?Yasua nin bla kun be kwla klo be wun klolɛ kpa tititi?

1, 2. ?Wan mun yɛ Salomɔn i ngɔjue jue fɛfɛ kpa’n i nun ndɛ’n kwla yo be ye ɔ? ?Ngue ti yɛ ɔ kwla yo be ye ɔ? (An nian desɛn nin foto nga be o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

WIENUN ɔn, yasua kun su fa atɔnvlɛ. Ɔ nin i yi’n be nian be wiengu ɲrun siin, kpɛkun be sri puɛɛ. Be nga be bali be atɔnvlɛ’n i bo’n, be sieli i nzɔliɛ kɛ be klo be wun kpa. Sran ng’ɔ ijɔli nzra nun mannin be afɔtuɛ’n, i kusu sieli i nzɔliɛ sɔ wie. I sɔ’n yoli i ɲɛnmɛn. Sanngɛ, ɔ usɛli i wun kɛ bé kló be wun sɔ titi lele gúɛ i ti nin i bo. Kɛ yasua kun nin i yi be klo be wun klolɛ kpa’n, be afiɛn’n mantan kpa. Sɛ ndɛ kekle tɔ be afiɛn bɔbɔ’n, be yaciman be wiengu. Sanngɛ, yasua nin bla sunman be yoman sɔ. Be ja nglɛmun, kpɛkun be yra nnɔsua. I sɔ’n ti’n, sran wie’m be usa be wun kɛ: ‘?Yasua nin bla kun be kwla klo be wun klolɛ kpa tititi?’

² Yasua nin bla nga be klo be wun klolɛ kpa lele guɛ i ti nin bo’n, b’a sɔnman. Laa Izraɛli famiɛn Salomɔn blɛ su bɔbɔ’n, w’a wunmɛn i sɔfuɛ mun kpanngban. Ɔ seli kɛ: “N wunnin kɛ sɛ a wun yasua akpi kun gua su sa’n, be nun kunngba cɛ yɛ ɔ ti sran kpa-a. Bla’m be liɛ’n, maan be sɔn sɛ, a kwlá wun-man be nun kunngba sa bɔ ti sran kpa-a. Sa kunngba nga n wunnin i wlɛ kpa i kwlaa sɔ’n nun’n yɛ. Nyanmiɛn yili sran’m be kpa, be bɔbɔ yɛ be fali be wun wlali sa sukusuku’m be nun-ɔn.” (Aku. 7:26-29) Blɛ kun nun’n, Izraɛlifuɛ’m be nin nvle uflɛ nun bla mɔ be ti amuɛn Baali i sɔfuɛ’n, be trannin. Ɔ maan, Izraɛlifuɛ sunman be niannin bla sɔ’m be ayeliɛ’n su, be boli tekle. Sanngɛ, afuɛ 20 lele naan Salomɔn w’a kan sɔ’n, ɔ toli ngɔjue fɛfɛ kpa kun. Ngɔjue sɔ’n nun’n, ɔ kannin wafa nga yasua nin bla kun be kwla klo be wun klolɛ kpa’n i ndɛ. Sɛ y’a ja bla annzɛ bian o, sɛ kusu e nin a jaman wie o, ngɔjue sɔ’n i nun ndɛ’n kwla yo e kwlakwla e ye.

 3. ?Ngue ti yɛ yasua nin bla kun be kwla klo be wun klolɛ kpa ɔ?

³ An kanngan Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 8:6 nun. Klolɛ ng’ɔ o yasua nin bla kun be afiɛn’n, ɔ “jue kɛ sin sroesroe wie sa.” Ebre aniɛn’n nun ndɛ mma nga be kacili i kɛ ɔ ‘jue kɛ sin sroesroe wie sa’n,’ be kwla kaci i ekun kɛ “Anannganman i sin’n” annzɛ “Zoova i sin’n.” Afin klolɛ ng’ɔ o yasua nin bla kun be afiɛn’n, ɔ fin Ɲanmiɛn Zoova. Ɲanmiɛn yili sran’n kɛ i bɔbɔ Ɲanmiɛn sa. Ɔ maan, ɔ fali klolɛ’n mannin sran. (Bob. 1:26, 27) Kɛ Ɲanmiɛn yili Adam, ɔ yili bla klanman kpa kun mɛnnin i. Be flɛ bla sɔ’n kɛ Ɛvu. Adam kloli bla’n. Ndɛ ng’ɔ kannin’n, ɔ kle sɔ weiin. Ɛvu kusu, ɔ fɛli i wun mantannin Adam kpa. Afin, ɔ “fin yasua’n nun.” (Bob. 2:21-23) I sɔ’n kle kɛ yasua nin bla kun be kwla klo be wun klolɛ kpa. Be kwla wu be wiengu kun ti. Afin, Ɲanmiɛn yɛ ɔ fɛli i sɔ klolɛ’n mannin be ɔ.

