Nán e fa ya, i liɛ’n ‘é kwlá tɛ́’n’

“N sran kpa mun, nán amun se kɛ amun bɔbɔ amún tú amun klunngbɔ’n, [...] sanngɛ an yo [be nga be yo amun tɛ’n] be kpa lele an kwla be.”—RƆM. 12:19, 21.

1, 2. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Zoova i Lalofuɛ wie mɔ be tuli ajalɛ’n, be kleli ɔ?

ZOOVA i Lalofuɛ 34 be tuli ajalɛ be ɔli Betɛli kun i nglo yilɛ. Kɛ be juli atin afiɛn’n yɛ alapla’n sacili ɔ. Ɔ ti mɔ alapla’n jran dɔ kun ɔ fa sannzi ɔ. Sanngɛ kɛ m’ɔ sacili’n ti’n, dɔ kun’n wa kacili dɔ 44. Yɛ alapla jranwlɛ nga be minndɛli lɔ’n, nanwlɛ, lika’n timan klanman mlɔnmlɔn. Afin nzue nin aliɛ nin abialiɛ kpa sa nunman lɔ. I sɔ’n ti’n, be nga be tuli ajalɛ sɔ’n wie’n, be fali ya ble. Ɔ maan be kpɛli be nga be di junman alapla jranwlɛ lɔ’n be nzowa. Sanngɛ aniaan’m be liɛ’n, b’a yoman sɔ wie. Be trannin diin.

² I agualiɛ su’n, aniaan’m be toli Betɛli i nglo yilɛ’n su kwlaa naan w’a wie. Afɛ’n o be su sɔ, sanngɛ kɛ aɲia’n wieli’n be nin be niaan’m be trannin lele cɛli kpa. I sin’n, be wa tili kɛ be nzuɛn klanman sɔ’n w’a kaman bui bo. Afin be nga be fali alapla sɔ’n, be nun kun seli alapla’n i fuɛ’m be kɛ: “Sɛ ɔ timan asɔnunfuɛ 34 ngalɛ’n be ti’n, nn lika’n sacili alapla jranwlɛ lɔ.”

Ya falɛ’n ti mɛn nunfuɛ’m be nzuɛn

3, 4. (a) ?Wafa sɛ yɛ ya falɛ’n ti’n, sa kekle’n bali mɛn’n nun ɔn? ?Yɛ kekle mɔ ya falɛ’n ti’n sran’m be wun i’n, ɔ o lɛ i afuɛ nɲɛ yɛ? (b) ?Kaɛn kwla niɛn i wun su naan w’a faman ya ble? An yiyi nun.

³ Lika’n i kekle mɔ w’a yo’n ti’n, sran’m be kwlaa be klun jɔman. (Aku. 7:7) Blɛ sunman nun’n, ya nga sran’m be fa’n ti’n, be kpɔ be wiengu kpɛkun be yo be sa kekleekle mun. Ya falɛ’n ti yɛ e wun alɛ’n niɔn. Ya falɛ’n ti yɛ ndɛnngan o awlo’m be nun ɔn. Sanngɛ ya falɛ nin sran’m be sa kekleekle yolɛ’n finman andɛ. Afin ya falɛ’n ti’n, Kaɛn m’ɔ ti Adam nin Ɛvu be wa klikli’n, ɔ kpɔli i sinma Abɛli lele ɔ kunnin i. Kɛ Kaɛn yó sa kain sɔ’n, nn Zoova w’a dun mmua se i kɛ ɔ niɛn i wun su naan nán ɔ fa ya lele tratra su. Naan sɛ ɔ niɛn i wun su’n, ɔ́ rɛ́ i su.—An kanngan Bo Bolɛ 4:6-8 nun.

