Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n
Ezai fluwa’n i nun ndɛ cinnjin mun—akpasua 1
CƐN kun’n, Ɲanmiɛn Zoova usali kɛ: ‘?Wan yɛ ń súnmɛn i ɔ? ?Wan yɛ ɔ́ dún mmua e ɲrun ɔn? ?Wan yɛ ɔ́ íjɔ e nuan ɔn?’ Kɛ Amɔz i wa Ezai tili’n, ɔ tɛli su kɛ: ‘Min ɔn, sunman min.’ (Ezai 1:1; 6:8) Kɛ ɔ yoli sɔ’n yɛ Ɲanmiɛn fɛli i yoli i nuan ijɔfuɛ ɔ. Junman kwlaa nga Ezai dili’n, be ti klɛwa Biblu’n nun fluwa kun nun. Fluwa sɔ’n, i bɔbɔ Ezai i dunman yɛ ɔ o su ɔ.
Ezai bɔbɔ yɛ ɔ klɛli fluwa’n niɔn. Ɔ boli i klɛlɛ bo afuɛ nga be flɛ i 778 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, i nun. Kpɔkun, ɔ wieli i klɛ afuɛ nga be flɛ i 732 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, i nun. Ɔ maan junman’n dili afuɛ 46. Ndɛ ng’ɔ o Ezai fluwa’n nun’n, i dan lika kan jɔlɛ mɔ Ɲanmiɛn wá dí Zida nin Izraɛli, ɔ nin nvle nga be mantan be’n i ndɛ. Sanngɛ kusu’n, nán jɔlɛ dilɛ ndɛ yɛ ɔ ti Ezai fluwa’n i nun ndɛ’n i ba’n niɔn. I kpa bɔbɔ’n, ndɛ’n i ba’n, ɔ kan ‘delɛ mɔ Ɲanmiɛn Zoova de’ sran’n i ndɛ. (Ezai 25:9) I lɛ nun’n, Ezai i dunman’n i bo’n yɛle kɛ ‘Anannganman yɛ ɔ de sran ɔn.’ Ezai 1:1–35:10 be nun ndɛ kpɔlɛ fɛ mun yɛ like suanlɛ nga wá yíyí nun ɔn.
‘Zakɔbu osu’n nunfuɛ onga kan’n, bé sá be sin’
Ndɛ nga be o Ezai fluwa’n i ndɛ tre klikli nnun’n be nun’n, sɛ be dun mmua kannin be naan Ɲanmiɛn w’a fa Ezai kɛ ɔ ijɔ i nuan o, annzɛ kusu sɛ kɛ ɔ yoli Ɲanmiɛn i nuan ijɔfuɛ’n yɛ be kannin o, Biblu’n yiyiman nun. (Ezai 6:6-9) Sanngɛ i kwlaa yoli o, i nun mɔ bé kán ndɛ sɔ mun’n, nn Zida nin Izraɛli be timan juejue Ɲanmiɛn i sulɛ’n nun. ‘Kɛ ɔ fɛ i be ja ngbabua’m be su lele m’ɔ́ fá jú be ti’n su’n, be wunnɛn’n i lika fi nunman lɛ mɔ be kwla se kɛ ɔ ti kpa kan ɔn.’ (Ezai 1:6) Amuɛn sɔlɛ’n truli klɔ’n nun. Be kpɛnngbɛn’m be di ndrunmun. Yɛ bla’m be di tutre. Nvle wunmuan’n kacili i sin sili Ɲanmiɛn. Ɔ maan, Ɲanmiɛn sunmannin Ezai kɛ ɔ ko kɛn i ndɛ’n. Naan kannzɛ be su timan ndɛ fi, annzɛ be su wunman like fi’n, sanngɛ ɔ kan.
Izraɛli nin Siri be bo yoli kun kɛ bé útu Zida. Ɔ maan srɛ kun Zida. Kɛ ɔ ko yo naan Zida w’a wun i wlɛ kɛ ajalɛ sɔ mɔ Siri nin Izraɛli be fali’n su yoman ye’n ti’n, Zoova fali Ezai nin i mma mun yoli “nzɔliɛ.” (Ezai 8:18) Sran m’ɔ́ wá síe mɛn’n, ɔ ti “aunjuɛ wlengbi.” I yɛ maan sran’m bé dí alaje tititi ɔ. (Ezai 9:5, 6) Zoova fali Asirifuɛ mun yoli kɛ i ‘ɲantiaan sa.’ Sanngɛ ɔ nin bé wá yía nun, ɔ́ dí be jɔlɛ. Zida kusu’n, bé wá trɛ́ i lomuɛn kɔ́ nvle uflɛ nun. Sanngɛ “i osu’n nunfuɛ onga kan’n, bé sá be sin.” (Ezai 10:5, 21, 22) Sran kun wá jáso “Izai osu’n nun kɛ waka sama’n ɔ fɛfɛ waka’n i bo’n su sa.” I yɛ maan sran’m bé sí like nga be flɛ i seiin nantilɛ’n niɔn.—Ezai 11:1.