4, 5. An yiyi Salomɔn i ngɔjue fɛfɛ kpa’n i nun kan.

⁴ Salomɔn i ngɔjue fɛfɛ kpa’n, ɔ kan yasua nin bla kun mɔ be klo be wun klolɛ kpa’n be ndɛ. Talua’n m’ɔ klo yasua’n, ɔ tran Zerizalɛmu i nanmue kun mɔ be flɛ i kɛ Sulɛmu’n i su. Yasua m’ɔ klo i’n i kusu’n, ɔ ti nnɛn kankanfuɛ. Talua’n nin i niaan yasua’m be di viɲi fie. Kɛ cɛn kun talua’n dí junman fie’n nun’n, Famiɛn Salomɔn wunnin i. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ nin i sonja’m b’a kpɛ be ngblaliɛ, viɲi fie sɔ’n i wun koko lɛ. Famiɛn’n sunmɛnnin i sran mun, yɛ be ko fali talua’n be blɛli i ɔ. Talua’n ti klanman. I sɔ’n ti’n, Famiɛn’n mɛnnin i ninnge kpanngban naan ɔ́ jɛ́ i. Sanngɛ aɲinyiɛ su’n, talua’n kleli i weiin kɛ w’a wu nnɛn kankanfuɛ kun i ti kpo. (Fɛf. 1:4-14) Kɛ sonja’m bé fá talua’n kɔ́ Salomɔn i wun lɔ’n, nnɛn kankanfuɛ’n suli be su. Ɔ toli talua’n, famiɛn’n i ngblaliɛ’n nun lɔ. Kpɛkun, be nɲɔn’n be kannin wafa nga be klo be wun’n, i ndɛ fɛfɛ kpa kleli be wiengu.​—Fɛf. 1:15-17.

⁵ Kɛ Salomɔn sɛ́ i sin Zerizalɛmu lɔ’n, ɔ fali talua’n ɔli. Nnɛn kankanfuɛ’n suli be su ekun. (Fɛf. 4:1-5, 8, 9) Ninnge kwlaa nga Salomɔn kwla yo naan talua’n w’a klo i’n, ɔ yoli. Sanngɛ, ngbɛn ɔn. (Fɛf. 6:4-7; 7:1-10) I sɔ’n ti’n, famiɛn’n yacili talua’n nun naan ɔ wɔ i awlo. Kɛ talua’n fín Salomɔn i awlo lɔ fíte’n, ɔ flɛli i adeba’n kɛ ɔ “wanndi glaunglaun kɛ wannzannin wie sa” naan be yia nun.​—Fɛf. 8:14.

 6. ?Ngue ti yɛ Salomɔn i ngɔjue fɛfɛ’n nun’n, e siman sran nga be su ijɔ’n niɔn?

⁶ Salomɔn yɛ ɔ klɛli Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n niɔn. Ngɔjue sɔ’n yo fɛ dan. I sɔ’n ti’n, be flɛ i kɛ “ngɔjue’m be nun fɛfɛ kpa’n.” (Fɛf. 1:1) Ngɔjue sɔ’n nun’n, Salomɔn w’a boman sran nga be su ijɔ’n be dunman. Like ng’ɔ kunndɛli’n yɛle kɛ maan i ngɔjue’n, ɔ yo fɛ. Sanngɛ, kɛ e kanngan ndɛ nga sran’m be kan kle be wiengu’n, e kwla wun sran ng’ɔ su ijɔ’n i wlɛ.