⁴ Fɔ’n o Kaɛn i nun sɔ. Sanngɛ ajalɛ’n o i sa nun. Yɛle kɛ ɔ kwla niɛn i wun su naan w’a faman ya ble. Annzɛ kusu ɔ kwla yaci i wun lɛ naan ya falɛ’n kaci i nzuɛn. I sɔ’n ti yɛ be se kɛ i bɔbɔ i ɲinfu yɛ ɔ yoli i niaan’n i like’n niɔn. I kunngba’n, fɔn m’ɔ o e nun ti’n, ya falɛ nin e wiengu’m be sa kekle yolɛ’n ti pɔpɔ. Yɛ sa nga be o e su’n ti’n, ‘lika’n kwla yo kekle’ kpa man e. (2 Tim. 3:1) I wie yɛle kɛ sika ndɛ’n ti’n, e akunndan’n kwla sanngan. Polisie nin anuannzɛ nga be uka awlobofuɛ mun’n, be waan like nga ti yɛ sika ndɛ wa yoli kekle blɛ kun nun’n lɛ’n, yɛle kɛ sran’m be fa ya dan. Kpɛkun awlobo nun’n, sran’m be yo be wiengu’m be sa kekleekle.

5, 6. ?Mɛn’n nun akunndan benin yɛ ɔ kwla sa e ɔ?

⁵ Asa ekun’n, sran nga e nin be e o’n, be nun sunman ‘be bu be bɔbɔ be wun akunndan,’ ‘be tu be wun,’ yɛ ‘be yo wlɛ’ bɔbɔ. Nzuɛn tɛtɛ sɔ’n kwla sa e. Kpɛkun e kwla yo ya fafuɛ wie. (2 Tim. 3:2-5) Flimu nin televiziɔn nun’n, be kle sran’m be kɛ sɛ be wiengu yo be sa wie naan be yi be mɛn i’n, ɔ ti kpa. Kpɛkun be kle ekun kɛ be kwla yo nzaje sa be fa ti be wun ɲanman nun. Kɛ sran’m be nian flimu’n, like nga be klo i kpa’n yɛle blɛ nga “bé wá yí sa tɛ yofuɛ’n i sa tɛ ng’ɔ yoli’n bé mɛ́n i” mɔ bé kún i abɔlɛ kunlɛ’n.

⁶ I sɔ ninnge’m be finman Ɲanmiɛn. Sanngɛ be fin “akunndan nga sran’m be bu’n,” ɔ nin mɛn’n i siefuɛ Satan mɔ w’a fa ya dan kpa’n. (1 Kor. 2:12; Efɛ. 2:2; Ngl. 12:12) Be nga be bu akunndan kunngba sɔ’n, be waan be klunklo ninnge’m be yolɛ’n yɛ ɔ ti cinnjin ɔn. Ɲanmiɛn wawɛ’n sieman sran sɔ mun. Yɛ be yoman sa nga Ɲanmiɛn wawɛ’n maan sran yo’n wie. Afin like nga Klistfuɛ’m be suan’n, i kun yɛle kɛ sɛ be yo be tɛ’n, nán be yi be man. (An kanngan Matie 5:39, 44, 45 nun.) ?Yɛ é yó sɛ naan y’a kwla nanti Zezi i ndɛ’n su sakpa?

Aeliɛ ng’ɔ ti kpa ɔ nin ng’ɔ timan kpa’n

 7. ?Kɛ Simeɔn nin Levi b’a kwlá traman be awlɛn mɔ be fali ya’n, i bo’n guali sɛ?