Ɲanmiɛn ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
1:8, 9—?Kɛ be se kɛ Zerizalɛmufuɛ’m be ‘ngunmin b’a ka lɛ kɛ kuku m’ɔ o viɲi fie kun nun’n sa, naan b’a ka lɛ kɛ kpata mɔ w’a ka blo’n sa’n,’ i bo’n yɛle mennin? I bo’n yɛle kɛ, blɛ nga Asirifuɛ’m bé bá Zerizalɛmu utulɛ’n, ɔ́ ká lɛ kɛ klɔ m’ɔ leman sasafuɛ’n sa. Ɔ́ ká lɛ kɛ kuku m’ɔ o viɲi fie’n nun annzɛ kpata mɔ w’a ka blo mɔ i sacilɛ’n yoman ya’n sa. Sanngɛ Zoova wá dé Zerizalɛmu. Ɔ su yacimɛn i lɛ kɛ ɔ yacili Sodɔmu nin Gomɔru lɛ’n sa.
1:18—?Kɛ Zoova se kɛ ‘amun bla maan e ti e wun aniɛn’n,’ i bo’n yɛle mennin? Nán kɛ sran nɲɔn b’a yo be wiengu sa naan bé yía bé síesíe naan be nuan sɛ ɔ. Sanngɛ Biblu’n nun ndɛ mma sɔ’n kle kɛ Zoova m’ɔ ti Jɔlɛ difuɛ kpa’n, ɔ su man Izraɛlifuɛ’m be atin naan be kaci be nzuɛn’n.
6:8a—?Ngue ti yɛ Biblu’n nun ndɛ mma nga nun’n, ndɛ mma “n” nin “e” yɛ be fa kan ndɛ ɔ? Sran ng’ɔ́ kán ndɛ mɔ se kɛ “n” lɛ’n, yɛle Ɲanmiɛn Zoova. Yɛ “e” kusu kle kɛ ɔ nin sran uflɛ yɛ be o lɛ ɔ. Sran sɔ’n yɛle i “Wa kunngba cɛ’n.”—Zan 1:14; 3:16.
7:3, 4—?Ngue ti yɛ Zoova deli famiɛn Akazi klunwifuɛ’n wie ɔ? Asiri famiɛn’n nin Izraɛli famiɛn’n be cicili kɛ bé tú Akazi m’ɔ ti Zida famiɛn’n naan bé fá sran mɔ be bɔbɔ be kwla niɛn i su’n bé síe i osu. Sran sɔ’n yɛle Tabeɛli i wa yasua’n. Sanngɛ nn ɔ timan Davidi i osu’n nunfuɛ. Ɲanmiɛn nin Davidi be trali aenguɛ kɛ famiɛn dilɛ’n ká Davidi i osu’n nun tititi. Ɔ maan, sɛ angunndan sɔ mɔ mmusu’m be si Satan fa wlali be ti nun lɛ’n kpɛn su’n, aenguɛ mɔ Ɲanmiɛn nin Davidi be trali’n sáci. Yɛ kɛ ɔ ko yo naan famiɛn bia’n w’a ka Davidi i osu’n nun lele naan ‘aunjuɛ wlengbi’n’ w’a ba’n, i ti yɛ Zoova deli Akazi ɔ.—Ezai 9:5.
7:8—?Ngue ti yɛ Efraimu “búbú” naan ɔ́ ká lɛ lele afuɛ 65 ɔn? Kɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai kɛnnin i sɔ ndɛ liɛ’n, wa cɛman yɛ Pekaki m’ɔ ti Izraɛli famiɛn’n ‘i blɛ su’n,’ be trali Izraɛli akpasua blu’n i nunfuɛ’m be lomuɛn ɔli ɔ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, nvle uflɛ’m be wa trannin be mɛn’n nun. (2 Famiɛn Mun 15:29) Ɔ yoli sɔ lele be fa juli Sankeribu m’ɔ ti Asiri famiɛn’n i wa Ezar-Adɔn m’ɔ sinnin i osu’n, i blɛ su. (2 Famiɛn Mun 17:6; Ɛsdras 4:1, 2; Ezai 37:37, 38) Blɛ kwlaa sɔ mɔ Asirifuɛ’m be trannin Samali mɛn’n nun’n, ɔ dili afuɛ 65. I sɔ liɛ’n i ndɛ yɛ Ezai 7:8 kan ɔn.