7, 8. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ nnɛn kankanfuɛ’n nin talua’n be klo be wun klolɛ kpa ɔ? An bo ndɛ wie mɔ be kannin’n be su.

⁷ Talua’n nin nnɛn kankanfuɛ’n be kannin be wun “klolɛ” ndɛ fɛfɛ sunman be kleli be wiengu. Salomɔn klɛli ndɛ sɔ mun i afuɛ kɔe 3.000 yɛ. Ndɛ sɔ’m be nun sunman be kwla bo e nuan. Afin atrɛkpa’n, yasua nin bla nga be klo be wun’n, be kanman ndɛ kɛ ngalɛ sa mun e nvle liɛ’n nun. Annzɛ kusu’n, e kanman sɔ wie andɛ. Sanngɛ i kwlaa yoli o, kɛ e nian ndɛ nga talua’n nin nnɛn kankanfuɛ’n be kan kle be wiengu’n, e wun kɛ be klo be wun klolɛ kpa. Nnɛn kankanfuɛ’n seli talua’n kɛ: “Ɔ nyinma’m be klanman’n ti kɛ auble’m be klanman’n sa.” (Fɛf. 1:15) Talua’n kusu’n, ɔ fa nnɛn kankanfuɛ’n i ɲinma’m be klanman’n sunnzunnin auble mun. (An kanngan Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 5:12 nun.) Kpɛkun kɛ ɔ nian yasua’n i ɲrun’n, ɔ wun kɛ i ɲinma’n be ufue’n ɔ ti fuaii kɛ nɔnnɔn sa.

⁸ Nnɛn kankanfuɛ’n nin talua’n, be kloli be wiengu i sran waka’n. Sanngɛ, nɛ́n i ngba ɔ. Wafa nga talua’n kan ndɛ kle sran’n, nnɛn kankanfuɛ’n kloli i wie. (An kanngan Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 4:7, 11 nun.) Ɔ seli talua’n kɛ i “nuan bui’m be su ti nɛnkɛn-nɛnkɛn kɛ awɛma nzue sa.” Ɔ seli i ekun kɛ i “taaman’n i bo ti awɛma nzue nin nɔnnɔn ngunmin.” I sɔ’n kle kɛ, ndɛ nga be fin talua’n i nuan fite’n, be ti ndɛ fɛ. Nnɛn kankanfuɛ’n seli talua’n kɛ: “N janvuɛ kpa, a ti klanman dan. Fɔ fi nun-man ɔ wun.” I lɛ nun’n, nán talua’n i sran waka klanman’n i ndɛ yɛ ɔ su kan ɔn. Sanngɛ, talua’n i nzuɛn kpa’n i ndɛ yɛ ɔ kan ɔn.

 9. (a) ?Klolɛ’n i beninfuɛ’n yɛ ɔ fata kɛ ɔ tran yasua nin yi be afiɛn ɔn? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kpa kɛ yasua kun nin i yi be kle kɛ be klo be wiengu ɔ?

⁹ Bla nin bian jalɛ’n, ɔ timan like kun yolɛ sa ngbɛn. Zoova i sufuɛ yasua nin bla nga be ja’n, be klo be wun ti yɛ be ja ɔ. Kpɛkun, be yi be wiengu klolɛ’n i nglo. ?Sanngɛ, klolɛ’n i beninfuɛ’n yɛ ɔ o be afiɛn ɔn? ?Klolɛ nga Biblu’n se kɛ maan e klo sran’n yɛ? (1 Zan 4:8) ?Annzɛ klolɛ nga e klo e osufuɛ mun’n niɔn? ?Annzɛ kusu, klolɛ nga janvuɛ’m be fa klo be wiengu’n niɔn? (Zan 11:3) ?Annzɛ klolɛ nga yasua nin bla kun be fa klo be wun mɔ be wun somo be’n niɔn? (Nya. 5:15-20) Kɛ yasua nin bla kun be ja’n, ɔ fata kɛ be yi klolɛ wafa kwlaa sɔ’n i nglo. Yasua nin bla nga be klo be wun klolɛ kpa’n, be ijɔlɛ’n nun o, be ninnge’m be yolɛ’n nun o, be yi be wiengu klolɛ’n i nglo titi. Nanwlɛ, be wiengu klolɛ’n i nglo yilɛ’n nun’n, be siman afɛ. Kɛ be yo sɔ’n, be wla gua ase. Yɛ be afiɛn’n mantan kpa. Lika wie’m be nun’n, yasua’n annzɛ talua’n i osufuɛ mun yɛ be kunndɛ bla annzɛ bian be man be ɔ. Ɔ maan wie liɛ’n, be siman be wiengu kun’n naan b’a ja. Kannzɛ ɔ ti sɔ’n, sanngɛ ɔ fata kɛ be klo be wiengu yɛ be yi i sɔ’n i nglo. Be nga be yo sɔ’n, be afiɛn’n mantan kpa yɛ be aja’n yo ye.

