?Blɛ benin nun yɛ ɔ fata kɛ e ijɔ-ɔ?

 1. ?Ngue yɛ ndɛ ng’ɔ o Akunndanfuɛ’n 3:1, 7 nun’n kle e-ɔ?

E NUN wie’m be kwla ijɔ kpa. Yɛ wie’m be kusu be ijɔman dan. Sanngɛ kɛ nga é wá wún i like suanlɛ nga nun’n sa’n, ɔ le blɛ kun mɔ be fa ijɔ-ɔ yɛ ɔ le blɛ kun mɔ be fa muan be nuan-ɔn. (An kanngan Akunndanfuɛ’n 3:1, 7 nun.) Kannzɛ ɔ ti sɔ bɔbɔ’n, sanngɛ ɔ ju wie’n e kunndɛ kɛ aniaan wie’m be ijɔ tra laa’n yɛ e kunndɛ kɛ wie’m be kusu be muan be nuan kan.

 2. ?Wan yɛ ɔ fata kɛ ɔ man blɛ m’ɔ fata kɛ e ijɔ’n, ɔ nin wafa ng’ɔ fata kɛ e kan ndɛ’n, i su mmla-ɔ?

² Ijɔlɛ’n ti like kun mɔ Zoova fa cɛli e-ɔ. (Tul. 4:10, 11; Ngl. 4:11) I nuan ndɛ nun’n, ɔ kleli like ng’ɔ fata kɛ e fa like sɔ’n e yo’n. Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán sran wie mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n, be ndɛ. Sran sɔ’m be su ndɛ’n wá úka e naan y’a si blɛ ng’ɔ fata kɛ e ijɔ’n, ɔ nin blɛ ng’ɔ fata kɛ e muan e nuan’n. Kpɛkun é wá wún wafa nga Zoova bu ndɛ nga e kan kle e wiengu mun’n. Maan e dun mmua kan blɛ ng’ɔ fata kɛ e ijɔ’n i ndɛ.

 3. ?Kɛ nga Rɔmunfuɛ Mun 10:14 fa kan’n sa’n, blɛ benin nun yɛ ɔ fata kɛ e ijɔ-ɔ?

³ Sɛ e ɲan Zoova nin i Famiɛn dilɛ’n be ndɛ kanlɛ i wun atin’n, ɔ fataman kɛ e sisi e bo naan y’a kan. (Mat. 24:14; An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 10:14 nun.) I sɔ yolɛ nun’n, maan e nian Zezi i ajalɛ’n su. Like cinnjin kpafuɛ nga ti yɛ Zezi bali asiɛ’n su wa’n yɛle i Si i ndɛ kanlɛ. (Zan 18:37) Sanngɛ wafa nga e kan ndɛ’n kusu ɔ ti cinnjin wie. I sɔ’n ti’n, kɛ é kán Zoova i ndɛ é klé sran mun’n, ɔ fata kɛ e ‘yo i wɛtɛɛ su, nin amanniɛn su.’ Kpɛkun e bu wafa nga sran’m be wun yo be’n nin like nga be lafi su’n, be akunndan. (1 Piɛ. 3:15) Ɔ maan nán ndɛ ngbɛn yɛ ɔ fata kɛ e kan kle sran mun-ɔn. Ɔ fata kɛ e kle be like wie. Sɛ e yo sɔ’n atrɛkpa’n i sɔ’n kán be awlɛn’n.

 4. ?Kɛ nga Nyanndra Mun 9:9 fa kan’n sa’n, wafa sɛ yɛ ndɛ nga e kan’n kwla uka e wiengu mun-ɔn?