11:1, 10—?Wafa sɛ yɛ Zezi Klist ti “Izai osu’n nun kɛ waka sama’n ɔ fɛfɛ waka’n i bo’n su sa” ɔ? (Rɔmfuɛ Mun 15:12) Zezi fin “Izai i osu” nun, afin Izai ti Davidi i si. (Matie 1:1-6; Lik 3:23-32) Sanngɛ Zezi wá yó famiɛn m’ɔ kwla’n. I famiɛn dilɛ sɔ’n ti’n, asiɛ wunmuan su sran nga be ti aɲinyiɛfuɛ’n bé ɲán anannganman nguan. Ɔ maan Zezi káci sran sɔ mun nin i nannan’m be ‘Si m’ɔ o lɛ titi.’ (Ezai 9:5) Izai o i nannan sɔ’m be nun wie.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:3. Sɛ e yoman like nga e Yifuɛ’n kunndɛ kɛ e yo’n, nn nannin annzɛ aflunmun’n, i kpa w’a tra e. Sanngɛ, sɛ e klun jɔ like kwlaa nga Zoova man e’n be su’n, é wún sa wlɛ naan y’a nanti su.
1:11-13. Be nga be nantiman kɛ nga Zoova kunndɛ’n sa’n, i sulɛ nin i srɛlɛ mɔ be srɛ i’n, ɔ flɛn i. Ɔ fata kɛ e ayeliɛ nin e Ɲanmiɛn srɛlɛ kle kɛ sa tɛ kaan sa nunman e awlɛn’n nun.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Zoova wá yáci Zidafuɛ’m be sa tɛ’n cɛ́ be. Yɛ be onga kan’n, bé wá sa be sin Zerizalɛmu naan bé táka Ɲanmiɛn i sulɛ kpa’n ekun. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, nn be kanga dilɛ nin be mɛn’n m’ɔ kacili klɔ nvuɛn’n w’a wie.
2:2-4. Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ jasin fɛ’n mɔ e bo i juejue su nvlenvle’m be nun ti’n, sran sunman be si like nga be flɛ i aunjuɛ’n, kpɔkun be nin be wiengu’m be tran sɔ titi.
4:4. Zoova wá núnnún sa tɛtɛ yofuɛ nin sran kunfuɛ mun.
5:11-13. Sɛ e ɲin su yiyilɛ’n nun e fa ajalɛ kɛ e yoman like wie, annzɛ e yo i nuan su’n, nn like nga e si i’n i su yɛ e nanti ɔ.—Rɔmfuɛ Mun 13:13.
5:21-23. Ɔ fataman kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be “bu be wun kɛ be ti ngwlɛlɛfuɛ.” Asa ekun’n, ɔ fataman kɛ be fa “nzan nɔnlɛ’n” cici be ti, yɛ ɔ fataman kɛ be bu sran wie’m be kpa tra wie naan be jran su be di be ndɛ.
11:3a. Zezi i ayeliɛ’n nin i like klelɛ’n kleli kɛ sran nga i ɲin yi Zoova’n, ɔ di aklunjuɛ.
‘ANANNGANMAN WÁ SÍ ZAKƆBU OSU’N NUNFUƐ’M BE AUNNVUƐ’
Ezai ndɛ tre 13 lele m’ɔ́ fá jú 23 i nun ndɛ’n ti nvle’m be wun ndɛ. Sanngɛ ‘Anannganman wá sí Zakɔbu osu’n nunfuɛ’m be aunnvuɛ.’ Afin, ɔ́ wá mán Izraɛli akpasua’m be kwlaa be atin maan bé sá be sin be mɛn’n nun. (Ezai 14:1) Ndɛ tre 24 lele m’ɔ́ fá jú 27 kan Zida i sacilɛ m’ɔ́ wá sáci’n i ndɛ. Sanngɛ ɔ kan be klɔ mɔ bé wá sá be sin bé kplɛ́n ekun’n, i ndɛ wie. ‘Efraimu nzanbɔɛfuɛ’n,’ be aenguɛ mɔ be nin Siri be trali’n ti’n, Zoova waan ɔ nin be le i. ‘Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ nin Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’ mɔ be kunndɛ kɛ be nin Asiri bé trá aenguɛ’n, ɔ nin be le i wie. (Ezai 28:1, 7) ‘Ariɛli’ mɔ i kunngba’n yɛle Zerizalɛmu’n, i yako. Afin ‘Eziptifuɛ mun yɛ be waan be nian be su ɔ.’ (Ezai 29:1) Sanngɛ be nga be lafi Zoova su’n, bé fíte nun.
