?Ɔ fata kɛ e tua lapo mun?

LAPO tualɛ’n yoman sran ngba fɛ. Sran sunman be bu i kɛ be nga sika sɔ’n tɔ́ be sa nun’n, bé sáci i sa ngbɛn, annzɛ kusu bé fá yó sa tɛ, annzɛ kusu bé fá ɲán be wun. Sran wie’m be kpɛ i kpo be se kɛ be tuaman lapo, afin be bu i kɛ sran’m be faman sika sɔ’n be yoman like kpa. I wie yɛle klɔ kun m’ɔ o Wia Afiliɛ lɔ lika’n nun’n i sufuɛ’m be liɛ’n. Be kannin sa nga ti yɛ be waan be tuaman lapo’n i ndɛ. Be seli kɛ: “E su tuaman lapo naan b’a fa e sika’n b’a fa to tui naan b’a fa kun e mma mun.”

Nán be ngunmin yɛ be bu i sɔ akunndan’n niɔn. Be flɛ laa Ɛndi lɔ siefuɛ kun kɛ Moandasi Gandi. Ɔ kannin sa nga ti yɛ ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ túa lapo’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Yasua annzɛ bla ng’ɔ suan awa kun m’ɔ le sonja mun’n i bo’n, sɛ ɔ yo i sɔ liɛ’n i trele-o, annzɛ ɔ yomɛn i trele-o, i sa o sa tɛ nga awa sɔ’n yo’n nun wie. Lapo nga gbanflɛn kun annzɛ talua kun annzɛ sran oke kun tua’n i ti yɛ maan awa’n wo lɛ-ɔ. Ɔ maan i sa wo sa tɛ nga awa’n yo’n nun wie.”

Ndɛ kunngba sɔ’n yɛ fluwa sifuɛ dan kun mɔ be flɛ i kɛ Anri Davidi Toro’n, m’ɔ wuli i afuɛ ya kun ablesiɛn (160) tra su yɛ’n, ɔ kannin-ɔn. Ɔ kannin sa nga ti yɛ ɔ kloman kɛ ɔ́ túa lapo naan b’a fɛ i sɔ sika b’a kun alɛ’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Nvlefuɛ kun i klun akunndan’n yɛ ɔ kle i ajalɛ ng’ɔ fata kɛ ɔ fa’n niɔn. ?Ɔ maan ɔ fata kɛ ɔ tran lɛ naan mmla kpɛfuɛ kun kle i ajalɛ ng’ɔ fata kɛ ɔ fa’n? ?Sɛ ɔ ti sɔ’n, nn ngue ti yɛ sran’m be tinuntinun be le klun akunndan-ɔn?”

Ndɛ sɔ’n ɔ ti Klisifuɛ’m be cinnjin wie. Afin Biblu’n kle be weiin kɛ ɔ fataman kɛ be yo sa wie naan be klun titi be. (2 Timote 1:3) Ɔ kle be ekun kɛ siefuɛ’m be le atin be se sran’m be kɛ be tua lapo mun. Ɔ se kɛ: “Maan sran’m be kwlaa be ɲin yi mɛn siefuɛ mun. Afin Ɲanmiɛn ti yɛ mɛn siefuɛ’m be o lɛ-ɔ. Mɛn siefuɛ nga be o lɛ bɔbɔ’n, Ɲanmiɛn yɛ maan be le kwlalɛ kan nga be le i’n niɔn. Ɔ maan ɔ ti cinnjin kpa kɛ amun ɲin yi be. Nán fɔ nga be kwla tu sran’n i ngunmin ti-ɔ, sanngɛ kusu amun klun akunndan’n ti-ɔ. I sɔ’n kusu ti yɛ amun su lapo’n niɔn. Afin be ti Ɲanmiɛn i junman difuɛ, yɛ be di junman sɔ’n titi be man sran kwlakwla. Be kwlaa nga be kunndɛ kɛ amun yo like man be’n, amun yo man be. Sran nga i waan amun su lapo’n, amun su.”—Rɔmunfuɛ Mun 13:1, 5-7.

I sɔ’n ti’n, Klisifuɛ klikli’m be blɛ su’n, sran kwlaa si kɛ be sisiman be bo naan b’a tua lapo. Kusu nn sika nga be man’n, siefuɛ’m be fa nian sonja’m be lika. Andɛ kusu’n, i sɔ wie yɛ Zoova i Lalofuɛ’m be yo-ɔ.a ?Kannzɛ bɔbɔ Klisifuɛ kun si kɛ bé fá lapo ng’ɔ́ túá’n bé fá yó like ng’ɔ bu i fɔ’n, ngue ti yɛ ɔ tua-ɔ? ?Yɛ lapo tualɛ nun’n, ɔ fataman kɛ Klisifuɛ kun nian like nga i klun akunndan’n se i kɛ ɔ yo’n su?

