Maan e sɔnnzɔn Zoova, e Ɲanmiɛn m’ɔ kpaman sran nun’n

‘Ɲanmiɛn liɛ’n, ɔ kpaman sran nun.’—RƆMFUƐ MUN 2:11.

1, 2. (a) ?Zoova waan be yo Kanaanfuɛ’m be kwlaa be sɛ? (b) ?Sanngɛ, ngue yɛ Zoova bɔbɔ yoli ɔ? ?Yɛ, kosan mennin yɛ i sɔ’n man su ɔ?

AFUƐ 1473 nun laa blɛ liɛ nun’n, Moizi kan ndɛ kleli Izraɛlifuɛ mun Moabu lɔ lika kpɛtɛkplɛɛ nun. Be kwlakwla be sieli be su kpa i nuan bo. Afin sa kekleekle’m be minndɛ be Zurdɛn’n i bue kun lɔ. Sanngɛ, Moizi seli kɛ sa ng’ɔ ti Zoova klun su’n yɛle kɛ, mɛn nga ɔ seli kɛ ɔ́ fá mán be nun lɔ’n, bé kwlá Kanaan nvle nso mɔ be le wunmiɛn kpa’n. Ndɛ sɔ’n guali be awlɛn su nzue dan kpa. I waan: ‘Zoova amun Ɲanmiɛn’n fá be mán amun naan amún kwlá be, amún núnnún be mlɔnmlɔn.’ Zoova seli Izraɛlifuɛ’m be kɛ nán maan be nin nvle sɔ’m be tra aenguɛ, kpɔkun nán maan be si be aunnvuɛ.—Mmla’n 1:1; 7:1, 2.

² Sanngɛ, Zoova maan klɔ klikli nga Izraɛlifuɛ’m be utuli i’n i nun awlobo’n kun fiteli nun. Kpɔkun, ɔ sasali klɔ nnan be nunfuɛ mun ekun. ?Ngue ti yɛ Zoova yoli sɔ ɔ? ?Ngue yɛ Kanaanfuɛ sɔ’m be delɛ sa dandan sɔ’m be nun’n, ɔ kle e Zoova su ɔ? ?Yɛ, wafa sɛ yɛ e kwla sɔnnzɔn i ɔ?

Sran wie’m be yoli Zoova i dunman m’ɔ fuli’n, i su sa

3, 4. ?Izraɛlifuɛ’m be kwlalɛ’n i su nganniɛn’n yoli Kanaanfuɛ wie’m be sɛ?

³ Afuɛ ablanan (40) nga Izraɛlifuɛ’m be dili i aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ lele naan b’a wlu mɛn nga Zoova seli kɛ ɔ́ fá mán be’n nun’n, Zoova sasali be, kpɔkun ɔ kunnin be ti alɛ. Kanaan famiɛn m’ɔ tran Aradi m’ɔ o mɛn’n i ngua lɔ’n, ɔ nin Izraɛlifuɛ’m be kunnin. Sanngɛ, Zoova fanngan nun’n, Izraɛlifuɛ’m be nunnunnin famiɛn sɔ’n nin i nvle’n mlɔnmlɔn Ɔrma lika’n nun lɔ (Kalɛ 21:1-3). I sin’n, kɛ ɔ́ yó naan Izraɛlifuɛ’m b’a kwla san Edɔmu mɛn i wun ti’n, be ɔli ndɛma jenvie’n i nglo lɔ lika’n nin wia afiliɛ lɔ lika’n nun lɔ. Moabufuɛ’m be trannin lika sɔ’n nun laa. Sanngɛ i blɛ nga Izraɛlifuɛ’m bé jú lɛ’n, nn lika sɔ’n w’a kaci Amɔrfuɛ’m be liɛ. Yɛ, Siɔn m’ɔ ti Amɔrfuɛ’m be famiɛn’n w’a kplinman su kɛ Izraɛlifuɛ’m be sin be lika’n nun. I sɔ ti’n, ɔ nin Izraɛlifuɛ’m be kunnin alɛ Zaazi, Arnɔn nzue’n i nglo lika’n i kongo nun lɔ. Alɛ sɔ nun’n, be kunnin Siɔn (Kalɛ 21:23, 24; Mmla’n 2:30-33). Mɛn’n i nglo mmua lɔ’n, Ɔgu yɛ ɔ ti Bazan famiɛn’n niɔn. Kannzɛ bɔɔ Ɔgu sɔ’n ti sran jajraja kpa sɛ’n, sanngɛ w’a kwlá jranman Zoova ɲrun. Izraɛlifuɛ’m be kunnin i Edrei lika’n nun lɔ (Kalɛ 21:33-35; Mmla’n 3:1-3, 11). Izraɛlifuɛ’m be kwlalɛ sɔ mun nin be Ezipti lɔ tulɛ’n, be su nganniɛn’n ɲannin ta Kanaanfuɛ wie’m be su dan kpa liɛ su.a

