“Kan ndɛ’n titi, nán muan ɔ nuan”

 1-3. ?Ngue ti yɛ akoto Pɔlu ɔli Korɛnti lɔ-ɔ? ?Yɛ sa benin’m be ti yɛ atrɛkpa’n ɔ kokoli kan-ɔn?

AFUƐ 50 nun’n, kɛ afuɛ nuan’n wá yía’n, Pɔlu ɔli Korɛnti lɔ. Klɔ sɔ’n ti wlengbifuɛ’m be klɔ yɛ ɔ ti aata diwlɛ dan kpa. Glɛki mun nin Rɔmunfuɛ mun nin Zifu’m be sɔnnin klɔ sɔ’n su lɔ kpa.a Nán like tɔlɛ, annzɛ like atɛ yolɛ annzɛ kusu junman kunndɛlɛ ti yɛ Pɔlu ɔli lɔ-ɔ. Sanngɛ ɔ ɔli junman cinnjin kpa kun i dilɛ. Junman sɔ’n yɛle Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ’n i kanlɛ. Kusu ɔ fata kɛ ɔ ɲan lawlɛ, yɛ ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ káci i wiengu’m be ti su trɔ. Ɔ kunndɛman kɛ sran’m be bu i kɛ ɔ fa Ɲanmiɛn ndɛ m’ɔ kan’n fa kunndɛ sika naan w’a fa niɛn i wun lika. ?Ɔ maan ngue yɛ ɔ́ yó naan w’a kwla niɛn i wun lika-ɔ?

² Pɔlu ti tannin sua yofuɛ. Yɛ tannin sua’n kusu i yolɛ leman ba. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Pɔlu kloli kɛ ɔ́ dí i sɔ junman’n naan w’a kwla niɛn i wun lika. ?Sanngɛ ɔ kwla ɲɛn i sɔ junman’n klɔ sɔ’n su lɔ? ?Yɛ ɔ́ ɲán lika kpa lá nun? Kannzɛ bɔbɔ Pɔlu bu i kwlaa sɔ’n i akunndan’n, sanngɛ i ɲin kpaman junman cinnjin kpa nga ti yɛ ɔ ɔli’n su. Junman sɔ’n yɛle jasin fɛ bolɛ’n.

³ Pɔlu cɛli Korɛnti lɛ kan. Yɛ jasin fɛ bolɛ junman ng’ɔ dili i lɔ’n kusu i bo guali klanman dan. Sɛ e fa e ɲin sie i junman nga Pɔlu dili be Korɛnti lɔ’n su’n, i sɔ’n úka e naan y’a kan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ’n i kwlaa y’a kle sran mun kan e tran lɛ’n.

 4, 5. (1) ?Nin yɛ Pɔlu trannin Korɛnti lɔ-ɔ? ?Yɛ junman benin yɛ ɔ dili-ɔ? (2) ?Ɔ yo sɛ yɛ Pɔlu wa kacili tannin sua yofuɛ-ɔ?

⁴ Kɛ Pɔlu juli Korɛnti lɔ m’ɔ dili le nɲɔn kun’n, ɔ nin bian kun nin i yi be yiali. Be flɛ bian sɔ’n kɛ Akila, yɛ i yi’n suan Prisiyi, be flɛ i ekun kɛ Priska. Kɛ Famiɛn Klodu seli “Zifu’m be kwlaa kɛ be jaso Rɔmun” lɔ’n, yɛ bian sɔ’n nin i yi be ko trannin Korɛnti lɔ-ɔ. (Yol. 18:1, 2) Be sɔli akoto Pɔlu nun klanman, kpɛkun be nin i be dili junman likawlɛ. Biblu’n se kɛ: “Kɛ m’ɔ di junman kunngba nga be di’n wie’n ti’n, ɔ sikeli be awlo lɔ, kpɛkun ɔ nin be dili junman. Afin be kusu be ti tannin sua yofuɛ.” (Yol. 18:3) Bian sɔ’n nin i yi be awlo lɔ yɛ Pɔlu kali lele ɔ fa wieli i Ɲanmiɛn junman’n i di Korɛnti lɔ-ɔ. Atrɛkpa’n, i nun m’ɔ o be wun lɔ’n, yɛ ɔ klɛli fluwa nga kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n be fa wlɛli i Biblu’n nun’n be nun wie mun-ɔn.b