Lapo Tualɛ’n nin e klun akunndan’n

Lapo nga Klisifuɛ klikli’m be tuali’n, i dan lika ɔli sonja’m be sa nun. Maan e sie i nzɔliɛ kɛ i sɔ’n ti yɛ Gandi nin Toro b’a kloman kɛ bé túa lapo’n niɔn.

Asa kusu’n, kɛ nga Rɔmunfuɛ Mun ndɛ tre 13 fa kan’n sa’n, maan e sie i nzɔliɛ kɛ nán fɔ mɔ awa kwla tu Klisifuɛ mun’n, i ti yɛ be tua lapo’n niɔn. Sanngɛ be “klun akunndan’n ti-ɔ.” (Rɔmunfuɛ Mun 13:5) Ɔ maan Klisifuɛ’n i klun akunndan’n yɛ sɛ é kwlá sé’n, ɔ se i kɛ ɔ tuɛ i lapo mun-ɔn. Kannzɛ bɔbɔ bé fá sika’n bé yó like ng’ɔ bu i fɔ’n, sanngɛ ɔ tua. Nanwlɛ, ndɛ sɔ’n i wlɛ wunlɛ kwla yo kekle. Sanngɛ maan e wun i wlɛ kɛ e klun akunndan’n di junman kun. Yɛle kɛ sɛ sa nga e yo’n ɔ ti tɛ annzɛ ɔ ti kpa’n, ɔ kan kle e.

Kɛ nga Toro fa sieli i nzɔliɛ’n sa’n, e kwlaa e le e klun akunndan. Sanngɛ nán blɛ kwlaa nun yɛ e kwla lafi e klun akunndan sɔ’n su-ɔ. Ɔ maan sɛ e klo kɛ Ɲanmiɛn klun jɔ e wun’n, ɔ fata kɛ e klun akunndan’n ɔ kle atin m’ɔ taka Ɲanmiɛn i mmla’m be su’n. Blɛ sunman’n, ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan e bu akunndan kunngba nga Ɲanmiɛn bu’n wie. Afin akunndan ng’ɔ bu’n ti kpa tra e liɛ’n lelele. (Jue Mun 19:7) I wie yɛle kɛ ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan e wun wafa nga Ɲanmiɛn bu mɛn siefuɛ mun’n i wlɛ. ?Yɛ wafa sɛ yɛ ɔ bu be-ɔ?

Akoto Pɔlu seli kɛ mɛn sifuɛ’m “be ti Ɲanmiɛn i junman difuɛ.” (Rɔmunfuɛ Mun 13:6) ?I ndɛ sɔ’n i bo yɛle benin? Yɛle kɛ be yo maan lika’n nun ti fɔuun kan, kpɛkun be yo ninnge wie mun man be nga be sie be’n. Mɛn siefuɛ nga be bu sran’m be lufle dan bɔbɔ’n, be fa ajalɛ wie mɔ sran’m be ɲan su ye-ɔ. I wie yɛle kɛ be siesie lika wie mɔ e kwla fa lɛtri e gua nun-ɔn. Be kplan suklu mun. Yɛ be yo maan pɔnpie mun nin polisie mun be nian e su. Ɲanmiɛn si kpa kɛ siefuɛ sɔ’m be yo ninnge wie m’ɔ nin i fataman-ɔn. Sanngɛ dɔ nga su’n, ɔ yaci be lɛ kan naan be sie e. Ɔ maan ɔ kunndɛ kɛ e bu i ajalɛ sɔ’n i like dan, naan e tua e lapo mun.

Blɛ kpe kaan sa yɛ Ɲanmiɛn mannin klɔ sran’m be atin kɛ be sie mɛn’n nin-ɔn. Ɔ fali ajalɛ kɛ i Sielɛ m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n, ɔ sin be osu nun ɔ kaci be, naan kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n ɔ siesie like kwlaa nga kɛ ɔ fɛ i laa lele andɛ’n klɔ sran’m be sacili be’n. (Daniɛli 2:44; Matie 6:10) Sanngɛ kwlaa naan blɛ sɔ’n w’a ju’n, Ɲanmiɛn w’a manman Klisifuɛ’m be atin kɛ be yo ɲin kekle be su annzɛ kusu be se kɛ be tuaman be lapo mun.

