Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n

Daniɛli fluwa’n i nun ndɛ cinnjin mun

FLUWA kun seli kɛ: “Daniɛli fluwa’n ti Biblu’n nun fluwa’m be nun fɛfɛ kpa’n kun. Ndɛ nanwlɛ ng’ɔ o nun’n, ɔ sinman le.” (Holman Illustrated Bible Dictionary) Afuɛ nga be flɛ i 618 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, Nɛbikadnɛzali m’ɔ ti Babilɔni famiɛn’n wa utuli Zerizalɛmu klɔ’n. Kpɛkun, ɔ kpali ‘Izraɛli gbanflɛn’ wie mun ɔli Babilɔni. Daniɛli fluwa’n i nun ndɛ’n bo i bo sa sɔ m’ɔ juli’n su. (Daniɛl 1:1-3) Gbanflɛn nga be kpali be ɔli’n, Daniɛli o be nun. Daniɛli bɔbɔ m’ɔ te o Babilɔni lɔ’n, i su ndɛ yɛ ɔ ti fluwa’n i atabo ɔ. Siɛn m’ɔ le afuɛ 100 tra su’n, Ɲanmiɛn se i kɛ: ‘Á wá dé wunmiɛn. I sin á wá jáso kó fá wɔ akatua’n mɛn’n i awieliɛ lɔ.’—Daniɛl 12:13.

Wafa nga sa’m be su be wun su tɛɛn yɛ be niannin su klɛli fluwa’n i akpasua klikli’n niɔn. Be kleli i kɛ sran wie yɛ ɔ su kan ndɛ sa. Sanngɛ fluwa’n i akpasua nɲɔn su nun’n, Daniɛli bɔbɔ yɛ ɔ kan ndɛ’n niɔn. Daniɛli fluwa’n ti sa nglo yilɛ fluwa. Ɔ kan famiɛn fanunfanun nga bé wá síe mɛn’n, be ndɛ. Ɔ kan blɛ mɔ Mɛsi bá’n, ɔ nin sa nga bé wá jú e blɛ liɛ nun’n, be ndɛ wie.a Daniɛli fluwa’n kan sa nga be juli i bɔbɔ Daniɛli su’n be ndɛ naan e nian su e su Ɲanmiɛn seiin naan y’a kpɔcimɛn i. Daniɛli fluwa’n i nun ndɛ’n kaciman, ɔ maan sran’m be kaci.—Ebre Mun 4:12.

?NGUE YƐ FLUWA’N I AKPASUA KLIKLI’N KLE E Ɔ?

(Daniɛl 1:1–6:28)

E o afuɛ nga be flɛ i 617 ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n nun. Daniɛli nin Sadraki nin Mesaki nin Abɛd-Nego mɔ be ti janvuɛ’n, be di junman Babilɔni famiɛn’n i awlo lɔ. Kɛ ɔ ko yo naan b’a si awlo’n nun junman’m be di ti’n, b’a kle be Babilɔnifuɛ’m be aniɛn nin be ninnge yolɛ’n lele afuɛ nsan. Sanngɛ, be kpɔciman be Ɲanmiɛn’n. Kɛ afuɛ mɔcuɛ sinnin’n, famiɛn Nɛbikadnɛzali cɛnnin laliɛ kun. Ɔ sɛnngɛnnin i akunndan’n naan Daniɛli w’a yiyi nun w’a kle i. I sɔ’n ti’n, famiɛn’n wa wunnin i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn Zoova yɛ ‘ɔ o nglo lɔ ɔ. I yɛ ɔ ti famiɛn’m be famiɛn’n niɔn. I yɛ ɔ tike sa nga be ti fiawa’n be su ɔ.’ (Daniɛl 2:47) Sanngɛ, i wla fili i sɔ liɛ’n su ndɛndɛ kpa. Afin, i waka sran mɔ Daniɛli i janvuɛ nsan’n b’a kotomɛn i bo’n ti’n, be trɔli sin dan kun naan w’a fa be w’a yi nun. Ɲanmiɛn kusu deli be nsan’n. I lɛ nun ekun naan Nɛbikadnɛzali w’a wun i wlɛ kɛ ‘amuin wie fi kwlá deman sran kɛ be Ɲanmiɛn liɛ’n sa.’—Daniɛl 3:29.

