɛ w’a seman le kɛ bla annzɛ bian jalɛ’n ti like tɛ. Ɔ si kɛ sran kun bɔbɔ yɛ ɔ fɛ i sɔ ajalɛ liɛ’n niɔn. w20.08 28 § 7-8

Akoto Zan cɛli nguan nun ka naan w’a wu. Blɛ sɔ’n nun’n sa sunman be tɔli i su. Sa sɔ’m be ti’n i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n kwla kpɔnzɔ. Sanngɛ ɔ miɛnnin i ɲin nantili ndɛ kwlaa nga Zezi kannin be’n be su titi. I wie yɛle kɛ ɔ kloli i niaan mun. I sɔ m’ɔ yoli ti’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ Zoova nin Zezi be klo i naan bé mɛ́n i wunmiɛn naan w’a kwla jran sa kwlaa nga be tɔ i su’n be ɲrun kekle. (Zan 14:15-17; 15:9, 10) Like kwlaa nga Satan nin i minniɛn’m be waan bé yó naan Zan yaci i niaan’m be klolɛ’n ɔ kpili ase. Afin i ijɔlɛ nun-o, i ayeliɛ’n nun-o, ɔ kleli kɛ ɔ klo i niaan mun titi. Kɛ Zan sa’n, e o mɛn kun mɔ Satan m’ɔ kloman sran’n yɛ ɔ sie’n i nun. (1 Zan 3:1, 10) Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e yaci e niaan’m be klolɛ. Sanngɛ sɛ y’a mɛnmɛn i atin’n ɔ su kwlá yoman sɔ. I sɔ’n ti’n, maan e fua kpa kɛ é kló e niaan mun titi. Yɛle kɛ e ijɔlɛ nun-o, ɔ nin ninnge nga e yo be’n be nun-o, maan e yi i nglo kɛ e klo be. Sɛ e yi i nglo kɛ e klo e wiengu mun’n, é klé kɛ e ti Zoova i awlo nun sran kpɛkun é dí aklunjuɛ titi.—1 Zan 4:7. w21.01 13 § 18-19

Satan i mɛn tɛ nga nun tranlɛ’n ti kekle. Yɛ kɛ sa’m be tɔ e su’n, ɔ ju wie’n e lemɛn i yowlɛ. (2 Tim. 3:1) Sanngɛ nán maan e wla bo e wun tratra su. Afin Zoova si sa nga be o e su’n. Yɛ ɔ tali e nda kɛ sɛ sa tɔ e su’n, ɔ́ fɛ́ i sa fama mɔ wunmiɛn o nun’n fá súan e bo. (Eza. 41:10, 13) I sɔ’n ti’n, maan e lafi su kɛ Zoova úka e naan ɔ́ fá Biblu’n mán e wunmiɛn naan y’a jran e su sa’m be ɲrun kekle. Sɛ e nian e flimun mun naan e tie Biblu’n nun kannganlɛ nga be ti kɛ anɔ yilɛ sa’n yɛ sɛ e kanngan ndɛ akpasua nga be flɛ i kɛ “Lafi Ɲanmiɛn su kɛ be sa” i nun’n, é ɲán wunmiɛn é jrán e su sa’m be ɲrun kekle. Sanngɛ kwlaa naan y’a yo ninnge sɔ mun’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e wun ndɛ trele nga be kwla uka e’n. Kpɛkun kɛ é súan Zoova i sufuɛ sɔ’m be nun kun i su like’n, maan e yo kɛ sa ng’ɔ tɔli i su’n, e su yɛ ɔ tɔli sa. Maan e bu like nga be yoli’n ɔ nin wafa nga Zoova ukali be naan b’a jran be su sa’m be ɲrun kekle’n i su akunndan. I sin’n, maan e nanti like nga be su ndɛ sɔ’n kle e’n su. Asa ekun’n, ninnge nga Zoova yo mannin e’n ti’n, maan e lɛ i ase. Yɛ e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a uka e wiengu mun naan y’a wla be fanngan’n. Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ ukalɛ mɔ Zoova uka e’n yo e fɛ. w21.03 19 § 22-23

Sɛ amun a ja bla annzɛ bian naan amun kunndɛ kɛ amún wú ba’n, amun usa amun wun kɛ: ‘?E ti wun ase kanfuɛ yɛ e klo Zoova nin i nuan Ndɛ’n? ?Kɛ mɔ be klun ba’n ti like cinnjin mɔ Zoova fa cɛ awlobo kun’n ti’n, é kwlá nían ba sɔ’n i lika kpa?’ (Jue. 127:4) Sɛ amun le ba kusu’n, amun usa amun wun kɛ: ‘? E kle e mma’m be kɛ sɛ sran kun di junman kekle’n i sɔ’n ti kpa?’ (Aku. 3:12, 13) ?E mian e ɲin e sasa e mma mun Satan i mɛn tɛ nga i lika? (Nya. 22:3) I yo, siɛ nin niɛn’m be kwlá sasaman be mma mun naan sa fi w’a ɲanman be. Kannzɛ ɔ ti sɔ bɔbɔ’n, sanngɛ be kwla kle be wafa nga Biblu’n kwla uka be naan b’a jran be su sa’m be ɲrun kekle’n. (Nya. 2:1-6) I wie yɛle kɛ sɛ amun osufuɛ kun yaci Zoova i sulɛ’n, an fa Ɲanmiɛn Ndɛ’n be kle amun mma mun like nga ti yɛ be liɛ’n ɔ fataman kɛ be kpɔci Zoova wie’n. (Jue. 31:24) Sɛ kusu amun awlɛn su sran wu’n, amun fa Biblu’n nun ndɛ mma wie’m be kle amun mma mun wafa nga be kwla jran sa sɔ’n i ɲrun kekle’n.—2 Kor. 1:3, 4; 2 Tim. 3:16. w20.10 27 § 7