⁷ Afɔtuɛ nga be kwla uka sran naan w’a faman ya ndɛndɛ’n, be sɔn Biblu’n nun kpa. Sɛ e nian e wun su ya falɛ nun’n annzɛ sɛ e nianman e wun su’n, sa ng’ɔ kwla ju’n, sran wie’m be su ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n, ɔ yi i nglo. Simeɔn nin Levi mɔ be ti Zakɔbu mma mun’n, be tuli be klunngbɔ. Afin Sisɛmu tɔli be niaan bla Dina gblu. Maan e fa e ɲin sie i sa sɔ’n su. Sa sɔ’n m’ɔ juli be niaan bla’n su’n ti’n, “w’a yo-man be fɛ mlɔnmlɔn. [...] I ti be fali ya dan kpa.” (Bob. 34:7) I sin’n, Zakɔbu i mma onga’m be nin Sisɛmu klɔ’n sufuɛ’m be kunnin, kpɛkun be fɛnnin be bo ninnge’n. Yɛ be trali bla nin ba’m be lomuɛn be ɔli. Sɛ be yoli i kwlaa sɔ’n, nán Dina kunngba i su sa’n ti ɔ. Sanngɛ, be ɲin m’ɔ guali ase’n o nun. Afin be waan Sisɛmu guali be bɔbɔ nin be si Zakɔbu be ɲin ase. ?Sanngɛ Zakɔbu buli be aeliɛ sɔ’n sɛ?

 8. ?Klunngbɔ tulɛ’n i su like benin yɛ Simeɔn nin Levi be su ndɛ’n kle e ɔ?

⁸ Like nga be fa yoli Dina w’a yoman Zakɔbu i fɛ kaan sa. Sanngɛ i mma’m be klunngbɔ nga be tuli i lɛ’n, ɔ buli i fɔ. Simeɔn nin Levi be jrannin su seli kɛ sɛ be yoli sɔ’n, ɔ nin i fata. Be seli kɛ: “?Wuun tekle bla yɛlɛ e niaan bla’n yɛ maan be yo i sɔ-ɔ?” (Bob. 34:31) Sanngɛ ndɛ sɔ’n w’a wieman lɛ. Afin Zoova bɔbɔ i klun w’a jɔman be klunngbɔ tulɛ’n su. Kɛ ɔ dili afuɛ kpanngban kpa’n, Zakɔbu seli kɛ ya mɔ Simeɔn nin Levi be fali mɔ be yoli nzaje sa’n ti’n, be osu’n bó sánndi Izraɛli nvle’n nun. (An kanngan Bo Bolɛ 49:5-7 nun.) I yo, be ya mɔ b’a kwlɛmɛn i tra’n ti’n, Ɲanmiɛn nin be si be klun w’a jɔman be wun.

 9. ?Blɛ benin nun yɛ Davidi fali ya ble ɔ?

⁹ Famiɛn Davidi liɛ’n w’a yoman sɔ wie. Yɛle kɛ sɛ ɔ kloli kɛ ɔ́ tú i klunngbɔ’n nn ɔ tuli. Sanngɛ w’a yoman sɔ. (1 Sam. 24:3-7) Cɛn kun’n, ɔ ka kaan naan w’a fa ya ble. Yɛle kɛ aɲanbeunfuɛ kun m’ɔ suan Nabali’n, ɔ kannin ndɛ tɛtɛ kleli Davidi i sran mun. Sanngɛ nn be yɛ be niɛnnin i nnɛn nin be kankanfuɛ’m be su ɔ. Kɛ ɔ kannin ndɛ tɛtɛ kleli Davidi i sran mun’n, w’a yomɛn Davidi i fɛ. Atrɛkpa’n i sran’m be ti yɛ w’a yomɛn i fɛ kaan sa’n niɔn. Ɔ maan ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ tú i klunngbɔ. I ti Davidi nin i sran’m be buabuali be wun kɛ bé kó núnnún Nabali nin i awlofuɛ mun. Kɛ bé kɔ́’n, gbanflɛn kun ko kannin sa ng’ɔ juli’n kleli Nabali i yi Abigaili m’ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ’n naan ɔ fa ajalɛ ndɛndɛ. Be ja osu kunngba’n nun lɛ’n, Abigaili fali cɛlɛ ninnge mun ɔli Davidi i atin kpalɛ. Ɔ srɛli Davidi aenvuɛ su kɛ ɔ nian Zoova ti naan ɔ yaci Nabali i sinnzin aeliɛ’n cɛ i. I sɔ’n guali Davidi i wla ase, kpɛkun ɔ seli kɛ: “Ń yó wɔ mo, afin a yo maan m’an kun-man sran m’an fa tu-man min klunngbɔ.”—1 Sam. 25:2-35.

