Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n
Zeremi fluwa’n i nun ndɛ cinnjin mun
NANWLƐ, ɲrɛnnɛn ng’ɔ́ wá tɔ́ Zeremi i nvle nunfuɛ’m be su m’ɔ fata kɛ ɔ kɛn i ndɛ’n, ɔ ti kekle! Yɛle kɛ Ɲanmiɛn i sua m’ɔ o lɛ i afuɛ ya nsan tra su yɛ’n, bé wá núnnún i mlɔnmlɔn. Zerizalɛmu nin Zida nvle’n bé wá núnnún be mlɔnmlɔn. Yɛ bé trá be nun sran mun lomuɛn kɔ́ nvle uflɛ nun. Jɔlɛ dilɛ ndɛ sɔ nin uflɛ wie mun ekun be o Zeremi i fluwa’n nun. Zeremi fluwa sɔ’n yɛ ɔ ti Biblu’n nun fluwa nga be nun ndɛ tre’m be sɔnnin’n, i nɲɔn su’n niɔn. Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ junman nga Zeremi dili i afuɛ 67 nun nin sa ng’ɔ wunnin be’n, i fluwa’n kɛn i ndɛ wie. W’a nianman sa nga be juli’n, be su tɛɛn yɛ ɔ klɛli ɔ. Sanngɛ sɛ ndɛ nɲɔn be fa be wun’n, ɔ kan be ndɛ likawlɛ.
?Ngue ti yɛ Zeremi fluwa’n ti cinnjin man e andɛ ɔ? Fluwa sɔ’n wla e Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i bo ase kpa. Yɛle kɛ, ɔ kle e kɛ ndɛ nga Zoova kan be’n, be kwlaa be kpɛn su. (Ezai 55:10, 11) Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ junman mɔ Zeremi dili’n, ɔ nin wafa nga i blɛ sufuɛ’m be sɔli i ndɛ’n nun’n, ɔ nin e blɛ liɛ’n be fa be wun kpa. (1 Korɛntfuɛ Mun 10:11) Wafa nga Zoova nin i sufuɛ’m be tran m’ɔ Zeremi kɛn i ndɛ’n, be yi i nzuɛn klanman’n i nglo. Yɛ ɔ fata kɛ ɔ wluwlu e wun dan kpa.—Ebre Mun 4:12.
‘MIN NVLE’N W’A YO SA TƐTƐ NƝƆN’
Zoziasi m’ɔ ti Zida famiɛn’n i sielɛ’n i afuɛ 13 su’n, Zoova fali Zeremi kɛ ɔ yo i nuan ijɔfuɛ. Afuɛ 40 ka naan b’a saci Zerizalɛmu klɔ’n, afuɛ nga be flɛ i 607 ka naan y’a ju Zezi blɛ su nun’n, yɛ ɔ dili i junman sɔ’n niɔn. (Zeremi 1:1, 2) Ndɛ nga Zeremi kan kleli Zidafuɛ mun’n, be sunman lika kan nvlefuɛ’m be ayeliɛ nin jɔlɛ nga Zoova wá dí be’n, be ndɛ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, i afuɛ 18 m’ɔ́ jú’n yɛ famiɛn Zoziasi yacili famiɛn dilɛ ɔ. Zoova seli kɛ: ‘Ń yó maan Zerizalɛmu núnnún mlɔnmlɔn. Ɔ́ yó nsonso’n be lawlɛ. Ń yó maan Zida klɔ’m bé tɔ́ srololo. Sran fi su tranman be su kun.’ (Zeremi 9:10) ?Ngue ti ɔ? Zoova waan: ‘Afin, min nvle’n w’a yo sa tɛtɛ nɲɔn.’—Zeremi 2:13.
Zeremi i ndɛ’n kan Zuifu’m be onga kan nga be kacili be nzuɛn’n be ndɛ. Bé wá sá be sin be nvle’n nun lɔ yɛ bé kplán klɔ’n i uflɛ. (Zeremi 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Sanngɛ sran’m b’a sɔman Zeremi i ndɛ sɔ’n nun klanman. Afin, ‘Ɲannmiɛn sua’n sunianfuɛ’n’ boli Zeremi naan w’a trɛ i w’a ko ci i sran ciwlɛ waka’n su.—Zeremi 20:1-3.
