Ndɛ tre blu nin nnun
Fa ɔ su sie i afɔtuɛ’n su, lo ɔ wun maan be kle wɔ ngwlɛlɛ
1. (a) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ be man e kwlaa e afɔtuɛ ɔ? (b) ?Kosan benin yɛ ɔ nin i fata kɛ e fa e ɲin sie su ɔ?
BIBLU’N nun’n, Zak 3:2 se kɛ: “E kwlaa e fɔn sa sunman nun.” Maan e bu sa sunman nga e yoli be mɔ b’a jɔman Ɲanmiɛn klun’n i akunndan e nian. Ɔ maan Biblu’n se weiin kɛ: ‘Be man wɔ afɔtuɛ ɔ, fa ɔ su sie su. Lo ɔ wun maan be kle wɔ ngwlɛlɛ, i liɛ’n cɛn wie á fá sí ɔ ngwlɛlɛ liɛ.’ Ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ. (Nyanndra Mun 19:20) Atrɛkpa’n, e mɛn dilɛ nun’n, e wlali e nzuɛn tɛ’n i ase naan y’a nanti Biblu’n nun mmla’m be su. ?Sanngɛ sɛ sa wie nun’n, aniaan Klistfuɛ wie man e afɔtuɛ’n, wafa sɛ yɛ e sɔ nun ɔn?
2. ?Kɛ be tu e fɔ’n, ngue yɛ ɔ nin i fata kɛ e yo ɔ?
2 Wie mun’n, kɛ be tu be fɔ’n, be si su akplowa. Annzɛ be fa ndɛ’n be yi i sran uflɛ su. Sanngɛ ɔ flunman kɛ e sɔ afɔtuɛ’n nun naan e nanti su. (Ebre Mun 12:11) Wie mun kusu’n, fɔnlɛ kwlaa nga be wiengu’m be fɔn’n yɛ be fa be ɲin be sie su ɔ. Annzɛ sa nga Biblu’n w’a kpɛman su mmla mɔ sran kun bɔbɔ yɛ ɔ fɛ i ajalɛ liɛ’n, saan bé mán su mmla. I sɔ’n nin i fataman mlɔnmlɔn. Annzɛ kusu, be man afɔtuɛ sanngɛ be siman ndɛ’n i ngbɛsungbɛsu’n kwlaa. Ɔ maan sran uflɛ yɛ amanniɛn su ɔ yiyi ndɛ’n nun kle be ɔ. ?Yɛ sɛ afɔtuɛ nga be man e’n, ɔ taka Biblu’n su’n nin? ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e sɔ nun ɔn? É wá yíyí nun.
Sa wie mɔ be kle e ngwlɛlɛ’n
3, 4. (a) ?Biblu’n nun ndɛ benin yɛ ɔ kwla uka e naan y’a sɔ afɔtuɛ mɔ be man e’n, be nun kpa ɔ? (b) ?Kɛ be mannin Saili afɔtuɛ’n, ɔ yoli sɛ? ?Yɛ i bo’n guali sɛ?
3 Ɲanmiɛn Ndɛ’n kan sran wie mɔ be mannin be afɔtuɛ’n be ndɛ. Wie liɛ’n be tuli be fɔ ukali su. Be nun kun yɛle Izraɛli Famiɛn Saili. Zoova seli i kɛ ɔ ko nunnun Amalɛkifuɛ mɔ be tanndannin Izraɛlifuɛ’m be ɲrun’n ɔ nin be nnɛn’m be kwlaa. Sanngɛ w’a yoman sɔ. Ɔ yacili Amalɛki famiɛn’n nin Amalɛkifuɛ’m be nnɛn kpakpa’m be lɛ.—1 Samiɛl 15:1-11.
4 Ɔ maan Zoova sunmannin i nuan ijɔfuɛ Samiɛli kɛ ɔ wa tu Saili fɔ. ?Saili yoli sɛ? Ɔ sili su akplowa. I waan Amalɛkifuɛ’m be famiɛn’n yɛ ɔ yacili i lɛ ɔ. Naan sanngɛ ɔ nunnunnin sran’m be kwlaa. Sanngɛ nn Zoova seli kɛ nán maan ɔ yaci sran kun sa bɔɔ lɛ. (1 Samiɛl 15:20) Nnɛn’m be kusu mɔ w’a nunnunman be kwlaa’n, be liɛ’n, ɔ seli kɛ srɛ m’ɔ kunnin i sran’m be wun ti yɛ maan ɔ yoli nga be seli i kɛ yo’n niɔn. (1 Samiɛl 15:24) Nanwlɛ bian sɔ’n tu i wun. I li bɔbɔ ɔ seli Samiɛli kɛ ɔ yo naan i ɲin w’a guaman ase nvlefuɛ’m be ɲrun. (1 Samiɛl 15:30) I sɔ’n ti’n, Zoova w’a kplinman su kun kɛ Saili di famiɛn.—1 Samiɛl 16:1.
