Amun usa kɛ, ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’

“B’a mantanman min kun [...] B’a usaman kɛ: ‘?[Zoova] sɔ’n wo nin?’”​—ZEREMI 2:5, 6.

 1. ?Kɛ sran’m be usa kɛ “?Ɲanmiɛn sɔ’n wo nin?” angunndan fanunfanun mennin yɛ ɔ o be ti nun ti yɛ be usa sɔ ɔ?

SRAN kpanngban be usa be wun kɛ: ‘?Ɲanmiɛn sɔ’n wo nin?’ Kɛ sran wie be usa sɔ’n, nn ɔ ti kɛ bé kúnndɛ bé sí lika nga Ɲanmiɛn tran’n. Sran wie’m be liɛ’n, kɛ sa ko tɔ be su’n, annzɛ kusu kɛ afɛ’n su tin be su mɔ be wunman sa nga ti yɛ Ɲanmiɛn ukaman be’n, yɛ be usa i sɔ kosan’n niɔn. Wie’m be liɛ kusu be bumɛn i cinnjin kɛ be usa Ɲanmiɛn i su kosan lele, afin be waan Ɲanmiɛn nunman lɛ.​—Jue Mun 10:4.

 2. ?Sran mennin mun yɛ be Ɲanmiɛn kunndɛlɛ’n yo ye man be ɔ?

² Sran kpanngban kpa wie’m be liɛ ekun’n, sɛ Ɲanmiɛn o lɛ o, annzɛ kusu ɔ nunman lɛ o, be simɛn i su akplowa lele (Jue Mun 19:2; 104:24). I sɔfuɛ wie’m be su Ɲanmiɛn i wafa nga ɔ ti be liɛ su’n. Sanngɛ, ndɛ nga ɔ ti nanwlɛ’n, mɔ sran kpanngban kpa wie’m be klo i ti’n, be kunndɛ Ɲanmiɛn Kpli i atin’n kpa. Be ɲin mɔ be mian be yo i sɔ’n, ɔ kaman ngbɛn, afin Ɲanmiɛn ‘nin e nin e nun wie fi nunman mmua.’​—Sa Nga Be Yoli’n 17:26-28.

 3. (a) ?Ninfan yɛ Ɲanmiɛn tran ɔn? (b) ?Kɛ Biblu’n nun be usa kɛ ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’ i bo’n yɛle mennin?

³ Sran nga be kunndɛ Ɲanmiɛn mɔ be wun i’n, be si kɛ ɔ “ti aolia nun sran” naan sran fi kwlá wunmɛn i (Zan 4:24). Kɛ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ’n, ɔ seli kɛ ‘n Si m’ɔ o nglo lɔ’n.’ ?Ndɛ sɔ’n i bo yɛle mennin? I bo’n yɛle kɛ, sɛ é kwlá sé’n, e Si i sua’n wo nglonglo kpa kɛ nga ɲanmiɛn’n m’ɔ la nglo lɔ plaii’n, ɔ nin asiɛ’n be afiɛn’n ti nun fa ju’n sa (Matie 12:50; Ezai 63:15). E kwlá wunman Ɲanmiɛn e ɲin jrɛiin su sa. Sanngɛ, ɔ yo maan e kwla si i, kpɔkun e kwla si i klun sa’n (Ezipt Lɔ Tulɛ 33:20; 34:6, 7). Sran nga be kunndɛ kɛ bé sí sa nga ti yɛ e o nguan nun’n, Ɲanmiɛn uka be maan be wun i wlɛ. Kpɔkun ɔ yo maan e kwla nian, sɛ e mɛn dilɛ’n ɔ nin i klun sa’n, be kɔ likawlɛ o. Zoova klo kɛ e bɔbɔ e mian e ɲin e kunndɛ i naan e wun sa’m be wlɛ. I sɔ mɔ Izraɛlifuɛ’m b’a yoman ti’n, Zoova sunmannin i nuan ijɔfuɛ Zeremi kɛ ɔ ko bu be fɔ. Izraɛlifuɛ’m be si Ɲanmiɛn Kpli i dunman’n, sanngɛ b’a usaman kɛ, ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’ (Zeremi 2:6). Yɛle kɛ, b’a kunndɛman Zoova i atin’n, yɛ b’a yomɛn i klun sa’n. Kɛ ɔ fata kɛ e fa ajalɛ wie’n, maan ɔ yo ajalɛ dan o, annzɛ ajalɛ kaan o, e kunndɛ Zoova i atin’n ɔ maan e usa kɛ, ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’