⁵ ?Ɔ yo sɛ yɛ maan Pɔlu mɔ Gamaliɛli yɛ ‘ɔ kleli i like’n,’ ɔ wa kacili tannin sua yofuɛ-ɔ? (Yol. 22:3) Klisifuɛ klikli’m be blɛ su’n, kannzɛ bɔbɔ ba’m be kɔ suklu’n, sanngɛ siɛ’m be bumɛn i kɛ sɛ be kle be mma’m be junman trele kun i dilɛ’n, i sɔ’n ti like tɛ. Pɔlu fin Tasi ng’ɔ o Silisi’n i su lɔ. Tannin tanmue kun mɔ be flɛ i kɛ Silisiɔmun m’ɔ o lɔ’n, i ti yɛ lika sɔ’n i dunman’n fuli-ɔ. Tannin tanmue sɔ’n yɛ be fa yo tannin sua mun-ɔn. Kɔlɛ’n i nun mɔ Pɔlu te yo gbanflɛn kan’n yɛ ɔ suannin junman sɔ’n i dilɛ-ɔ. ?Yɛ wafa sɛ yɛ be di junman sɔ’n niɔn? Be fa jese be wu tannin tanmue, annzɛ kusu be kpɛkpɛ nun kpɛkun be fa sasa su naan b’a fa yo tannin sua’n. Yɛ tannin tanmue sɔ’n kusu i wun ti wakawaka, yɛ ɔ ti kafiaa. Ɔ maan junman sɔ’n i dilɛ leman ba.

 6, 7. (1) ?Wafa sɛ yɛ Pɔlu buli tannin sua yolɛ junman’n niɔn? ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Akila nin Prisiyi be buli akunndan kunngba sɔ’n wie-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ andɛ’n Klisifuɛ’m be nian Pɔlu nin Akila nin Prisiyi be ajalɛ’n su-ɔ?

⁶ Pɔlu w’a faman tannin sua yolɛ junman’n w’a cicimɛn i ti. Kɛ ɔ ko yo naan w’a ɲan sika kan w’a fa niɛn i wun lika, naan kusu w’a kwla bo jasin fɛ’n naan w’a “deman” sran sika’n, i ti yɛ ɔ dili junman sɔ’n niɔn. (2 Kor. 11:7) Akila nin Prisiyi be buli be junman’n kɛ nga akoto Pɔlu fa buli i’n sa, afin be ti Klisifuɛ wie. I kpa bɔbɔ’n, kɛ afuɛ 52 nun’n Pɔlu jáso Korɛnti lɔ’n, be yacili be junman’n i dilɛ lɔ. Kpɛkun be nin i be ɔli Efɛzi. Be awlo’n nun yɛ aniaan nga be o lɔ’n be yoli aɲia mun-ɔn. (1 Kor. 16:19) Kɛ ɔ cɛli kan’n be sali be sin Rɔmun lɔ. I sin’n be ɔli Efɛzi lɔ ekun. Nanwlɛ, bian sɔ’n nin i yi’n be kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n i juejue su. Be fali Ɲanmiɛn Sielɛ’n sieli i like kwlaa ɲrun. Yɛ be tuli be klun be ukali be wiengu mun. I sɔ mɔ be yoli’n ti’n, Zifu nga be o be nga be timan Zifu’n be mɛn’m be nun’n, be kwlaa be lali be ase.—Rɔm. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Andɛ’n, Klisifuɛ’m be nian Pɔlu nin Akila nin Prisiyi be ajalɛ’n su. Kannzɛ be bo jasin fɛ’n i juejue su’n, sanngɛ be di junman kekle kpa naan b’a ‘kaciman e nun wie fi i ti su trɔ.’ (1 Tes. 2:9) I wie yɛle atin bofuɛ’m be liɛ’n. Jasin fɛ bolɛ’n yɛ ɔ ti be cinnjin dan-ɔn. Sanngɛ anglo kwlaa nun’n, be fa cɛn wie mun fa di junman naan b’a ɲan sika b’a nian be bɔbɔ be wun lika. Nanwlɛ, aniaan sɔ’m be nin mo yolɛ fata. Andɛ’n kɛ Akila nin Prisiyi be sa’n, aniaan kpanngban be sɔ akpasua sunianfuɛ’m be nun klanman kpa. Be nga sran nun sɔlɛ ti be nzuɛn’n, be wun i wlɛ kɛ i sɔ’n wla fanngan dan.—Rɔm. 12:13.

