Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n
Ngɔjue fɛfɛ kpa’n i nun ndɛ cinnjin mun
‘KƐ A wun min janvuɛ’n talua kun nga’m be afiɛn’n, ɔ waan lis nɲrɛ wie yɛ ɔ o owieowie’m be afiɛn’n sa.’ ‘Kɛ a wun min janvuɛ’n gbaflɛn kun nga’m be afiɛn’n, ɔ waan pɔmun waka wie yɛ ɔ o bo’n nun waka’m be afiɛn sa.’ ‘?Wan yɛle bla ng’ɔ ti i liɛ kɛ wia m’ɔ su tu i bo sa’n? Ɔ ti klanman kɛ anglo ba’n sa. Ɔ ti kɛ wia ‘m’ɔ su kpaja’n sa.’ (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 2:2, 3; 6:10) Ndɛ nga yo fɛ o! Ɔ o Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n i fluwa’n nun. Fluwa sɔ’n i nun ndɛ wunmuan’n ti jue ngunmin. Ndɛ cinnjin o jue sɔ’m be nun. Wafa nga be klɛli i’n kusu, ɔ yo fɛ kpa. I sɔ ti yɛ be flɛ jue ng’ɔ o fluwa sɔ’n nun kɛ “Ngɔjue’m be nun fɛfɛ kpa’n” niɔn.—Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 1:1
Famiɛn Salomɔn yɛ ɔ klɛli Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n niɔn. Kɛ i famiɛn dilɛ blɛ’n m’ɔ dili afuɛ 40 ɔ́ bó i bo’n, yɛ ɔ klɛli fluwa’n, afuɛ nga be flɛ i 1020 nun’n ka naan y’a ju Zezi blɛ su ɔ. Nnɛn kankanfuɛ kun nin klɔ kaan kun su talua kun mɔ be klo be wun’n i ndɛ yɛ ɔ o nun ɔn. Be nga be kan be ndɛ wie ekun’n yɛle talua’n i nin’n, ɔ nin i niaan bian mun, yɛ “Zerizalɛmu talua mun.” (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 1:5; 3:11) Kɛ i klikli nun bé klɛ́ fluwa’n Ebre aniɛn’n nun’n, b’a boman ijɔfuɛ’m be dunman. Sanngɛ sɛ be nian ndɛ nga be kan’n, annzɛ ndɛ nga be kan kle sran kun’n, be kwla wun sran ng’ɔ kan ndɛ’n i wlɛ. Kannzɛ andɛ Biblu wie’m be nun’n, be bobo sran ng’ɔ su ijɔ’n be dunman’n, sanngɛ fluwa nga nun’n wafa nga e fa wun ijɔfuɛ’m be wlɛ’n yɛle be bɔbɔ be wun ndɛ nga be kan’n. Annzɛ ndɛ nga sran uflɛ kɛn i be lika’n. Asa ekun’n, Ebre aniɛn nun’n ɔ le wafa fanunfanun mɔ be fa kle kɛ sran ng’ɔ su ijɔ’n ti yasua, annzɛ bla ɔ. Sɛ sran kunngba yɛ ɔ su ijɔ o, annzɛ sɛ be sɔnnin o, be kwla wun i wlɛ wie.
Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n ti Biblu’n nun ndɛ wie. I sɔ’n ti’n, like nɲɔn ti’n, ɔ ti e cinnjin kpa. (Ebre Mun 4:12) I klikli’n, ɔ kle e yasua kun nin bla kun be wun klolɛ ng’ɔ nin i fata’n. I nɲɔn su’n, jue sɔ’n kle klolɛ ng’ɔ o Zezi Klist nin Klistfuɛ nga be kpali be sieli i ngunmin’n be asɔnun’m be afiɛn’n.—2 Korɛntfuɛ Mun 11:2; Efɛzfuɛ Mun 5:25-31.