?Sanngɛ kɛ nga Gandi fa buli i sa’n, sɛ e te bu i kɛ sɛ e tua lapo naan be fɛ i sɔ sika’n be fa nian sonja’m be lika’n, nn sa tɛ yɛ y’a yo’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? Maan e fa e ɲin e sie i sunnzun ase nga su. Kɛ e o oka kun i ti su nglonglo lɔ’n, yɛ e kwla wun lika kun nun kpa-ɔ. I wafa kunngba’n yɛle Ɲanmiɛn liɛ’n. I akunndan ng’ɔ bu’n, ɔ o e liɛ’n i ti su nglo mmuammua kpa. Ɔ maan ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan e bu akunndan kunngba nga Ɲanmiɛn bu’n wie. Afin Ɲanmiɛn maan Ezai m’ɔ ti i nuan ijɔfuɛ’n seli kɛ: “Kɛ nga ɲanmiɛn’n wo asiɛ’n i ti su nglo sa’n, i wafa kunngba’n, min nzuɛn’n wo amun liɛ’n i ti su nglo, yɛ akunndan nga n bu’n, ɔ o amun liɛ’n i ti su nglo.”—Ezai 55:8, 9.

?Be kwlalɛ’n leman awɛ?

Lapo tualɛ’n i su ndɛ nga Biblu’n kan’n, ɔ kleman kɛ siefuɛ’m be kwlalɛ’n leman awɛ naan ndɛ kwlaa nga be kan’n yɛ sran’m be di su-ɔ. Zezi kannin kɛ kwlalɛ kan yɛ Ɲanmiɛn fa mannin be-ɔ. Ɔ maan cɛn kun’n, kɛ sran’m be usɛli i kɛ Ɲanmiɛn ɲrun’n, ɔ ti su kɛ sran’m be tua lapo man be blɛ su Rɔmun Siefuɛ’n, ɔ kannin ndɛ cinnjin kun fa tɛli be su. Ɔ seli kɛ: “An fa ninnge nga be ti Sezaa liɛ’n be man Sezaa. Sanngɛ an fa ninnge nga be ti Ɲanmiɛn liɛ’n be man Ɲanmiɛn.”—Marki 12:13-17.

Kɛ Zezi kán “Sezaa” ndɛ’n, siefuɛ mun be ndɛ yɛ i waan ɔ́ kán-ɔn. Be yɛ be yi sika mma ɔ nin sika nɲa mun-ɔn. Ɔ maan Ɲanmiɛn ɲrun’n, be le atin be se e kɛ e fɛ i sɔ sika liɛ’n e fa tua lapo e man be. Sanngɛ Zezi kleli kɛ “ninnge nga be ti Ɲanmiɛn liɛ’n,” be yɛle e nguan’n, ɔ nin sulɛ mɔ e su i’n. Ninnge sɔ mun’n, siefuɛ fi leman atin seman kɛ e fa mɛn i. Ɔ maan sɛ klɔ sran’m be mmla mun nin Ɲanmiɛn liɛ’m be sansan be wun’n, “Ɲanmiɛn m’ɔ ti e siefuɛ’n yɛ ɔ fata kɛ e ɲin yi i-ɔ, nán klɔ sran mun-ɔn.”—Sa Nga Be Yoli’n 5:29.

Ɔ ju wie’n, kɛ Klisifuɛ’m be bu junman nga siefuɛ’m be fa lapo nga be tua’n i bue be fa di’n, i sɔ’n sanngan be akunndan’n kan. Sanngɛ be niɛnmɛn i sɔ’n ti be seman kɛ be tuaman lapo kun annzɛ kusu bé yó ɲin kekle siefuɛ’m be su naan be yaci be sika’n i sacilɛ. Afin sɛ be yo sɔ’n, ɔ ti kɛ be lafiman Ɲanmiɛn i ajalɛ ng’ɔ fali’n naan w’a siesie klɔ’m be su sa’n i su. Sanngɛ Klisifuɛ’m be tra be awlɛn be minndɛ kɛ Ɲanmiɛn sin i Wa’n m’ɔ́ wá síe mɛn’n i lika ɔ siesie klɔ sran’m be su sa mun blɛ ng’ɔ kleli’n su. I Wa sɔ’n seli kɛ: “Min Famiɛn Dilɛ’n finman klɔ sran mun.”—Zan 18:36.