Laliɛ kun ekun m’ɔ Nɛbikadnɛzali cɛ́n’n, w’a wun waka kun. Ɔ ti dan kpandangblauun. Be kpɛli waka’n i bo. Kpɛkun, be cili i bo olui’n naan w’a fɛfɛman. Ɔ kan kleli Daniɛli naan w’a tutu i bo w’a kle i. Laliɛ’n kpɛnnin su kan Nɛbikadnɛzali bɔbɔ su. Yɛle kɛ ɔ wa boli fia, i sin naan w’a yo juejue. Kɛ afuɛ kpanngban kpa sinnin’n, Bɛlsazali wa yoli Babilɔni famiɛn. Cɛn kun’n, ɔ yiɛli i sran dandan mun kɛ be ko di like. Kpɛkun, Zoova i sua’n nun lɔ klowa mɔ be ko fali be’n, ɔ nin i sran’m be nɔnnin nun nzan be manmannin be amuin mun. Kɔnguɛ sɔ nun’n, Darisi m’ɔ fin Medi’n wa kunnin Bɛlsazali naan w’a fɛ i famiɛn diwlɛ’n. (Daniɛl 5:30; 6:1) Darisi blɛ su’n, kpɛnngbɛn ng’ɔ sieli be’m be ɲin wa cili Daniɛli naan b’a cici i wun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn Daniɛli le afuɛ 90 tra su. Sanngɛ, Zoova deli i “asɔmɔli’m be sa nun.”—Daniɛl 6:28.

Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:

1:11-15—?Aliɛ mɔ nnɛn nunman nun mɔ Ebre gbanflɛn nnan’n be dili’n, i ti yɛ be ɲrun’n yoli mlanmlan mɔ be wunnɛn’n bali nun ɔn? Cɛcɛ. I sɔ aliɛ mɔ be di i cɛn ba blu cɛ’n, ɔ kwlá yoman naan sran w’a kaci kɛ ngalɛ’n sa. Zoova mɔ be lafi i su’n yɛ ɔ rali be su yɛ maan be ɲrun nin be wunnɛn’n yoli sɔ ɔ.—Nyanndra Mun 10:22.

2:1—?Blɛ benin nun yɛ Nɛbikadnɛzali cɛnnin laliɛ m’ɔ wunnin like wie kɛ waka sran sa m’ɔ ti kpandangblauun kpa’n niɔn? Daniɛli fluwa’n waan ‘kɛ Nɛbikadnɛzali trannin bia’n su i afuɛ nɲɔn su’n,’ yɛ ɔ cɛnnin i laliɛ sɔ’n niɔn. Afuɛ nga be flɛ i 624 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n yɛ Nɛbikadnɛzali yoli Babilɔni famiɛn ɔn. Ɔ maan, i famiɛn dilɛ’n i afuɛ’n i nɲɔn su’n boli i bo afuɛ nga be flɛ i 623 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n. Blɛ sɔ nun’n, nn ɔ nin a ko faman Zida nvle’n. Kusu’n, nn Daniɛli nunman lɔ naan w’a tutu laliɛ’n i bo w’a kle i. Afuɛ nga be flɛ i 607 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, Babilɔni famiɛn’n ko sacili Zerizalɛmu. Kpɛkun, ɔ yoli famiɛn asiɛ wunmuan’n su. Ɔ maan, i ‘afuɛ nɲɔn su’n’ yɛle afuɛ nga be flɛ i 606 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n.