Ɲanmiɛn ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
1:11, 12—?Ngue ti yɛ Zoova fa “amandie sama kun” fa jran ndɛ ng’ɔ kan’n su kpa ɔ? Mungun nun’n, ‘amandie’n yɛ ɔ dun mmua bo nɲrɛ waka’m be kwlaa be ɲrun ɔn.’ (An nian Biblu’n i ndɛ’m be bo tulɛ lika nga be klɛli Amandie lɛ’n.) Ɔ maan, sɛ é kwlá sé’n, ‘nán andɛ yɛ Zoova boli i nuan ijɔfuɛ’m be sunman lɛ bo ɔ.’ Ɔ sunman be kɛ be wa kan i jɔlɛ dilɛ’n, i ndɛ kle i nvlefuɛ mun. Naan be ‘jran su kpa’ lele naan jɔlɛ dilɛ cɛn’n w’a kpɛn su.—Zeremi 7:25.
2:10, 11—?Ngue ti yɛ Izraɛlifuɛ nga be jasoli Ɲanmiɛn wun’n, be ayeliɛ’n ti i liɛ ngunmin ɔn? Yɛle kɛ nvle nga be o Kitimu mɛn’n i wia afiliɛ lɔ’n, nin nvle nga be o Kedar i wia atɔliɛ lɔ’n, be sɔ amuɛn. Ɔ maan, be kwla ko tu amuɛn uflɛ be wa tɛkɛ i be nvle’n nun. Sanngɛ w’a kpɛnman be ti nun le kɛ be kaci be amuɛn mun. Sanngɛ Izraɛlifuɛ’m be liɛ’n, be yacili Zoova. Kɛ ɔ ko yo naan be manman Zoova’n, amuɛn mun yɛ be sɔ be ɔ.
3:11-22; 11:10-12, 17 —?Kannzɛ bɔbɔ Samali nvle’n ɔli lomuɛn afuɛ nga be flɛ i 740 ka naan y’a ju Zezi blɛ su nun’n, ngue ti yɛ kɛ Zeremi kán Ɲanmiɛn i jɔlɛ dilɛ ndɛ’n, be liɛ tɛli nun ɔn? Izraɛli nglo lɔ famiɛn diwlɛ m’ɔ ti akpasua blu’n Samali yɛ ɔ ti be bo bia’n niɔn. Sanngɛ ɔ sacili. Kusu sɛ bɔbɔ be sacili famiɛn diwlɛ sɔ’n, sanngɛ be nzɔliɛ ninnge wie te o Zerizalɛmu. Ɔ maan, kɛ Zeremi kán Ɲanmiɛn i jɔlɛ dilɛ’n i ndɛ klé Zerizalɛmufuɛ mun’n, sɛ be dunman tɛli nun’n, i sɔ’n kle kɛ Zerizalɛmu i sacilɛ nga be sacili i afuɛ nga be flɛ i 607 ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, ɔ timan Zida famiɛn diwlɛ m’ɔ o gua wa mɔ i bo bia’n yɛle Zerizalɛmu’n, i liɛ ngunmin. Sanngɛ Izraɛli mɛn wunmuan’n yɛ bé wá sáci i ɔ.—Ezekiɛl 9:9, 10.
4:3, 4—?Ɲanmiɛn i ndɛ ng’ɔ kɛnnin i wa’n, i bo’n yɛle mennin? Sɛ Zuifu’m be awlɛn’n ti kɛ kacɛ sa’n, nn é sé kɛ ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle kɛ be siesie be awlɛn’n, be tutu nun naan ɔ yo weiin. Ɔ fata kɛ be wla be awlɛn’n i ‘klɛn’ nun. Yɛle kɛ ɔ fata kɛ be kaci be angunndan nin be ayeliɛ’n. (Zeremi 9:24, 25; Sa Nga Be Yoli’n 7:51) Sɛ be waan bé káci i sɔ’n, ɔ fata kɛ be yaci sa tɛ nga be yo’n, naan be yo like nga mɔ maan Ɲanmiɛn yrá be su’n.
