Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n
Lik fluwa’n i nun ndɛ cinnjin mun
ZEZI KLIST i jasin fɛ’n mɔ Matie klɛli’n, Zuifu’m be ti yɛ ɔ klɛli ɔ. Marki i liɛ’n, ɔ ti be nga be timan Zuifu’n be liɛ. Sanngɛ Liki i liɛ’n, Zuifu nin be nga be timan Zuifu’n be liɛ ɔ. Atrɛkpa’n, afuɛ nga be flɛ i 56 nin 58 be afiɛn’n nun Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n, yɛ Liki klɛli i fluwa’n niɔn. Wafa nga Zezi fa nantili’n, ɔ nin jasin fɛ’n ng’ɔ boli’n i su ndɛ’n kwlaa o fluwa sɔ’n nun.
Kɛ mɔ Liki ti dɔɔtrɔ’n, ɔ fɛli i ɲin sieli ninnge’m be su kpa yɛ ɔ usausali ‘sa sɔ’n nun kpa ɔ wunnin kɛ ɔ fa boli i bo’n.’ Kusu’n, sa nga be juli blɛ m’ɔ dili afuɛ 35 nun’n, yɛ ɔ kannin be ndɛ ɔ. Blɛ sɔ’n fɛ i afuɛ nga be flɛ i 3 ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n nun lele fa ju afuɛ nga be flɛ i 33 nun. (Lik 1:3) Liki i fluwa’n i nun ndɛ’n i sunman lika nunman Matie nin Marki, ɔ nin Zan be fluwa’m be nun.
ZEZI I JASIN FƐ’N BOLƐ’N I BO BOLƐ NUN’N
Liki kannin Zan batɛmu yofuɛ’n, ɔ nin Zezi be awuliɛ’n i ndɛ. I sin’n ɔ seli kɛ, kɛ be sieli Tibɛli Sezali famiɛn’n, i afuɛ 15 su’n yɛ Zan boli i jasin fɛ’n bolɛ’n i bo ɔ. Blɛ sɔ’n yɛle afuɛ nga be flɛ i 29 i munngun blɛ nun. (Lik 3:1, 2) Kɛ afuɛ kunngba sɔ’n i nuan yía’n, yɛ Zan yoli Zezi i batɛmu ɔ. (Lik 3:21, 22) Afuɛ nga be flɛ i 30 nun’n, ‘Zezi ɔli Galile mɛn’n nun ekun. Ɔ kleli like be Ɲanmiɛn ndɛ suanlɛ nin i srɛlɛ sua’m be nun.’—Lik 4:14, 15.
Kpɛ klikli su nga Zezi sinsinnin Galile klɔ’m be su boli jasin fɛ’n, ɔ seli sran’m be kɛ ‘Ɲanmiɛn sielɛ’n i ndɛ kanlɛ klɔ uflɛ wie’m be su’n ɔ ti i cinnjin.’ (Lik 4:43) Zezi flɛli Simɔn m’ɔ ti jue kunfuɛ’n, ɔ nin sran wie mun ekun kɛ be su i su. Ɔ seli kɛ: ‘Kɛ ɔ fin andɛ’n, sran yɛ á wá trɛ i kɛ a fa tra kpatra’n sa ɔ.’ (Lik 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Kpɛ nɲɔn su nga Zezi sinsinnin Galile klɔ’m be su boli jasin fɛ’n, i akoto 12 mun be nin i ɔli. (Lik 8:1) Kpɛ nsan su liɛ’n, ɔ sunmɛnnin i akoto 12 mun ‘kɛ be ko kan Ɲanmiɛn sielɛ’n i ndɛ naan be jao tukpacifuɛ mun.’—Lik 9:1, 2.
Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
1:35—?Mali i mmoja yɛle Zezi? Ɔ fata kɛ Zezi yo Mali i mmoja naan w’a yo Abraamu nin Zida, ɔ nin Davidi be anunman kɛ nga Ɲanmiɛn kannin’n sa. (Bob. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Sanngɛ, Zoova i wawɛ’n yɛ ɔ yoli maan Mali wunnzɛli ɔ. (Mat. 1:18) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Ɲanmiɛn wawɛ’n sasali ba m’ɔ o Mali klun lɔ’n naan fɔ ng’ɔ o Mali nun’n, w’a saman ba’n mlɔnmlɔn.