Ng’ɔ fata kɛ Klistfuɛ kun yo’n

10. ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ Klistfuɛ’m be bu be klunngbɔ tulɛ’n niɔn?

¹⁰ Zoova kloman be nga be fa ya ble’n, ɔ nin be nga be yo be wiengu sa tɛ’n. Sanngɛ be nga be mian be ɲin be siesie sran’m be afiɛn’n, ɔ ra be su. Simeɔn nin Levi ɔ nin Davidi nin Abigaili be ndɛ’m be yi i sɔ liɛ’n i nglo. Akoto Pɔlu klɛli i kɛ: “Like kwlaa nga amun kwla yo bɔ amun nin sran su kan-man ndɛ’n, amun yo. N sran kpa mun, nán amun se kɛ amun bɔbɔ amún tú amun klunngbɔ’n, sanngɛ an yaci man Nyanmiɛn, afin be klɛli i kɛ: ‘E Min’n se kɛ: “Min yɛ n tu klunngbɔ nin-ɔn, min yɛ ń túa be kalɛ-ɔ.”’ Be klɛli i ekun kɛ: ‘Sɛ awe kun ɔ kpɔfuɛ’n, mɛn i like maan ɔ di. Sɛ nzue we kun i’n, mɛn i nzue maan ɔ nɔn. Afin sɛ a yo sɔ’n, ɔ ti kɛ sɛnmlɛn nyannyannyan yɛ w’a tiɛn i nuan i ti su sa.’ Nán maan be nga be yo amun tɛ’n be kwla amun, sanngɛ an yo be kpa lele an kwla be.”—Rɔm. 12:18-21.a

11. ?Ngue yɛ be kan kleli aniaan bla kun naan w’a faman ya ble ɔ?

¹¹ E kwla nanti afɔtuɛ ngalɛ’n su. E niaan bla kun seli asɔnun kpɛnngbɛn kun kɛ ɔ kloman wafa nga bla nga ɔ niɛn i junman’n su’n, ɔ yo i’n. I waan bla’n i klun yo wi naan i like yolɛ yo ya. Ɔ maan w’a fa ya bla’n wun. I waan ɔ́ tú junman’n nun. Asɔnun kpɛnngbɛn’n waan nán maan ɔ fa ajalɛ’n ya su. Afin ɔ wunnin kɛ, kɛ mɔ e niaan bla’n fali ya bla sɔ’n i wun’n i ti yɛ maan lika’n wa yoli kekle kpa ekun ɔn. (Tit 3:1-3) Ɔ seli i ekun kɛ, kɛ be yo i like tɛ’n wafa nga ɔ fa nanti’n yɛ ɔ fata kɛ ɔ kaci ɔ. Naan kannzɛ bɔbɔ ɔ ɲannin junman uflɛ o, sanngɛ nɛ́n i yɛ ɔ ti cinnjin ɔn. I aeliɛ’n yɛ ɔ ti cinnjin ɔn. Asɔnun kpɛnngbɛn’n seli i ekun kɛ like ng’ɔ klo kɛ be yo mɛn i’n, ɔ fata kɛ ɔ yo i kunngba’n mɛn i junman’n su min’n, kɛ nga Zezi fa kannin’n sa. (An kanngan Lik 6:31 nun.) Aniaan bla’n waan ɔ́ wá yó nían. ?I bo’n guali sɛ? Kɛ ɔ wa dili le nɲɔn kun’n, aniaan bla’n i min’n i aeliɛ’n wa kacili. Kɛ ɔ yoli’n, ɔ lali aniaan bla’n i ase bɔbɔ i junman’n ti.