⁴ Kɛ Izraɛlifuɛ’m be kpɛli Zurdɛn nzue’n mɔ be wluli Kanaan mɛn’n nun’n, be boli be nanmue Gilgali (Zozie 4:9-19). Lika sɔ’n wo Zeriko klɔ’n i talɛ’n i wun koko lɛ. Kɛ Raabu m’ɔ ti Kanaanfuɛ’n tili sa nga Zoova yoli be’n i nganniɛn’n, ɔ yoli sa kun fa yili i Zoova sulafilɛ’n, i nglo. I sɔ’n ti’n, kɛ Zoova mannin Izraɛlifuɛ’m be atin kɛ be saci Zeriko klɔ’n, ɔ yoli maan Raabu nin i osufuɛ nga be trɛnnin i awlo nun lɛ’n, be fiteli nun.—Zozie 2:1-13; 6:17, 18; Zak 2:25.

 5. ?Ngue ti yɛ Gabaɔnfuɛ’m be fali gblɛ be ko wunnin Izraɛlifuɛ’m be wun ndɛndɛn’n niɔn?

⁵ I sin’n, Izraɛlifuɛ’m be jasoli kongo nun lika ng’ɔ mantan Zurdɛn nzue’n nun lɔ be ɔli okaoka nga be o Kanaan mɛn’n i afiɛn lɔ lika’n nun lɔ. Ajalɛ nga Zoova seli Zozie nin Izraɛlifuɛ mun kɛ be fa’n, be fali su. Yɛle kɛ, be ko bu sali Ai klɔ’n i sin lɛ (Zozie, ndɛ tre 8). Kpɔkun be nunnunnin klɔ sɔ’n i wunmuan’n. Kɛ Kanaan mɛn’n nun famiɛn’m be tili sa sɔ’n, be nun sunman be fali angunndan kɛ bé jú gúa Izraɛlifuɛ’m be su (Zozie 9:1, 2). Sanngɛ, Gabaɔnfuɛ mun mɔ be mantan be’n, be fali ajalɛ uflɛ. Zozie 9:4 waan: “Be liɛ’n, be fali gblɛ.” Kɛ Raabu sa’n, be kusu be tili i kɛ Zoova deli i nvle’n Ezipti lɔ, naan ɔ nunnunnin Siɔn nin Ɔgu (Zozie 9:6-10). Gabaɔnfuɛ’m be wunnin kɛ, sɛ be jran Izraɛlifuɛ’m be ɲrun’n, ɔ ti be wun yalɛ klelɛ ngbɛn. I sɔ ti’n, be nin Kɛfira, nin Beerɔtu, yɛ Kirzati-Zearimu, klɔ nsan sɔ mɔ be mantan be’n, be sunmannin sran Izraɛlifuɛ’m be sin. Sran sɔ’m be fali gblɛ be ɔli Gilgali nanmue’n nun lɔ be ko toli Zozie, naan b’a se i kɛ be fin mɛn kun m’ɔ o mmuammua kpa’n i nun. Gblɛ sɔ’n mɔ be kpɛli’n deli be. Afin, Zozie nin be trali aenguɛ kɛ, ɔ su kunman be. Kɛ be dili cɛn nsan’n, Zozie nin Izraɛlifuɛ’m be wunnin kɛ sran sɔ’m be kpɛli be gblɛ. Sanngɛ, kɛ mɔ b’a dun mmua b’a ta nda Zoova i ɲrun ti’n, be kwlá yoman be like fi kun (Zozie 9:16-19). ?I sɔ’n jɔli Zoova klun?

 6. ?Aenguɛ nga Zozie nin Gabaɔnfuɛ’m be trali’n, i nuan su sa mennin yɛ Zoova yoli ɔ?