1:62—?Zakari yoli bobo nin sutrefuɛ? Cɛcɛ. Bobo ngunmin yɛ ɔ yoli ɔ. Nán kɛ ɔ yoli sutrefuɛ ti yɛ sran’m “be fali be sa usɛli i” ba’n i dunman’n niɔn. Afin, ɔ tili ba’n i dunman mɔ i yi’n boli’n. Ɔ maan, kɛ sran’m be fali be sa usali Zakari’n, atrɛkpa’n, be kunndɛ kɛ ɔ kan ba’n i dunman’n i su ndɛ wie mun ekun kle be. I sin’n, Ɲanmiɛn yoli maan Zakari kwla ijɔli ekun. I sɔ’n ti’n, e si kɛ w’a yoman sutrefuɛ.—Lik 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—?Wafa sɛ yɛ ‘sran’m be dunman klɛlɛ klikli’n,’ ɔ kwla uka e naan y’a si afuɛ nga i nun yɛ be wuli Zezi’n niɔn? Famiɛn Sezali Ogisti blɛ su’n, be klɛli sran’m be dunman kpɛ nɲɔn. I klikli’n fa yoli kɛ nga Daniɛl 11:20 dun mmua kannin’n sa. Afuɛ nga be flɛ i blɔfuɛ nun kɛ l’an 2 avant notre ère i nun yɛ be klɛli sran’m be dunman klikli’n niɔn. Kpɛ nɲɔn su mɔ be klɛli sran’m be dunman’n, ɔ kwla yo afuɛ nga be flɛ i 6 annzɛ 7 nun Zezi blɛ su’n. (Yol. 5:37) Blɛ nɲɔn sɔ’m be nun’n, nn Kiriniisi yɛ ɔ sie Siri mɛn’n niɔn. Atrɛkpa’n, ɔ yoli Siri mɛn’n i siefuɛ kpɛ nɲɔn. Kusu’n, sran’m be dunman klɛlɛ klikli mɔ Liki kɛnnin i ndɛ’n ti’n, e kwla se kɛ afuɛ nga be flɛ i blɔfuɛ nun kɛ l’an 2 avant notre ère i nun yɛ be wuli Zezi ɔ.
2:35—?Ngue ti yɛ be se kɛ Mali ‘i awlɛn’n ɔ́ wá kpɛ́ i klun’ ɔn? Like nga ti yɛ be seli sɔ’n yɛle kɛ, ɔ́ wá wún kɛ sran’m be sunman lika be su kplinman su kɛ Zezi yɛ ɔ ti Mɛsi’n niɔn. Kpɛkun, kɛ Zezi wá wú ɲrɛnnɛn wie’n ɔ́ yó i ya. I kwlaa sɔ’n ti yɛ be se kɛ Mali i awlɛn’n wá kpɛ́ i klun’n niɔn.—Zan 19:25.
9:27, 28—Matie nin Marki be seli kɛ, kɛ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ ‘nán be ngba yɛ wie’n kún be naan Ɲanmiɛn w’a yi i famiɛn’n nglo w’a kle be’n,’ “ɔ dili le nsiɛn” yɛ Zezi i wunnɛn’n kacili ɔ. ?Sanngɛ ngue ti yɛ Liki liɛ’n, ɔ seli kɛ ‘ɔ dili le mɔcuɛ kun’ ɔn? (Mat. 17:1; Mar. 9:2) Liki fali cɛn nga Zezi kannin ndɛ’n, ɔ nin cɛn nga i wunnɛn’n kacili’n, ɔ ukali su.
9:49, 50—?Ngue ti yɛ Zezi w’a seman sran m’ɔ sumɛn i su wie m’ɔ fɛ i dunman fuan mmusu mun’n, kɛ ɔ yaci i sɔ yolɛ ɔ? Zezi w’a semɛn i kɛ ɔ yaci i sɔ yolɛ afin i blɛ sɔ nun’n, nn Klistfuɛ’m be asɔnun’n nin a takaman. Asa ekun’n, ɔ timan cinnjin kɛ bian sɔ’n su Zezi su naan w’a lafi i su, naan w’a fuan mmusu mun.—Mar. 9:38-40.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:32, 33; 2:19, 51. Sa kwlaa nin ndɛ kwlaa nga Mali wunnin kɛ be kle kɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ nga be kannin’n yɛ ɔ su kpɛn su’n, ɔ fali be sieli i klun. ?Ndɛ nga Zezi kɛnnin i “mɛn’n i awieliɛ’n” su’n, e fa sie e klun naan y’a fa sunnzun sa nga be ju andɛ’n?—Mat. 24:3.
2:37. Wafa nga Ani nantili’n, ɔ kle e kɛ ɔ fata kɛ e su Zoova titi. Naan ‘e nin Ɲanmiɛn e koko yalɛ titi, nán e kpɔnzɔ.’ Kpɛkun, “nán maan e yaci yialɛ” Klistfuɛ aɲia’m be bo.—Rɔm. 12:12; Ebr. 10:24, 25.