12. ?Kɛ ndɛ tɔ aniaan’m be afiɛn’n, ngue ti yɛ ɔ kwla yo ya kpa liɛ’n su ɔ?

¹² Sɛ e nin be nga be nunman asɔnun nun e ɲan ndɛ kɛ ngalɛ sa’n, ɔ boman e nuan. Afin e si kɛ like kwlaa nga be yo i Satan i mɛn nga nun’n, ɔ ti sran’m be lufle bulɛ ngunmin. Yɛ ɔ fata kɛ e tra e awlɛn naan sa tɛ yofuɛ’m be aeliɛ’n w’a yoman naan y’a fa ya ble. (Jue. 37:1-11; Aku. 8:12, 13; 12:13, 14) Sanngɛ sɛ ndɛ tɔ e nin e niaan Klistfuɛ mun e afiɛn’n, yɛ ɔ yo e ya lele tratra su’n niɔn. E niaan bla kun seli kɛ: “Kɛ n kacili Zoova Lalofuɛ’n, m’an bumɛn i akunndan kaan sa kɛ Zoova i sufuɛ’m be kwla yo sa tɛ.” Mɛn nun’n, sran’m be kloman be wiengu. Ɔ maan e lafi su kɛ asɔnun nun’n, aniaan’m be nin be niaan’m be trán klanman. I ti’n, sɛ e niaan kun, i li be nga be mannin be junman asɔnun’n, be nun kun yo sa wie m’ɔ nin Klistfuɛ fataman’n, ɔ yo e ya lele tratra su. E kwla se e wun kɛ: ‘?Ɔ yo sɛ ti yɛ sa kɛ nga sa kwla ju Zoova i sufuɛ’m be afiɛn ɔn?’ Akoto’m be blɛ su bɔbɔ’n, i sɔ sa’n wie juli be nga be kpali be sieli be ngunmin’n be afiɛn. (Gal. 2:11-14; 5:15; Zak 3:14, 15) ?Ɔ maan sɛ e niaan wie yo e sa’n niɔn, ngue yɛ e kwla yo ɔ?

13. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan ndɛ w’a tranman e nin e niaan mun e afiɛn ɔn? ?Yɛ wafa sɛ yɛ e kwla yo i sɔ ɔ?

¹³ Aniaan bla nga e kɛnnin i ndɛ’n icra lɛ’n waan: “Sran kwlaa ng’ɔ yo min like yaya’n, n srɛ Ɲanmiɛn mɛn i. I sɔ’n uka min blɛ kwlaa nun.” Kɛ nga e dun mmua kanngannin’n sa’n, Zezi seli e kɛ e srɛ e man be nga be kle e yalɛ’n. (Mat. 5:44) ?Sɛ e srɛ Ɲanmiɛn e man be nga be kle e yalɛ’n, yɛ e niaan’m be li? ?Nán be yɛ ɔ fata kɛ e srɛ Ɲanmiɛn e man be kpa ɔ? Zoova ti kɛ siɛ kun mɔ i waan i mma nga be o asiɛ’n su wa’n, be klo be wun sa. E su minndɛ blɛ nga e ngba é trán alaje nin aklunjuɛ nun tititi’n. Yɛ dɔ nga su’n, Zoova su kle e i sɔ yolɛ. I waan e ngba e suan e wiengu bo i junman’n i dilɛ nun’n. I sɔ’n ti’n, sɛ ndɛ tɔ e nin e wiengu afiɛn’n, maan e siesie annzɛ e “yaci cɛ” naan e bo yo kun titi. (An kanngan Nyanndra Mun 19:11 nun.) Sɛ ndɛ tɔ’n, nán maan e nin e aniaan mun e afiɛn ti nun. Sanngɛ ɔ fata kɛ e ukauka e wun naan e ngba e ka Ɲanmiɛn i nvlefuɛ’m be nun. Afin Zoova yɛ ɔ ti e “fiawlɛ” kpafuɛ’n niɔn.—Mml. 33:27.