⁴ Sɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be sie i nzɔliɛ kɛ ɔ fata kɛ be man aniaan wie i afɔtuɛ’n, ɔ fataman kɛ be sisi be bo i sɔ yolɛ’n nun. Sanngɛ blɛ ng’ɔ ti i su’n i nun yɛ ɔ fata kɛ be kan ndɛ’n niɔn. Yɛ ɔ fataman kɛ be man aniaan’n i afɔtuɛ sran’m be ɲrun. I liɛ’n be su yoman naan aniaan’n w’a wun ɲannzuɛn ngbɛn. Asa’n kɛ bé kán ndɛ’n, maan be kɛn i aɲinyiɛ su. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, ɔ fata kɛ be fa sran’m be ɲin sie i Biblu’n nun ndɛ m’ɔ kwla uka be naan b’a yo ninnge mun ngwlɛlɛ su’n, be su. (An kanngan Nyanndra Mun 9:9 nun.) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e yo yakpafuɛ naan y’a kwla kan ndɛ ng’ɔ nin i fata’n y’a kle sran kun-ɔn? Maan e kan sran nɲɔn be ndɛ. Sran sɔ’m be nun kun w’a tumɛn i mma’m be fɔ kɛ ɔ nin i fata’n sa. Yɛ kun liɛ’n, ɔ kannin ndɛ kleli famiɛn kun yakpa su.

 5. ?Blɛ m’ɔ fata kɛ Eli ijɔ’n ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

⁵ Eli m’ɔ ti Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dan’n ɔ le ba yasua nɲɔn yɛ ɔ klo be kpa. Sanngɛ ba sɔ’m be ɲin yiman Zoova mlɔnmlɔn. Be ti Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ yɛ be di junman Ɲanmiɛn i tannin sua’n nun lɔ. Sanngɛ like ng’ɔ nin i fataman’n yɛ be yo-ɔ. Yɛle kɛ be yo ninnge nga be fa man Zoova’n i finfin, yɛ be nin bla nga be di junman tannin sua’n i anuan nun’n be la. (1 Sam. 2:12-17, 22) Moizi Mmla’n nun’n ɔ fata kɛ be kun Eli i wa yasua sɔ mun. Sanngɛ be si w’a tɛman be su. Ɔ yacili be nun be dili junman Ɲanmiɛn i tannin sua’n nun titi. (Mml. 21:18-21) ?Wafa sɛ yɛ Zoova buli Eli i ayeliɛ sɔ’n niɔn? Zoova seli Eli kɛ: “?Ɔ yo sɛ ti yɛ a bu ɔ mma’m be sran tra min nin-ɔn?” I sin’n Zoova waan ɔ́ kún klunwifuɛ sɔ mun.​—1 Sam. 2:29, 34.

 6. ?Ngue yɛ Eli i su ndɛ’n kle e-ɔ?

⁶ Eli i su ndɛ’n kle e like cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ sɛ e janvuɛ wie annzɛ e osufuɛ wie fɔn Zoova i mmla’n, ɔ fata kɛ e kan kle i kɛ w’a fɔn. Yɛ e se i kɛ ɔ ko wun asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun naan be ukɛ i. (Zak. 5:14) Ɔ fataman kɛ e yo kɛ Eli sa. Yɛle kɛ nán e bu e janvuɛ’n annzɛ e osufuɛ sɔ’n i sran tra Zoova. Ɔ fata kɛ e yo yakpafuɛ naan y’a ko wun sran kun m’ɔ yoli like wie m’ɔ fata kɛ be tu i fɔ’n i wun. Sanngɛ sɛ e mian e ɲin e yo sɔ’n, ɔ su kaman ngbɛn. Siɛn’n maan e kan Abigaɛli i ndɛ. Like ng’ɔ yoli’n nin Eli liɛ’n ɔ timan kun mlɔnmlɔn.

 7. ?Ngue ti yɛ Abigaɛli ko wunnin Davidi i wun-ɔn?

