Aja nga e le i Ɲanmiɛn i sulɛ nun’n yɛ!

“Zoova i sufuɛ’m be aja’n yɛ ɔ o lɛ.”​—EZA. 54:17, Byington.

?AMÚN TƐ́ SU SƐ?

?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn sasali i nuan su Ndɛ nga be klɛli’n niɔn?

?Wafa sɛ yɛ Zoova sɛsɛli i dunman’n naan i sran’m b’a kwla si dunman sɔ’n niɔn?

?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn yoli naan kannzɛ sran’m be sunnzunnin kɛ bé fá ndɛ nanwlɛ’n bé fía’n, w’a yoman ye ɔ?

 1. ?Like benin yɛ klɔ sran’m be kpa yolɛ ti’n, Zoova sɛsɛli i ɔ?

ZOOVA “ti-man sran b’ɔ wu-ɔ, ɔ o lɛ tititi.” Ɔ sasali i ndɛ m’ɔ man nguan’n fa mannin klɔ sran mun. E kwla lafi su kɛ i nuan su ndɛ’n su kaciman le, afin Biblu’n se kɛ “e Min’n i ndɛ’n wo lɛ tititi.” (1 Piɛ. 1:23-25) Nanwlɛ, sasalɛ mɔ Zoova sasali i ndɛ cinnjin mɔ yɛle Biblu’n i kpa’n ti’n, é lɛ́ i ase!

 2. ?Ɲanmiɛn i su like benin yɛ Ɲanmiɛn bɔbɔ kunndɛ kɛ e si i ɔ?

² Zoova klo kɛ e kwlaa e si i dunman’n. Aniɛn nga i klikli nun’n be klɛli Biblu’n nun’n, lika klikli nga be boli Zoovaa i dunman’n yɛle “nglo nin asiɛ’n be yilɛ’n i wun” ndɛ’n nun. (Bob. 2:4) Yɛbuɛ paplaapla nga be klɛli mmla blu’n be su’n, Ɲanmiɛn yili atrɛ klɛli i dunman’n i kaka kpa be su. I kun yɛle kɛ mmla klikli’n bo i bo kɛ: “N ti Anannganman [Zoova] ɔ Nyanmiɛn.” (Tul. 20:1-17) Mmusu’m be si Satan kunndɛli kɛ ɔ́ núnnún Biblu’n i mlɔnmlɔn naan y’a kwlá siman Ɲanmiɛn, ɔ nin i dunman’n. Sanngɛ e Min Anannganman w’a mɛnmɛn i sɔ’n i wun atin.​—Jue. 73:28.

 3. ?Like uflɛ benin yɛ Ɲanmiɛn klo kɛ e si i Biblu’n nun ɔn?

³ Ɲanmiɛn i su ato ndɛ kaka o sran’m be ti nun. Sanngɛ ɔ klo kɛ e kwlaa e si nanwlɛ’n. Biblu’n tu nanwlɛ’n i ɲin weinwein kle e. Ɔ maan aklunjuɛ cɛ yɛ ɔ fata kɛ i sɔ liɛ’n man e ɔ. (An kanngan Jue Mun 43:3, 4 nun.) Ɲanmiɛn i sulɛ nun’n, kɛ sran’m be sunman lika bé nánti aosin nun’n, nn e liɛ’n é nánti wia klengle kpa nun, aklunjuɛ nun titi.​—1 Zan 1:6, 7.

E LE AJA LIKE KUN M’Ɔ TI NANNDOLIƐ Ɔ

4, 5. ?Kɛ ɔ fin afuɛ nga be flɛ i 1931 nun’n, cenjele like ngunmin kun benin yɛ e le i ɔ?

⁴ Sran nga be tran lika kunngba’n nun’n, wie liɛ be nzuɛn’n nin be ninnge yolɛ wafa’n ti kun. I su yɛ be mma nin be anunman’m be nian ɔn. Ɔ kaci be aja like. E Klistfuɛ mun’n, e le e aja like liɛ m’ɔ ti nanndoliɛ ɔ. Aja like sɔ’n, i wie yɛle Ɲanmiɛn Ndɛ’n i silɛ kpa’n, ɔ nin Ɲanmiɛn bɔbɔ nin ninnge nga i waan ɔ́ yó be’n be su ndɛ nanwlɛ’n i wlɛ wunlɛ kpa’n. Sanngɛ like ngunmin kun ekun o lɛ wie.