Kɛ e yo sran’m be kpa’n, i bo’n kwla gua kpa

14. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a bubuman e wun nun kɛ Satan kunndɛ’n sa’n ɔ?

¹⁴ Kɛ ɔ ko yo naan y’a boman jasin fɛ’n lika kwlaa’n ti’n, Satan nin i mmusu’m be saci awlobofuɛ nin asɔnunfuɛ’m be afiɛn. Be si kɛ, kɛ sran’m be bubu be wun nun’n, ɔ kwla yo tɛ kpa. (Mat. 12:25) Sɛ e kunndɛman kɛ be aeliɛ sɔ’n sa e’n, ɔ fata kɛ e fa Pɔlu i afɔtuɛ yɛ’n su. Ɔ seli kɛ: “E Min’n i sran’n nin utre’n fata-man. Sanngɛ ɔ yo sran’m be kwlaa be kpa.” (2 Tim. 2:24) Maan ɔ tran e klun titi kɛ “nán e nin klɔ sran yɛ e kun-ɔn, sanngɛ e nin mmusu mun [...] yɛ e kun-ɔn.” I sɔ’n ti’n, maan e wla Ɲanmiɛn i alɛ ninnge mun naan y’a kwla. I wie yɛle kɛ e “kan jasin fɛ’n.”—Efɛ. 6:12-18.

15. ?Sɛ Zoova i kpɔfuɛ’m be yo e like’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e yo ɔ?

¹⁵ Zoova i kpɔfuɛ’m be yo ninnge wie mun naan bé fá yó Zoova i nvle’n nunfuɛ mɔ be ti wɛtɛɛfuɛ’n be tɛ. Zoova i kpɔfuɛ sɔ wie’m be yo Zoova i Lalofuɛ’m be like yaya. Wie’m be kusu be kan e wun ndɛ tɛ zronali nin televiziɔn’m be nun. Annzɛ be fa e kɔ jɔlɛ difuɛ’m be ja su. Zezi kan kleli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ i sɔ sa’n wá jú be su. (Mat. 5:11, 12) ?I sɔ nun’n, wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e nanti ɔ? Kɛ be yo e tɛ’n, ɔ fataman kɛ ‘e yo be wie.’ E ijɔlɛ nun o, e aeliɛ’n nun o, ɔ fataman kɛ e yo sɔ.—Rɔm. 12:17; an kanngan 1 Piɛr 3:16 nun.

16, 17. ?Kekle benin yɛ ɔ tɔli Zoova i Lalofuɛ’m be asɔnun kun su ɔ?

¹⁶ Kannzɛ sa nga Satan fa yi i e su’n ti sɛ ti sɛ’n, sanngɛ maan e fa sa kpa’n ‘e kwla’ sa tɛ’n. I wie yɛle kɛ nvle nga be flɛ i Funafuti i nun lɔ’n, Zoova i Lalofuɛ’m be fali sua kun kɛ bé fá yó E Wla Kpɛnlɛ Cɛn aɲia’n. Kɛ be nga be timan Zoova i sufuɛ’n be asɔnun’n i su kpɛnngbɛn’m be tili i sɔ’n, be seli be asɔnunfuɛ’m be kɛ be ko yo be aɲia lika sɔ’n nun dɔ kunngba’n su. Sanngɛ polisie’m be su kpɛn’n wlali asɔnun sɔ’n i su kpɛnngbɛn’m be su nun kɛ lele naan Zoova i Lalofuɛ’m be aɲia dɔ liɛ’n w’a ju’n, maan be yaci sua’n be man be. Ɔ nin sɔ ngba’n, kɛ dɔ’n juli’n asɔnun sɔ’n i nunfuɛ’m be yili sua’n i piɛ. Kpɛkun be boli be aɲia’n i yolɛ bo.