5. ?Kɛ Famiɛn Oziasi w’a faman afɔtuɛ nga be mɛnnin i’n su’n, ngue sa yɛ ɔ ɲɛnnin i ɔ?
5 I kun ekun yɛle Zida famiɛn’n Oziasi. Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ mun yɛ be le atin ra ansan’n niɔn. Sanngɛ famiɛn Oziasi ‘yoli sa tɛ. Ɔ fɔnnin Anannganman m’ɔ ti i Ɲanmiɛn’n i wun. Cɛn kun ɔ wluli Anannganman i sua’n nun lɔ. I bɔbɔ ko rali ansans kan be rɛ i lɛ’n.’ (2 Be Nyoliɛ 26:16) Kɛ Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ waan ɔ́ jrɛ́n i’n, ɔ fali ya dan kpa. ?Ngue sa yɛ ɔ ɲɛnnin i ɔ? Biblu’n waan: ‘Be ja nun lɛ’n kokowe’n w’a tɛ i ngban’n su. Anannganman tuli i fɔ. Kokowe’n kali famiɛn Oziasi i wun lele ɔ fa wuli.’—2 Be Nyoliɛ 26:19-21.
6. (a) ?Ngue ti yɛ famiɛn Saili nin Oziasi b’a faman afɔtuɛ nga be fa mannin be’n su ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ andɛ sɛ be tu e fɔ naan e bu e su nun waka’n, i sɔ’n ti tɛ ɔ?
6 ?Ngue ti yɛ afɔtuɛ’m be su falɛ’n yoli kekle mannin Saili nin Oziasi ɔ? Tutre dilɛ’n niɔn. Be sran nɲɔn’n be yoli be wun kpakpa. Tutre dilɛ’n ti’n, sran sunman be kpɛ saɛ ba be man be wun. Be bu i kɛ sɛ be man be afɔtuɛ naan be sɔ nun’n, nn ɔ ti be ɲin ase gualɛ. Sanngɛ tutre dilɛ’n ɔ ti nzuɛn tɛ kpa. Ɔ yo maan be wunman sa wlɛ. Ɔ maan be kpalo ukalɛ nga Zoova kunndɛ kɛ ɔ́ úka be’n. Yɛle kɛ atin nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n ɔ nin Ɲanmiɛn i anuannzɛ’n be kle be kɛ be fa su’n, ɔ timan be liɛ’n su. I sɔ’n ti’n, Zoova se e kɛ: ‘Be nuan dilɛ’n yi be ase. Wun tulɛ’n kusu i sin sa’n yɛle awieliɛ m’ɔ wie be’n.’—Nyanndra Mun 16:18; Rɔmfuɛ Mun 12:3.
Ɔ fata kɛ e fa afɔtuɛ’m be su
7. ?Kɛ Moizi sɔli afɔtuɛ nga be mɛnnin i nun klanman’n, ajalɛ kpa benin yɛ ɔ kle e ɔ?
7 Be nga be kleli ajalɛ kpa afɔtuɛ’m be su falɛ nun’n, Biblu’n kan be ndɛ wie. E kwla fa be ajalɛ’m be su. I wie yɛle Moizi mɔ i sia mɛnnin i afɔtuɛ m’ɔ fali su’n. Yɛle kɛ junman m’ɔ tin i su dan’n ti’n, i sia mɛnnin i ngwlɛlɛ. (Ezipt Lɔ Tulɛ 18:13-24) Moizi ti sran m’ɔ le ɲrun dan ɔn. ?Sanngɛ ngue ti yɛ ɔ kwla sɔli afɔtuɛ’n nun ɔn? Ɔ ti wun ase kanfuɛ ti ɔ. Biblu’n waan: ‘Moizi kusu ti sran kun m’ɔ ti wun ase kanfuɛ dan, asiɛ’n su wa sran fi tomɛn i wun ase kanlɛ’n nun.’ (Kalɛ 12:3) ?Ngue ti yɛ be wun ase kanlɛ’n ti cinnjin sɔ’n niɔn? Sofoni 2:3 kle kɛ nzuɛn sɔ’n ti maan sran kun kwla fite nun.
