NDƐ NG’Ɔ O FLUWA’N SU’N | ALƐ MƆ MAAN MƐN’N KACILI’N

Sran ng’ɔ kpɛ alɛ’n nin ɲrɛnnɛn’n be ba’n yɛ

Afuɛ 1918 nun Novamblu i le 11 su’n, Alɛ Dan klikli’n wieli. Sran’m be yacili aata dilɛ yɛ be si able be sin gua’n su ɔ. Sanngɛ aklunjuɛ sɔ’n w’a diman le nɲɔn. Kɛ alɛ’n wieli cɛ’n, sa kun mɔ i tɛ liɛ’n tra alɛ kunlɛ bɔbɔ’n, ɔ wa tɔli mɛn’n nun.

Afuɛ 1918 nun Zuɛn nun’n, tukpacɛ kun m’ɔ sa ndɛndɛ mɔ be flɛli i kɛ grippe espagnole, ɔ wa tɔli sonja nga be kun alɛ Aflansi lɔ’n be wun. Sran’m be wuli dan. Amlɛnkɛn sonja nga be ko kunnin alɛ lɔ mɔ tukpaciɛ sɔ’n kunnin be afuɛ kunngba nun’n, be tra nga alɛ bɔbɔ’n dili be’n. Kɛ alɛ’n wieli’n, sonja’m be fali be wun tukpacɛ’n sali be sin be klɔ’m be su. Ɔ maan tukpacɛ sɔ’n wa truli mɛn wunmuan’n nun ndɛndɛ kpa.

Alɛ’n i sin sa nga be juli’n be wie ekun yɛle awe nin sika mɔ be dili i yalɛ’n. Kɛ alɛ’n wíe 1918 nun’n, nn awe w’a kpɛn Abloki lɔ nvle’m be nun sunman be su. Afuɛ 1923 nun’n, Alemaɲi lɔfuɛ’m be kwlá faman be sika’n fa yoman like fi. Afuɛ 1929 nun’n, sika ndɛ’n wa yoli kekle mɛn wunmuan’n nun. Kpɛkun 1939 nun’n, alɛ dan nɲɔn su’n wa boli i bo. Sɛ é kwlá sé’n, alɛ dan ng’ɔ sinnin’n i su yɛ be wa mannin ekun ɔn. Nán ngbɛn ti yɛ sa kekleekle sɔ’m be lɔngɔli be wun su sɔ ɔ.

MƐN I AWIELIƐ’N I NZƆLIƐ

Ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be kannin’n ti’n, e si sa nga ti yɛ sa wie’m be juli’n. Be nun kun yɛle Alɛ Dan klikli’n. Zezi Klist seli kɛ cɛn wie lele’n “nvle kun wá jáo nvle kun wun,” awe wá kpɛ́n, naan tukpacɛ m’ɔ sa ndɛndɛ’n ɔ́ wá sɔ́n asiɛ’n su. (Matie 24:3, 7; Lik 21:10, 11) Ɔ seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ ɲrɛnnɛn sa sɔ’m be ti mɛn’n i awieliɛ’n i nzɔliɛ. Sa Nglo Yilɛ fluwa’n yiyi nun kpa ekun. Ɔ se kɛ alɛ kun m’ɔ tɔli ɲanmiɛn su lɔ’n i ti yɛ sa kekleekle sɔ’m be o asiɛ’n su wa ɔ.​—An nian kuku nga be flɛ i “Asiɛ’n su alɛ nin ɲanmiɛn su lɔ alɛ” nun.

Sa Nglo Yilɛ fluwa’n kan sran nnan mɔ be o nnɛn kpanngɔ su’n be ndɛ. Sran wie’m be flɛ be kɛ nnɛn kpanngɔ su fufuɛ nnan mɔ be bali mɛn’n i bolɛ’n. Be nun nsan be ti ɲrɛnnɛn sa nga Zezi boli be su’n, be nzɔliɛ. Sa sɔ mun yɛle alɛ nin awe ɔ nin tukpaciɛ m’ɔ sa ndɛndɛ’n. (An nian kuku nga be flɛ i “?Nnɛn kpanngɔ su fufuɛ nnan’m be su di be junman’n?” nun.) Ɔ maan kɛ ɔ fɛ i alɛ dan klikli’n su’n ɲrɛnnɛn blɛ kun boli i bo. Yɛ blɛ’n sɔ’n nin a wieman. Biblu’n kle kɛ Satan yɛ ɔ kpɛ ɲrɛnnɛn sa’m be ba ɔ. (1 Zan 5:19) ?Sanngɛ ɔ́ ɲɛ́n i kwlafuɛ cɛn kun?