⁶ Gabaɔnfuɛ’m be kacili Izraɛlifuɛ’m be yie kpɛfuɛ nin be nzue safuɛ ‘Zoova i suwlɛ’ sua’n nun (Zozie 9:21-27). I sɔ’n ti’n, kɛ Amɔru famiɛn nnun’n, be nin be alɛ kunfuɛ’m be ɔli kɛ be nin Gabaɔnfuɛ’m bé kó kún’n, Zoova ukali Gabaɔnfuɛ’m be abonuan ukalɛ. Yɛle kɛ, Zoova maan nzraama dandan kpa mɔ kɛ nzue tɔ’n be gua’n, be kunnin sran kpanngban kpa trali be nga Zozie nin i sonja’m be kunnin be’n. I li bɔɔ, kɛ Zozie srɛli Zoova kɛ ɔ yo maan wia’n nin anglo’n be jran naan b’a kwla nunnun be kpɔfuɛ mun’n, Zoova kplinnin su. Ɔ maan, Zozie seli kɛ: ‘Zoova nin a nianman sran nuan ndɛ su nin a yoman sa kɛ nga sa le, yɛ kɛ ɔ fin i lɛ m’ɔ fa ju andɛ’n, cɛn kɛ ngalɛ sa’n i wunsu nin a juman le, yɛ ɔ su juman le. Nanwlɛ, le kun sɔ nun’n, Zoova ukali Izraɛlifuɛ mun yɛ be kunnin alɛ’n niɔn.’—Zozie 10:1-14.

 7. ?Nanwlɛ ndɛ mennin yɛ Piɛli kannin m’ɔ kpɛnnin su Kanaanfuɛ wie’m be lika ɔ?

⁷ Raabu m’ɔ ti Kanaanfuɛ’n, ɔ nin i osufuɛ mun yɛ Gabaɔnfuɛ mun, be yili i nglo be nzuɛn’n nun kɛ be sro Zoova. Sa ng’ɔ juli be su’n, ɔ yi nanwlɛ ndɛ nga akoto Piɛli kannin’n i nglo weiin. I waan: ‘Ɲanmiɛn liɛ’n, ɔ kpaman sran nun, sanngɛ nvle kwlaa nun’n, sran nga ɔ sro i m’ɔ yo i klun sa’n, i klun jɔ i wun.’—Sa Nga Be Yoli’n 10:34, 35.

Wafa nga Zoova nin Abraamu yɛ Izraɛlifuɛ’m be nantili’n

8, 9. ?Zoova nin Abraamu yɛ Izraɛli nvle’n be nantilɛ nun’n, wafa sɛ yɛ ɔ kleli kɛ ɔ kpaman sran nun ɔn?

⁸ Zaki m’ɔ ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n, ɔ fa e ɲin sie wafa nga Zoova yili i klun ufue’n i nglo Abraamu nin i anunman’m be lika’n, i su. I klun ufue sɔ’n nin sran fataman. Ɔ maan, sɛ ‘Zoova flɛli Abraamu i janvuɛ’n,’ nán Abraamu i finwlɛ’n ti ɔ. Sanngɛ, Abraamu i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n ti yɛ Zoova flɛli i sɔ ɔ (Zak 2:23). Abraamu i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n nin klolɛ nga ɔ kloli Zoova ti’n, Zoova yrali i anunman’m be su (2 Be Nyoliɛ 20:7). Zoova seli Abraamu kɛ: ‘Ń yó maan ɔ osu’n ɔ́ trɛ́. I nunfuɛ’m bé sɔ́n kɛ ɲanmiɛn su nzraama mun sa annzɛ kɛ jenvie nuan aunɲan’n sa.’ Kpɔkun, amun nian ndɛ nga ɔ kan guali su ekun’n. I waan: ‘Ń sín wɔ anunman’m be nun ń yó asiɛ’n su nvlenvle’m be kwlaa be ye.’—Bo Bolɛ 22:17, 18; Rɔmfuɛ Mun 4:1-8.