⁵ Afuɛ nga be flɛ i 1931 nun’n, e yoli aɲia dan kun Amlɛnkɛn’m be lika nga be flɛ i Ohio i su klɔ nga be flɛ i Columbus i su lɔ. Aɲia sɔ’n i bo lɔ yɛ e fali like ngunmin kun sɔ’n e kacili e aja like ɔ. Aɲia’n i siesielɛ fluwa nga be fa cɛcɛli sran mun’n i su’n, be klɛli fluwa mma “JW.” Aniaan bla kun waan aniaan’m be kunndɛli kɛ bé tú i bo bé nían. Laa’n, be flɛ e kɛ Biblu’n nun like suanfuɛ mun. Sanngɛ afuɛ nga be flɛ i 1931 Zuie i le 26 su’n, e nuan sɛli su kɛ siɛn’n be flɛ e Zoova i Lalofuɛ mun. Kɛ mɔ e dunman sɔ’n fin Ɲanmiɛn ndɛ’n nun ti’n, ɔ yoli e fɛ dan. (An kanngan Ezai 43:12 nun.b) Aniaan bian kun kannin i sɔ liɛ’n i ndɛ seli kɛ: “Wafa nga e bo srolɛ’n nin e sa klun ndɛ bolɛ’n ti’n aɲia lika’n kejeli’n, n wla su fiman su le.” Mɛn’n nun’n, sran’m be nun wie fi b’a kunndɛman kɛ be flɛ be Zoova i Lalofuɛ. Sanngɛ Ɲanmiɛn yrali e su, ɔ maan i afuɛ ablaɔcuɛ tra su yɛ, dunman sɔ’n m’ɔ ti i liɛ ngunmin mlɔnmlɔn’n, ɔ wo e su. Zoova i Lalofuɛ mɔ e ti’n, ɔ ti cenjele like dan!

 6. ?Like benin ekun yɛ ɔ ti e aja like ɔ?

⁶ Like kun ekun ng’ɔ ti e aja like’n, yɛle Ɲanmiɛn i sufuɛ laa’m be su ndɛ nanwlɛ’n, ɔ nin be su ndɛ cinnjin nga Biblu’n kle e’n. Sran sɔ’m be nun wie yɛle Abraamu, nin Izaaki yɛ Zakɔbu. E kwla se kɛ be nin be awlobo’m be kokoli wafa ng’ɔ fata kɛ sran kun nanti naan Zoova i klun w’a jɔ i wun’n, i su yalɛ kpɛ sunman. Ɔ maan e wun sa nga ti yɛ Zozɛfu w’a kplinman su kɛ ɔ́ kúnndɛ Potifali i yi’n, i wlɛ. (Bob. 39:7-9) Ɲanmiɛn i su ndɛ nga Klistfuɛ klikli’m be sili i’n, be kan kleli be wiengu Klistfuɛ mun. I sɔ yɛ Pɔlu yoli i ɔ. E Min’n i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i su like nga Zezi kleli i’n, ɔ fa kleli asɔnun mun. (1 Kor. 11:2, 23) Andɛ’n, ninnge tɛkɛtɛkɛ kwlaa ng’ɔ fata kɛ e si be naan y’a kwla su Ɲanmiɛn “akunndan’n nun nanwlɛ” nun’n, be o i Ndɛ nga be klɛli’n nun. (An kanngan Zan 4:23, 24 nun.) Biblu’n kwla tike sran’m be kwlaa be ɲin. Sanngɛ e mɔ e ti Zoova i sufuɛ mun e liɛ’n, ɔ fata kɛ e klo i kpa ekun.

 7. ?Fanngan wlalɛ ndɛ benin yɛ ɔ ti e aja like wie ɔ?