 8, 9. ?Kɛ Zifu’m be tanndannin Pɔlu i ɲrun’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? ?I sin’n, nin yɛ ɔ ɔli jasin fɛ’n i bolɛ-ɔ?

⁸ Kɛ Silasi nin Timote mɔ be fin Maseduanin’n be wa toli Pɔlu’n, be mɛnnin i ninnge kpanngban. (2 Kor. 11:9) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Pɔlu “fɛli i wun wlali ndɛ’n i kanlɛ nun kpa.” (Yol. 18:5) I sɔ’n kle kɛ, kɛ ɔ ko yo naan w’a ɲan sika kan w’a niɛn i wun lika naan w’a kwla bo jasin fɛ’n, i ti yɛ ɔ dili tannin sua yolɛ junman’n niɔn. Sanngɛ kɛ ɔ́ tú i klun bó jasin fɛ’n klé Zifu mun’n, be wa tɛnndɛnnin i ɲrun kpa. Kɛ ɔ ko yo naan Zifu sɔ’m b’a wun i wlɛ kɛ sɛ b’a faman Klisi i su ndɛ’n su naan b’a ɲanman nguan’n nɛ́n i yɛ ɔ yoli’n, ɔ kpukpuli i tralɛ’m be nun. Kpɛkun ɔ seli be kɛ: “Maan amun mmoja’n ka amun bɔbɔ amun ti su. Min liɛ’n, be kwlá buman min fɔ. Siɛn’n, n su kɔ be nga be timan Zifu’n be sin.”—Yol. 18:6; Eze. 3:18, 19.

⁹ ?Nin yɛ Pɔlu kó bó jasin fɛ’n siɛn’n niɔn? Bian kun sɔli i nun klanman. Be flɛ i kɛ Titisi Zistisi. I sua’n mantan Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n. Atrɛkpa’n bian sɔ’n timan Zifu sanngɛ ɔ su Ɲanmiɛn kɛ Zifu’m be sa. Ɔ maan kɛ Pɔlu jasoli Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun lɔ’n, Zistisi sɔ’n i awlo lɔ yɛ ɔ ɔli-ɔ. (Yol. 18:7) I nun mɔ Pɔlu o Korɛnti lɔ’n, Akila nin Prisiyi be awlo lɔ yɛ ɔ sikeli-ɔ. Sanngɛ Zistisi i awlo lɔ yɛ ɔ kɔ ko kan Ɲanmiɛn ndɛ’n niɔn.

10. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Pɔlu w’a kunndɛman kɛ ɔ́ bó jasin fɛ’n klé be nga be timan Zifu’n be ngunmin-ɔn?

¹⁰ Pɔlu seli kɛ be nga be timan Zifu’n be sin yɛ ɔ́ kɔ́ siɛn’n niɔn. ?Sanngɛ i sɔ’n kle kɛ i ndɛ nunman Zifu mun nin be nga be timan Zifu mɔ be su Ɲanmiɛn kɛ Zifu’m be sa mɔ be kunndɛ kɛ bé tíe Ɲanmiɛn ndɛ’n, be ndɛ nun mlɔnmlɔn kun? Cɛcɛ, nɛ́n i sɔ-ɔ. Biblu’n se kɛ: “Klisipisi m’ɔ ti Ɲanmiɛn sulɛ sua’n i su kpɛn’n, ɔ nin i awlofuɛ’m be lafili e Min’n su.” Be nga be kɔ Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun lɔ’n, be nun kpanngban be yoli kɛ Klisipisi sa. Afin Biblu’n kan gua su kɛ: “Korɛntifuɛ kpanngban nga be tili ndɛ’n, be fali su wie. Ɔ maan be yoli be batɛmun.” (Yol. 18:8) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Titisi Zistisi i awlo’n nun yɛ be nga b’a kaci Klisifuɛ’n, be yoli be aɲia mun-ɔn. Sɛ wafa nga Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n i nun sa’m be fa suli be wiengu su’n, i su yɛ Liki niannin ɔ klɛli be sɛsɛsɛ kɛ ng’ɔ fa yo i titi sa’n, nn e kwla se kɛ, kɛ Pɔlu kpukpuli i tralɛ’m be nun’n, i sin yɛ Zifu mun nin be nga be timan Zifu mɔ be su Ɲanmiɛn kɛ Zifu’m be sa’n, be wa kacili Klisifuɛ-ɔ. Ɔ maan i sɔ’n kle kɛ Pɔlu i like yolɛ yoman ya kaan sa.