⁷ Abigaɛli ti Nabali m’ɔ ti aɲanbeunfuɛ’n i yi. I nun mɔ Davidi nin i sran’m bé wánndi Famiɛn Saili i ɲrun’n, be sasali Nabali i bua sunianfuɛ mun nin i bua mun awiefuɛ’m be lika. ?Kɛ be yoli sɔ’n Nabali yoli be kwla? Ɔ si’ɛ. I kpa bɔbɔ’n kɛ Davidi ko seli i kɛ ɔ mɛn i sran’m be aliɛ nin nzue kan’n, Nabali fali ya kpɛkun ɔ kpɛli be nzowa. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) I sɔ’n ti’n, Davidi seli kɛ ɔ́ kó kún Nabali i awlo’n nun yasua’m be kwlaa. (1 Sam. 25:13, 22) ?Ngue yɛ ɔ kwla yo naan i sɔ sa’n w’a junman-ɔn? Abigaɛli wunnin i wlɛ kɛ blɛ sɔ’n, ɔ ti blɛ m’ɔ fata kɛ ɔ ijɔ-ɔ. I sɔ’n ti’n, yakpa su ɔ ko toli Davidi nin i sonja 400 mɔ awe kun be kpɛkun b’a fa ya kpa’n be lɔ naan w’a kan ndɛ w’a kle Davidi.

 8. ?Ngue yɛ Abigaɛli i su ndɛ’n kle e-ɔ?

⁸ Kɛ Abigaɛli nin Davidi be yiali’n, ɔ kannin ndɛ’n yakpa su nin aɲinyiɛ su kleli i. Ɔ maan Davidi fali ndɛ ng’ɔ kannin’n su. Kannzɛ nɛ́n i yɛ ɔ yoli sa’n, sanngɛ ɔ kpatali Davidi. Ɔ seli kɛ Davidi ti sran kpa naan ɔ si kɛ Davidi yó like ng’ɔ ti su’n. Kpɛkun ɔ lafili su kɛ Zoova úkɛ i naan ajalɛ ng’ɔ fali’n i bo’n gua klanman. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Kɛ Abigaɛli sa’n, sɛ e wun kɛ aniaan kun su wa fa ajalɛ tɛ wie’n, yakpa su maan e ko wun i wun naan e nin i e koko i sɔ’n su yalɛ. (Jue. 141:5) Ɔ fata kɛ e yo aɲinyiɛfuɛ, sanngɛ ɔ fata kɛ e yo yakpafuɛ wie. Sɛ ɔ fata kɛ be man aniaan kun i afɔtuɛ naan e mɛn i afɔtuɛ’n, é klé kɛ e ti i janvuɛ kpa.​—Nya. 27:17.

9-10. ?Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m bé mán sran kun i afɔtuɛ’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ be wla fi su-ɔ?

⁹ Ɔ fata kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be yo yakpafuɛ naan b’a kwla uka aniaan nga be yoli sa tɛ’n. (Gal. 6:1) Ɔ fata kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun i wlɛ kɛ fɔ o be nun wie naan ɔ ju wie’n, ɔ fata kɛ be man be afɔtuɛ wie. Sanngɛ nɛ́n i sɔ’n ti yɛ sɛ aniaan kun yo like wie’n be su tumɛn i fɔ-ɔ. (2 Tim. 4:2; Tit. 1:9) Kɛ bé mán sran kun i afɔtuɛ’n, maan be si ijɔ yɛ be tra be awlɛn. Asɔnun kpɛnngbɛn’m be klo be niaan mun yɛ klolɛ sɔ’n yɛ ɔ su be bo yɛ be yo ninnge mun-ɔn. (Nya. 13:24) Yɛ like ng’ɔ ti be cinnjin kpa’n yɛle kɛ maan sran’m be ɲin yi Zoova naan be nanti i mmla’m be su. Kpɛkun be kunndɛman kɛ fiɛn tran asɔnun’n nun.​—Yol. 20:28.

¹⁰ Kɛ ɔ fɛ i like suanlɛ nga i bo bolɛ nun lele m’ɔ́ fá jú yɛ’n, e kannin blɛ ng’ɔ fata kɛ e ijɔ’n i ndɛ. Sanngɛ ɔ ju wie’n, ɔ fata kɛ e muan e nuan. ?Sanngɛ blɛ benin nun yɛ i sɔ yolɛ’n kwla yo kekle man e-ɔ?