⁹ Nanwlɛ, Zoova kpaman sran nun. Afin, ɔ nin Izraɛlifuɛ’m be nantilɛ nun’n, ɔ yili i nglo weiin kɛ sran kwlaa nga i ɲin yi i’n, ɔ yrɛ i sɔfuɛ’n su. Wafa sɔ’n mɔ Zoova nin Izraɛlifuɛ’m be nantili’n, ɔ kle kɛ ɔ yi i sran klolɛ dan’n i sufuɛ kpa’m be lika. Afin, kannzɛ bɔbɔ Izraɛli yoli nvle m’ɔ ti Zoova ‘liɛ klonglo’n,’ sanngɛ i sɔ’n kleman kɛ Zoova yi nvle nga be ka lɛ’n be blo naan be kwlá ɲanman suyralɛ le (Ezipt Lɔ Tulɛ 19:5; Mmla’n 7:6-8). Ɔ ti sɔ kɛ Zoova deli Izraɛlifuɛ mun kanga yolɛ’n nun Eziptifuɛ’m be sa nun, kpɔkun ɔ seli be kɛ: “Sran beblebe nga be wo asiɛ’n su’n, amun kunngba cɛ yɛ n fali amun kɛ e nin amun e su nanti ɔ.” Sanngɛ, Zoova maan Amɔsu nin sran wie mun ekun mɔ be ti i nuan ijɔfuɛ’n, be kannin ninnge ɲɛnmɛn nga ɔ seli kɛ ɔ́ yó mán “nvlenvle’m be kwlaa” be nunfuɛ mun’n, i ndɛ.—Amɔs 3:2; 9:11, 12; Ezai 2:2-4.

Zezi, like klefuɛ m’ɔ kpaman sran nun’n

10. ?Wafa sɛ yɛ Zezi kleli kɛ ɔ kpaman sran nun kɛ i Si sa ɔ?

¹⁰ Zezi fɛ i Si i wafa kwlaa nga ɔ ti’n. Kɛ ɔ́ bó jasin fɛ’n asiɛ’n su wa’n, wafa nga Zoova kpaman sran nun’n, ɔ niannin i sɔ ajalɛ’n su (Ebre Mun 1:3). Ɔ bali ‘Izraɛli osu’n nun bua’m mɔ b’a mlin’n,’ be kunndɛlɛ. Sanngɛ, ɔ boli jasin fɛ’n kleli Samari bla kun kpa liɛ su nzue gbo kun nuan (Matie 15:24; Zan 4:7-30). Kpɔkun, kɛ sonja ya su kpɛn’n mɔ atrɛkpa ɔ timan Zuifu’n ɔ srɛli i’n, ɔ yili atrɛ mɛnnin i (Lik 7:1-10). Ɔ nin i sɔ ngba’n, i ninnge’m be yolɛ nun’n, ɔ kleli kɛ ɔ klo Ɲanmiɛn i nvle’n. Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be kusu be boli jasin fɛ’n lika mmua mmua kwlaa nun. I kwlaa sɔ’n ti’n, be wa wunnin i wlɛ weiin kɛ, like nga Zoova jran su naan w’a yra sran kun su’n, yɛle sran sɔ’n i nzuɛn’n. Nán sran’n i finwlɛ’n su yɛ ɔ jran ɔn. Sran wun ase kanfuɛ nga be konvi sɔ nanwlɛ ndɛ’n, be sɔli Sielɛ Blɛ jasin fɛ’n nun klanman. Sanngɛ, wun tufuɛ’m be kpaloli Zezi nin i jasin fɛ’n. I sɔ’n ti Zezi seli kɛ: ‘N Si, wɔ mɔ a sie like’n kwlaa ɲanmiɛn su lɔ nin asiɛ’n su wa’n, kwla o, yɛle kɛ a fa ninnge nga mun fiali ngwlɛlɛfuɛ nin be mɔ be si sa’n be wun, sanngɛ a yi be nglo kleli be mɔ be ti kɛ ba kanngan mun sa’n. N Si, kwla o, ɔ klun sa nga a yoli’n ti yɛ n la wɔ ase ɔ.’ (Lik 10:21). Ɔ maan, kɛ e kusu e nin e wiengu mun e nantilɛ’n taka klolɛ nin Ɲanmiɛn sulafilɛ’n su’n, ɔ kle kɛ e kpaman sran nun. Afin, e si kɛ Zoova klo i sɔ’n.

11. ?Wafa sɛ yɛ Klistfuɛ klikli’m be asɔnun’n nun be kleli kɛ be kpaman sran nun ɔn?