10. ?Kɛ yasua kun nin i yi be wla kpɛn klolɛ ndɛ fɛfɛ nga be kan kle be wiengu’n su’n, wafa sɛ yɛ i bo gua ɔ?

¹⁰ Kɛ yasua kun nin i yi be kle kɛ be klo be wiengu’n, i sɔ’n ti kpa dan. Famiɛn Salomɔn seli talua’n kɛ: “É wá yó sika ɔkwlɛ asunmanndi é mán wɔ, é fá sika é wláwlá nun.” I sin’n, ɔ seli talua’n kɛ “ɔ ti klanman kɛ anglo ba’n sa. Ɔ ti kɛ wia b’ɔ kpaja’n sa.” (Fɛf. 1:9-11; 6:10) Sanngɛ talua’n w’a bumɛn i kwlaa sɔ’n i ndɛ. ?Blɛ sɔ’n nun mɔ nnɛn kankanfuɛ’n ɔ nunmɛn i wun lɛ’n, ngue ti yɛ i awlɛn kwla trannin nnɛn kankanfuɛ’n i su titi ɔ? (An kanngan Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 1:2, 3 nun.) Yɛle kɛ, i wla kpɛnnin “klolɛ” ndɛ fɛfɛ nga nnɛn kankanfuɛ’n kan kleli i titi’n be su. Talua’n seli kɛ klolɛ mɔ nnɛn kankanfuɛ’n klo i’n “sɛ ɔ ti nzan’n, nn [ɔ́] sé kɛ i fɛ liɛ’n tra like ngba. Sɛ ɔ ti nyanngo bɔ be kpakpa’n, nn [ɔ́] sé kɛ ɔ bɔn fannin dan.” (Jue. 23:5; 104:15) Nanwlɛ, ɔ ti cinnjin kpa kɛ ndɛ nga yasua kun nin i yi be kan kle be wiengu’n, ɔ kle kɛ be klo be wun. Be nga be yo sɔ’n, be yaciman be wiengu klolɛ le. Kɛ be wla kpɛn klolɛ ndɛ fɛfɛ nga be yi’n annzɛ be wun’n kan kle be’n su’n, be klo be yi’n annzɛ be wun’n i kpa ekun.

11. ?Ngue yɛ ndɛ nga talua’n kan kleli Salomɔn i awlo nun talua mun’n, ɔ kle e ɔ?

¹¹ Salomɔn i ngɔjue fɛfɛ kpa’n nun’n, talua’n kleli kɛ i awlɛn nunman Famiɛn Salomɔn su kaan sa. Ɔ seli famiɛn’n i awlo’n nun talua mun kɛ: “Sɛ klolɛ’n ɔ ti sran’n, nn ń sé kɛ nán amun tinnge i, nán amun tinnge i ka naan i jasolɛ dɔ’n w’a ju.” (Fɛf. 2:7; 3:5) I lɛ’n nun’n, talua’n kle be nga be kunndɛ kɛ bé já bla annzɛ bian’n, be ajalɛ kpa. ?Afin, sɛ sran kun i jalɛ akunndan nunman ɔ klun’n, naan a klomɛn i sakpa’n, ngue ti yɛ a nin i bé kó sán nun ɔn? Nanwlɛ, be nga be kunndɛ kɛ bé já bla annzɛ bian’n, ɔ fata kɛ be tra be awlɛn be minndɛ naan be ja sran nga be klo i kpa sakpa’n.