Sran nga be kunndɛli Ɲanmiɛn i atin’n

 4. ?Ngue yɛ Davidi m’ɔ usali Zoova ngwlɛlɛ afɛ kwlaa naan w’a fa ajalɛ’n, ɔ kle e ɔ?

⁴ I nun mɔ Yese i wa Davidi te yo gbaflɛn kan’n, ɔ kleli kɛ ɔ lafi Zoova su kpa. Ɔ si kɛ Zoova ti ‘Ɲanmiɛn Kpli naan ɔ lafiman.’ Zoova kusu sasali Davidi. ‘Anannganman Zoova m’ɔ sie mɛn wunmuan’n,’ i su mɔ Davidi lafi’n, ɔ nin ‘i dunman’n,’ m’ɔ klo i ti’n, ɔ kunnin Filistifuɛ’m be sonja bian tɛnndɛn mɔ be flɛ i Goliati’n i tɛtɛ kpa (1 Samiɛl 17:26, 34-51). Sanngɛ, Davidi w’a faman kwlalɛ dan sɔ m’ɔ kwlali Goliati’n w’a tumɛn i wun. Kusu’n, w’a seman kɛ like kwlaa nga ɔ́ yó be siɛn’n, saan Zoova jrɛ́n i sin naan bé yó ye i sa nun. Sanngɛ kɛ ɔ fin lɛ’n, sa kwlaa nun’n, ɔ nin ajalɛ nga Davidi fali’n be nun’n, ɔ dun mmua usali Zoova ngwlɛlɛ afɛ naan w’a fa be (1 Samiɛl 23:2; 30:8; 2 Samiɛl 2:1; 5:19). Ɔ srɛli Zoova, ɔ seli i kɛ: ‘Anannganman, kle min wɔ atin’n, kle min kan n sin’n. Yo maan n fa ɔ nanwlɛ atin’n, kle min ngwlɛlɛ maan n si i, afin a ti min Ɲanmiɛn, a ti min defuɛ. Ɔ su yɛ n fa min wla’n n gua ɔ.’ (Jue Mun 25:4, 5). ?Nán ajalɛ kpa m’ɔ fata kɛ e fa su’n yɛle ngalɛ’n?

5, 6. ?Wafa sɛ yɛ Zozafati i mɛn dilɛ nun’n ɔ kleli kɛ ɔ kunndɛli Zoova ɔ?

⁵ Famiɛn Zozafati m’ɔ ti Davidi i osu nun famiɛn’m be nnun su’n i blɛ su’n, nvle nsan be bo yoli kun naan be nin Zida bé kún alɛ. Sa dan sɔ’n ti’n, Zozafati waan “ɔ́ kó wún [Zoova] wun.” (2 Be Nyoliɛ 20:1-3). Nán blɛ sɔ’n nun yɛ Zozafati boli Zoova i kunndɛlɛ’n i bo ɔ. Kɛ Izraɛli famiɛn diwlɛ nga ɔ o mɛn’n i nglo lɔ’n i nunfuɛ’m be kacili be sin be sili Zoova’n, mɔ be sɔli amuɛn nga be flɛ be Baali’n, Zozafati w’a suman be su. Zoova i atin liɛ’n su yɛ ɔ nantili ɔ (2 Be Nyoliɛ 17:3, 4). ?Yɛ kɛ sa juli i su siɛn’n, wafa sɛ yɛ ɔ ‘ko wunnin Zoova wun ɔn?’