¹¹ Klistfuɛ klikli’m be asɔnun nun’n, Zuifu nin be nga be timan Zuifu’n be ti sran wunmuan kun. Sran fi bumɛn i wun kpa trɛmɛn i wiengu. Akoto Pɔlu yiyili i sɔ nun seli kɛ: ‘Be kwlaa nga be yo sa kpa’n, Ɲanmiɛn maan bé ɲán ɲrun, bé bú be sran, yɛ bé dí alaje, Zuifu mun yɛ be ti klikli ɔ, i sin be nga mun. Afin Ɲanmiɛn liɛ’n, ɔ kpaman sran nun.’ (Rɔmfuɛ Mun 2:10, 11). Nán sran sɔ’m be finwlɛ’n ti yɛ Zoova yrali be su ɔ. Sanngɛ, kɛ be sili Zoova, mɔ be wunnin i Wa Zezi i wun kpɔlɛ tɛ nga ɔ yili’n i su mmlusuɛ nga bé kwlá ɲɛ́n i’n i wlɛ’n, wafa nga be sɔli i sɔ ndɛ’n nun klanman’n, i ti yɛ Zoova yrali be su ɔ (Zan 3:16, 36). Pɔlu seli kɛ: ‘Nán be kplo’n su Zuifu’n yɛ ɔ ti Zuifu kpa’n niɔn, yɛ nán be kplo’n su klɛn wlalɛ’n yɛ ɔ ti klɛn wlalɛ kpa’n niɔn, sanngɛ Zuifu kpa’n yɛle sran nga ɔ ti i sɔ i awlɛn nun’n, yɛ klɛn wlalɛ kpa’n yɛle nga Ɲanmiɛn wawɛ’n wlɛ i sran i awlɛn’n nun m’ɔ finman mmla nga be klɛli nun’n.’ Ndɛ mma “Zuifu’n” i bo’n yɛle “sran m’ɔ fin Zida.” Yɛ, Zida kusu i bo’n yɛle sran mɔ be yi i ayɛ, annzɛ be mɛnmɛn i’n. I sɔ’n ti, Pɔlu fali ndɛ mma Zuifu’n ɔ nin ndɛ mma sɔ’n i bo’n, fa kannin ndɛ seli kɛ: ‘Nán sran mun yɛ be yi Zuifu kpa sɔ’n i ayɛ ɔ, Ɲanmiɛn bɔbɔ yɛ ɔ yi i ayɛ ɔ.’ (Rɔmfuɛ Mun 2:28, 29). E wun i wlɛ kɛ, sran ayɛ yilɛ nun’n, Zoova kpaman sran nun. ?Yɛ e li, i sɔ’n wie yɛ e yo ɔ?

12. ?Suyralɛ mennin yɛ Sa Nglo Yilɛ 7:9 kɛn i ndɛ ɔ? ?Yɛ, wan yɛ ɔ́ ɲɛ́n i ɔ?

¹² I sin’n, aolia nun’n, akoto Zan wunnin Klistfuɛ nga be lafi Ɲanmiɛn su tankaan mɔ i ti be “sieli be nzɔliɛ” kɛ be ti i sran’n. Be ti sran akpiakpi ya sran akpiakpi ablanan nin nnan (144 000), yɛ ‘be fin Izraɛli i mma’m be osuosu’n kwlaa nun.’ Kɛ Zan wieli i sɔfuɛ’m be nian’n, ɔ wunnin ‘sran kpanngban kpa [...], sran sɔ’m be fin mɛnmɛn’n kwlaa nin nvlenvle’n kwlaa nun, nin sran wafawafa’n kwlaa o be nun, be ijɔ aniɛn wafawafa’n kwlaa. Be jinjin bia’n nin Bua Gbaflɛn’n be ɲrun lɛ, tralɛ ufue o be wun, yɛ mme nɲa o be sa nun.’ (Sa Nglo Yilɛ 7:4, 9). I sɔ’n kle kɛ, aniɛnaniɛn kwlaa be o andɛ Klistfuɛ’m be asɔnun’n nun. Ɔ maan, sran kwlaa nga be fin nvlenvle kwlaa be nun’n, be lafi su kɛ bé fín “afɛ dan’n nun” bé fíte naan bé nɔ́n nzue m’ɔ fin ‘nzue ti mɔ be man nguan’n,’ mɛn uflɛ’n nun.—Sa Nglo Yilɛ 7:14-17.