11. (1) ?Sunnzun ase benin yɛ Zaki fali-ɔ? (2) ?Ngue ti yɛ sunnzun ase sɔ’n ti su-ɔ?

¹¹ Ɔ ju wie’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a sie e nuan’n i diin’n, ɔ ti kekle. Zaki mɔ klɛli Biblu’n nun fluwa’m be nun kun’n, ɔ fali sunnzun ase kun fa yiyili i sɔ’n nun. Ɔ seli kɛ: “Sɛ sran kun i nuan fiteman tɛtɛ’n, nn fɔ nunmɛn i nun. Yɛ sa kwlaa nun’n, ɔ kwla niɛn i wun su kpa. E wla nnɛn kpanngɔ’m be nuan nun blalɛ naan be yo like kwlaa nga e klo’n.” (Zak. 3:2, 3) Kɛ be fa blalɛ be wla nnɛn kpanngɔ’n i nuan nun’n, sran ng’ɔ fu su’n, ɔ kwla yo maan nnɛn kpanngɔ’n kɔ lika ng’ɔ klo’n yɛ ɔ kwla yo maan ɔ jran. Sanngɛ sɛ sran ng’ɔ fu nnɛn kpanngɔ’n su’n w’a simɛn i yo’n, sa kwla ɲɛn i bɔbɔ ɔ nin i nnɛn kpanngɔ’n. I wafa kunngba’n sɛ e nianman e nuan su’n, e kwla kpɛ saɛ man e wun. Maan e kan sa wie mɔ be nun’n ɔ fata kɛ e nian e nuan su’n be ndɛ.

12. ?Blɛ benin nun yɛ ɔ fata kɛ e nian e nuan’n su-ɔ?

¹² ?Kɛ a si kɛ aniaan wie si ndɛ kun nun naan sanngɛ ɔ fataman kɛ ɔ kan kle sran’n, ngue yɛ a yo-ɔ? I wie yɛle kɛ a kwla wun aniaan kun m’ɔ tran nvle kun mɔ b’a tannin e jasin fɛ bolɛ lɔ’n nun’n. Atrɛkpa’n blɛ sɔ’n nun’n a kunndɛ kɛ á úsɛ i wafa nga be siesieli jasin fɛ bolɛ’n nvle sɔ’n nun, i su sa. Sɛ a yo sɔ’n nán kɛ a kunndɛ kɛ sa ɲan be ti-ɔ. A klo ɔ niaan mun yɛ be ndɛ lo ɔ. Ɔ maan a kunndɛ kɛ á sí sa ng’ɔ o be su’n. Asa’n a kunndɛ kɛ á sí ndɛ’n nun kpa. I liɛ’n, kɛ á srɛ́ Ɲanmiɛn’n á sí ndɛ trele ng’ɔ fata kɛ a kan’n. Sanngɛ blɛ sɔ’n nun’n, ɔ fata kɛ a nian ɔ nuan’n su. Afin sɛ a mian aniaan’n i kplɔlɔlɔ naan ɔ kan ndɛ wie m’ɔ fataman kɛ ɔ kan’n, á klé kɛ a klomɛn i. Kpɛkun a kloman aniaan nga be lafi su kɛ aniaan sɔ’n su kanman be su ndɛ kleman sran’n be wie. E nun wie fi kunndɛman kɛ i dunman nun’n, sa ɲan aniaan nga be tran nvle nga b’a tannin e jasin fɛ bolɛ nun’n. I wafa kunngba’n, nán maan aniaan nga be o nvle sɔ’n nun’n, be kan wafa nga be bo jasin fɛ’n, annzɛ be yo ninnge mun lɔ’n i ndɛ kle sran.