SƐ KLOLƐ’N TI SRAN’N, NN Ń SÉ KƐ “NÁN AMUN TINNGE I”
Talua’n i ndɛ nga ɔ fiti Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n i nun ndɛ’n su yɛ: ‘E tra ndalie, e tra ndalie kee! Klolɛ mɔ a klo min’n, sɛ ɔ ti nzan’n, nn ń sé kɛ i fɛ liɛ’n tra like ngba.’ (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 1:2) Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn b’a fɛ i b’a ɔ Famiɛn Salomɔn i tannin sua’n nun lɔ. ?Ɔ yo sɛ yɛ maan ɔ juli lɔ ɔ?
I waan: ‘Min niaan bian’m be fali ya min wun. Be maan n niannin be viɲi fie’m be su.’ Like nga ti yɛ i niaan’m be fali ya i wun’n yɛle kɛ nnɛn kankanfuɛ’n m’ɔ klo i’n, ɔ seli i kɛ ɔ bla naan be ko wlanwlan kan, afin ayrɛ blɛ’n w’a sin. Kɛ ɔ ko yo naan w’a kwlá ɔman ti’n, i niaan’m be seli i kɛ ɔ ‘tra nsoso mun, nnɛn kanngan mɔ be saci viɲi mun’n.’ Junman sɔ’n m’ɔ́ dí’n, yɛ maan ɔ juli Salomɔn i nanmue’n wun koko lɛ ɔ. Kɛ ɔ juli “nuaye fie’n nun” lɔ’n, be wunnin i klanman’n, yɛ be fɛli i ɔli Salomɔn i nanmue’n nun lɔ ɔ.—Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 1:6; 2:10-15; 6:11.
Kɛ mɔ talua’n kán kɛ i wla lo i adeba’n mɔ yɛle nnɛn kankanfuɛ’n, Zerizalɛmu talua’m be seli i kɛ ɔ “fa bua’m be ja osu’n su” naan ɔ wɔ ko kunndɛ i. Sanngɛ Salomɔn w’a kplinman su. Talua’n i klanman’n ti’n Salomɔn kannvunnin i, kpɔkun ɔ se i kɛ ɔ́ wá yó ‘sika ɔkwlɛ asunmanndi mɛ́n i, ɔ́ fá sika wláwlá nun.’ Sanngɛ i sɔ’n w’a yoman talua’n i like fi. Nnɛn kankanfuɛ’n wluli Salomɔn i nanmue’n nun lɔ, yɛ kɛ ɔ wunnin talua’n, ɔ seli i kɛ: ‘A ti klanman o, min janvuɛ kpa! A ti klanman dan o!’ Talua’n tali Zerizalɛmu talua’m be nda. Ɔ seli be kɛ: ‘Sɛ klolɛ’n ɔ ti sran’n, nn ń sé kɛ nán amun tinnge i, nán amun tinnge i ka naan i jasolɛ dɔ’n w’a ju.’—Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.
Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
1:2, 3—?Ngue ti yɛ bian’n i nuan nun ndɛ’n mɔ talua’n i wla kpɛn su’n, ɔ ti kɛ nzan sa, yɛ i bɔbɔ wunmuan’n, yɛle kɛ i dunman’n, ɔ ti kɛ ɲanngo sa ɔ? Kɛ be nɔn nzan’n, be wun ɲrɛn be. Yɛ kɛ be gua sran i ti su ngo’n, ɔ yo maan i ɲrun’n yo mlanmlan. I sɔ kunngba’n, kɛ talua’n i wla kpɛn klolɛ mɔ bian’n klo i’n, ɔ nin i dunman su’n, ɔ mɛn i wunmiɛn. (Jue Mun 23:5; 104:15) Klistfuɛ kpa mun, i li be nga be kpali be sieli be ngunmin’n mun, kɛ be bu klolɛ mɔ Zoova nin Zezi Klist be klo be’n i angunndan’n, ɔ wla be fanngan.