⁶ Izraɛli i ti srɛlɛ nga Zozafati srɛli Zoova nzra nun blɛ kekle sɔ nun’n, ɔ kleli kɛ i wla w’a fiman Zoova i tinmin dan m’ɔ le i’n su. Ɔ dun mmua buli Zoova i klun sa’n i su angunndan kpa. Kpɔkun ɔ wunnin i wlɛ kɛ sɛ Zoova fuannin sran wie’m be mɛn nun’n, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ fá mɛn sɔ’n mán Izraɛlifuɛ mun naan be tran nun tititi. Ɔ maan famiɛn’n seli kɛ sɛ Zoova w’a ukɛmɛn i’n, ɔ su yoman ye i sa nun (2 Be Nyoliɛ 20:6-12). ?Zoova tɛli i su? Ɛɛn. Afin Zoova maan Zazaziɛli m’ɔ ti Levifuɛ’n, ɔ ko kleli famiɛn’n i ajalɛ nga ɔ fata kɛ ɔ fa’n. Kpɔkun kɛ i aliɛ cɛnnin’n, Zoova deli i nvle’n (2 Be Nyoliɛ 20:14-28). ?Kɛ sa wie nun’n, e kusu e srɛ Zoova kɛ ɔ kle e i atin’n, ngue yɛ ɔ kle kɛ ɔ́ tɛ́ e su wie ɔ?

 7. ?Sran mennin mun yɛ Ɲanmiɛn fɛ i su sie be srɛlɛ’n i bo ɔ?

⁷ Zoova kpaman sran’m be nun. Ɔ se mɛn’n nun sran’m be kwlaa kɛ be srɛ i (Jue Mun 65:2; Sa Nga Be Yoli’n 10:34, 35). Ɔ si be nga be srɛ i be klun angunndan’n. Yɛ ɔ gua e awlɛn su nzue se kɛ, ɔ tie sran kpa’m be srɛlɛ’n (Nyanndra Mun 15:29). Sran nga mɔ laa nun b’a kunndɛman Ɲanmiɛn’n, afin ɔ timan be cinnjin, mɔ sanngɛ siɛn’n be kan be wun ase be kunndɛ i atin’n, ɔ yi i wun nglo kle be (Ezai 65:1). Be nga kusu mɔ be fɔnnin i mmla’n, kɛ be kaci be nzuɛn’n, ɔ sie i su be srɛlɛ’n i bo wie (Jue Mun 32:5, 6; Sa Nga Be Yoli’n 3:19). Sanngɛ, sran nga be ɲin yiman Ɲanmiɛn i mmla mun’n, sran sɔ’m be srɛlɛ’n ti ngbɛn (Mark 7:6, 7). Amun e sie i nzɔliɛ e nian.

Be srɛli Ɲanmiɛn sanngɛ w’a tɛman be su

 8. ?Ngue ti yɛ Zoova w’a siemɛn i su Famiɛn Saili i srɛlɛ’n i bo ɔ?

⁸ Kɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Samiɛli seli Famiɛn Saili kɛ, Ɲanmiɛn i nuan ndɛ’n m’ɔ yili i blo ti’n, ɔ su yoman famiɛn kun’n, Saili kotoli Zoova bo (1 Samiɛl 15:30, 31). Sanngɛ, i sɔ yolɛ’n finman i awlɛn’n nun lɔ. Nán Ɲanmiɛn i manmanlɛ’n yɛ ɔ loli Saili ɔ, sanngɛ ɔ kunndɛ kɛ nán be guɛ i ɲin ase Izraɛlifuɛ’m be ɲrun’n. I sin’n, kɛ Filistifuɛ’m be fali alɛ wlali Izraɛlifuɛ’m be sin’n, Saili ko usali Zoova ngwlɛlɛ afɛ. Sanngɛ kɛ mɔ Zoova i ngwlɛlɛ afɛ usalɛ’n ɔ ti like m’ɔ fata kɛ ɔ yo’n, i ti yɛ ɔ yoli ɔ. I awlɛn w’a tranman su. I sɔ’n ti’n, kɛ Zoova w’a tɛmɛn i su’n, ɔ ko yili wunnzue, sanngɛ nn ɔ si jrɛiin kɛ Zoova bu wunnzue yilɛ’n i fɔ (Mmla’n 18:10-12; 1 Samiɛl 28:6, 7). Ɔ maan, kɛ 1 Be Nyoliɛ 10:14 bó sa sɔ’n su’n, ɔ kan Saili ndɛ se kɛ: “Ɔ’a ɔman Anannganman [Zoova] sin.” ?Ngue ti yɛ be kan Saili i ndɛ sɔ ɔ? Afin kannzɛ bɔɔ Saili srɛli Ɲanmiɛn’n, sanngɛ i srɛlɛ sɔ’n finman i awlɛn’n nun. Ɔ maan ɔ ti kɛ w’a srɛman Ɲanmiɛn mlɔnmlɔn sa.