11. ?Kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be to be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klisifuɛ’n, wafa sɛ yɛ be kle kɛ be nian Pɔlu i ajalɛ’n su-ɔ?

¹¹ Andɛ’n sran kpanngban be kɔ asɔnun wafa nga be tɔn be wun suɛn kɛ be su Klisi su’n be nun. Yɛ like nga asɔnun wafa sɔ’m be kleli be lele’n, i su yɛ be nanti-ɔ. Nvle wie’m be nun’n, asɔnun sɔ’m be ngaliɛ difuɛ’m be kplinnin be ɲin lele sran kpanngban kpa b’a kaci be asɔnun’m be nunfuɛ. Sanngɛ i sɔ sran liɛ mun’n, ninnge nga be asɔnun’m be kle be kɛ be yo’n, yɛ ɔ ti be cinnjin tra Ɲanmiɛn m’ɔ fata kɛ be nin i be afiɛn’n mantan’n niɔn. Klisifuɛ klikli’m be blɛ su’n, i sɔ yɛ Zifu nga be tran Korɛnti lɔ’n be yoli-ɔ. Sanngɛ kɛ Pɔlu sa’n, e mɔ e ti Zoova i Lalofuɛ’n, maan e ko to sran sɔ mun naan e jran like kan nga be si i’n su e uka be kpa naan be wun Ɲanmiɛn ndɛ’n i wlɛ. Kannzɛ be tanndan e ɲrun annzɛ be kpɛnngbɛn’m be kle e yalɛ’n, sanngɛ i sɔ’n bubuman e sa sin. Afin be nun wie’m be “kunndɛ kpa kɛ bé sú Ɲanmiɛn, sanngɛ be simɛn i kpa.” Ɔ fata kɛ e kunndɛ i sɔfuɛ mun naan e uka be.—Rɔm. 10:2.

12. ?Ndɛ benin yɛ Zezi kan kleli Pɔlu aolia nun-ɔn?

¹² Atrɛkpa’n, Pɔlu sisili i bo kan naan w’a ka Korɛnti lɛ w’a bo jasin fɛ’n. Sanngɛ kɛ kɔnguɛ kun’n i Min Zezi yili i wun nglo kleli i’n, ɔ wunnin like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo’n i wlɛ. Zezi seli i kɛ: “Nán srɛ kun wɔ. Kan ndɛ’n titi, nán muan ɔ nuan, n jin ɔ sin. Sran fi su jasoman ɔ wun kɛ ɔ́ yó wɔ like yaya. Afin n le sran kpanngban klɔ nga su.” (Yol. 18:9, 10) E si kɛ ndɛ sɔ’n wlali Pɔlu i fanngan. Afin e Min’n bɔbɔ kan kleli i kɛ ɔ́ sɛ́sɛ́ i naan be su yomɛn i like yaya. Ɔ seli i ekun kɛ ɔ le sran kpanngban klɔ sɔ’n su lɔ m’ɔ kunndɛ kɛ ɔ bo jasin fɛ’n kle be-ɔ. ?Kɛ Pɔlu tili i sɔ’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Biblu’n se kɛ: “Ɔ dili afuɛ kun nin anglo nsiɛn lɛ. Ɔ kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n kleli be.”—Yol. 18:11.

13. ?Kɛ bé fá Pɔlu bé mántan jɔlɛ diwlɛ lɔ’n, atrɛkpa’n ngue su yɛ i wla kpɛnnin-ɔn? ?Ngue ti yɛ ɔ kwla lafi su kɛ sa ng’ɔ juli Etiɛnin su’n, ɔ su jumɛn i su wie-ɔ?