1:5—?Ngue ti yɛ talua’n fɛ i lulɛ m’ɔ lu’n fa sunnzun ‘Kedarfuɛ’m be tannin sua mun’ ɔn? Ninnge nga be fa boli ndrɛ be yo be’n, be kwla fa yo ninnge kpanngban. (Kalɛ 31:20) I wie yɛle Ɲanmiɛn i tannin sua’n. Be fali “boli ndrɛ be fa wu tannin tanmue” yɛ be fa katali su ɔ. (Ezipt Lɔ Tulɛ 26:7) Wafa kunngba nga andɛ bɔbɔ Beduɛn’m be te yo’n, boli ble’m be ndrɛ yɛ be fa yoli Kedar lɔ tannin sua mun ɔn.
1:15—?Kɛ nnɛn kankanfuɛ’n se kɛ ‘ɔ ɲinma’m be klanman’n ti kɛ auble’m be klanman’n sa’n,’ i bo’n yɛle mennin? Ndɛ nga gbaflɛn’n kɛn i lɛ’n i bo’n yɛle kɛ i janvuɛ’n i ɲinma’n, kɛ ɔ fa nian sran sa’n, ɔ yo klanman kɛ auble’m be liɛ’n sa.
2:7; 3:5—?Ngue ti yɛ ‘wannzannin nin flete mun mɔ be o blo lɔ’n’ be dunman nun yɛ be kan ndɛ kle Zerizalɛmu talua mun ɔn? Wannzannin nin flete’m be klanman mɔ be ti’n, i ti ɔ. I kpa bɔbɔ’n, ninnge kwlaa nga be ti klanman’m be dunman nun yɛ talua’n kan ndɛ kle Zerizalɛmu talua’m be kɛ, sɛ klolɛ’n ti sran’n, nn nán maan be tinnge i ka’n niɔn.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:2; 2:6. Ka naan b’a ja’n, sɛ yasua’n nin bla’n be tra ndalie’n kɛ ɔ nin i fata sa’n, ɔ timan like tɛ. Kɛ be yo sɔ’n maan ɔ kle kɛ be klo be wun sakpa ti ɔ. Sanngɛ, ɔ fataman kɛ be konvi m’ɔ o bian nin bla kunndɛlɛ’n su’n i ti yɛ be yo sɔ ɔ. Ɔ timɛn i ti’n, be kwla tɔ sa tɛ nun.—Galasifuɛ Mun 5:19.
1:6; 2:10-15. Talua’n i niaan yasua’m b’a kplinman su kɛ ɔ nin i janvuɛ’n ngunmin be ɔ oka’m be su lɔ. Nán kɛ i nzuɛn’n, annzɛ i angunndan timan kpa ti ɔ. Sanngɛ, sɛ be ngunmin be kɔ’n, ɔ cɛman naan b’a yo sa tɛ, i ti yɛ maan i niaan’m be yoli sɔ ɔ. Afɔtuɛ nga i sɔ’n man be nga be su wa ja be wun’n, yɛle kɛ nán maan be ngunmin be wɔ lika nga sran nunman lɛ’n i nun.
2:1-3, 8, 9. Kannzɛ talua’n ti klanman’n, sanngɛ w’a tumɛn i wun. Ɔ fɛ i wun sunnzunnin ‘Sarɔn lɔ lika kpɛtɛkplɛɛ’n nun ijre nɲrɛ’n.’ I klanman m’ɔ ti’n, ɔ nin Zoova m’ɔ kpɔcimɛn i ti’n, nnɛn kankanfuɛ gbaflɛn’n seli kɛ ɔ ti kɛ ‘lis nɲrɛ wie yɛ ɔ o owieowie’m be afiɛn’n sa.’ ?Yɛ yasua’n nin? ?I wafa’n ti i liɛ sɛ? I klanman’n ti, talua’n seli kɛ ɔ fa “wannzannin.” Ɔ ti sran m’ɔ lafi Ɲanmiɛn su ɔ, kpɔkun ɔ kpɔcimɛn i. Talua’n kɛn i ndɛ se kɛ: ‘Kɛ a wun min janvuɛ’n gbaflɛn kun nga’m be afiɛn’n, ɔ waan pɔmun waka wie [m’ɔ man fɔnvɔ’n, kpɔkun ɔ su mma] yɛ ɔ o bo’n nun waka’m be afiɛn sa.’ ?Sran ng’ɔ lafi Ɲanmiɛn su m’ɔ kpɔcimɛn i’n, nɛ́n i sɔ sran yɛ ɔ fata kɛ be kunndɛ be jɛ i ɔ?