12. ?Ngue ti yɛ talua’n kloli nnɛn kankanfuɛ’n niɔn?

¹² ?Ngue ti yɛ talua’n kloli nnɛn kankanfuɛ’n niɔn? Yɛle kɛ, nnɛn kankanfuɛ’n bɔbɔ ti gbanflɛn klanman. Talua’n seli kɛ “a wun i sa-a, ɔ waan flete-ɔ.” Yɛ “i sa’m be ti kɛ sika ɔkwlɛ nga” sa. Kpɛkun i ja’m be ti kɛ “marbru ufue wie yɛ b’a sɛsɛ i mlomlo” sa. Sanngɛ, nán nnɛn kankanfuɛ’n i sran waka klanman’n i ngunmin su yɛ talua’n fɛli ɲin sieli ɔ. Ɔ wunnin kɛ nnɛn kankanfuɛ’n klo Zoova naan i nzuɛn’n ti kpa wie. I sɔ’n ti’n, ɔ seli kɛ: “Kɛ a wun min janvuɛ’n gbanflɛn kun nga’m be afiɛn’n, ɔ waan pɔmun waka wie yɛ ɔ o bo’n nun waka’m be afiɛn sa.”​—Fɛf. 2:3, 9; 5:14, 15.

13. ?Ngue ti yɛ nnɛn kankanfuɛ’n kloli talua’n niɔn?

¹³ Talua’n kusu ti klanman wie. I klanman’n ti’n, Famiɛn Salomɔn fɛli i ɲin sieli i su. Sanngɛ nn, i “yi’m be ti ablesiɛn, i soman’m be ti ablaɔcuɛ, yɛ i talua’m be liɛ be si-man be nuan.” Nnɛn kankanfuɛ’n i liɛ’n, nán talua’n i klanman’n i ngunmin ti yɛ ɔ kloli i ɔ. Ɔ wunnin kɛ talua’n ti wun ase kanfuɛ. Kɛ talua’n kɛ́n i bɔbɔ i wun ndɛ’n, ɔ seli kɛ: “Sarɔn lɔ lika kpɛtɛkplɛɛ’n nun ijre nyrɛ’n yɛlɛ min.” Nnɛn kankanfuɛ wunnin ekun kɛ talua’n klo Zoova. I sɔ’n ti’n, ɔ seli kɛ talua’n ti kɛ “lis nyrɛ wie yɛ ɔ o owie-owie’m be afiɛn’n sa.”​—Fɛf. 2:1, 2; 6:8.

14. ?Ngue yɛ nnɛn kankanfuɛ’n nin talua’n be ayeliɛ’n, ɔ kle Klistfuɛ nga be kunndɛ kɛ bé já bla annzɛ bian’n mun ɔn?

¹⁴ Biblu’n kle kɛ sɛ Klistfuɛ kun waan ɔ́ já bla annzɛ bian’n, ɔ fata kɛ ɔ “yo e Min’n i klun su.” (1 Kor. 7:39) Yɛle kɛ, sran ng’ɔ ti Zoova i sufuɛ’n, yɛ ɔ fata kɛ Zoova i sufuɛ kun jɛ i ɔ. ?Ngue ti yɛ i sɔ’n ti cinnjin ɔn? Yɛle kɛ, be nga be ja bla nin bian’n be wun be ɲin su. Ɔ maan, sɛ be sran nɲɔn’n be nin Zoova be afiɛn mantan kpa’n, be akunndan kwla yo kun naan b’a jran kekle. Kɛ ɔ yo sɔ’n, be aja’n yo ye. I sɔ’n ti’n, yasua nin bla mun, amun nian nnɛn kankanfuɛ’n nin talua’n be ayeliɛ’n su. Yasua annzɛ bla nga amun wun kɛ ɔ klo Zoova kpa mɔ i nzuɛn ti kpa’n, yɛ amun jɛ i ɔ.

15. ?Ajalɛ kpa benin yɛ talua’n kle Klistfuɛ yasua nin bla nga be nuan sɛ be wun kɛ bé já’n niɔn?