⁷ E fluwa’m be nun’n, be kannin ndɛ wie mun mɔ be kle kɛ e blɛ liɛ nga su’n, Zoova ‘ti e ukafuɛ’ ɔ. Ndɛ sɔ’m be ti e aja ninnge wie. (Jue. 118:7) Be ti’n, blɛ kwlaa nun kannzɛ be kle e yalɛ bɔbɔ’n, e lafi su kɛ e le sasafuɛ. Be nun kun m’ɔ wla e fanngan dan’n yɛle kasiɛ nga Ɲanmiɛn boli e yɛ’n. Ɔ seli kɛ: “‘Alɛ ninnge kwlaa nga be yi i kɛ bé fá kún amun’n, ɔ́ yó ngbɛn. Sɛ sran wie fa amun kɔ jɔlɛ difuɛ wie ja su’n, amun ndɛ’n tɔ́ i su, bé bú i fɔ. Sa nga ń yó mán be nga be ti min sufuɛ mun’n [yɛle kɛ be “aja’n,” By] yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Like ng’ɔ ti be liɛ b’ɔ ti i nuan su’n, bɔ ń yó mán be’n, yɛ ɔ o lɛ ɔ.’ Anannganman i ndɛ b’ɔ kan’n, yɛ ɔ o lɛ-ɔ.” (Eza. 54:17) Kannzɛ maan Satan yo sɛ, ɔ su kwlá yoman e tɛ mɔ i osu ká lɛ sa trilili ɔ.

 8. ?Ngue yɛ é wá wún i like suanlɛ nga, ɔ nin ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n be nun ɔn?

⁸ Satan kunndɛli kɛ ɔ́ yó naan Biblu’n nin o, Zoova i dunman’n nin o, ndɛ nanwlɛ’n nin o, be kwlaa be nunnun sekeseke. Sanngɛ ɔ nin Zoova be kwlá jranjranman ti’n, i sa kpili ase. Like suanlɛ nga, ɔ nin ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n be nun’n, é wá wun wafa nga Zoova sɛsɛli i Ndɛ’n, ɔ nin wafa nga ɔ yoli naan i dunman’n w’a mlinman’n. Kpɛkun, like nga e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n yoli naan y’a kwla si i ndɛ nanwlɛ’n andɛ’n, é wún i wie.

ZOOVA SASALI I NDƐ’N

9-11. ?Wafa sɛ yɛ Zoova sasali Biblu’n niɔn?

⁹ Sran’m be wlali be wun ase kpa naan bé núnnún Biblu’n. Sanngɛ i kwlaa sɔ nun’n, Zoova sɛsɛli i. Afuɛ nga be flɛ i 1229 nun’n, Katoliki’m be kpɛnngbɛn’m be yoli aɲia kun Aflansi lɔ klɔ ng’ɔ suan Tulusu’n i su lɔ. Katoliki’m be fluwa kun kan aɲia sɔ’n i ndɛ. I waan utre m’ɔ o kpɛnngbɛn sɔ mun nin asɔnunfuɛ nga be flɛ be Albigois nin Vaudois be afiɛn ti’n, be seli asɔnunfuɛ mun kɛ nán be kanngan Biblu’n nun be klɔ aniɛn’m be nun. Afuɛ nga be flɛ i 1234 nun’n, Famiɛn nga be flɛ i Zaki I i blɛ su’n, be yoli aɲia kun ekun Ɛspaɲi lɔ klɔ ng’ɔ suan Torragone i su lɔ. Aɲia sɔ’n bo’n, be seli sɔ wie. Afuɛ nga be flɛ i 1559 nun yɛ Katoliki’m be ɲrun dunfuɛ nga be flɛ i Papu’n, ɔ nin i sa sufuɛ’m be wa buali ndɛ sɔ’n nun ɔn. Be su kpɛn nga be flɛ i Pɔlu nnan su’n klɛli fluwa kun kɛ sɛ Katoliki’m be ɲrun dunfuɛ’m b’a manman atin’n, ɔ fataman kɛ be yi Biblu’n sran’m be klɔ aniɛn wie fi nun. Yɛ ɔ fataman kɛ be wun i sɔ Biblu’n, sran’m be sa nun.

¹⁰ Kannzɛ bɔbɔ sran’m be kunndɛli kpa kɛ bé núnnún Biblu’n, sanngɛ Zoova yoli naan b’a kwlá yoman sɔ. Afuɛ nga be flɛ i 1382 i nvɛnwun lɛ’n, John Wycliffe nin i wiengu’m be yili Angle’n nun Biblu klikli’n. William Tyndale kusu kacili Biblu’n Angle’n nun wie. I sɔ’n ti’n, be kunnin i afuɛ nga be flɛ i 1536 nun. Kɛ be cicili i waka mlomlo kun wun’n, be waan ɔ kpannin kɛ: “Miɛn, tike Angle famiɛn’n i ɲin.” I sin’n, be boli i kɔmin kpɛkun be wɔli i saka’n nun.