2:41-50. Zozɛfu fali Ɲanmiɛn sulɛ’n sieli like kwlaa ɲrun i nantilɛ nun. Kpɛkun, ɔ niannin i awlofuɛ’m be lika. Afin, ɔ mannin be aliɛ nin tralɛ ɔ nin lawlɛ kpɛkun ɔ kleli be Ɲanmiɛn sulɛ. Ɔ maan, ɔ kleli awlo kpɛn’m be ajalɛ kpa.
4:4. Ɔ fata kɛ e nian Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun cɛn kwlakwla.
6:40. Ɔ fata kɛ sran ng’ɔ kle Ɲanmiɛn Ndɛ’n, ɔ kle like suanfuɛ’n i ajalɛ kpa. Yɛle kɛ, ɔ fata kɛ i bɔbɔ nanti like ng’ɔ kle’n su.
8:15. Be nga be suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun like, mɔ be wun i wlɛ, kpɛkun be klo i’n, ‘be fa su kpa. Be yɛ be ti awie m’ɔ yoli kpa’n niɔn.’ I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ uka e. Kpɛkun, maan e bu Biblu’n nin i akua nga e kanngan be nun’n, be su akunndan.
ZEZI I JASIN FƐ’N BOLƐ KASIƐN’N
Zezi sunmɛnnin i sɔnnzɔnfuɛ 70 kɛ be dun mmua Zida klɔ nin lika nga i bɔbɔ ɔ́ wá sín lɛ’n, be su. (Lik 10:1) Ɔ sinnin ‘klɔ dandan mun nin klɔ kanngan’m be su ɔ kleli sran’m be like.’—Lik 13:22.
Afuɛ nga be flɛ i 33 nun’n, cɛn nnun ka naan b’a di delɛ cɛn’n, Zezi wluli Zerizalɛmu klɔ’n nun. Ɔ fu aflunmun ba kun su. Blɛ sɔ nun yɛ ɔ fata kɛ ndɛ ng’ɔ kan kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun’n, ɔ kpɛn su ɔ. Ɔ seli kɛ: ‘Saan m mɔ n kacili Sran’n ń wún ɲrɛnnɛn dan, kpɛnngbɛn mun nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dandan mun nin mmla klefuɛ’m be su sɔman min nun, bé kún min, yɛ i le nsan su ń cɛ́n.’—Lik 9:22, 44.
Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
10:18—?Kɛ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ 70 kɛ ‘ɔ wunnin Satan ɔ fin ɲanmiɛn su lɔ kɛ ɲanmiɛn m’ɔ kpa sin’n sa, ɔ tɔli’n,’ ngue yɛ ɔ kɛn i ndɛ ɔ? I lɛ nun’n, Zezi w’a seman kɛ blɛ sɔ nun yɛ be kannin Satan bo ɲanmiɛn su lɔ ɔ. Saan afuɛ nga be flɛ i 1914 nun’n, yɛ be sieli Klist famiɛn ɲanmiɛn su lɔ ɔ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, w’a cɛman yɛ ɔ kannin Satan bo guɛli asiɛ wun wa ɔ. (Ngl. 12:1-10) Ɔ ti su kɛ, kɛ é kán sa kun m’ɔ́ wá jú e ɲrun lɔ’n i ndɛ’n, e kwlá kɛnmɛn i ndɛ kɛ nga e fa kan sa kun mɔ w’a dun mmua ju’n i ndɛ’n sa. Sanngɛ, kɛ Zezi yo sɔ’n, ɔ yi i nglo weiin kɛ saan i sɔ sa liɛ’n jú.
14:26—?Kɛ Zezi seli kɛ i sɔnnzɔnfuɛ’m bé ‘kpɔ́’ be osufuɛ mun’n, ngue ndɛ yɛ i waan ɔ́ kán ɔn? Kɛ Biblu’n se kɛ be ‘kpɔ’ sran annzɛ like wie’n, yɛle kɛ be klo sran kun annzɛ like kun tra nga be kpɔ i’n. (Bob. 29:30, 31) Ɔ maan, kɛ be se kɛ Klistfuɛ’m bé ‘kpɔ́’ be osufuɛ mun’n, yɛle kɛ bé kló Zezi trá be osufuɛ mun.—Mat. 10:37.