13. (1) ?Kɛ nga Nyanndra Mun 11:13 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be yo-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹³ Ɔ ti cinnjin kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be nanti ndɛ ng’ɔ o Nyanndra Mun 11:13 nun’n su. (An kanngan nun.) Yɛle kɛ sɛ aniaan kun kɛnnin i ndɛ wie kleli be’n, ɔ fataman be kan kle sran. Sanngɛ i sɔ yolɛ’n kwla yo kekle asɔnun kpɛnngbɛn nga be le bla’n be sa nun. I yo, ɔ fata kɛ yasua kun nin i yi be kan be klun ndɛ be kle be wiengu. Sanngɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be si kɛ ɔ fataman kɛ be kan ndɛ nga aniaan’m be kan kle be aamiɛn’n, be kle be yi mun. Sɛ be yo sɔ’n, aniaan’m be su lafiman be su kun kpɛkun be dunman sáci. Ɔ fataman kɛ be nga be kpa be kɛ be di junman asɔnun’n nun’n “be nuan nun yo nɲɔnnɲɔn.” (1 Tim. 3:8) Yɛle kɛ ɔ fataman be kpɛ be wiengu’m be gblɛ annzɛ be kan sran wun ndɛ be sin. Sɛ asɔnun kpɛnngbɛn kun klo i yi’n, ɔ su kanman nvialiɛ nun ndɛ mun klemɛn i.

14. ?Ngue yɛ asɔnun kpɛnngbɛn kun i yi’n kwla yo naan i wun i dunman w’a saciman-ɔn?

¹⁴ Bla kun kwla yo naan i wun’n i dunman’n w’a saciman. Yɛle kɛ nán ɔ miɛn i wun’n i kplɔlɔlɔ kɛ ɔ kan nvialiɛ nun ndɛ mun kle i. Kɛ bla kun yoman sɔ’n, ɔ kle kɛ ɔ suɛn i wun’n i bo. Kpɛkun ɔ bu be nga be kannin be klun ndɛ kleli i wun’n, be sran. Ng’ɔ ti cinnjin kpa’n yɛle kɛ i sɔ’n jɔ Zoova klun. Afin i dunman nun’n fɔundi nin bo kun yolɛ trán asɔnun’n nun.​—Rɔm. 14:19.

15. (1) ?Wafa sɛ yɛ Zoova buli like nga Zɔbu i janvuɛ nsan’m be yoli’n niɔn? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹⁵ Zɔb fluwa’n fa e ɲin sie i wafa ng’ɔ fata kɛ e kan ndɛ e kle sran’n, ɔ nin blɛ ng’ɔ fata kɛ e kan ndɛ’n, be su. Kɛ kekle fanunfanun tɔli Zɔbu su’n, yasua nnan be bɛli i fɔnvɔlɛ. Kɛ be bali’n be dili cɛn kaka b’a ukeman be nuan. Sran sɔ’m be nun nsan yɛle Elifazi nin Bildadi nin Zɔfar. I sin’n, kɛ be wa ijɔli’n ndɛ nga be kannin’n, ɔ kle kɛ nán Zɔbu i ukalɛ akunndan yɛ be o lɛ be bu-ɔ. Sanngɛ wafa nga be ko kle kɛ Zɔbu yoli sa tɛ wie’n i akunndan yɛ be o lɛ bé bú-ɔ. Be seli kɛ Zɔbu i klun yo wi. (Zɔb 32:1-3) ?Wafa sɛ yɛ Zoova buli like nga be yoli’n niɔn? I sɔ’n w’a yomɛn i fɛ mlɔnmlɔn. Ɔ fali sran nsan sɔ’m be wun ya dan kpa. I kpa bɔbɔ’n, ɔ seli kɛ be dili sinnzin yɛ ɔ seli be kɛ be ko se Zɔbu naan ɔ srɛ man be.​—Zɔb 42:7-9.