4:10; 15:18—?Wafa sɛ yɛ Zoova lakali i nvle nunfuɛ mun mɔ be waan be kaciman’n niɔn? Zeremi blɛ su’n, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ wie’m be ‘bo ato jasin.’ (Zeremi 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Ɲanmiɛn kusu yacili be lɛ naan be kan be ato ndɛ mun.
16:16—?Kɛ Zoova se kɛ ‘ɔ́ wá súnman jue trafuɛ kpanngban’ naan ‘ɔ́ súnman koniɛn difuɛ kpanngban’n,’ i bo’n yɛle mennin? Atrɛkpa ndɛ sɔ’n kle kɛ Zoova wá súnman Zuifu’m be kpɔfuɛ kpanngban kpa naan jɔlɛ ng’ɔ dili be’n, be wa yo i nuan su sa. Sanngɛ Zeremi 16:15 kusu kle kɛ atrɛkpa’n, ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle kɛ Zoova su kunndɛ Izraɛlifuɛ nga bé wá káci be nzuɛn’n.
20:7—?Wafa sɛ yɛ Zoova ‘kwlali’ Zeremi m’ɔ ɲɛnnin i ɔ? Kɛ Zeremi kán Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n, be kpaloli i ndɛ’n, be kleli i ɲrɛnnɛn yɛ be yoli i sa yaya sunman. Ɔ maan, atrɛkpa’n, ɔ yoli Zeremi kɛ ɔ leman wunmiɛn kun naan w’a di i junman sɔ’n kun. Sanngɛ Zoova kwlali Zeremi. Yɛle kɛ ninnge sɔ mɔ be kwla bubu Zeremi i sa sin’n, Zoova maan ɔ kwla jrannin be ɲrun kekle. Yɛ Zoova yoli maan Zeremi dili i junman’n titi. Ɔ maan, Zoova ɲannin Zeremi yɛle kɛ Zoova fali Zeremi dili i junman mɔ sɛ ɔ ti Zeremi bɔbɔ wunmiɛn ti’n, nn ɔ su kwlá dimɛn i kun’n.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:8. Sɛ be kle e ɲrɛnnɛn’n, Zoova kwla de e. Atrɛkpa’n, ɔ kwla fa jɔlɛ difuɛ kpa kun di e ndɛ. Annzɛ ɔ kwla yo maan awa janunfuɛ nga be klo e sa’n, be kaci be nga be kloman e sa’n. Annzɛ kusu ɔ kwla mɛn i sufuɛ’m be wunmiɛn naan be jran kekle ɲrɛnnɛn’n i ɲrun.—1 Korɛntfuɛ Mun 10:13.
2:13, 18. Izraɛlifuɛ mɔ be yacili Zoova’n, be yoli sa tɛtɛ nɲɔn. Yɛle kɛ be yacili Zoova m’ɔ ti nzue ti m’ɔ man be aklunjuɛ’n, m’ɔ kle be atin’n, m’ɔ sasa be’n. Kpɔkun be ko kplannin be bɔbɔ be nzue guawlɛ liɛ. Yɛle kɛ be nin Ezipti nin Asiri nvle’n be trali aenguɛ naan be sasa be. Andɛ kusu’n, sɛ e yaci Zoova lɛ naan mɛn’n nun angunndan’n nin politikifuɛ’m be su yɛ e su’n, ɔ ti kɛ nn y’a yaci ‘nzue ti m’ɔ wieman nun’n’ naan y’a ‘kplan nzue guawlɛ m’ɔ tɛtɛli’n’ sa.
6:16. Zoova wlɛ i nvlefuɛ mɔ be jasoli i wun’n be fanngan kɛ be jran kan naan wafa nga be nanti’n, be bu i angunndan nian. Naan be sa be sin be fa “laa atin” liɛ nga be nannan’m be fali’n su. ?M’ɔ ti sɔ’n niɔn, ɔ fataman kɛ e kusu sɛ blɛ wie ju’n, e jran naan e nian sɛ e te nanti Ɲanmiɛn i atin’n su annzɛ e nantiman su kun’n?