¹³ Kɛ Pɔlu dili afuɛ kɔe kun Korɛnti lɛ’n, sa kun ekun kleli weiin kɛ e Min’n jin i sin sakpa. Yɛle kɛ “Zifu’m be bo yoli kun be jasoli Pɔlu wun, kpɛkun be fɛ i ɔli jɔlɛ diwlɛ lɔ.” Be flɛ be jɔlɛ diwlɛ sɔ’n kɛ bɛma. (Yol. 18:12) Sran wie’m be waan bɛma sɔ’n ti cenje kun naan maablu ble nin ufue yɛ be fa yoli-ɔ, naan be yoli i wun desɛn nglanmannglanman wie mun. Atrɛkpa’n, bɛma’n wo Korɛnti klɔ’n i gua’n i afiɛn’n i wun koko lɛ. Bɛma’n i ɲrun lɛ’n, lika gbaun kun o lɛ, yɛ sran kpanngban kpa be kwla yia lɛ. Be nga be si laa sa’m be su ndɛ’n, be seli kɛ atrɛkpa’n jɔlɛ diwlɛ sɔ’n mantan Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n i koko, naan ɔ mantan Zistisi i sua’n wie. Kɛ bé fá Pɔlu bé kɔ́ mɔ be mantannin bɛma’n i koko’n, atrɛkpa’n i wla kpɛnnin Etiɛnin m’ɔ ti Klisifuɛ klikli nga Zezi i ndɛ m’ɔ kannin’n ti’n be kunnin i’n su. “Etiɛnin i kunlɛ’n yoli [Pɔlu mɔ blɛ sɔ’n nun’n be flɛ i kɛ Sɔlu’n] i fɛ.” (Yol. 8:1) ?Ɔ maan sa kunngba sɔ’n yɛ ɔ́ wá jú Pɔlu su wie-ɔ? Cɛcɛ. Afin Zezi seli i kɛ: “Sran fi su jasoman ɔ wun kɛ ɔ́ yó wɔ like yaya.”—Yol. 18:10.

14, 15. (1) ?Pɔlu i wun ndɛ benin yɛ Zifu wie’m be kannin-ɔn? ?Yɛ ngue ti yɛ Galiɔn waan nán be di i jɔlɛ-ɔ? (2) ?Sa benin yɛ ɔ juli Sɔstɛnin su-ɔ? ?Yɛ atrɛkpa’n i bo’n guali sɛ?

¹⁴ Kɛ be juli jɔlɛ diwlɛ lɔ’n, be fali Pɔlu ɔli jɔlɛ difuɛ kun i ja su. Be flɛ i kɛ Galiɔn. I yɛ ɔ sie Rɔmunfuɛ’m be akpasua nga be flɛ i kɛ Akai’n niɔn. Rɔmunfuɛ’m be ngwlɛlɛ sifuɛ dan nga be flɛ i kɛ Senɛki’n i ɲrun kpɛnngbɛn yɛle jɔlɛ difuɛ sɔ’n. Akoto Pɔlu i wun ndɛ nga Zifu’m be kannin’n yɛ. Be seli kɛ: “Wafa nga bian nga se sran’m be kɛ be su Ɲanmiɛn’n, ɔ nin wafa nga mmla’n waan e yo’n, be sansan be wun.” (Yol. 18:13) Ɔ ti kɛ Zifu’m be su se kɛ Pɔlu diman mmla’n su, naan ɔ su laka Zifu wie mun naan be kaci Klisifuɛ sa. Sanngɛ Galiɔn wunnin kɛ Pɔlu w’a yoman “sa wie m’ɔ timan su annzɛ sa tɛ kpa wie.” (Yol. 18:14) Yɛ ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ fɛ́ i nuan wlá Zifu’m be akplowa nga be si’n nun. Pɔlu w’a ukemɛn i nuan bɔbɔ, Galiɔn seli be kɛ ɔ su dimɛn i jɔlɛ. I sɔ’n ti’n, Zifu’m be fali ya dan kpa. Yɛ be fali be ya sɔ’n fa guɛli i Sɔstɛnin su. Atrɛkpa’n, Sɔstɛnin sɔ’n yɛ ɔ kaci Klisipisi m’ɔ ti Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n i su kpɛn’n niɔn. Be trɛli i “naan b’a bo i jɔlɛ diwlɛ’n i ɲrun lɛ.”—Yol. 18:17.