Sran nun mɔ be kpaman’n, i su mmlusuɛ’n

13-15. (a) ?Kannzɛ e nin sran’n e aniɛn’n timan kun yɛ e finman mɛn kunngba nun’n, wafa sɛ yɛ e kwla wla sran nun kpalɛ’n i ase ɔ? (b) Wafa nga kɛ be kpaman sran nun’n be ɲan su mmlusuɛ’n, amun fa sunnzun ase kun be kɛn i ndɛ.

¹³ Zoova si e kpa kɛ siɛ kpa kun fa si i mma mun’n sa. I sɔ kunngba’n, kɛ e fa e wun e mantan e wiengu mun mɔ e si be finwlɛ’n nin be ayeliɛ’n, kpɔkun e su wun kɛ ngbaciɛ nga be o e afiɛn’n be timan like fi kun. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, e nin be e afiɛn’n sɛ, kpɔkun e janvuɛ’n tra tankaan kpa klolɛ su (1 Korɛntfuɛ Mun 9:19-23). Ngaliɛ difuɛ mun mɔ be bo jasin fɛ’n nvle uflɛ su’n be yi i sɔ liɛ’n i nglo kpa. Kɛ mɔ lika sɔ’n nun lɔfuɛ mun be ndɛ lo be mɔ be fa be wun mantan be ti’n, be cɛman lele naan be nin lika sɔ’n i nun asɔnun’n nunfuɛ’m b’a kaci sran wunmuan kun.—Filipfuɛ Mun 2:4.

¹⁴ Sran nun mɔ be kpaman’n, i su mmlusuɛ nga be ɲɛn i’n, be wun i nvle sunman’m be nun. Maan e sie i nzɔliɛ e nian. Be flɛ yasua kun kɛ Aklilu. Ɔ fin Etiopi. Yɛ i ngunmin ko trannin Lɔndru, Angle’m be klɔ’m be bo bia’n su lɔ. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, i ɲrun wa yoli i koun kpa tra su. Afin, ɔ wunnin kɛ blɔfuɛ klɔ sɔ’n su’n, sran’m be faman be wun mantanman aofuɛ mun, kpɔkun be bumɛn i sɔ ayeliɛ’n i like tɛ. Ayeliɛ sɔ’n wo blɔfuɛ’m be mɛn i klɔ dandan kpanngban be su. Sanngɛ, kɛ Aklilu ɔli Zoova i Lalofuɛ’m be asɔnun aɲia’m be bo be Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ Sua’n nun lɔ’n, nanwlɛ, ɔ wunnin ayeliɛ uflɛ. Be sɔli i nun klanman, ɔ maan w’a cɛman naan w’a wun i wun fɛ. Ndɛndɛ kpa ɔ sili like Yifuɛ’n i su ninnge kpa ɔli i ɲrun. Ɔ maan, w’a cɛman naan w’a bo Sielɛ Blɛ jasin fɛ’n w’a kle i mantanfuɛ mun. Kpɔkun, kɛ cɛn kun Aklilu nin aniaan kun bé bó jasin fɛ’n, aniaan’n usɛli i like nga ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó’n. Aklilu dili aniaan’n i nanwlɛ seli i kɛ, ɔ ti i klun su kɛ cɛn kun’n, ɔ́ yó asɔnun’n nga be kan Amaliki aniɛn’n m’ɔ ti i klɔ aniɛn’n i nunfuɛ. Kɛ i sɔ ndɛ’n tɔli asɔnun kpɛnngbɛn’m be su nun’n, ɔ yoli be fɛ dan. Ɔ maan, like nga be nin a yomɛn i asɔnun’n nun le mɔ be wa yoli’n yɛle kɛ, asɔnun kpɛnngbɛn’m be siesieli be wun naan b’a man nzra nun ijɔlɛ kun Aklilu i klɔ aniɛn’n nun. I sɔ’n yoli maan, sran kpanngban kpa nga be kan Amariki aniɛn’n, be nin be nga be kan Angle’n be yiali aɲia kunngba’n i bo. Kɛ é sé yɛ’n, Etiopifuɛ mun nin sran uflɛ wie mun ekun mɔ be kan Amaliki aniɛn’n, be su Ɲanmiɛn likawlɛ Amaliki asɔnun kun nun. Sran sɔ’m be nun sunman be wunnin kɛ be kwla fa ajalɛ kɛ bé sú Zoova naan bé yó be batɛmu.—Sa Nga Be Yoli’n 8:26-36.