2:32, 39—Famiɛn nga i nzɔliɛ’n yɛle jɛtɛ ufue’n, i sielɛ’n juman waka sran’n i ti’n m’ɔ ti sika ɔkwlɛ’n i liɛ’n nun. Yɛ famiɛn nga i nzɔliɛ yɛle aaba’n, i sielɛ’n juman famiɛn nga i nzɔliɛ yɛle jɛtɛ ufue’n i liɛ’n nun. ?I kwlaa sɔ’n i bo’n yɛle benin? Famiɛn nga i nzɔliɛ yɛle jɛtɛ ufue’n, yɛle Medi nin Pɛrsi famiɛn’n. I sielɛ’n w’a juman Babilɔni famiɛn mɔ i nzɔliɛ yɛle sika ɔkwlɛ’n i liɛ’n nun. Afin, Babilɔni famiɛn’n yɛ ɔ fali Zida nvle’n niɔn. Famiɛn ng’ɔ wa jasoli su mɔ i nzɔliɛ yɛle aaba’n, yɛle Glɛki famiɛn’n. I famiɛn diwlɛ’n trɛli dan. Sanngɛ, kɛ mɔ aaba’n leman ɲrun traman jɛtɛ ufue’n ti’n, Glɛki famiɛn’n i sielɛ’n w’a juman Medi nin Pɛrsi famiɛn’n i liɛ’n nun. Afin, Medi nin Pɛrsi famiɛn’n yɛ ɔ deli Ɲanmiɛn i nvle nunfuɛ mɔ be trali be lomuɛn’n niɔn.

4:7, 8, 17-19—?Like benin i nzɔliɛ yɛle waka dan kpandangblauun mɔ Nɛbikadnɛzali wunnin i laliɛ nun’n? Nɛbikadnɛzali bɔbɔ m’ɔ sieli asiɛ wunmuan’n yɛ ɔ ti waka sɔ’n niɔn. Sanngɛ, kɛ mɔ sielɛ sɔ’n ‘kɔ lele ju asiɛ’n i awieliɛ’n’ ti’n, waka sɔ’n ti sran uflɛ mɔ i sielɛ’n i dan tra Nɛbikadnɛzali liɛ’n lele’n. Laliɛ mɔ Nɛbikadnɛzali cɛnnin’n i nun yiyilɛ nun’n, Daniɛl 4:14 kan ‘Ɲanmiɛn m’ɔ o nglonglo lɔ’ i sielɛ’n i ndɛ wie. Ɔ maan, waka mɔ Nɛbikadnɛzali wunnin i laliɛ nun’n, ɔ ti Zoova mɔ like fi nunmɛn i sin’n i sielɛ m’ɔ sie sran’n.

4:13, 20, 22, 29, 30—?Ngue yɛle “afuɛ nso” nga be kɛn i ndɛ wa’n? Nán afuɛ kunngun nso ndɛ yɛ be kan ɔn. Afin, kɛ Nɛbikadnɛzali yoli famiɛn lele m’ɔ bé tú i’n, ɔ tra afuɛ nso. Sanngɛ blɛ kwlaa nga famiɛn i sran ngwlɛlɛ’n kacili kɛ nnɛn’m be liɛ’n sa’n, ɔ dili afuɛ nso. Afuɛ nso sɔ’n ti cɛn ba 2.520. Blɛ sɔ’n i su kpɛnlɛ’n i danfuɛ’n, ɔ ti afuɛ 2. 520. (Ezekiɛl 4:6, 7) Kɛ afuɛ nga be flɛ i 607 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su mɔ be sacili Zerizalɛmu’n, yɛ afuɛ 2. 520 boli i bo ɔ. Kpɛkun, kɛ afuɛ nga be flɛ i 1914 nun Ɲanmiɛn sieli Zezi famiɛn ɲanmiɛn su lɔ’n, yɛ i nuan yiali ɔ.—Lik 21:24.

6:7-11—Kɛ bé srɛ́ Ɲanmiɛn’n, sɛ bé jrán annzɛ bé kóto o, ɔ leman wafa kun m’ɔ fata kɛ be tran. ?M’ɔ ti sɔ’n niɔn, kɛ be kpɛli mmla kɛ nán sran fi manman like uflɛ cɛn 30, ngue ti yɛ Daniɛli w’a srɛman Ɲanmiɛn nvialiɛ nun naan w’a sɛsɛ i wun ɔn? Sran kwlaa si kɛ aliɛ ba kun nun’n, Daniɛli srɛ Ɲanmiɛn kpɛ nsan. I sɔ’n ti yɛ i kpɔfuɛ’m be yoli naan be kpɛ Ɲanmiɛn srɛlɛ’n i su mmla’n niɔn. Daniɛli kusu’n, wafa ng’ɔ srɛ Ɲanmiɛn titi’n, sɛ ɔ yaci i sɔ yolɛ’n, sran’m bé sé kɛ w’a yaci Ɲanmiɛn srɛlɛ.

Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:

1:3-8. Wafa nga Daniɛli nin i janvuɛ’m be jrannin cinnjin mɔ b’a kpɔciman Zoova’n, ɔ kle kɛ be si nin be nin’m be tali be kpa. Kɛ siɛ nin niɛn’m be fa Ɲanmiɛn ndɛ’n cici be ti mɔ be fɛ i sɔ ayeliɛ’n kle be mma mun’n, sa kwlaa ng’ɔ tanndan be ɲrun’n, maan ɔ yo suklu lɔ annzɛ lika uflɛ’n o, be kwla jran kekle.

1:10-12. Daniɛli si kɛ “junman difuɛ’m be su kpɛn’n” sro famiɛn’n. Ɔ maan, w’a kɛnmɛn i ndɛ w’a klemɛn i kun. Ɔ ko fɛli i ndɛ’n wlali sran uflɛ m’ɔ kwla’n, i sa nun. Kɛ e kusu é kúnndɛ sa nga be tɔ e su’n be trawlɛ’n, ɔ fata kɛ e yo sɔ wie. Yɛle kɛ, maan e wun sa sin naan e yo i ngwlɛlɛ su.

2:29, 30. Kɛ Daniɛli sa’n, sɛ Biblu’n nun like suanlɛ’n ti e si ngwlɛlɛ annzɛ e ayeliɛ ti kpa, annzɛ e si like wie yo’n, maan e la Zoova i ase e mɛnmɛn i.

3:16-18. Sɛ ɔ ti kɛ Ebre gbanflɛn nsan’n be dili aliɛ nga i klikli nun be fa mannin be’n, nn b’a kwlá jranman kekle sa uflɛ ngalɛ’n i ɲrun. E kusu’n, maan e mian e ɲin e yo ‘sran mɔ be kwla fa be wla guɛ i su sa’n kwlaa nun’n.’—1 Timote 3:11.

4:21-24. Daniɛli lafili Ɲanmiɛn su yɛ ɔ yoli yakpafuɛ naan w’a kwla kan sa mɔ bé wá fá yó Nɛbikadnɛzali’n, ɔ nin like ng’ɔ fata kɛ famiɛn’n bɔbɔ yo naan ‘wienun ɔn w’a ɲan ye ekun’n,’ i ndɛ w’a kle i. E kusu’n, ɔ fata kɛ e lafi Ɲanmiɛn su yɛ e yo yakpafuɛ naan y’a kwla kɛn i Sielɛ’n nin jɔlɛ ng’ɔ́ wá dí’n, be ndɛ.

5:30; 6:1. ‘Jue mɔ be toli wɔli Babilɔni famiɛn’n,’ ɔ kpɛnnin su. (Ezai 14:3, 4, 12-15) Mmusu’m be si Satan m’ɔ tu i wun wie kɛ Babilɔni famiɛn’n sa’n, i liɛ wá wíe tɛ kpa.—Daniɛl 4:27; 5:2-4, 23.

?NGUE YƐ AOLIA NUN NINNGE NGA DANIƐLI WUNNIN BE’N, BE KLE Ɔ?