7:1-15. Zuifu’m be bu i kɛ Ɲanmiɛn i sua mɔ be ɲin tɛ i’n, ɔ ti be like m’ɔ sasa be ɔ. Sanngɛ w’a yoman ye. I sɔ’n kle kɛ sɛ bɔbɔ e wunman Ɲanmiɛn sanngɛ e lafi i su naan e faman e wla’n guɛmɛn i ninnge nga e ɲin ta be’n be su’n, é kɔ́ e ɲrun.—2 Korɛntfuɛ Mun 5:7.
15:16, 17. Kɛ Zeremi sa’n, maan e jran kekle naan e sa sin w’a bubuman e. Yɛ like ng’ɔ kwla uka e’n, yɛle e bɔbɔ e Biblu’n nun like suanlɛ, ɔ nin Zoova i dunman fɛ bolɛ’n. Kpɔkun nán e nin janvuɛ tɛ mun e san nun.
17:1, 2. Sa tɛ nga Zida nvle’n yoli ti’n, tɛ nga be yi be man Zoova’n, ɔ yo i kain. Sɛ e kusu e ayeliɛ’n timan kpa’n, manmanlɛ nga e manman Zoova’n, ɔ ti ngbɛn.
17:5-8. Sɛ klɔ sran nin mɛn nun anuannzɛ’m be junman nga be di’n, ɔ nin Ɲanmiɛn klun sa’n be sansanman be wun’n, ɔ fata kɛ e fa e wla’n gua be su. Sanngɛ sɛ ɔ ti like kɛ sran delɛ, nin alaje nun tranlɛ nin fɔundi nun tranlɛ sa’n, ɔ ti kpa kɛ e fa e wla’n kwlaa gua Zoova kunngba su.—Jue Mun 146:3.
20:8-11. Sɛ sran’m be buman e wie annzɛ be kle e ɲrɛnnɛn annzɛ be tanndan e ɲrun’n, ɔ fataman kɛ e yaci i sɔ ninnge’m be lɛ naan be bubu e sa sin jasin fɛ’n bolɛ’n nun.—Zak 5:10, 11.
“ÁN FÁ AMUN KƆMIN’N MÁN BABILƆNI FAMIƐN’N MAAN Ɔ́ SÍE SU BE KƆMIN SU WAKA”
Zida famiɛn nnan kasiɛn mun nin Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ m’ɔ be bua ato’n, ɔ nin kpɛnngbɛn mɔ be ayeliɛ’n timan kpa’n, ɔ nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ mɔ adi ninnge mun yɛ be fa’n, be yɛ Zeremi waan Ɲanmiɛn wá dí be jɔlɛ ɔ. Sanngɛ Zoova fali Izraɛlifuɛ kpa kan nga be kali lɛ’n sunnzunnin figie mma kpa mun. Ɔ seli kɛ: “N nian be lika klanman.” (Zeremi 24:5, 6) Zeremi ndɛ tre 25 bo jɔlɛ nsan nga Zoova wá dí’n, be kpɔlɛ. Sanngɛ ndɛ tre nga be bɛ i sin’n, be yiyi be nun.
Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ nin i nuan ijɔfuɛ’m be fali ajalɛ kɛ bé kún Zeremi. Zeremi i ndɛ ng’ɔ kannin mɔ i ti yɛ be waan bé kún i’n, yɛle kɛ Babilɔni famiɛn’n wá trá be lomuɛn kɔ́. Naan bé wá sú i. Famiɛn Sedesiasi liɛ’n, Zeremi kan kleli i kɛ: ‘Án fá amun kɔmin’n mán Babilɔni famiɛn’n maan ɔ́ síe su be kɔmin su waka.’ (Zeremi 27:12) Sanngɛ ‘sran nga maan Izraɛlifuɛ’m be bo sanndili’n, ɔ́ yíayía be.’ (Zeremi 31:10) Zoova tali Rekabufuɛ’m be nda. Zeremi kusu be sieli i ‘gladi difuɛ’m be awlo’n nun lɛ.’ (Zeremi 37:21) Be wa nunnunnin Zerizalɛmu nvle’n, yɛ be trali be sunman lika be lomuɛn ɔli. Zeremi nin i fluwa klefuɛ Bariki be kali be onga kan nga be kali be klɔ’n su lɛ’n, be nun. Zeremi seli be kɛ nán be wɔ Ezipti. Sanngɛ be nga srɛ’n kunnin be’n, be wanndi ɔli. Ndɛ tre 46 lele m’ɔ́ fá jú 51 kan Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga Zeremi kan kleli nvlenvle mun’n, i ndɛ.