¹¹ B’a kwlá nunnunman Biblu’n le. Afuɛ nga be flɛ i 1535 nun’n, bian kun mɔ suan Miles Coverdale, ɔ kacili Biblu’n Angle nun wie. Ɔ niannin Tyndale i Biblu’n su kacili i liɛ’n i bue. Kpɛkun ɔ niannin Biblu’n nga be kacili i Latin nun’n, ɔ nin Martin Luther i liɛ m’ɔ kacili i Alemaɲinfuɛ’m be aniɛn nun’n, be su kacili i bue wie mun. E blɛ liɛ nga su’n, sran kpanngban be klo Biblu’n Les Saintes Écritures — Traduction du monde nouveau i kpa. Afin i nun ndɛ’n ti weiin. Kɛ bé káci i aniɛn’m be nun’n, b’a kpɛman ndɛ fi wun. Kpɛkun i jasin fɛ’n fa bolɛ yo fɛ. Kɛ e si kɛ i mmusu o, i klɔ sran o, be nun wie fi su kwlá nunnunman Biblu’n le’n, ɔ yo e fɛ kpa.

ZOOVA YOLI NAAN Y’A KWLA SI I DUNMAN’N

12. ?Biblu’n Traduction du monde nouveau nun’n, ngue yɛ be yoli naan Ɲanmiɛn i dunman’n w’a mlinman ɔn?

¹² Ɲanmiɛn Zoova niannin nun yoli naan b’a nunnunmɛn i dunman’n Biblu’n be kwlaa be nun. I sɔ’n nun’n Biblu’n Traduction du monde nouveau i kacifuɛ’m be dili junman dan kpa. I su fitilɛ ndɛ’n nun’n, be klɛli i kɛ: “Like cinnjin nga e fa sie Biblu’n nga i nzɔliɛ’n, yɛle Ɲanmiɛn i dunman mɔ be fa sieli i osu laa’n nun’n. Be klɛli Ɲanmiɛn i dunman ‘Zoova’ mɔ sran kpanngban be nuan sɛli su’n, kpɛ 6.973 Biblu’n i bue nga laa be klɛli i Ebre aniɛn nun’n i nun. Yɛ Biblu’n i bue nga laa be klɛli i Glɛki aniɛn nun’n i nun’n, be klɛli i kpɛ 237.” Dɔ nga su’n, be kwla ɲan Biblu’n Traduction du monde nouveau i wunmuan’n annzɛ i bue aniɛnaniɛn 116 tra su nun. Yɛ nga b’a yi’n, ɔ tra 178.545.862.

13. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ klɔ sran klikli’m be blɛ su lele m’ɔ́ fá jú andɛ’n, sran’m be si Ɲanmiɛn i dunman’n niɔn?

¹³ Kɛ ɔ fɛ i klɔ sran klikli’m be su lele m’ɔ́ fá jú andɛ’n, sran’m be si Ɲanmiɛn i dunman Zoova’n. Adam nin Ɛvu be sili i, yɛ be boli dunman sɔ’n. Nowe blɛ su’n, kɛ nzue dan’n tɔ kpɛli mɔ Kam i ɲin w’a yimɛn i si’n, Nowe seli kɛ: ‘Ń lá Anannganman [Zoova] b’ɔ ti Sɛm i Nyanmiɛn’n i ase. Maan [Kam i mma] Kanaanfuɛ’m be yo Sɛmfuɛ’m be akua.’ (Bob. 4:1, NW; Bo 9:26) Ɲanmiɛn bɔbɔ seli kɛ: “N ti Anannganman [Zoova], min dunman’n yɛ o lɛ-ɔ. N fa-man min nyrun bɔ n lɛ i’n m man-man sran, n fa man-man amuɛn mun.” Ɲanmiɛn seli ekun kɛ: “Min yɛ n ti Anannganman [Zoova] nin-ɔn, uflɛ fi nun-man min sin kun, sɛ be san min wun’n, be wun-man Nyanmiɛn uflɛ kun.” (Eza. 42:8; 45:5) Zoova niannin nun yoli naan asiɛ’n i bue kwlaa su’n, sran’m b’a kwla si i dunman’n. E aɲrunɲan like yɛle Zoova i dunman mɔ e bo’n, ɔ nin i lalofuɛ mɔ e ti’n! Ndɛ nga Biblu’n kɛn i Jue Mun 20:6 nun’n, ɔ yi i sɔ’n i nglo. Ɔ se kɛ: “É mán flanga’n su e Nyanmiɛn’n i dunman nun.”