¹⁵ Ɔ le sran kun nin i like yolɛ. Sanngɛ, ɔ leman ninnge’m be yolɛ kun mɔ i kpa tra kun ɔn. Maan e sie i nzɔliɛ e nian. Klɔ nga be flɛ i Malti i su lɔ’n, aniaan wie’m be fali be wun mannin Zoova kpɔkun be yoli be batɛmu. I cɛn sɔ nun’n, Zoova i Lalofuɛ nga be ti ɔnvuɛ’n, be yili be aklunjuɛ’n i nglo dan kpa. Kɛ bé yó sɔ’n, nn Angle mun mɔ be ti aofuɛ’n be le muɛn, aklunjuɛ kunngba’n ti. Maltifuɛ’m be nin Angle’m be aklunjuɛ’n i nglo yilɛ w’a yoman kun. Sanngɛ, klolɛ mɔ be bue nɲɔn’n be klo Zoova dan’n, ɔ wlali be Klistfuɛ aniaan tranlɛ’n i bo ase kpa.—Jue Mun 133:1; Kolɔsfuɛ Mun 3:14.

Nán e kpli e di sran jɔlɛ

16-18. Sa kun m’ɔ kle wafa nga asɔnun nun’n, jɔlɛ nga be kpli be di sran’n, be kwla wlɛ i sɔ ayeliɛ’n i ase’n, amun kan i ndɛ.

¹⁶ Kɛ klolɛ nga e fa klo Zoova nin e niaan Klistfuɛ mun’n yó dan kɔ́ i ɲrun’n, nn é kwlá nían be kɛ Zoova fa nian be’n sa. Ɔ maan, sran nga be finwlɛ’n, annzɛ be ninnge’m be yolɛ’n ti e kpli e di be jɔlɛ’n, e kwla wlɛ i sɔ ayeliɛ liɛ’n i ase. Maan e fa sunnzun ase kun e nian. Afuɛ 1942 nun mɛn wunmuan’n i alɛ dan’n i nɲɔn su nun’n, Zapɔnfuɛ’m be trali Alibɛli m’ɔ ti Angle’m be sonja kun’n Sɛngapulu lika’n nun lɔ be wlɛli i bisua. I sin’n, ɔ dili “alie ja mɔ be kɔ su junman dilɛ’n, be ka lɔ be wu’n (Chemin de fer de la Mort),” m’ɔ mantan nzue ba nga be flɛ i Kwai’n, i su plɔtrɔ junman afuɛ kɔ ju nsan. Kɛ alɛ’n wieli mɔ be yacili i nun’n, ɔ yoli kokloo lele, ɔ maan kɛ be sunnzunnin i toe su’n, ɔ ti kilo 32. Kpɔkun i aoje’n nin i bue’n be buli. I sin ekun’n, ɔ ɲannin nzonjiɛ’n nin be klun srɛ’n, kpɔkun jɛkuajo wa trɛli i. Be sran ko ju akpi nga be wunnin be ɲrun lika sɔ nun lɔ’n, be nun sunman be wuli. Alibɛli i ɲrun wunlɛ dan kpa sɔ’n wlɛli i klunngbɔ. Ɔ maan, kɛ afuɛ 1945 nun’n, ɔ sɛli i sin i klɔ’n, i waan nán be kan Ɲanmiɛn ndɛ annzɛ Ɲanmiɛn sulɛ ndɛ i ɲrun naan ɔ ti.

¹⁷ Sanngɛ, Alibɛli i yi Irɛni wa kacili Zoova i Lalofuɛ. Kɛ ɔ ko yo naan i yi klun wa jɔ i wun ti’n, Alibɛli ɔli be tranwlɛ’n nun lɔ Zoova i Lalofuɛ’m be aɲia wie’m be bo. Asɔnun’n nun lɔ gbaflɛn’n kun mɔ be flɛ i Pɔlu’n, ɔ ti titi atin bofuɛ. Ɔ ko wunnin Alibɛli wun naan w’a kle i Biblu’n nun like. I osu w’a cɛman naan Alibɛli w’a wun i wlɛ kɛ wafa nga sran kun i awlɛn’n fa ti’n, i su yɛ Zoova nian ɔn. Ɔ wa fɛli i wun mannin Zoova, naan b’a yo i batɛmu.