Kɛ ‘asɔmɔli’n trɛ i nnɛn’n ɔ o su lɛ ɔ kpan sa’n,’ Zoova kusu wá sásá “Siɔn oka’n.” (Ezai 31:4) Ɔ seli kɛ: “Famiɛn kun ɔ́ nían mmla’n su ɔ́ síe mɛn’n.” (Ezai 32:1) Asirifuɛ’m be yoli Zida tɛtɛ. I sɔ’n ti bɔbɔ’n, ‘aunjuɛ jasin bofuɛ’m be sunnin piaan.’ Sanngɛ Zoova waan i nvle nunfuɛ’m bé yó juejue. Afin w’a ‘yaci be sa tɛ’n w’a cɛ be.’ (Ezai 33:7, 22-24) ‘Anannganman i ya’n wá tɔ́ nvlenvle’m be nunfuɛ’m be su. I ya dan’n wá tɔ́ be alɛ kunfuɛ akpasua’m be kwlaa be su.’ (Ezai 34:2) Zida su kaman klɔ nvuɛn trilili. ‘Aawlɛ flɛnnɛn nin asiɛ’n m’ɔ yoman like ye’n, bé klun jɔ́. Aawlɛ flɛnnɛn’n i wun kpɛ́jɛ i, maan i nun ijre’m bé bó nɲrɛ.’—Ezai 35:1.
Ɲanmiɛn ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
13:17—?Wafa sɛ yɛ Mɛdifuɛ’m be ndɛ nunman jɛtɛ ufue ndɛ nun, yɛ be buman sika ɔkwlɛ’n i like ɔ? Be like m’ɔ ti be cinnjin’n yɛle nvle uflɛ’m be sielɛ. Ɔ maan, be buman aɲanbeun ninnge sɔ’m be ndɛ. Kɛ Sirisi utuli Babilɔni klɔ’n, ɔ kleli kɛ ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ. Yɛle kɛ Zoova i sua’n nun sika ɔkwlɛ nin jɛtɛ ufue nga Nɛbikadnɛzali fali be’n, ɔ fɛli i kwlaa mannin Zuifu nga be sali be sin’n.
14:1, 2—?Wafa sɛ yɛ “be nga be wlali Izraɛlifuɛ’m be bisua’n, bé wlá be bisua wie” yɛ “bé wá síe be nga be tinnin be su laa’n” niɔn? I sɔ ndɛ’n kpɛnnin su Daniɛli su. Yɛle kɛ Mɛdifuɛ’m be blɛ su’n, ɔ yoli sran dan kun Babilɔni lɔ. Ɔ kpɛnnin su Ɛstɛli nin Mardose be su wie. Afin Ɛstɛli yoli famiɛn Asierisi i yi. Yɛ Mardose yoli sran dan Pɛrsi nvle’n nun.
20:2-5—?Ezai fɛli i wun kplɛn wlanwlannin lele afuɛ nsan sakpa? Atrɛkpa’n, Ezai yili i tralɛ dan’n yɛ i bo liɛ’n yɛ kɛ ɔ́ wlán sin’n, ɔ wlɛ i wun ɔn.—1 Samiɛl 19:24.
21:1—?Lika mennin yɛ be flɛ i ‘jenvie’n i nuan aawlɛ flɛnnɛn’n’ niɔn? Kannzɛ Babilɔni nunman jenvie nuan’n, sanngɛ i ndɛ yɛ be kan ɔn. Afin Eflati nin Tigli mɔ be ti lɔ nzue ba dandan’n, kɛ be yi’n be ti kɛ “jenvie” sa.
24:13-16—‘Asiɛ’n su wa nvlenvle’m be nun’n, Zuifu’m be ti kɛ olivie mɔ be fa waka be ti i mma’m be gua nn w’a wie’n sa. Be ti kɛ viɲi i mma kunngun ng’ɔ ka i waka’n su mɔ b’a ti w’a wie’n sa.’ ?Wafa sɛ yɛ be ti sɔ ɔ? Ndɛ sɔ’n kle kɛ, kɛ bé wá sáci Zerizalɛmu nin Zida’n, be onga kan bé ɲán be ti. Be onga kan sɔ’n, kannzɛ i li be tra be lomuɛn ɔli “wia afiliɛ lika’m be nun” annzɛ ‘lika nga be o jenvie’n i nuan’n be nun’n,’ sanngɛ bé mánmán Zoova.