Ɲanmiɛn ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
22:30—?Ndɛ nga be kɛn i wa’n kle kɛ Zezi Klist su sinman Davidi famiɛn bia’n su kun? (Matie 1:1, 11) Nɛ́n i sɔ mlɔnmlɔn. Ndɛ sɔ’n kle kɛ famiɛn Zozakin i afinliɛ nunfuɛ fi su ‘tranman Davidi i famiɛn bia’n su kun Zida nvle’n nun.’ Sanngɛ Zezi famiɛn bia’n o ɲanmiɛn su lɔ. Ɔ nunman Zida nvle nun lɔ.
31:33—?Wafa sɛ yɛ be kwla fa Ɲanmiɛn i mmla’m be klɛ be awlɛn’n nun ɔn? Kɛ sran kun klo Ɲanmiɛn i mmla’n lele, ɔ maan Ɲanmiɛn klun sa yolɛ’n ti i cinnjin kpa’n, e kwla se kɛ Ɲanmiɛn mmla’n klɛ sran sɔ’n i awlɛn’n nun.
32:10-15—?Ngue ti yɛ like nga be toli’n be klɛli i wun fluwa nɲɔn ɔn? Be klɛli i wun fluwa nɲɔn, afin fluwa kun nga b’a kataman su’n, i nun nianlɛ ti yɛ b’a kataman su ɔ. Nga kusu mɔ be katali su’n, ɔ ti cɛn wie ndɛ ti. Yɛle kɛ sɛ ɔ ju naan be waan bé nían sɛ ndɛ ng’ɔ klɛli fluwa nga b’a kataman su’n ti nanwlɛ’n, be kwla nian nga be katali su’n nun. Ajalɛ nga blɛ sɔ’n nun be di su’n yɛ Zeremi nin i janvuɛ nin i niaan nga be nin i be su Ɲanmiɛn’n, be fali ɔ. I sɔ’n nun’n, Zeremi kle e ajalɛ kpa.
33:23, 24—“?Awlo nɲɔn” mennin yɛ be kan be ndɛ wa ɔ? Awlo nɲɔn nga be kan be ndɛ wa’n, yɛle famiɛn Davidi i afinliɛ nunfuɛ mun, ɔ nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be akpasua mɔ be ti Aarɔn i afinliɛ nunfuɛ mun’n. Afin, kɛ be sacili Zerizalɛmu nvle’n, ɔ nin Zoova i sua’n, Zoova yili awlo nɲɔn sɔ’m be blo. Ɔ maan, Zoova su sieman sran fi i ja nun kɛ ɔ tran famiɛn bia’n su asiɛ’n su wa. Yɛ kɛ nga laa Zerizalɛmu lɔ yɛ i sulɛ’n taka’n, ɔ su yoman sɔ kun.