Kɛ e fa like nga Biblu’n kle e’n su’n e ɲan su ye

Sɛ e nian lapo tualɛ’n i su ndɛ nga Biblu’n kan’n su e nanti’n, é ɲán su ye kpanngban. I wie yɛle kɛ fɔ nga be fa tu be nga be tuaman be lapo mun’n, be su fa tuman e wie. Asa ekun’n, e klun su titiman e kɛ bé trá e, lapo mɔ e tuaman’n ti. (Rɔmunfuɛ Mun 13:3-5) Yɛ ng’ɔ ti cinnjin dan’n yɛle kɛ e akunndan su buman e fɔ Ɲanmiɛn ɲrun, yɛ e ayeliɛ’n ɔ́ mɛ́nmɛ́n i. Kannzɛ bɔbɔ lapo tualɛ’n ti’n, e sika’n kpɛ́ su trá be nga be waan be tuaman lapo’n, annzɛ be nga be di ndrunmun lapo tualɛ nun’n, e kwla lafi nda nga Ɲanmiɛn tɛli i sufuɛ nanwlɛfuɛ mun’n i su. Ɔ seli kɛ ɔ́ nían be lika titi. I sɔ yɛ Davidi sieli i nzɔliɛ-ɔ. Ɔ seli kɛ: “Laa’n, n ti gbanflɛn yɛ siɛn’n m’an yo oke, sanngɛ n nin-a wunman kɛ b’a yi sran kpa’n i ase le, yɛ n nin-a wunman kɛ i mma’m be su kunndɛ aliɛ sin le.”—Jue Mun 37:25.

Sran ng’ɔ wun lapo tualɛ’n i su mmla ng’ɔ o Biblu’n nun’n i wlɛ naan ɔ nian su nanti’n, i wla gua ase. Maan e fa sunnzun ase kun. Wienun-ɔn, sran kun lue sua. Kpɛkun kɛ ɔ tua sika’n, sran ng’ɔ le sua’n ɔ fa yo sa tɛtɛ mun. ?I sɔ’n ti’n, bé sé kɛ sran ng’ɔ lue sua’n i ti yɛ maan sran sɔ’n yo sɔ-ɔ? Cɛcɛ. I wafa kunngba’n, yɛle sran ng’ɔ tua lapo’n i liɛ’n. Sɛ siefuɛ’m be fa lapo ng’ɔ tua’n be yo sa ng’ɔ timan su’n, Ɲanmiɛn su seman kɛ i dunman nun ti yɛ be yo i sɔ sa liɛ mun-ɔn. Be flɛ aniaan bian kun Stɛlvio, yɛ ɔ ti politikifuɛ laa. Kwlaa naan w’a suan’n Biblu’n i nun like’n, ɔ kplinnin i ɲin lele afuɛ kpanngban kpa naan be kaci be nga be sie nvle kun m’ɔ o Abloki i ngua lɔ lika’n nun’n. Sanngɛ ɔ wa yacili i sɔ yolɛ. Sa nga ti yɛ ɔ kacili’n, ɔ kɛnnin i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Ń má wunnin sa kun i wlɛ. Yɛle kɛ klɔ sran’m be kwlá yoman naan sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n, nin fɔundi dilɛ’n, nin aniaan tranlɛ’n b’a yo ye mɛn nga nun. Saan Ɲanmiɛn Sielɛ’n kunngba cɛ yɛ ɔ kwla yo naan mɛn’n w’a yo kpa-ɔ.”

Maan amun yo kɛ Stɛlvio sa. Yɛle kɛ amun fa ninnge nga be ti Ɲanmiɛn liɛ’n, be man Ɲanmiɛn. Sɛ amun yo sɔ’n, kɛ Ɲanmiɛn wá síe asiɛ’n sufuɛ mun’n, m’ɔ́ wá yó maan be su buman sran lufle kun’n, m’ɔ́ wá síesíe ninnge nga mɛn siefuɛ’m be sacili be’n be ye’n, amún wún nun.

[Ja ngua lɛ ndɛ’n]

[Ndɛ klɛ]

Maan e bu akunndan kunngba nga Ɲanmiɛn bu’n wie. Afin i akunndan liɛ’n wo e liɛ’n i ti su nglo lelele.

[Ndɛ klɛ]

Sɛ Klisifuɛ’m be tua be lapo mun’n, be akunndan’n su buman be fɔ Ɲanmiɛn ɲrun. Asa ekun’n, bé klé kɛ be lafi su kɛ Ɲanmiɛn niɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be lika.

[Foto]

“An fa ninnge nga be ti Sezaa liɛ’n be man Sezaa. Sanngɛ an fa ninnge nga be ti Ɲanmiɛn liɛ’n be man Ɲanmiɛn.”

[Foto’n i fuɛ mun]

Copyright British Museum