8. (a) ?Sa tɛ benin yɛ Davidi yoli ɔ? (b) ?Kɛ Natan ɔli Davidi i fɔ tulɛ’n, wafa sɛ yɛ Davidi sɔli afɔtuɛ’n nun ɔn? (c) ?Davidi i sa tɛ’n i bo nzuɛn’n yɛle benin?
8 Famiɛn Davidi nin Bat-Seba m’ɔ ti Iri i yi’n be lali. Kɛ mɔ famiɛn’n kunndɛ kɛ ndɛ sɔ’n ka bui bo’n ti’n, ɔ yoli maan be kunnin Iri. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Zoova sunmɛnnin i nuan ijɔfuɛ Natan kɛ ɔ wa tu Davidi i fɔ. Davidi kusu w’a siman ndɛ’n su akplowa lele. Ɔ seli kɛ: ‘N yoli sa tɛ Anannganman wun.’ (2 Samiɛl 12:13) Ɲanmiɛn kplinnin Davidi i ngbata’n su, sanngɛ Davidi isali sa tɛ sɔ’n i bo nzuɛn’n. Zoova kan kleli Davidi kɛ ‘alɛ’n su jasomɛn i awlo’n nun le,’ naan ɔ́ ‘fɛ́ i yi mun fá mán i osufuɛ’n kun.’ Kpɛkun ɔ seli kɛ, ba nga be wuli i sa tɛ sɔ’n nun’n, saan wulɛ cɛ yɛ ‘ɔ́ wú ɔ.’—2 Samiɛl 12:10, 11, 14.
9. ?Sɛ be man e afɔtuɛ annzɛ be tu e fɔ’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e wla fi su ɔ?
9 Famiɛn Davidi si kɛ afɔtuɛ kpa’m be su falɛ’n ti like kpa. Cɛn kun’n, kɛ sran kun wa mɛnnin i afɔtuɛ’n, ɔ lali Ɲanmiɛn i ase. (1 Samiɛl 25:32-35) ?Yɛ e li? ?E ti kɛ Davidi sa? Sɛ e ti sɔ’n e su kanman ndɛ annzɛ e su yoman ninnge nga be kwla yo e nsisɔ’n. Sɛ wie liɛ’n be tu e fɔ’n, nán maan e wla fi su le kɛ sran nga Zoova klo i’n yɛ ɔ tu i fɔ ɔ. Kɛ ɔ ko yo naan sran sɔ’n w’a ɲan anannganman nguan’n ti ɔ.—Nyanndra Mun 3:11, 12; 4:13.
Wafa nga ɔ fata kɛ e kaci e nzuɛn’n
10. ?Sɛ sran’m be kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn sie be’n, nzuɛn kpa benin yɛ Zezi kleli kɛ ɔ fata kɛ be yi i nglo ɔ?
10 Sɛ e kunndɛ kɛ e nin Zoova nin e niaan Klistfuɛ mun e afiɛn’n sɛ’n, ɔ nin i fata kɛ e yi nzuɛn kpa’n i wafa wie’m be nglo. I nun mɔ Zezi fali bakan kun jrɛnnin i sɔnnzɔnfuɛ’m be afiɛn’n, ɔ kannin nzuɛn kpa kun i ndɛ. Ɔ seli kɛ: ‘Sɛ amun a kaciman amun a yoman kɛ bakanngan’m be sa’n, Ɲanmiɛn su sieman amun mlɔnmlɔn. I sɔ’n ti, sran kwlaa ng’ɔ yo wɛtɛɛ kɛ ba kaan nga sa’n, ɔ́ wá yó be kwlaa nga Ɲanmiɛn sie be’n be nun dan.’ (Matie 18:3, 4) Ɔ nin i fata kɛ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be suan be wun ase kanlɛ. Afin, be sili akplowa naan bé sí be nun sran ng’ɔ ti dan’n.—Lik 22:24-27.
11. (a) ?Wan ɲrun yɛ ɔ fata kɛ e kan e wun ase ɔ? ?Yɛ ngue ti ɔ? (b) ?Sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n wafa sɛ yɛ é bú afɔtuɛ nga be man e’n niɔn?