¹⁵ ?Ngue ti yɛ Galiɔn yacili sran kpanngban sɔ’m be lɛ mɔ be boli Sɔstɛnin-ɔn? ?Galiɔn buli i kɛ Sɔstɛnin yɛ ɔ dun sran kpanngban nga be fali be ɲin cili Pɔlu’n be ɲrun naan i bɔbɔ yɛ ɔ kpɛli saɛ ba mɛnnin i wun-ɔn? E kwlá dimɛn i nanwlɛ trele. Sanngɛ atrɛkpa’n sa ng’ɔ juli i su’n i bo’n guali kpa. Kɛ afuɛ kpanngban sinnin mɔ Pɔlu klɛ́ i fluwa klikli’n kó mán asɔnun ng’ɔ o Korɛnti lɔ’n, ɔ kannin aniaan kun mɔ be flɛ i kɛ Sɔstɛnin’n i ndɛ. (1 Kor. 1:1, 2) ?Sɔstɛnin kunngba nga be boli i Korɛnti lɔ’n niɔn? Sɛ ɔ ti sɔ’n, nn é sé kɛ bolɛ nga be boli i’n yoli maan ɔ wa kacili Klisifuɛ.

16. E Min’n seli kɛ: “Kan ndɛ’n titi, nán muan ɔ nuan, n jin ɔ sin.” ?Wafa sɛ yɛ i ndɛ sɔ’n wla e fanngan-ɔn?

¹⁶ Maan e sie i nzɔliɛ kɛ, kɛ Zifu’m be kpaloli jasin nga Pɔlu bo kleli be’n, i sin’n e Min Zezi seli i kɛ: “Nán srɛ kun wɔ. Kan ndɛ’n titi, nán muan ɔ nuan, n jin ɔ sin.” (Yol. 18:9, 10) Nán maan e wla fi ndɛ sɔ’n su. I li kɛ sran’m be kpalo jasin nga e bo’n yɛ ɔ fata kɛ e wla kpɛn ndɛ sɔ’n su-ɔ. Nán e wla fi su kɛ Zoova nian sran’m be awlɛn’n nun naan be nga be ti nanwlɛfuɛ’n be yɛ ɔ fa be bɛ i sin kɛ be wa su i-ɔ. (1 Sam. 16:7; Zan 6:44) I sɔ’n wla e fanngan kpa naan y’a bo jasin fɛ’n i titi. Afuɛ kwlaa’n, be yo sran akpiakpi ya tra su be batɛmun. Sɛ é kwlá sé’n, cɛn kwlakwla’n be yo sran ya kpanngban be batɛmun. Zezi tali be nga be fɛ i ndɛ’n su mɔ ‘be yo maan nvlenvle’m be kwlaa be nunfuɛ’m be kaci i sɔnnzɔnfuɛ’n’ be nda. Ɔ seli kɛ: “E nin amun e o nun cɛn kwlaa lele mɛn’n fá wíe!”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. ?Kɛ Pɔlu fali mmeli’n m’ɔ́ kɔ́ Efɛzi’n, atrɛkpa’n ngue su yɛ i ɲin kpɛnkpɛnnin-ɔn?

¹⁷ Sɛ ajalɛ nga Galiɔn fali’n ti yɛ Klisifuɛ nga be o Korɛnti lɔ’n be wa trannin fɔuun nun’n, e kwlá dimɛn i nanwlɛ. Sanngɛ i kwlaa yoli-o, Pɔlu “dili le nɲɔn” kun Korɛnti lɛ kwlaa naan w’a kale aniaan mun. Afuɛ 52 nun’n, ɔ fali ajalɛ kɛ ɔ́ kó fá mmeli kun Sankle lɛ naan ɔ́ kɔ́ Siri. Sankle’n nin Korɛnti’n be afiɛn’n ti nun kilo kɔe blu-nin-kun (11). Sanngɛ kwlaa naan w’a jaso Sankle lɛ’n, ɔ “yili i ti’n, afin ɔ tali nda.”c (Yol. 18:18) I sin’n, ɔ nin Akila nin Prisiyi be sinnin Eze Jenvie’n su naan b’a wɔ Azi Minɛɛ lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Efɛzi’n su.