14. ?Sɛ e fa Biblu’n e sie i bue kun’n, nin ekun yɛ Ɲanmiɛn i dunman’n o ɔ?

¹⁴ Nán Biblu’n nun ngunmin yɛ Ɲanmiɛn i dunman’n o ɔ. Ɲanmiɛn i dunman’n klɛ yɛbuɛ kun mɔ be wunnin i klɔ nga be flɛ i Dhiban (mɔ be flɛ i Dibon ekun’n) i su lɔ’n, i su wie. Klɔ sɔ’n o jenvie ng’ɔ ti njin nzue klakla’n i wia afiliɛ lɔ lika’n nun. Yɛ ɔ nin jenvie sɔ’n be afiɛn ti nun kilo 21. Yɛbuɛ sɔ’n su’n, be kannin Izraɛli Famiɛn Ɔmri i ndɛ. Kpɛkun ndɛ nga Moabu Famiɛn Mesa kɛnnin i alɛ ng’ɔ nin Izraɛlifuɛ’m be kunnin’n su’n, ɔ o su wie. (1 Fam. 16:28; 2 Fam. 1:1; 3:4, 5) Sanngɛ like nga ti yɛ yɛbuɛ sɔ’n i ndɛ lo e’n, yɛle kɛ Ɲanmiɛn i dunman mɔ be fali Ebre nun fluwa mma nnan be klɛli’n ɔ o su. Dunman sɔ’n klɛ talie bue wie mɔ be flɛ be Lakis lɛtri mun’n, be su kpɛ sunman. Be wunnin talie bue sɔ mun Izraɛli lɔ.

15. ?Ngue yɛ be flɛ i Septante niɔn? ?Yɛ ngue ti yɛ be yili ɔ?

¹⁵ Biblu’n i kacifuɛ klikli’m be kusu be yoli naan Ɲanmiɛn i dunman’n w’a mlinman. Kɛ be trali Izraɛlifuɛ’m be lomɛn ɔli Babilɔni afuɛ 607 nun ka naan b’a wu Zezi’n, mɔ be yacili be nun afuɛ 537 nun ka naan b’a wu Zezi’n, Zuifu sunman b’a saman be sin Zida nin Izraɛli lɔ. Kɛ afuɛ 300 ka naan b’a wu Zezi’n jú’n, nn Zuifu kpanngban be tran Ezipti klɔ nga be flɛ i Alɛksandri’n i su lɔ. Lɔ kusu’n Glɛki yɛ sran’m be kan ɔn. Ɔ maan ɔ fata kɛ be kaci Ɲanmiɛn Ndɛ’n nga be klɛli i Ebre nun’n i Glɛki nun naan Zuifu sɔ’m b’a kwla kanngan nun. Afuɛ ya nɲɔn ka naan b’a wu Zezi’n, be wieli i kaci, yɛ be flɛli i kɛ Septante. Be yili i kpanngban. Yɛ Zoova i dunman mɔ be klɛli i Ebre nun’n, ɔ o be nun wie’m be nun.