46:22—?Ngue ti yɛ Eziptifuɛ’m be wanndilɛ’n i nganniɛn’n ti kɛ wuo m’ɔ su wanndi’n i liɛ’n sa ɔ? Atrɛkpa’n, kɛ sa tɔ wuo’n su m’ɔ́ kpán kɔ́’n, i nganniɛn’n i ndɛ yɛ be kɛn i wa ɔ. Annzɛ kusu sa m’ɔ tɔli Eziptifuɛ’m be su’n, be kokolɛ’n i nganniɛn’n, i ndɛ yɛ be su kɛn i wa ɔ. Ezipti famiɛn’m be kusu be amuɛn o like ng’ɔ wla be ti’n, i su. Ɔ sasa be. Ɔ ti wuo nzɔliɛ. Be flɛ i kɛ Uajɛti. Kɛ e niɛn i sa’n, e wun kɛ i sɔ liɛ’n ti ngbɛn.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
21:8, 9; 38:19. Zerizalɛmufuɛ’m be nin nunnunlɛ fata. Sanngɛ kwlaa naan b’a nunnun be’n, Zoova mannin be atin kɛ be kaci be sa. Nanwlɛ, kɛ be se kɛ Zoova i ‘aunnvuɛ silɛ’n leman sin’n,’ sakpa ɔ.—2 Samiɛl 24:14; Jue Mun 119:156.
31:34. Nanwlɛ, kɛ e wun kɛ be nga Zoova yaci be sa tɛ’n cɛ be’n, ɔ su boman su diman jɔlɛ kun’n, ɔ jɔ e klun.
38:7-13; 39:15-18. Zoova wla su fiman e klun nga e tu e su i’n su. Kusu ye nga e ‘yoli i sran mun’n,’ i wla su fiman su.—Ebre Mun 6:10.
45:4, 5. Kɛ Zida mɛn’n ‘kɔ́ i bue nuan’n,’ sa ng’ɔ juli i su’n, i kunngba’n yɛ ɔ́ wá jú mɛn ng’ɔ o yɛ’n su ɔ. Ɔ maan, nán dɔ nga su yɛ ɔ fata kɛ e ‘kunndɛ pɔɔ nun tranlɛ ɔ.’ Yɛle kɛ nán ‘mɛn’n i bue nuan’ nga nun yɛ ɔ fata kɛ e kunndɛ aunɲan’n nin dunman dan’n niɔn.—2 Timote 3:1; 1 Zan 2:17.
SIN DILI ZERIZALƐMU
E o afuɛ nga be flɛ i 607 ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, i nun. Famiɛn Sedesiasi o famiɛn bia’n su i afuɛ 11 yɛ. Babilɔni famiɛn Nɛbikadnɛzar i sonja’m be boli be nanmue sin yiali Zerizalɛmu klɔ’n. Kɛ be bo sin yiali klɔ’n, ɔ dili anglo 18. Kɛ famiɛn Nɛbikadnɛzar sieli Babilɔni nvle’n, i afuɛ 19 i anglo 9 su’n, i cɛn ba 7 su yɛ famiɛn’n i gladi difuɛ’m be su kpɛn Nɛbizaradan’n ‘bali’ Zerizalɛmu utulɛ ɔ. (2 Famiɛn Mun 25:8) Atrɛkpa’n, kɛ Nɛbizaradan’n o klɔ’n i sin’n, ɔ niannin klɔ’n, yɛ ɔ kwla wunnin ajalɛ kun ng’ɔ́ fá naan w’a utu klɔ’n. I cɛn b’a nsan su’n, ɔ nin i sran’m be ‘wluli’ Zerizalɛmu klɔ’n nun lɔ. Be fali sin wɔli Zerizalɛmu klɔ wunmuan’n nun.—Zeremi 52:12, 13.
Zerizalɛmu i nunnunlɛ sɔ’n, Zeremi yiyili nun. I sɔ’n ti’n, sɛ sran’m be yili ngwlɛ’n, i su ɔ. Biblu’n nun fluwa ng’ɔ kan ngwlɛ sɔ’n i ndɛ’n, be flɛ i Ngwlɛ Yilɛ.
[Foto, bue 8]
Zoova i jɔlɛ dilɛ ndɛ nga Zeremi kannin be’n, be kan Zerizalɛmu i nunnunlɛ ndɛ wie.
[Foto, bue 9]
?Wafa sɛ yɛ Zoova ‘kwlali’ Zeremi ɔn?
[Foto, bue 10]
‘Kɛ a wun figie mma kpa mun mɔ a klo be’n, i kunngba’n yɛ ń fá kló Zidafuɛ nga be trali be ɔli’n niɔn.’—Zeremi 24:5.