16. ?Ngue yɛ Elifazi nin Bildadi nin Zɔfar be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁶ Elifazi nin Bildadi nin Zɔfar be su ndɛ’n kle e like sunman. I klikli’n yɛle kɛ nán e di e niaan’m be jɔlɛ. (Mat. 7:1-5) Sanngɛ maan e sie e su kpa e tie be nuan ndɛ’n, ka naan y’a kan e ndɛ liɛ’n. Sɛ e yo sɔ’n é wún be su sa’n i wlɛ. (1 Piɛ. 3:8) I nɲɔn su’n, yɛle kɛ sɛ e waan é kán ndɛ é klé sran’n, maan ndɛ nga é kán’n ɔ kle kɛ e klo sran sɔ’n. Kpɛkun maan ndɛ sɔ’n yo nanwlɛ kusu. (Efɛ. 4:25) I nsan su’n, yɛle kɛ Zoova fɛ i ɲin sie i ndɛ nga e kan kle e wiengu mun’n, i su kpa.

17. ?Ngue yɛ Elii i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁷ Sran nnan su ng’ɔ bali Zɔbu i osu nianlɛ’n yɛle Elii. Elii ti Abraamun i osufuɛ. I liɛ’n, ɔ sieli i su tieli ndɛ nga Zɔbu nin i janvuɛ’m be kannin’n i kpa, ka naan w’a kɛn i ndɛ liɛ’n. Kɛ ɔ yoli sɔ’n ndɛ ng’ɔ kannin’n ukali Zɔbu naan w’a kaci i akunndan’n. (Zɔb 33:1, 6, 17) Asa ekun’n, Zoova i manmanlɛ yoli i cinnjin trali like kwlaa. (Zɔb 32:21, 22; 37:23, 24) Elii i su ndɛ’n kle kɛ ɔ le blɛ kun mɔ be fa gua bliin be tie ndɛ-ɔ. (Zak. 1:19) Asa ekun’n, kɛ é mán sran kun i afɔtuɛ’n ɔ fataman kɛ e fɛ i ɲin e sie i e bɔbɔ e su. Sanngɛ maan e fɛ i ɲin e sie i Zoova su.

18. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e klun jɔ ijɔlɛ mɔ Ɲanmiɛn maan e kwla ijɔ’n i su-ɔ?

¹⁸ Biblu’n kle e blɛ ng’ɔ fata kɛ e ijɔ’n, ɔ nin wafa ng’ɔ fata kɛ e kan ndɛ e kle sran’n. Sɛ e waan é klé kɛ e bu ijɔlɛ mɔ Ɲanmiɛn fa cɛli e’n i like dan’n, maan e nanti afɔtuɛ sɔ’n su. Famiɛn Salomɔn m’ɔ si ngwlɛlɛ kpa’n seli kɛ: “Ndɛ nga be kan b’ɔ kpɛn su sɛsɛ’n, ɔ yo nyɛnmɛn kɛ b’a fa sika ɔkwlɛ nin jɛtɛ ufue b’a di ajuin wie sa.” (Nya. 25:11) Sɛ e sie e su e tie ndɛ nga e wiengu’m be kan’n, yɛ e bu ndɛ nga e waan é kán’n i sin ka naan y’a kan’n, ndɛ ng’ɔ́ fín e nuan fíte’n, ɔ́ yó nyɛnmɛn kɛ b’a fa sika ɔkwlɛ nin jɛtɛ ufue b’a di ajuin wie sa. Yɛle kɛ e ndɛ’n i tielɛ yó fɛ yɛ ɔ́ yó sran’m be ye. Ɔ maan, kannzɛ e kwla ijɔ-o, annzɛ e timan ijɔfuɛ-o, maan ndɛ ng’ɔ fin e kwlaa e nuan fite’n, ɔ wla sran fanngan yɛ ɔ jɔ Zoova klun. (Nya. 23:15; Efɛ. 4:29) Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e klun jɔ ijɔlɛ mɔ Ɲanmiɛn maan e kwla ijɔ’n i su.