16. Wafa nga be boli Ɲanmiɛn i dunman’n fluwa kun nun’n, an bo su kan.

¹⁶ Amlɛnkɛn’m be lɔ lika nga Angle’m be sie be’n, fluwa klikli nga be yili i lɔ’n, yɛle Biblu’n nun Jue Mun i fluwa’n. (Bay Psalm Book) Ɲanmiɛn i dunman’n o nun. Be klɛli i kɛ “Iehovah.” Be niannin Ɲanmiɛn Ndɛ’n nga be klɛli i Ebre nun’n i su yɛ be kacili i Angle nga i blɛ sɔ’n nun be kan’n, i nun ɔn. Afuɛ 1640 nun yɛ be yili i klikli’n niɔn. Fluwa sɔ’n i lika nga Ɲanmiɛn i dunman’n klɛ lɛ’n, i kun yɛle Jue Mun 1:1, 2. Be klɛli i lɔ kɛ “sran nga Ɲanmiɛn yrɛ i su’n” ɔ faman klunwifuɛ’m be afɔtuɛ’n su, sanngɛ “Iehovah i mmla’n” su yɛ i konvi’n wo ɔ. Sɛ amun kunndɛ kɛ amún sí Ɲanmiɛn i dunman’n i su ndɛ wie mun ekun’n, amun nian fluwa Le nom divin qui demeure à jamais nun.

ZOOVA YOLI NAAN Y’A KWLA SI NDƐ NANWLƐ’N

17, 18. (a) ?Kɛ be se kɛ ndɛ kun ti “nanwlɛ’n” i bo’n yɛle benin? (b) ?“Jasin fɛ’n b’ɔ ti nanwlɛ’n” i wie yɛle benin?

¹⁷ Aklunjuɛ su’n, e su Nyanmiɛn Zoova m’ɔ ‘ti nanwlɛfuɛ’n.’ (Mml. 7:9) ?Kɛ be se kɛ ndɛ kun ti nanwlɛ’n i bo’n yɛle benin? Yɛle kɛ ndɛ sɔ’n ɔ ti su sɛsɛsɛ ɔ kaciman. Aniɛn nga i klikli nun be klɛli Biblu’n be nun’n, blɛ sunman kɛ be se kɛ ndɛ kun ti “nanwlɛ’n,” yɛle kɛ be kwla fa be wla gua su afin ɔ yoli sɔ sakpa.

¹⁸ Zoova niannin nun naan andɛ’n y’a kwla si ndɛ nanwlɛ’n. Yɛ ɔ te uka e naan y’a si i kpa ekun. (2 Zan 1, 2) I sɔ ndɛ yɛ Nyanndra Mun 4:18 kan ɔn. Ɔ se kɛ: “Kɛ wia’n tu i bo b’ɔ́ kɔ́’n, wuun i kpajalɛ’n úka su lele wia fa jran, sran kpa’n kusu kɛ i nzuɛn’n ti weiin sɔ-ɔ.” Ɲanmiɛn i ndɛ nga Zezi kɛnnin i Ɲanmiɛn srɛlɛ kun nun’n ɔ ti e liɛ su. Ɔ seli kɛ: “Ɔ ndɛ’n ti nanwlɛ.” (Zan 17:17) Biblu’n nun’n, “jasin fɛ’n b’ɔ ti nanwlɛ’n” ɔ o nun. Jasin sɔ’n yɛle like kwlaa ng’ɔ ti nanwlɛ mɔ Klistfuɛ’m be lafi su’n. (Gal. 2:14) I wie yɛle Zoova i dunman’n nin atin m’ɔ le i sie like kwlaa’n, ɔ nin e ti kpɔlɛ tɛ nga Zezi fɛli i wun yili’n nin sran cɛnlɛ’n ndɛ’n, ɔ nin Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ’n. Satan kunndɛli kɛ ɔ́ núnnún ndɛ nanwlɛ’n. Wafa nga Zoova yoli naan i sɔ’n w’a yoman ye’n, amun e nian.

ZOOVA W’A KPLINMAN SU KƐ SATAN FA NDƐ NANWLƐ’N FIA

19, 20. ?Wan yɛle Nimrɔdu? ?I nun ng’ɔ ti famiɛn’n ngue yɛ sran’m be sunnzunnin kɛ bé yó ɔ?

¹⁹ Kɛ Nowe i blɛ su nzue dan’n tɔ kpɛli’n, koniɛn difuɛ dan kpa kun m’ɔ suan Nimrɔdu’n, ɔ wa tanndannin Zoova ɲrun. (Bob. 10:9) Ɲanmiɛn Zoova i ɲrun mɔ Nimrɔdu tanndannin’n, ɔ ti Satan i klun sa yolɛ weiin. Nimrɔdu i aeliɛ fa Zezi i ɲrun tanndanfuɛ’m be liɛ’n. Zezi kannin be ndɛ seli kɛ: “Amun si’n yɛlɛ mmusu’m be si Satan’n, yɛ an klo kɛ amún yó amun si sɔ’n i klun sa. Kɛ ɔ fin i bo bolɛ nun’n, [...] ɔ di-man nanwlɛ mlɔnmlɔn.”​—Zan 8:44.