 9. ?Ngue ti yɛ Zoova w’a siemɛn i su Sedesiasi i srɛlɛ’n i bo ɔ?

⁹ I sɔ kunngba’n, kɛ Zida klɔ’n i sacilɛ blɛ’n juli’n, sran’m be srɛli Zoova kpa, kpɔkun be usali i nuan ijɔfuɛ’m be ngwlɛlɛ afɛ. Sanngɛ nn be kunngba’n, b’a fa be wun b’a wlɛ i amuɛn sɔlɛ’n nun kpa (Sofoni 1:4-6). Ɔ maan kannzɛ bɔɔ be srɛli Ɲanmiɛn’n, sanngɛ nanwlɛ, b’a kunndɛman Ɲanmiɛn i klun sa’n i yolɛ. Famiɛn Sedesiasi srɛli Zeremi kɛ ɔ usa Zoova ngwlɛlɛ afɛ mɛn i. Sanngɛ nn, like nga ɔ fata kɛ famiɛn’n bɔbɔ yo’n, Zoova w’a dun mmua w’a kan kle i. Ɲanmiɛn i su mɔ famiɛn’n lafiman’n, ɔ nin i srongble yolɛ’n ti’n, ɔ yili Zoova ndɛ’n i blo. Ɔ maan like nga ɔ kunndɛli’n, Zoova kusu w’a fa mɛnmɛn i.​—Zeremi 21:1-12; 38:14-19.

10. ?Ngue ti yɛ srɛlɛ nga Zosana srɛli Ɲanmiɛn’n w’a yoman ye’n niɔn? ?Yɛ wafa sɛ e kwla fa be fɔnlɛ mɔ be fɔnnin’n, e tu e wun fɔ nun ɔn?

¹⁰ Kɛ Babilɔnifuɛ’m be sacili Zerizalɛmu klɔ’n mɔ be fali Zuifu mun be ɔli lomuɛn’n, Zosana kunndɛli kɛ ɔ nin Zida mɛn’n nun sran akpasua kan nga be kali lɛ’n, bé kɔ́ Ezipti mɛn’n nun lɔ. Sanngɛ, kwlaa naan b’a wɔ’n, be ko seli Zeremi kɛ ɔ srɛ Zoova man be naan ɔ kle be atin nga ɔ fata kɛ be fa su’n. Sanngɛ kɛ mɔ ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n kan kleli be’n w’a yoman be liɛ su’n ti’n, be yoli be bɔbɔ be klunklo like liɛ’n (Zeremi 41:16–43:7). ?E wun sa sɔ’m be nun afɔtuɛ’n, ɔ maan sɛ e kpɛ kan Zoova o lɛ’n i wun atin titi’n, ɔ kwla yi i wun nglo kle e?

‘An mian amun ɲin an yo sa nga ɔ yo e Min’n i fɛ’n’

11. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e fa Efɛzfuɛ Mun 5:10 i nun ndɛ’n su ɔ?