¹⁵ An kanngan Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 4:12 nun. ?Ngue ti yɛ nnɛn kankanfuɛ’n waan talua’n ti kɛ “wunmiɛn delɛ lika kun bɔ i wun ti sisiwa’n sa” ɔ? Yɛle kɛ, wunmiɛn delɛ lika nga i wun ti sisiwa’n, nán sran ngba yɛ ɔ wlu lɔ ɔ. Saan sran nga be mɛn i atin’n, yɛ ɔ kwla wlu lɔ ɔ. I sɔ’n kle kɛ talua’n klo sran kunngba cɛ. Yɛ i awlɛn wo sran sɔ’n i su kɛ ɔ́ jɛ́ i. Sran sɔ’n yɛle nnɛn kankanfuɛ’n. I sɔ’n ti’n, ninnge kwlaa nga famiɛn’n fa be sieli i ɲrun’n, i awlɛn w’a tranman wie fi su. Talua’n yoli kɛ klɔ wun “talɛ” sa. W’a yoman kɛ “anuan” mɔ sran kwlakwla tike’n sa. (Fɛf. 8:8-10) I sɔ kunngba’n, sɛ Klistfuɛ yasua nin bla kun be nuan sɛ be wun kɛ bé já’n, ɔ fataman kɛ be ɲin tran sran uflɛ su.

16. ?Ngue yɛ Salomɔn i ngɔjue fɛfɛ kpa’n kle yasua nin bla nga be su nian be wiengu i nzuɛn’n naan bé já’n mun ɔn?

¹⁶ Cɛn kun’n, nnɛn kankanfuɛ’n seli talua’n kɛ be ɔ wlanwlanlɛ kan. Sanngɛ, talua’n i niaan’m b’a mɛnmɛn i atin. ?Yɛ ngue ti ɔ? ?Be lafimɛn i su ti ɔ? ?Be buli i kɛ be niaan bla’n ɔ nin nnɛn kankanfuɛ’n be kunndɛ kɛ bé kó yó sa tɛ wie ti ɔ? Nɛ́n i sɔ ɔ. Sanngɛ, b’a kunndɛman kɛ like nga be niaan bla’n nin nnɛn kankanfuɛ’n be awlɛn nunman su kɛ bé yó’n, be konvi ko sɔ i sɔ sa’n naan be yo. (Fɛf. 1:6; 2:10-15) Yasua nin bla mun, sɛ amun su nian amun wiengu i nzuɛn’n naan cɛn wie lele amún já’n, amun nian ajalɛ sɔ’n su. Yɛle kɛ, nán amun ngunmin be tran lika nga sran uflɛ kwlá wunman amun’n. Amun nian amun wun su naan amun a yoman sa tɛ.

17, 18. ?Ngue yɛ a suɛnnin i Salomɔn i ngɔjue fɛfɛ kpa’n nun ɔn?

¹⁷ Zoova fali klolɛ’n wlali yasua nin bla be afiɛn naan be ja. I sɔ’n ti, kɛ yasua nin bla kun be ja’n, ɔ kunndɛman kɛ be yra. Sanngɛ, ɔ kunndɛ kɛ yasua’n nin i yi’n be klo be wun klolɛ kpa tititi. Ɔ fataman kɛ be wiengu klolɛ m’ɔ jue kɛ sin sroesroe wie sa’n, ɔ nuan le.​—Mar. 10:6-9.

¹⁸ Sɛ amun kunndɛ kɛ amún já bla annzɛ bian’n, sran nga amun nian siin mɔ amun klo i’n, yɛ amun fa amun ɲin sie i su ɔ. Sɛ sran’n kplin su kɛ ɔ́ já amun’n, maan amun klo amun wun klolɛ kpa. Kɛ nga e fa wunnin i Salomɔn i ngɔjue fɛfɛ kpa’n nun’n sa’n, yasua nin bla kun be kwla klo be wun klolɛ kpa tititi. I sɔ’n ti’n, sɛ blɛ li yɛ amun su wa ja bla annzɛ bian o, sɛ kusu amun jali w’a cɛ o, maan klolɛ nga amun klo amun wiengu kun’n, ɔ jue titi kɛ “sin sroesroe wie sa.”​—Fɛf. 8:6.