11 Akoto Piɛli klɛli i kɛ: ‘Amun kwlaa an yo amun wun kɛ kanga sa, yɛ an uka amun wun, afin be klɛli i Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun kɛ: “Ɲanmiɛn nin be nga be tu be wun mun be le i, sanngɛ ɔ yo aenvuɛfuɛ’m be ye.”’ (1 Piɛr 5:5) E si kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e yo wun ase kanfuɛ Ɲanmiɛn ɲrun. Sanngɛ Ɲanmiɛn ndɛ’n kle e kusu kɛ ɔ fata kɛ e kan e wun ase e niaan’m be ɲrun wie. Sɛ e yo sɔ naan e niaan kun man e afɔtuɛ’n, e su siman su akplowa. Sanngɛ é fá sí e ngwlɛlɛ liɛ.—Nyanndra Mun 12:15.
12. (a) ?Ngue yɛ be nga be kan be wun ase’n be yo ɔ? (b) ?Ta nga e nzuɛn’n kwla ɲɛn i sran uflɛ su’n, ngue ti yɛ ɔ nin i fata kɛ e fa e ɲin e sie su ɔ?
12 Sran ng’ɔ kɛn i wun ase’n, i wiengu ndɛ lo i. Akoto Pɔlu waan: ‘Nán maan sran fi bu i bɔbɔ wun akunndan, sanngɛ maan ɔ bu i wiengu akunndan. I sɔ’n ti’n, sɛ amún dí like o, sɛ amún nɔ́n nzue annzɛ nzan o, sɛ amún yó like wie o, an yo i kwlaa sɔ’n i nuan su maan Ɲanmiɛn ɲan ɲrun. Nán an saci Glɛki mun nin Zuifu mun nin Ɲanmiɛn i asɔnun’n.’ (1 Korɛntfuɛ Mun 10:24-33) Pɔlu w’a seman kɛ nán e yo like nga e klo i’n. Sanngɛ i waan nán e yo like nga mɔ maan sran kun i akunndan’n kwla sanngan’n.
13. ?Ngue yɛ ɔ kwla kle kɛ Biblu’n nun mmla’n su yɛ e nanti ɔ?
13 ?Ninnge ng’ɔ lo e wiengu mun yɛ e dun mmua bu i akunndan titi ɔ? Ɔ fata kɛ i sɔ yolɛ’n kaci e kwlaa e nzuɛn. Ajalɛ nga e kwla fa naan y’a yo i sɔ liɛ’n be sɔnnin. E kwla fa be wun wlawlalɛ nin be ti yolɛ’n i su ajalɛ e nian. I sɔ ninnge’m be nun’n sran kun bɔbɔ yɛ ɔ fɛ i ajalɛ liɛ’n niɔn. Sanngɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle e kɛ nán maan e fa e wun kle, yɛ e wlawla e wun kɛ ɔ nin i fata’n sa, kpɛkun e yo yɛiin. ?Yɛ sɛ e ti i kɛ e lika nun lɔ e wun wlawlalɛ’n ti’n, annzɛ e ti yolɛ wafa’n ti’n sran’m be sɔman jasin fɛ nga e bo’n i nun’n nin, e kwla kaci e sa i sɔ yolɛ’n nun? ?Nanwlɛ, e klunklo like yolɛ’n ɔ nin sran mɔ e ukɛ i naan ɔ ɲan anannganman nguan’n, benin yɛ ɔ ti cinnjin ɔn?
14. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e suan e wun ase kanlɛ naan sran’m be ndɛ lo e ɔ?
14 I sɔ nun’n, Zezi yɛ ɔ man ajalɛ kpa’n niɔn. Yɛle kɛ ɔ kɛnnin i wun ase, ɔ yili i nglo kɛ sran’m be ndɛ lo i. Ɔ maan, ɔ wunnzinnin i sɔnnzɔnfuɛ’m be ja wun bɔbɔ. (Zan 13:12-15) Kɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kán Zezi i ndɛ’n, ɔ se kɛ: ‘An bu akunndan kunngba nga Klist Zezi buli’n wie. I m’ɔ nin Ɲanmiɛn be ti kun’n, w’a kunndɛman kɛ ɔ́ fɛ́ i wun súnnzun i. W’a bumɛn i sɔ’n like fi, ɔ yoli i wun kanga, ɔ yoli i wun kɛ klɔ sran sa. Kɛ ɔ kacili i wun sran sɔ’n, ɔ yoli i wun aenvuɛ, ɔ yoli aɲinyiɛfuɛ lele ɔ fa wuli, waka’n su yɛ ɔ wuli ɔ.’—Filipfuɛ Mun 2:5-8; Rɔmfuɛ Mun 15:2, 3.