¹⁸ Kɛ Pɔlu fɛli i Sankle lɛ m’ɔ́ sín jenvie’n su’n, atrɛkpa’n i wla kpɛnnin blɛ ng’ɔ dili i Korɛnti lɔ’n su. I ɲin kpɛnkpɛnnin sa kpakpa nga be juli i su lɔ’n be su, yɛ i sɔ’n mɛnnin i aklunjɔɛ. Ɲanmiɛn ndɛ ng’ɔ kɛnnin i anglo blu-nin-mɔcuɛ (18) sɔ’m be nun’n, i bo’n guali klanman dan. Ɔ takali Korɛnti lɔ asɔnun klikli’n. Yɛ aniaan nga be o lɔ’n, be le be aɲia yowlɛ kun Zistisi i awlo lɔ. Be nga b’a kaci Klisifuɛ’n be nun wie mun yɛle Zistisi, nin Klisipisi nin i awlofuɛ mun ɔ nin sran kpanngban wie mun ekun. Nanwlɛ, sran sɔ’m be ndɛ lo i dan. Afin i yɛ ɔ ukali be yɛ be kacili Klisifuɛ-ɔ. Kɛ ɔ cɛli kan m’ɔ́ klɛ́ be fluwa’n, ɔ kannin be ndɛ seli kɛ be ti kɛ fluwa wie mɔ be kɛn i wun ndɛ kpa nun, mɔ i nun ndɛ’n ti klɛwa i awlɛn’n nun sa. E kusu kɛ e uka sran mun mɔ be wa su Zoova wie’n, nanwlɛ, sran sɔ’m be ndɛ lo e dan. Kɛ e wun sran sɔ mɔ be ti kɛ fluwa wie mɔ be kan e wun ndɛ kpa nun’n sa’n, e klun jɔ dan.—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. ?Kɛ Pɔlu juli Efɛzi lɔ’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? ?Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ’n nun’n, ngue like yɛ Pɔlu i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁹ Kɛ Pɔlu juli Efɛzi lɔ cɛ’n, ɔ boli jasin fɛ bolɛ’n i bo. Ɔ “wluli Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun. Ɔ nin Zifu’m be kokoli yalɛ naan be wun Ɲanmiɛn ndɛ’n i wlɛ.” (Yol. 18:19) Sanngɛ w’a cɛman Efɛzi lɔ blɛ sɔ’n nun. Be seli i kɛ ɔ ka lɔ kan. Sanngɛ “w’a kplinman su.” Kɛ ɔ kaleli Efɛzifuɛ mun’n, ɔ seli be kɛ: “Sɛ Zoova di su’n, ń bá wa ekun.” (Yol. 18:20, 21) Pɔlu wunnin i wlɛ kɛ junman ng’ɔ o Efɛzi lɔ’n cɛnnin. Ɔ maan ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ sɛ́ i sin. Sanngɛ ɔ fɛli i sɔ liɛ’n fa wlali Zoova sa nun. Nanwlɛ, i sɔ’n ti ajalɛ kpa m’ɔ fata kɛ e nian su-ɔ. Sɛ e kunndɛ kɛ é dí Ɲanmiɛn i junman wie mun’n, maan e fa ajalɛ trele wie mun. Sanngɛ maan e fɛ i sɔ liɛ’n e fa wla Zoova sa nun. Kpɛkun maan e kunndɛ wafa nga e kwla yo naan y’a yo i klun sa’n.—Zak. 4:15.

²⁰ Pɔlu yacili Akila nin Prisiyi Efɛzi lɛ, kpɛkun ɔ fali mmeli’n ɔli Sezare. Atrɛkpa’n, ɔ “ɔli nglo lɔ,” ɔ ko yoli Zerizalɛmun lɔ asɔnun’n i nunfuɛ’m be like. (Yol. 18:22) I sin’n, ɔ ɔli Antiɔsu ng’ɔ o Siri’n su lɔ. Lɔ yɛ kɛ ɔ tuman ajalɛ’n ɔ wo-ɔ. Nanwlɛ, Pɔlu i ajalɛ nɲɔn su ng’ɔ tuli’n i bo’n guali klanman. ?Yɛ ajalɛ kasiɛn ng’ɔ́ wá tú’n nin? ?Wafa sɛ yɛ i bo’n gúa-ɔ?