²⁰ Nimrɔdu sieli Babɛli klɔ’n nin klɔklɔ nga be o Tigri nin Efrati nzue ba’n be afiɛn nun’n. (Bob. 10:10) Atrɛkpa’n afuɛ kɔe 2269 ka naan b’a wu Zezi’n, i yɛ ɔ boli Babɛli klɔ’n nin i su sua nglonglo kpa’n, be kplanlɛ bo ɔ. Zoova w’a kunndɛman kɛ klɔ sran’m be ngba be fɔ be nuan lika kunngba. Sanngɛ be liɛ’n be seli kɛ: “An maan e kplan klɔ kun nin sua mlomlo kun. Maan i sɔ sua liɛ’n i ti’n to nyanmiɛn’n lɔ. E yo sɔ naan e dunman’n fu naan kusu y’a bo y’a sanndi-man asiɛ wunmuan’n su.” Sanngɛ b’a kwlá guaman sua mlomlo sɔ’n i kplanlɛ’n bo, afin Ɲanmiɛn “sanngannin asiɛ’n sufuɛ’m be kwlaa be aniɛn” mun yɛ be bo sanndili asiɛ wunmuan’n su. (Bob. 11:1-4, 8, 9) Satan kunndɛli kɛ ɔ́ yó naan sran’m be kwlaa be su i naan Ɲanmiɛn i sulɛ kpafuɛ’n nunnun mlɔnmlɔn. Sanngɛ Zoova w’a kplinman su. Ɔ maan aliɛ ba kwlaa nun’n, be nga be ba Zoova i sulɛ’n be te uka su.

21, 22. (a) ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n w’a kwlá nunnunman le ɔ? (b) ?Ngue yɛ é wá wún i like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun ɔn?

²¹ Satan kunndɛli kɛ ɔ́ núnnún Ɲanmiɛn i sulɛ kpafuɛ’n, sanngɛ w’a kwlá yoman ye le. Afin Zoova m’ɔ ti e Like Klefuɛ Dan’n, ɔ niannin nun kpa naan Biblu’n w’a tran sran’m be sa nun titi. Asa ekun’n, w’a kplinman su kɛ i dunman’n ka bui bo, kpɛkun ɔ yoli maan sran’m be sili ndɛ nanwlɛ’n. (Eza. 30:20, 21) Kɛ e su Ɲanmiɛn kɛ ng’ɔ klo kɛ e fa su i’n sa’n, e di aklunjuɛ kpa. Sanngɛ, ɔ fata kɛ e nian e wun su naan ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n i ngunmin su yɛ e lafi ɔ. Kpɛkun maan e wla’n kwlaa tran Zoova su yɛ maan e fa atin nga i wawɛ’n kle e’n su.

²² Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ nun’n, é wá wún wafa nga asɔnun wie’m be boli Ɲanmiɛn i su ato ndɛ wie’m be klelɛ bo’n. Kpɛkun é wún kɛ i sɔ ato ndɛ’m be nunman Biblu’n nun. Yɛ é wún kɛ Zoova m’ɔ ti nanwlɛ’n i sasafuɛ m’ɔ leman wunsu’n, ɔ yrali e su maan e sili i su ndɛ nanwlɛ’n. I kwlaa sɔ’n ti aja dan mɔ Ɲanmiɛn i sulɛ nun’n e le i ɔ.

[Ja ngua lɛ ndɛ mun]

[Foto, bue 7]

[Foto, bue 8]

Aklunjuɛ su yɛ aɲia nga e yoli i afuɛ nga be flɛ i 1931 nun’n, e kplinnin su kɛ be flɛ e Zoova i Lalofuɛ mun ɔn.

[Foto, bue 9]

Sran kɛ Tyndale sa’n be kplinnin su kɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n ti’n, be kun be.

[Foto cifuɛ, bue 9]

From Foxe’s Book of Martyrs