17:34-37—?Ngue yɛle ‘apɛtɛkuasi mun’ nin “like fuɛn” nga be yiɛ i wun’n? Be nga bé ‘fá’ be annzɛ bé dé be’n, yɛ be fa be sunnzun apɛtɛkuasi’n niɔn. Kɛ apɛtɛkuasi’n o lɛ’n, kannzɛ like’n wo mmua naan ɔ ti kaan sɛ’n, ɔ wun i. Ɔ maan sran sɔ’m be kusu’n, be wun sa’m be bo kpa. ‘Like fuɛn’n’ nga be yiɛ i wun’n, yɛle Klist i balɛ m’ɔ bali m’ɔ o lɛ’n, ɔ nin Ɲanmiɛn ninnge mɔ be ti kɛ aliɛ sa, mɔ Zoova fa man sran sɔ mun’n.—Mat. 24:28.
22:44—?Ngue ti yɛ Zezi fɛli dan kpa kwlaa naan w’a wu ɔ? Sa nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n, ɔ sɔnnin. Be kunnin Zezi kɛ nga be fa kun sa tɛtɛ yofuɛ mun’n sa. Wafa nga i sɔ liɛ’n kwla yo Ɲanmiɛn Zoova i ya’n, ɔ nin wafa nga i sɔ’n kwla saci i dunman’n, ɔ yoli Zezi i ya wie. Asa kusu’n, Zezi si weiin kɛ, sɛ ɔ nanti seiin lele guɛ i ti nin i bo’n, yɛ i bɔbɔ ɔ nin klɔ sran’m bé kwlá ɲán anannganman nguan ɔn.
23:44—?Anglo’n nin wia’n be yiali nun ti yɛ aosin’n wlali lele dɔ’n nsan ɔn? Cɛcɛ. Saan blɛ nga anglo’n fi’n, yɛ anglo’n nin wia’n be yia nun ɔn. Ɔ maan, kɛ mɔ angloba su yɛ be di delɛ cɛn’n ti’n, anglo’n nin wia’n be kwlá yiaman nun blɛ sɔ’n nun. Aosin m’ɔ wlali tritri cɛn nga Zezi wuli nun’n, ɔ ti abonuan sa kun m’ɔ fin Ɲanmiɛn ɔn.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
11:1-4. Kɛ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ’n oka’n su lɔ’n, ɔ kleli sran nin Ɲanmiɛn be yalɛ kokolɛ’n i ajalɛ. Ɔ kannin ndɛ sɔ’n anglo kɔe 18 lele naan w’a kan ndɛ ng’ɔ o Lik 11:1-4 nun’n. Sanngɛ, maan e sie i nzɔliɛ kɛ, Zezi w’a flanman ndɛ kunngba’n i nun ndɛ mma’m be nun sa kunngunngun. I sɔ’n kle weiin kɛ, sran nin Ɲanmiɛn be yalɛ kokolɛ’n, ɔ timan like m’ɔ fata kɛ be suan naan ɔ ka be ti nun naan be kan be flan nun ɔn.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Kannzɛ e srɛ Zoova ɔ ti’n, sanngɛ like nga e srɛ’n, maan e jran su kpa.—1 Zan 5:14.
11:27, 28. Kɛ sran kun tu i klun yo Ɲanmiɛn klun sa’n seiin’n, yɛ maan i liɛ su yo ye sakpa ɔ. Nán sran kun i awlofuɛ mun annzɛ aɲanbeun ninnge kpanngban m’ɔ kwla ɲan be’n, yɛ be yo maan i liɛ su yo ye sakpa ɔ.
11:41. Kɛ e cɛ sran like’n, maan ɔ yo klun ufue su nin klolɛ su.
12:47, 48. Sran nga be mɛn i junman kpanngban kɛ ɔ di’n, mɔ sanngɛ ɔ bumɛn i akunndan diman’n, i fɔ bulɛ liɛ’n tra sran ng’ɔ siman junman nga be mɛnnin i’n nun annzɛ m’ɔ wunmɛn i wlɛ kpa’n, i liɛ’n.
14:28, 29. Kɛ e nian sika nga e le i’n su yɛ e to like’n, i sɔ’n ti ngwlɛlɛ like.
22:36-38. Zezi w’a semɛn i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ be tra tokofi annzɛ tui nun naan be fa kpli be ti. Sanngɛ, kɔnguɛ nga Zidas Iskariɔti fali Zezi mannin sran mun’n, kɛ mɔ tokofi o i sɔnnzɔnfuɛ’m be sa nun’n ti’n, ɔ kwla kleli be like cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ: ‘Sran kwlaa ng’ɔ tra tokofi nun’n, tokofi’n i nuan yɛ ɔ́ kɔ́ ɔ.’—Mat. 26:52.
[Foto, bue 31]
Zozɛfu kleli awlo kpɛn’m be ajalɛ kpa.
[Foto, bue 32]
Wafa nga Zezi nantili’n, ɔ nin jasin fɛ’n ng’ɔ boli’n i su ndɛ’n kwlaa o fluwa nga Liki klɛli’n nun.