(Daniɛl 7:1–12:13)

Kɛ afuɛ nga be flɛ i 553 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, Daniɛli wún aolia nun like’n, nn ɔ le afuɛ 70 tra su. Laliɛ sɔ mɔ Daniɛli cɛnnin’n, ɔ wunnin nnɛn sroesroe nnan. Nnɛn sɔ’m be ti famiɛn nga bé wá síe mɛn’n Daniɛli bɔbɔ blɛ su lele ɔ́ fá jú e blɛ liɛ nun’n, be nzɔliɛ. Sanngɛ, ɔ wunnin ɲanmiɛn ble’n nun lɔ ‘like kun m’ɔ fa klɔ sran’n’ wie. Be mɛnnin i kwlalɛ yɛ “i kwlalɛ sɔ’n ɔ́ trán lɛ tititi.” (Daniɛl 7:13, 14) Kɛ ɔ dili afuɛ nɲɔn’n, Daniɛli wunnin aolia nun like uflɛ. Aolia nun like sɔ’n, ɔ wɔ Medi nin Pɛrsi famiɛn’n, ɔ nin Glɛki famiɛn nin “famiɛn tutrefuɛ kun.”—Daniɛl 8:23.

Siɛn’n, e o afuɛ nga be flɛ i 539 ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n nun. Darisi m’ɔ ti Medifuɛ’n yɛ ɔ sie Babilɔni mɛn’n niɔn. Daniɛli srɛ Zoova yɛ ɔ sun flɛ i naan ɔ yo be klɔ Zerizalɛmu i kpa ekun. Kɛ Daniɛli i nuan te o srɛlɛ’n su’n, Zoova sunmannin anzi Gabliɛli naan ɔ wa “tike sa su” kle i. Sa sɔ’n wɔ Mɛsi m’ɔ́ wá bá’n. (Daniɛl 9:20-25) Blɛblɛblɛ afuɛ nga be flɛ i 536 annzɛ 535 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n w’a ju. Zuifu wie’m b’a sa be sin Zerizalɛmu. Sanngɛ be kpɔfuɛ’m be ti’n, Ɲanmiɛn i sua’n i kplanlɛ’n tumɛn i bo. I sɔ’n bo Daniɛli i wla dan. I sɔ’n ti’n, ɔ srɛ Zoova yɛ ɔ jran su kpa naan Zoova w’a sunman anzi dan kun i sin. Anzi’n mannin Daniɛli i wunmiɛn. I sin’n, mɛn sielɛ’n i akplowa ng’ɔ́ wá tɔ́ famiɛn m’ɔ fin nglo lɔ lika’n nun’n, ɔ nin famiɛn ng’ɔ fin ngua lɔ lika’n nun’n be afiɛn’n, ɔ kɛnnin i ndɛ kleli Daniɛli. Famiɛn sɔ’m bé sí akplowa’n lele Alɛzandri m’ɔ ti Glɛki famiɛn’n i sonja kpɛnngbɛn nnan bé cɛ́ i famiɛn diwlɛ’n nun. Blɛ sɔ nun’n, Mikaɛli m’ɔ ti anzi’m be su kpɛ’n, “ɔ́ bá.”—Daniɛl 12:1.

Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:

8:9—“?Mɛn klanman kpa” benin yɛ Biblu’n kɛn i ndɛ wa ɔ? Ɔ ti nzɔliɛ like. Blɛ mɔ Angle nin Amlɛnkɛn’m bé bó yó kun bé síe mɛn’n, wafa nga Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin mɔ be o asiɛ’n su wa’n bé trán’n, ɔ ti kɛ be o “mɛn klanman” nun sa.

8:25—?Wan yɛle “famiɛn’m be Famiɛn’n?” Ebre nun ndɛ mma sar yɛ wawle’n kaci i kɛ ‘famiɛn’n’ niɔn. Biblu’n nun ndɛ mma nga nun’n, kɛ be se kɛ “famiɛn’m be Famiɛn’n,” Ɲanmiɛn Zoova kunngba cɛ i ndɛ yɛ be ɔn. Afin, i yɛ ɔ sie anzi nin ‘Mikaɛli m’ɔ ti anzi dan kun’ bɔbɔ’n, be kwlaa ɔ.—Daniɛl 10:13.

Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:

9:1-23; 10:11. Daniɛli kɛn i wun ase, ɔ sro Ɲanmiɛn, ɔ suan Ɲanmiɛn ndɛ’n, yɛ ɔ srɛ Ɲanmiɛn ɔ jran su. I sɔ’n ti’n, ɔ ti ‘Ɲanmiɛn i awlɛn su sran.’ I nzuɛn sɔ’n ti’n, ɔ kwla suli Ɲanmiɛn lele guɛli i ti’n nin i bo. Maan e kusu e jran cinnjin kpa kɛ é nánti Daniɛli i ajalɛ’n su.

9:17-19. Kannzɛ bɔbɔ e srɛ Ɲanmiɛn kɛ Ɲanmiɛn su lɔ nin asiɛ uflɛ mɔ lɛ yɛ ‘be nga be yo sa kpa’n bé trán’n’ ju’n, sanngɛ nán kekle m’ɔ o e su mɔ e kunndɛ kɛ ɔ wie’n i ndɛ yɛ ɔ fata kɛ ɔ lo e ɔ. Like ng’ɔ fata kɛ ɔ lo e’n yɛle kɛ, maan sran’m be si kɛ Zoova yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn’n naan i yɛ ɔ ti famiɛn ɔn.—2 Piɛr 3:13.

10:9-11, 18, 19. Anzi kun wa mannin Daniɛli i wunmiɛn. Maan e kusu e wla e wiengu fanngan e fɔnvɔ be.

12:3. Awieliɛ blɛ nga nun’n, ‘sran ngwlɛlɛfuɛ’ mɔ yɛle Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn fɛli i wawɛ’n mannin be’n, be ti ‘kɛ nzraama m’ɔ kpaja mɛn’n nun sa sran’m be nun.’ Ɔ maan, be kle ‘sran’m be Ɲanmiɛn i atin’n.’ (Filipfuɛ Mun 2:15; Sa Nglo Yilɛ 7:9; Zan 10:16) Kɛ Klist i afuɛ akpi famiɛn dilɛ’n nun Klistfuɛ sɔ’m bé wá úka Klist mɔ bé fá tɛ mɔ yili’n i su mmlusuɛ’n mán aɲinyiɛfuɛ mun’n, yɛ bé ‘kpája dan kpa kɛ nzraama sa’ ɔ. Ɔ fata kɛ be nga be fa be sunnzun ‘bua’m be wie mun’n,’ be tu be klun be uka Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin mun titi.

Zoova ‘yo be nga be ɲin yi i’n be wun sa ye.’

?E Ɲanmiɛn’n i su like benin yɛ Daniɛli fluwa’n kle e ɔ? Sa nga fluwa’n kan be ndɛ’n, wie wa kpɛn su. Yɛ wie nin a kpɛnman su. Kɛ e fa e ɲin sie i sɔ liɛ’n su’n, nanwlɛ, e wun kɛ Zoova i ndɛ ng’ɔ fin i nuan fite’n, ɔ kaman ngbɛn!—Ezai 55:11.

?Like benin yɛ fluwa’n i lika ng’ɔ kan Daniɛli bɔbɔ ndɛ’n, ɔ kle e Ɲanmiɛn su ɔ? Kɛ mɔ Daniɛli nin i janvuɛ nsan’n b’a nantiman Babilɔni famiɛn’n i awlo lɔ ninnge’m be yolɛ’n su’n ti’n, Ɲanmiɛn mannin be ‘sa wlɛ wunlɛ, nin ngwlɛlɛ, ɔ nin akunndan.’ (Daniɛl 1:17) Kɛ be toli Sadraki nin Mesaki, ɔ nin Abɛd-Nego yili sin nun’n, Ɲanmiɛn i anzi’n deli be. Daniɛli kusu’n, Ɲanmiɛn deli i asɔmɔli’m be sa nun. I sɔ’n kle kɛ Zoova ti ‘sran nga be fa be wla’n guɛ i su’n i ukafuɛ, ɔ sasa be kɛ ɲrɛn sa.’ Kpɛkun, ɔ ‘yo be nga be ɲin yi i’n be wun sa ye.’—Jue Mun 115:9, 13.

[Ja ngua lɛ ndɛ’n]

[Foto, bue 10]

?Ngue ti yɛ Daniɛli yoli ‘Ɲanmiɛn i awlɛn su sran’ ɔn?