¹¹ Nán e wun Ɲanmiɛn fa manlɛ nin batɛmu’n, annzɛ asɔnun aɲia’m be bo kɔlɛ’n, ɔ nin jasin fɛ’n bolɛ’n be ngunmin yɛ be ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nanwlɛ nun’n niɔn. Sanngɛ ninnge kwlaa nga e yo be’n be nun’n, ɔ fata kɛ sran’m be wun kɛ e su Ɲanmiɛn nanwlɛ nun. Sa’m be ju e su cɛn kwlaa. Wie’m be ti kɛ be o bui bo sa, e wunman be. Yɛ wie’m be kusu be fite e ɲin jrɛiin su. E wun Ɲanmiɛn fa manlɛ’n i nuan su sa yolɛ nun’n, sa sɔ’m be kwla tanndan e ɲrun. ?Ajalɛ mennin yɛ é fɛ́ i sa sɔ’m be nun ɔn? Kɛ akoto Pɔlu klɛ́ i niaan Klistfuɛ nga be o Efɛzi lɔ’n be fluwa’n, ɔ wlali be fanngan seli kɛ: ‘An mian amun ɲin an yo sa nga ɔ yo e Min’n i fɛ’n.’ (Efɛzfuɛ Mun 5:10). Biblu’n nun sa sunman wie’m be kle weiin kɛ afɔtuɛ sɔ’n i su falɛ’n ti ngwlɛlɛ like.

12. ?Ngue ti yɛ kɛ Davidi fá Ɲanmiɛn i Alaka’n kɔ́ Zerizalɛmu, Zoova fali ya ɔ?

¹² Kɛ Ɲanmiɛn i alaka’n dili afuɛ kpanngban kpa Kirzat-Zearimu Zida mɛn’n nun lɔ’n, Famiɛn Davidi kunndɛli kɛ be ko fa be bla Zerizalɛmu. Ɔ nin Izraɛli kpɛnngbɛn’m be kokoli be wun kɛ bé ‘nían naan sɛ be yo i sɔ ɔ, ɔ ti kpa’n, naan sɛ ɔ ti Zoova klun su o.’ Sanngɛ sa sɔ nun’n, be ɲin kpali Zoova i mmla’n su. Sɛ ɔ ti kɛ be yoli sɔ’n, nn b’a faman alaka’n b’a siemɛn i kakaklolo kun nun. Keati i mma mun mɔ be ti Levifuɛ’n, be yɛ Ɲanmiɛn fɛli i sɔ junman’n wlali be sa nun ɔn. Kannzɛ bɔɔ Davidi kunndɛli Zoova i atin’n titi’n, sanngɛ ɔ yoli i bɔbɔ i klun sa cɛn sɔ’n nun. I agualiɛ su’n, ɔ yoli tɛ kpa mannin be. Ɔ maan Davidi seli kɛ: “Anannganman [Zoova] e Nyanmiɛn’n i sa kannin ye, afin y’a nianman nga mmla’n kannin’n su yɛ e ko fali ɔ.”​—1 Be Nyoliɛ 13:1-3; 15:11-13; Kalɛ 4:​4-6, 15; 7:1-9.

13. ?I nun mɔ bé fá Ɲanmiɛn i Alaka’n bé kɔ́ Zerizalɛmu, e wla kpɛnlɛ ndɛ mennin yɛ ɔ o jue nga be toli’n nun ɔn?

¹³ Kɛ i agualiɛ su Obɛd-Edɔmu i mma mun mɔ be ti Levifuɛ’n, be ko fali Ɲanmiɛn i alaka’n mɔ bé kɔ́ Zerizalɛmu’n, be toli jue kun mɔ Davidi bɔbɔ klɛli’n. Jue sɔ’n i nun ndɛ’n kpɛn e wla se kɛ: ‘Amun fa amun wun mantan Anannganman, afin ɔ kwla sa’n kwlaa yo. Amun kpɛ kan Anannganman o lɛ’n i wun atin titi. [...] Maan amun wla kpɛn abonuan sa nga Anannganman yoli mun nin i atrɛ ng’ɔ yili mun, ɔ nin jɔlɛ ng’ɔ dili’n be su.’​—1 Be Nyoliɛ 16:11, 12, 13.

14. ?Wafa sɛ yɛ e kwla fa Salomɔn i ajalɛ kpa’n ɔ nin sa tɛ nga ɔ yoli’n, e tu e wun fɔ nun ɔn?