2:7; 3:5. Talua’n kloman Salomɔn. Asa ekun’n, ɔ tali Zerizalɛmu talua’m be nda kɛ nán be yo naan ɔ klo sran uflɛ. Naan saan nnɛn kankanfuɛ gbaflɛn’n kunngba cɛ yɛ ɔ klo i ɔ. Be kwlá tɔman sran kun su sa, kpɔkun be waan be klo i naan bé jɛ́ i. I sɔ’n timan kpa mlɔnmlɔn. Klistfuɛ nga be nunman aja’n nun mɔ be kunndɛ kɛ bé já bla annzɛ bian’n, ɔ fata kɛ be kunndɛ sran nga be su Zoova nanwlɛ su’n.—1 Korɛntfuɛ Mun 7:39.
“?Ɔ YO SƐ TI YƐ AMUN NIAN SINƐMU TALUA’N SƆ Ɔ?”
Like kun “fin aawlɛ flɛnnɛn’n nun ba kɛ sin wɛnsrɛn sa.” (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 3:6) ?Kɛ Zerizalɛmu mmla’m be ɔli i nianlɛ’n, ngue yɛ be wunnin i ɔ? Salomɔn nin i sran mun yɛ be su sa be sin be ba klɔ ɔ. Yɛ Salomɔn fali Sinɛmu talua’n bali.
Nnɛn kankanfuɛ gbaflɛn’n suli talua’n su. Ɔ yo lele ɔ wunnin i. Kɛ nnɛn kankanfuɛ’n seli talua’n kɛ ɔ klo i’n, talua’n waan ɔ́ jáso klɔ’n su. I waan: ‘Kɛ aliɛ’n w’a jɔ mɔ aunmuan fɛfɛ’n ɔ́ fíta’n, mɔ ninnge’m be fɔnvɔ’m be yo tɛnndɛn’n ń kɔ́ oka’n mɔ mir o su’n i su lɔ, ń kɔ́ kpɔlɛ mɔ ansans o su’n i su lɔ.’ Ɔ se gbaflɛn’n kɛ ɔ ‘wlu i tro fie’n nun naan ɔ di i nun mma fɛfɛfɛ mun.’ Gbaflɛn’n tɛ i su kɛ: ‘Min niaan bla, min yi, n su wlu min wunmiɛn lolɛ lika’n nun.’ Zerizalɛmu talua’m be se be kɛ: ‘Min janvuɛ mun, amun di, amun nɔn. Sɛ be nɔn klolɛ’n ɔ yo ye’n, nn ń sé kɛ amun nɔn, maan ɔ bo amun kɛ nzan sa.’—Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 4:6, 16; 5:1.
Talua’n kɛnngɛnnin i laliɛ’n kleli Zerizalɛmu talua mun. Ɔ seli be kɛ: ‘M’an wu i ti kpo i klolɛ’n dunman nun.’ Yɛ be usɛli i kɛ: ‘Wɔ adeba kpa’n niɔn, ngue yɛ ɔ o i wun m’ɔ nunman sran uflɛ wun ɔn?’ Ɔ tɛli su kɛ: “Min adeba’n ɔ ti sa ɔkwlɛ biaii. Sɛ ɔ o sran akpi blu (10.000) be afiɛn bɔbɔ’n, i wlɛ wunlɛ yoman ya.” (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 5:2-10) Kannvunlɛ beblebe mɔ Salomɔn kánnvu i’n, ɔ tɛ i su kɛ: ‘Ɔ yo sɛ ti yɛ amun nian Sinɛmu talua’n sɔ ɔ?’ (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 6:4-6:13, NW) Salomɔn buli i kɛ nn i sɔ mɔ talua’n kannin ti’n, sɛ ɔ jran kpa ɔ, ɔ kwlá ɲɛ́n i, i sɔ’n ti ɔ kannvunnin i kpa liɛ su ekun. Sanngɛ ɔ nin i sɔ ngba’n, klolɛ mɔ talua’n klo i nnɛn kankanfuɛ gbaflɛn’n, w’a kaciman. Ɔ maan Salomɔn yacili i nun ɔ ɔli i awlo.
Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
4:1; 6:5—?Ngue ti yɛ be fa talua’n i timuɛn’n sunnzun “boli akpasua” ɔ? Kɛ be fa sunnzun i sɔ’n, ɔ kle kɛ talua’n i timuɛn’n ti mianɲin, yɛ ɔ sɔnnin kɛ boli ndrɛ sa.
4:11—?Kɛ be se kɛ talua’n i “nuan bui’m be su ti nɛnkɛnnɛnkɛn kɛ awɛma nzue sa,” yɛ ‘i taaman’n i bo ti awɛma nzue nin nɔnnɔn ngunmin’n,’ i bo’n yɛle mennin? Kɛ be fa talua’n i nuan bui’m be su’n fa sunnzun awɛma nzue’n, ɔ nin kɛ be se kɛ i taaman’n i bo ti awɛma nzue nin nɔnnɔn ngunmin’n, ɔ kle kɛ ndɛ ng’ɔ fin talua’n i nuan fite’n, ɔ yo sran ye, yɛ ɔ ti kpa.
5:14, 15—?Ngue ti yɛ be kan nnɛn kankanfuɛ’n i sa nin i ja’m be ndɛ kɛ nga sa ɔ? Atrɛkpa’n, talua su kan kɛ nnɛn kankanfuɛ’n i sa mma’m be ti kɛ sika ɔkwlɛ sa, yɛ i sa bui’m be ti kɛ krizoliti sa. Kɛ mɔ i ja’m be ti kpakpa klanman’n, i ti yɛ talua’n fa sunnzun marblu’n niɔn.
6:4—?Ngue ti yɛ be fa talua’n fa sunnzun Tirza’n niɔn? Zozie deli klɔ sɔ’n Kanaanfuɛ’m be sa nun. I sin’n, Salomɔn blɛ su’n, klɔ sɔ’n kacili Izraɛli akpasua’m be klɔ’n i bo bia klikli’n. (Zozie 12:7, 24; 1 Famiɛn Mun 16:5, 6, 8, 15) Fluwa kun seli kɛ: “Klɔ sɔ’n ti klanman kpa, i sɔ ti yɛ maan be kɛn i ndɛ wa’n niɔn.”
7:1—?Ngue yɛle ‘able wie mɔ sran akpasua nɲɔn’m be si’n’? Be kwla se ekun kɛ “Maanaimu able.” Laa’n, klɔ nga be flɛ i sɔ’n, ɔ o Zurdɛn nzue ba’n i fama su. Ɔ mantan Zabɔku kongo’n. (Bo Bolɛ 32:3, 23; 2 Samiɛl 2:29) ‘Able wie mɔ sran akpasua nɲɔn’m be si’n,’ ɔ kwla yo klɔ sɔ’n su lɔ cɛn dilɛ nun able.
7:5—?Ngue ti yɛ Salomɔn fa talua’n i kɔmin’n fa sunnzun ‘sua mlomlo mɔ be fa sui je be kplan’n’ niɔn? B’a dun mmua se talua’n laa kɛ: ‘Ɔ kɔmin’n ti kɛ Davidi i sua mlomlo’n sa.’ (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 4:4) Kɛ be se kɛ sua mlomlo’n, nn sua sɔ’n ti tɛnndɛn, kpɔkun ɔ ti tiaan. Yɛ sui je’n i wun ti treketreke. Salomɔn klo talua’n i kɔmin tiaan treketreke’n.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
4:1-7. Kɛ Salomɔn flɛli talua’n mɔ w’a kplinman su’n, talua’n kle kɛ kannzɛ fɔ o i nun’n, sanngɛ ɔ ti sran kpa. I nzuɛn kpa sɔ’n yoli maan i klanman’n i ɲin fiteli. Ɔ fata kɛ i sɔ yɛ Klistfuɛ talua’m be yo ɔ.