24:21—?Wan yɛle “nglo lɔ ninnge” mun nin “asiɛ’n su famiɛn” mun? “Nglo lɔ ninnge” sɔ’m be kwla yo mmusu mun. Yɛ “asiɛ’n su famiɛn” mun yɛle sran kwlaa nga be ti famiɛn asiɛ’n su wa’n. Klunwifuɛ’n yɛ ɔ sie be kwlaa ɔ.—1 Zan 5:19.
25:7—?Ngue yɛle “sɛ tannin ng’ɔ kata sran’m be kwlaa be su’n, ɔ nin awlabɔɛ kondro ng’ɔ kata nvlenvle be kwlaa be su’n?” Sa tɛ’n nin wie’n mɔ klɔ sran lemɛn i ayre’n, yɛ Biblu’n nun ndɛ mma sɔ’n be fa sunnzun sɛ tannin nin awlabɔɛ kondro’n niɔn.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Zoova nuan ndɛ’n kpɛn su titi kɛ nga ɔ kpɛnnin su Babilɔni su’n sa.
17:7, 8. Kannzɛ Izraɛlifuɛ’m be dan lika be kpaloli Zoova’n, sanngɛ be nun wie’m be sieli be su i nuan bo. I sɔ kunngba’n, sran wie mɔ be o asɔnun tɛtɛ’m be nun’n, be sie be su Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ ndɛ’n i bo.
28:1-6. Izraɛlifuɛ’m bé tɔ́ Asirifuɛ’m be sa nun. Sanngɛ Ɲanmiɛn dé be nga be nin i nanti klanman’n. Ɔ su yaciman i sran kpa’m be lɛ naan awlabɔɛ’n kun be mlɔnmlɔn.
28:23-29. Be nga be klo sa’n i nuan su yolɛ sakpa’n, Zoova bu be sran wafa nga be ti’n i angunndan naan w’a tu be fɔ.
30:15. Sɛ e lafi Zoova su naan e “tran diin,” yɛle kɛ sɛ e kúnndɛman fiawlɛ sran wun’n, é ɲán e ti. Asa ekun’n, kɛ e ‘gua e wla ase’ yɛle kɛ, kɛ srɛ kunman e’n, e kle kɛ e lafi Zoova su kɛ ɔ kwla sasa e.
30:20, 21. Kɛ e nanti Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin ndɛ nga ‘sran kpa nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n’ kan’n be su’n, yɛ e ‘ɲinma wun’ Zoova yɛ e ‘ti i aniɛn’ ɔn.—Matie 24:45.
Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai fluwa’n wla e fanngan kɛ e lafi Ɲanmiɛn ndɛ’n su
Nanwlɛ, ɔ fata kɛ e klun jɔ Ɲanmiɛn nuan ndɛ m’ɔ o Ezai fluwa nun’n su! Ndɛ nga Zoova kannin mɔ b’a dun mmua kpɛn su’n ti’n, e lafi su kɛ ‘ndɛ m’ɔ fin i nuan fite’n, sɛ ɔ ti sran’n, ɔ su sɛmɛn i sin i wun lɔ sa ngbɛn, saan ɔ́ yó nga mɔ i ti yɛ ɔ sunmɛnnin i’n.’—Ezai 55:11.
?Yɛ Mɛsi’n i su ndɛ mɔ i wie o Ezai 9:6 nin 11:1-5, 10 nun’n nin? ?Ɔ nin i fataman kɛ ndɛ sɔ’m be ti’n, e lafi ajalɛ nga Zoova fali be kɛ ɔ́ dé e’n, be su? Ndɛ ng’ɔ o Ezai fluwa’n nun’n, i dan lika su kpɛn su e blɛ liɛ’n nun, annzɛ bé wá kpɛ́n su. (Ezai 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Nanwlɛ, Ezai fluwa’n kle weiin kɛ ‘Ɲanmiɛn i ndɛ ng’ɔ ko kan’n, nn w’a kan ɔ kacimɛn i!’—Ebre Mun 4:12.
[Foto, bue 6]
Ezai nin i mma’m be “ti nzɔliɛ Izraɛli mɛn’n nun.”
[Foto, bue 7]
Zerizalɛmu kali ‘kɛ kuku m’ɔ o viɲi fie kun nun’n sa.’
[Foto, bue 8]
?Wafa sɛ yɛ nvle’m bé wá fá be “tokofi mun bé bó tokpo” ɔ?