¹⁴ I nun mɔ Davidi o wie bɛ’n su’n, ɔ seli i wa Salomɔn kɛ: ‘Sɛ a fa ɔ wun mantan [Zoova], ɔ́ yí i wun nglo klé wɔ.’ (1 Be Nyoliɛ 28:9). Ɔ maan, kɛ Salomɔn yoli famiɛn’n cɛ’n, ɔ ɔli Gabaɔn kɛ Ɲanmiɛn tannin sua’n wo lɔ’n, kpɔkun ɔ yili tɛ mannin Zoova. I sin’n, Zoova flɛli Salomɔn yɛ ɔ seli i kɛ: “Like nga a klo kɛ n yo m man wɔ’n, kan kle min.” Ngwlɛlɛ nin angunndan nga be fa wun sa’m be wlɛ mɔ Salomɔn srɛli’n, Zoova fa mɛnnin i, kpɔkun ɔ mɛnnin i aɲanbeun nin ninnge kpanngban kpa, ɔ nin aɲrunɲan (2 Be Nyoliɛ 1:3-12). Ɲanmiɛn i sua’n i jajalɛ nga Zoova maan Davidi jajali’n, Salomɔn niannin su fa kplannin Ɲanmiɛn i sua klanman dan kpa kun. Sanngɛ, ­Salomɔn i bɔbɔ i klunklo like kunndɛlɛ ti’n, w’a fɛmɛn i wun w’a mantanman Zoova kun. Ɔ jali nvle uflɛ nun bla mɔ be suman Zoova’n. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, bla sɔ’m be yoli maan Salomɔn i ɲin w’a yiman Zoova kun, kpɔkun ɔ kpɔcili i (1 Famiɛn Mun 11:1-10). I sɔ’n ti’n, kannzɛ bɔɔ e ti sran dan o, annzɛ e ti ngwlɛlɛfuɛ o, annzɛ kusu e ti sa sifuɛ o, annzɛ maan sran’m be bu e sɔ o, sanngɛ ɔ ti cinnjin kpa kɛ ‘e mian e ɲin e yo sa nga ɔ yo e Min’n i fɛ’n.’

15. ?Kɛ Zerak m’ɔ ti Etiopifuɛ’n bali kɛ ɔ́ tɔ́ Zida su’n, ngue ti yɛ Aza i Ɲanmiɛn srɛlɛ nun’n, ɔ lafili su kpa kɛ Zoova kwla de Zida ɔ?

¹⁵ Ndɛ nga y’a wun i lɛ’n, sa kun ekun yiyi nun kpa. Sa sɔ’n kan Salomɔn i wa Aza m’ɔ wa yoli famiɛn’n i ndɛ. Kɛ Aza yoli famiɛn’n i afuɛ blu nin kun su’n, Zerak m’ɔ ti Etiopifuɛ’n, ɔ fali sonja sran miliɔn kun, kpɔkun ɔ ɔli Zida su tɔlɛ. ?Zoova deli Zida? Afuɛ ya nnun (500) lele ka naan i sɔ sa’n w’a ju’n, Zoova yiyili nun weiinweiin kleli i nvle’n kɛ sɛ ɔ fɛ i mmla’n su’n, ɔ́ ɲɛ́n i nuan su like. Sanngɛ kusu sɛ w’a yomɛn i sɔ’n, ɔ́ ɲɛ́n i nuan su sa (Mmla’n 28:1, 7, 15, 25). Kɛ Aza yoli famiɛn’n, ɔ bubuli amuɛn’m be sua mun ɔ nin waka nga be sɔ be mun. Ɔ wlali nvlefuɛ’m be su nun kpa kɛ be ‘fa be wun mantan Zoova.’ Aza w’a minndɛman kɛ sa’m be ju i su naan w’a fɛ i wun w’a mantan Zoova. Ɔ maan, lafilɛ m’ɔ lafi Zoova su’n ti yɛ ɔ kwla srɛli i kɛ ɔ jran be sin ɔn. ?Yɛ, i bo’n guali sɛ? Zidafuɛ’m be sa wa tili be kpɔfuɛ mun kpa.​—2 Be Nyoliɛ 14:2-12.