Sɛ Zoova tu e fɔ’n, nán e se kɛ e faman e su siemɛn i bo
15. (a) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e wlɛ i ase naan Ɲanmiɛn klun w’a jɔ e wun ɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ Zoova man e afɔtuɛ kpɛkun ɔ kle e ngwlɛlɛ ɔ?
15 Kɛ mɔ fɔ’n o e kwlaa e nun’n ti’n, sɛ e kunndɛ kɛ é yí Ɲanmiɛn i nzuɛn’n i nglo’n, ɔ nin i fata kɛ e kaci e akunndan nin e ayeliɛ’n. I sɔ’n ti ɔ fata kɛ ‘e fa nzuɛn uflɛ’n.’ (Kolɔsfuɛ Mun 3:5-14) Fɔ mɔ be tu e’n, ɔ nin ngwlɛlɛ mɔ be kle e’n, be uka e maan e wun ayeliɛ ng’ɔ fata kɛ e wlɛ i ase’n. I sɔ’n uka e maan e wun wafa nga e kwla nanti afɔtuɛ nin ngwlɛlɛ nga be kle e’n su. Biblu’n yɛ be fa man e afɔtuɛ ɔ. (2 Timote 3:16, 17) Biblu’n i akua mun nin asɔnun aɲia mun mɔ Zoova i anuannzɛ’n fa ta e’n, be uka e maan e nanti Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. ?Sɛ be man e afɔtuɛ kun mɔ y’a ti i le’n, e sɔ nun kɛ like m’ɔ bɛli i blɛ su sa’n, yɛ e mian e ɲin e nanti su kpa tra laa’n?
16. ?Wafa sɛ yɛ Zoova uka e e tinuntinun ɔn?
16 Sa’m be o e su, sanngɛ klolɛ dan mɔ Zoova klo e’n ti’n, ɔ uka e. I wie yɛle awlo lɔ Biblu’n nun like suanlɛ m’ɔ ukali sran kpanngban kpa’n. Siɛ nin niɛn’m be kusu be man be mma’m be afɔtuɛ yɛ be kle be ngwlɛlɛ naan b’a tɔman sa tɛ nun. (Nyanndra Mun 6:20-23) Asɔnun’n nun’n, aniaan wie’m be usa aniaan nga be sa w’a tɔ jasin fɛ’n junman nun’n be ngwlɛlɛ afɛ, naan be kusu b’a kwla wɔ be ɲrun jasin fɛ’n i bolɛ’n nun. Wie liɛ’n, asɔnun kpɛnngbɛn’m be kusu be usa be wun ngwlɛlɛ afɛ, annzɛ be usa aniaan nga be di i sɔ junman w’a cɛ’n be ngwlɛlɛ afɛ wie. Be nga Ɲanmiɛn wawɛ’n sie be’n, be fa Biblu’n be fa uka be niaan mun wɛtɛɛ su. Sɛ é mán sran afɔtuɛ’n nán maan e wla fi su kɛ ɔ fata kɛ ‘e nian e bɔbɔ e wun naan y’a yoman sa kunngba sɔ’n wie.’ (Galasifuɛ Mun 6:1, 2) Nanwlɛ, kɛ ɔ ko yo naan e bo w’a yo kun naan y’a su Ɲanmiɛn Kpli’n, sran kun kwlá seman kɛ nán be mɛn i afɔtuɛ annzɛ be kle i ngwlɛlɛ.
I nun flanlɛ
• ?Wafa sɛ yɛ klolɛ su Zoova uka e naan y’a wun ayeliɛ ng’ɔ fata kɛ e kaci i’n niɔn?
• ?Ngue ti yɛ afɔtuɛ nga be fa man sran sunman’n, i su falɛ’n ti kekle be sa nun ɔn? ?Yɛ wafa sɛ yɛ i sɔ liɛ’n ti tɛ ɔ?
• ?Nzuɛn kpa benin yɛ bé úka e naan y’a sɔ afɔtuɛ nga be fa man e’n nun ɔn? ?Yɛ wafa sɛ yɛ i sɔ yolɛ nun’n, Zezi kleli ajalɛ kpa ɔ?
[Foto i su ndɛ, bue 142]
Kokowe fiteli Oziasi wun, afin w’a faman afɔtuɛ’n su.
Moizi nantili Zetro i afɔtuɛ’n su, ɔ maan ɔ ɲannin su mmlusuɛ.