¹⁸ I sin’n, Pɔlu tuli lɛ ko trannin Lɔndru, yɛ ɔ suannin Zapɔn aniɛn’n lɔ, kpɔkun ɔ ɔli asɔnun nga be kan Zapɔn aniɛn’n, i nun. Cɛn kun’n, Pɔlu waan ɔ nin aniaan Zapɔnfuɛ nga be bali lɛ’n be nun wie’m bé kɔ́ kan Alibɛli tran lɔ’n i asɔnun’n nun. Aniaan nga be nin Alibɛli be o asɔnun kunngba nun’n be wla kpɛnnin su kɛ Alibɛli i ɲin ci Zapɔnfuɛ mun. Afin, kɛ Alibɛli sɛli i sin Angle’n, w’a kunndɛman kɛ ɔ nin Zapɔnfuɛ kun sa be ɲinma’n yia nun. Ɔ maan, aniaan’m be siman wafa nga Alibɛli sɔ́ be nun’n. Sanngɛ, ɔ timan mɔ srɛ kun be lele ɔ. Afin, Alibɛli sɔli aniaan’m be nun klanman klolɛ su.—1 Piɛr 3:8, 9.

“Maan e ndɛ lo amun”

19. ?Sɛ e kpa sran nun’n, akoto Pɔlu i afɔtuɛ mennin yɛ ɔ kwla uka e ɔ?

¹⁹ Famiɛn Salomɔn seli kɛ: “Ndɛ kwlɛ dilɛ’n timan kpa.” (Nyanndra Mun 28:21). Ɔ timan kekle e sa nun kɛ e fa e wun e mantan sran nga e si i kpa’n. Sanngɛ wie liɛ’n, sran nga e simɛn i kpa’n, i ndɛ’n loman e ngboko. I sɔ sran nun kpalɛ’n nin Zoova i sufuɛ mun fataman mlɔnmlɔn. I sɔ ti’n, afɔtuɛ nga Pɔlu mannin m’ɔ se kɛ ‘maan e ndɛ lo amun’n,’ maan e kwlaa e fa su. Yɛle kɛ, maan e niaan nga be fin klɔ annzɛ nvle uflɛ nun’n, be ndɛ lo e.—2 Korɛntfuɛ Mun 6:13.

20. ?E mɛn dilɛ’n i bue mennin su yɛ ɔ fata kɛ e sɔnnzɔn Zoova, e Ɲanmiɛn m’ɔ kpaman sran nun’n niɔn?

²⁰ Maan e ɲan wlengbi like kɛ ɲanmiɛn su kɔlɛ’n sa o, annzɛ maan e lafi su kɛ é ká nguan nun asiɛ’n su wa tititi o, sɛ e kpaman sran nun’n, é bó yó kun kɛ bua akpasua kun mɔ i tafuɛ’n ti kunngba’n sa (Efɛzfuɛ Mun 4:4, 5, 16). Maan e mian e ɲin e sɔnnzɔn Zoova, e Ɲanmiɛn m’ɔ kpaman sran nun’n. Sɛ e yo sɔ’n, maan ɔ yo jasin fɛ’n bolɛ’n nun o, awlo lɔ o, asɔnun’n nun o, e kpɛ i kpo e se kɛ e mɛn dilɛ wunmuan nun o, i sɔ’n kwla uka e. ?Wafa sɛ yɛ ɔ kwla uka e sɔ ɔ? Like suanlɛ nga ɔ́ bɛ́ i sin lɔ’n wá yíyí i sɔ ndɛ liɛ’n nun.

[Ja ngua lɛ ndɛ’n]

?Wafa sɛ yɛ amún tɛ́ kosan’m be su ɔ?

• ?Zoova i sran m’ɔ kpaman nun’n, wafa sɛ yɛ ɔ yili i nglo Raabu nin Gabaɔnfuɛ’m be lika ɔ?

• ?Sran like klelɛ nun’n, wafa sɛ yɛ Zezi kleli kɛ ɔ kpaman sran nun ɔn?

• ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a wla sran’m be finwlɛ nin be ayeliɛ’n i jɔlɛ mɔ be kpli be di’n, i ase ɔ?