16, 17. (a) ?Kɛ Aza fin alɛ kunlɛ bali’n, Zoova seli i sɛ? (b) ?Kɛ Aza fali sinnzin atin’n, afɔtuɛ mennin yɛ be mɛnnin i ɔ? ?Sanngɛ ngue yɛ ɔ yoli ɔ? (c) ?Kɛ e bu Aza i ayeliɛ’n su angunndan’n, afɔtuɛ mennin yɛ ɔ man e ɔ?

¹⁶ Sanngɛ, kɛ Aza ko kunnin alɛ’n m’ɔ sɛli i sin’n, Zoova sunmannin Azaria, Aza i wun lɔ, kpɔkun ɔ seli i kɛ: “Nannan Aza, a nin Zidafuɛ mun, nin Bɛnzamɛnfuɛ mun kwlaa, amun tie, ń kán ndɛ. Sɛ amun nin Anannganman o nun’n, i kusu nin amun wo nun. Sɛ amun fa amun wun mɛntɛn i’n, ɔ́ yó maan amún wún i. Sɛ amun kpɔci i’n, ɔ́ kpɔ́ci amun.” (2 Be Nyoliɛ 15:2). Ndɛ sɔ’n wlali Aza fanngan kpa. I sɔ ti’n, ɔ yoli maan Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga ɔ ti kpafuɛ’n, ɔ fuli. Sanngɛ Aza i famiɛn dilɛ’n i afuɛ ablaɔn nin nnan su’n, kɛ alɛ uflɛ kunlɛ toli i’n, w’a fɛmɛn i wun w’a mantanman Zoova. W’a nianman Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun, kpɔkun sa nga kɛ Etiopifuɛ’m be fali alɛ wlali Zida sin’n Zoova yoli be’n, i wla fili su. I sinnzin’n ti, ɔ nin Siri famiɛn’n be trali aenguɛ.​—2 Be Nyoliɛ 16:1-6.

¹⁷ I sɔ’n ti’n, Zoova maan Anani m’ɔ ti jeliwafuɛ’n ko buli Aza fɔ. Kɛ ɔ yiyili Zoova i klun sa’n nun kleli Aza’n, sɛ ɔ ti kɛ Aza waan ɔ́ káci i nzuɛn’n, nn ɔ kwla kacili. Sanngɛ ya m’ɔ fali’n ti’n, ɔ wlali Anani jeliwafuɛ’n i bisua (2 Be Nyoliɛ 16:7-10). ?Nán sa tɛ yolɛ yɛle i sɔ’n? ?Yɛ e li? ?E fa e wun mantan Ɲanmiɛn kpɔkun i sin’n, e kpalo afɔtuɛ nga ɔ man e’n? Asɔnun kpɛnngbɛn kun m’ɔ bu e angunndan’n kwla wun kɛ mɛn’n nun ninnge’m be su tanndan e ɲrun. ?Sɛ ɔ fa Biblu’n tu e fɔ klolɛ su’n, naan e wun “sa ng’ɔ yo e Min’n i fɛ’n” i wlɛ’n, e kle kɛ e klun jɔ su?

Nán e yaci usalɛ le kɛ: ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’

18. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ nga Elii kan kleli Zɔbu’n, ɔ kwla uka e ɔ?

¹⁸ Awlaboɛ nun’n, sran nga ɔ su Zoova kpa bɔbɔ’n, ɔ kwla fɔn Ɲanmiɛn i mmla’n. Kɛ tukpaciɛ tɛ kain kun tɔli Zɔbu su’n, kpɔkun i mma’m be kwlaa be wuli’n, kpɔkun i aɲanbeun ninnge kwlaa sacili’n, mɔ i kwlaa sɔ’n nun i janvuɛ’m be tɔnnin i suɛn’n, Zɔbu wa buli i ngunmin i wun angunndan. I sɔ ti’n, Elii kpɛnnin i wla seli kɛ: “Be nun ba kun sa usaman kɛ: ‘Nyanmiɛn b’ɔ yili min’n ɔ o nin?’” (Zɔb 35:10). Yɛle kɛ, ɔ fata kɛ Zɔbu usa Zoova kpa naan ɔ wun wafa nga Zoova bu sa nga ɔ o i su’n, i wlɛ. Zɔbu kɛnnin i wun ase kplinnin afɔtuɛ sɔ’n su. Ajalɛ kpa sɔ’n m’ɔ fali’n kwla uka e wie.