4:12. Kɛ wunmiɛn lolɛ lika klanman wie mɔ be fa awa annzɛ talɛ be sisi i wun’n, mɔ saan lakle yɛ be kwla fa wlu lɔ’n, i sɔ kunngba’n, sran nga talua’n wá jɛ́ i’n, i kunngba cɛ yɛ ɔ klo i kɛ i wun sa ɔ. I sɔ’n man Klistfuɛ nga be nin a jaman bla annzɛ bian’n be ajalɛ kpa.
‘ZOOVA I SIN SROESROE’
Kɛ talua’n i niaan’m be wunnin kɛ be niaan bla’n su ba klɔ’n, be usali kɛ: ‘?Naan bla onin yɛ ɔ fin aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ ba m’ɔ kisɛ i adeba’n su’n niɔn?’ Laa be nun kun seli kɛ: ‘Sɛ e sinma sɔ’n ɔ ti kɛ klɔ wun talɛ sa’n, nn é kpɛ́ talɛ sɔ’n i ti su nglo lɔ buɛ nga be nian nun be sasa klɔ’n, nn é yó buɛ sɔ mun nin sika. Sɛ e sinma sɔ’n ɔ ti kɛ anuan sa’n, nn é fá sɛdri waka kun é jɛ́ sin.’ Siɛn mɔ b’a wun i kɛ sran kunngba cɛ yɛ be niaan bla’n klo i’n, naan ɔ ti bla kpa’n, talua’n se kɛ: ‘N ti kɛ klɔ wun talɛ sa, min ɲɔnflɛn’m be ti i sasawlɛ sua. Min adeba’n i liɛ’n, min yɛ maan i awlɛn ba’n ɔ tɔ nzue nun ɔn.’— Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 8:5, 9, 10.
“Sran klolɛ kpa’n, ɔ ti kɛ ‘sin sroesroe wie sa.’ Ebre aniɛn’n nun’n, be flɛ i kɛ ‘Zoova i sin sroesroe.’ ?Ngue ti ɔ? Afin sran klolɛ sɔ’n, ɔ fin Zoova.” Sɛ e klo sran’n, ɔ fin Zoova. Ɔ ti sin sroesroe m’ɔ jue ɔ, be nuɛn i ɔ, ɔ nuanman. Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n kle kɛ klolɛ’n ng’ɔ o yasua kun nin bla kun be afiɛn’n, “ɔ kwla kɛ wie sa.”—Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 8:6.
Salomɔn i ngɔjue’m be nun fɛfɛ kpa’n, ɔ yo maan wafa nga Zezi nin i “atɔnvlɛ” mɔ bé kó dí famiɛn ɲanmiɛn su lɔ’n be afiɛn’n fa sɛ’n, e wun i wlɛ. (Sa Nglo Yilɛ 21:2, 9) Klolɛ nga Zezi fa klo Klistfuɛ nga be kpali be sieli be ngunmin’n, ɔ tra klolɛ kwlaa nga yasua kun kwla fa klo bla kun’n. Be nga be ti atɔnvlɛ bla sɔ’n, be kpɔciman Zezi. Klolɛ su, Zezi fɛli i nguan’n fa mannin ‘bua’m be wie mun’ wie. (Zan 10:16) Ɔ maan be kwlaa nga be su Ɲanmiɛn nanwlɛ su’n, be kwla nian Sinɛmu talua’n i ajalɛ liɛ’n su. Afin i sran klolɛ’n ti tankaan, yɛ ɔ kpɔciman Ɲanmiɛn.
[Foto, bue 16]
?Sɛ é kúnndɛ já bian annzɛ bla’n, ngue yɛ Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n kle e ɔ?