¹⁷ Polisie’m be siesieli be wun naan bé kán be bo kekle nun. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, asɔnun sɔ’n i su kpɛn’n ɔ wa usali Zoova i Lalofuɛ’m be asɔnun kpɛnngbɛn kun kɛ: “?Amun le like kun be yo i wa nnɔsua nga ti ɔ?” Aniaan’n kannin E Wla Kpɛnlɛ Cɛn’n i ndɛ kleli i. Bian’n tɛli i su kɛ: “Yoo n siman sɔ!” Yɛ polisie bian’n seli kɛ: “M’an kan kleman wɔ nglɛmun nga!” Asɔnun sɔ’n i su kpɛn’n kpɛli i ɲin aniaan bian’n i wun lɔ kpɛkun ɔ su sri naan ɔ́ yó aniaan’n i fiaan. Kpɛkun ɔ seli kɛ: “?Yɛ nga amún yó i sɛ? E sran’m b’a yi sua’n piɛ. ?Amún yáci polisie’m be nun naan be kan e bo?” Ɔ fali gblɛ yoli naan ɔ yo sran’m be kɛ Zoova i Lalofuɛ mun yɛ be su kle be ɲrɛnnɛn ɔn! ?Kɛ m’ɔ ti sɔ’n, ngue yɛ e niaan’m bé wá yó ɔ?

18. ?Kɛ be klɔklɔli aniaan mun’n, ngue yɛ be yoli ɔ? ?Yɛ wafa sɛ yɛ i bo’n guali ɔ?

¹⁸ Zoova i Lalofuɛ’m be kplinnin su kɛ asɔnun sɔ’n i nunfuɛ’m be yo be aɲia’n miniti ablasan. I liɛ’n sɛ be wie i yo’n, be ko yo E Wla Kpɛnlɛ Cɛn aɲia’n. Sanngɛ asɔnunfuɛ sɔ’m be yoli be aɲia’n lele ɔ trali miniti ablasan nga be fa mannin be’n. Kɛ be wieli i yo mɔ be fiteli’n, yɛ aniaan’m be yoli E Wla Kpɛnlɛ Cɛn aɲia’n niɔn. Kɛ i lika cɛnnin’n awa kunndɛli like nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n. Kɛ awa wunnin ndɛ’n i bo’n, ɔ miannin asɔnun sɔ’n i su kpɛnngbɛn’m be kɛ be se kɛ nán Zoova i Lalofuɛ’m be ti yɛ ndɛ tɔli ɔ, naan be asɔnun kpɛnngbɛn’m be su kpɛn’n ti ɔ. Asa kusu awa lali Zoova i Lalofuɛ’m be ase. Afin sa sɔ’n nun’n, be trali be awlɛn. Zoova i Lalofuɛ’m be ɲin nga be miannin naan be nin ‘sran b’a kan-man ndɛ’n,’ i bo’n guali kpa.

19. ?Like benin ekun yɛ ɔ kwla yo naan e nin sran mun y’a tran klanman ɔn?

¹⁹ Like cinnjin kun mɔ e kwla yo naan e nin sran mun y’a tran klanman’n yɛle kɛ maan e si ijɔ. Kɛ be se kɛ be si ijɔ’n ɔ nin wafa nga e kwla suɛn i yolɛ’n, like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n wá yíyí nun.

[Ja ngua lɛ ndɛ’n]

?Amun kwla yiyi nun?

• ?Ngue ti yɛ ya falɛ’n w’a kaci sran’m be nzuɛn andɛ ɔ?

• ?Sɛ e nian e wun su ya falɛ nun’n annzɛ sɛ e nianman e wun su’n wafa nga i bo’n gúa’n, Biblu’n nun sa benin yɛ be kɛn i ndɛ ɔ?

• ?Sɛ e niaan Klistfuɛ kun lo e ngasi’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ?

• ?Sɛ be nga be suman Zoova’n be lo e ngasi’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ?

[Foto mun, bue 18]

Sɛ e yo sran’m be kpa’n be kwla kaci be nzuɛn’n.