19. ?Ngue nun yɛ Izraɛlifuɛ’m be dili fɔ titi ɔ?

¹⁹ Izraɛlifuɛ’m be si wafa nga Zoova nin be tran’n i su sa’m be kwlaa. Sanngɛ kɛ sa tɔ be su’n, kpɔkun be wla fi sa nga Ɲanmiɛn yoli mannin be laa’n, be su (Zeremi 2:5, 6, 8). Be mɛn dilɛ nun’n, be fa be bɔbɔ be klunklo ajalɛ mun, be “usaman kɛ: ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’”​—Ezai 5:11, 12.

Amun usa titi kɛ, ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’

20, 21. (a) ?Wan mun yɛ e blɛ liɛ’n su be yo kɛ Elize sa mɔ be kunndɛ Zoova i atin’n niɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n su naan y’a ɲan su mmlusuɛ ɔ?

²⁰ Kɛ Eli wieli i Ɲanmiɛn junman’n di’n, Elize m’ɔ nin i be nanti’n, ɔ fali Eli i tralɛ m’ɔ yili i ase’n. Ɔ ɔli Zurdɛn nzue ba’n nuan lɔ, ɔ fali tralɛ’n fa finnin nzue’n su yɛ ɔ usali kɛ: ‘?Zoova b’ɔ ti Eli i Ɲanmiɛn’n wo nin?’ (2 Famiɛn Mun 2:14). Zoova tɛli Elize su. Yɛle kɛ be ja nun lɛ’n, ɔ fɛli i wawɛ’n wlali Elize nun. ?Afɔtuɛ mennin yɛ sa sɔ’n man e ɔ?

²¹ Sa kɛ ngalɛ sa’n juli e blɛ liɛ’n nun. Zoova i sufuɛ nga ɔ fali be mɔ be dunnin mmua jasin fɛ’n bolɛ junman nun’n, be nun wie’m b’a wu. Be nga be kali lɛ mɔ junman’n i su nianlɛ’n wo be sa nun’n, be usali kɛ, ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’ Yɛle kɛ, be niannin Biblu’n nun kpa kpɔkun be srɛli Zoova kɛ ɔ kle be atin nga ɔ fata kɛ be fa su’n. I sɔ mɔ be yoli’n ti’n, Zoova kleli i nvle’n i atin’n titi, ɔ maan be junman’n bali nvlɛ ɔli i ɲrun titi ekun. ?Wafa nga be lafili Ɲanmiɛn su’n, kɛ e lafi i su sɔ wie ɔ (Ebre Mun 13:7)? Sɛ ɔ ti sɔ’n, maan e nin Zoova i anuannzɛ’n e nanti. Kpɔkun junman nga be fa mɛnnin i kɛ ɔ di mɔ Zezi Klist niɛn i dilɛ’n su’n, e mian e ɲin e di wie.​—Zakari 8:23.

?Wafa sɛ yɛ amún tɛ́ kosan’m be su ɔ?

• ?Kɛ e usa kɛ ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’ like mennin yolɛ ti yɛ ɔ fata kɛ e usa sɔ ɔ?

• ?Wafa sɛ yɛ andɛ e kwla kunndɛ kosan ‘?Zoova sɔ’n wo nin?’ i su tɛlɛ’n niɔn?

• ?Ngue ti yɛ kɛ sran wie’m be srɛli Zoova kɛ ɔ kle be i atin’n, w’a tɛman be su’n niɔn?

• ?Biblu’n nun sa mennin mun yɛ be kle kɛ ɔ fata kɛ ‘e mian e ɲin e yo sa nga ɔ yo e Min’n i fɛ’n,’ niɔn?