Sa Nglo Yilɛ fluwa’n gua e awlɛn su nzue kɛ Satan i “cɛn’n w’a sɔn-man kun.” (Sa Nglo Yilɛ 12:12) I sɔ’n ti yɛ w’a fa ya dan m’ɔ fa ɲrɛnnɛn kpanngban yi i asiɛ’n su’n niɔn. Lika nga w’a sanngan yɛ’n ɔ kle kɛ blɛ nga Satan le i’n w’a ka kaan sa.

SA NGA MMUSU’M BE SI SATAN YO’N I NUAN NƝA BULƐ

Alɛ Dan klikli’n su yɛ mɛn’n wa kacili mlɔnmlɔn ɔn. Alɛ sɔ’n su yɛ sran i wun ase m’ɔ wla kun alɛ’n, ɔ boli i bo ɔ. Kɛ ɔ fɛli i lɛ’n, sran’m be man be wun su ɔ leman kpɛbo, kpɛkun be lafiman be siefuɛ’m be su kun. Alɛ sɔ’n ti nzɔliɛ kun m’ɔ kle kɛ be fuannin Satan ɲanmiɛn su lɔ ɔ. (Sa Nglo Yilɛ 12:9) Satan m’ɔ sie mɛn’n ɔ yoli kɛ famiɛn klunwifuɛ kun m’ɔ si kɛ i cɛn’n w’a sɔnman kun’n sa. Kɛ i cɛn’n ko wie cɛ’n, ɲrɛnnɛn blɛ ng’ɔ boli i bo alɛ dan klikli’n su’n, ɔ́ wíe.

Sɛ a lafi Zezi Klist m’ɔ ti e Famiɛn m’ɔ o nglo lɔ’n i su’n, ɔ ndɛ yo fɛ. Afin Biblu’n se kɛ ɔ ka kan ɔ́ bú “sa nga mmusu’m be si Satan yo’n i nuan nnya.” (1 Zan 3:8) Andɛ’n sran akpinngbin be srɛ Ɲanmiɛn kɛ maan i sielɛ blɛ’n ju. ?A srɛ sɔ wie? Ɲanmiɛn Sielɛ sɔ’n yó maan Ɲanmiɛn i klun sa’n yɛ ɔ́ kpɛ́n su asiɛ’n su wa ɔ. Nán Satan liɛ’n niɔn. Be nga be nin Ɲanmiɛn be nanti klanman titi’n, bé wún i sɔ liɛ’n. (Matie 6:9, 10) Ɲanmiɛn Sielɛ blɛ’n nun’n, alɛ’n su tɔman mɛn wunmuan’n su kun. Alɛ bɔbɔ’n su tranman lɛ kun. (Jue Mun 46:10) Suan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su like. I liɛ’n, blɛ nga asiɛ’n sufuɛ’m be wunmuan’n bé dí fɔundi’n, á wún nun.—Ezai 9:5, 6.

[Kuku, bue 5]

Asiɛ’n su alɛ nin ɲanmiɛn su lɔ alɛ

Afuɛ 1.900 ka naan Alɛ Dan klikli’n w’a tɔ’n, Satan seli Zezi kɛ ɔ́ fá “mɛn’n i famiɛn diwlɛ’n kwlaa” mɛ́n i. (Matie 4:8, 9) Sanngɛ Zezi w’a kplinman su. Kɛ ɔ juli i ɲrun’n, ɔ kannin mmusu’m be si Satan i ndɛ kɛ i yɛ ɔ ‘sie mɛn nga’ ɔ. (Zan 14:30) Akoto Zan kusu klɛli i fluwa’m be nun kun nun kɛ: “Klunwifuɛ’n sie mɛn wunmuan’n.”—1 Zan 5:19.

Kɛ mɔ mmusu’m be si Satan yɛ ɔ sie mɛn’n ti’n, sɛ e se kɛ i sa o alɛ dan klikli’n ng’ɔ tɔli’n ɔ nin i sin ɲrɛnnɛn’n be nun’n, ɔ timan ato. I kpa bɔbɔ’n, Sa Nglo Yilɛ fluwa’n kle weiin kɛ, kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1914 nun’n, sa kekleekle nga be ju asiɛ’n su’n, be fin Satan. Maan e nian sa sɔ’m be nun wie mɔ Sa Nglo Yilɛ i ndɛ tre 12 kan be ndɛ’n:

I ndɛ mma 7 se kɛ alɛ tɔli ɲanmiɛn su lɔ. Misɛl (Zezi Klist) nin dragɔn’n (Satan) be kunnin.

I ndɛ mma 9 waan be kannin mmusu’m be si Satan m’ɔ ‘laka mɛn wunmuan nunfuɛ’m be kwlaa’n’ i bo. Be to i yili i asiɛ’n su wa.

I ndɛ mma 12 waan: “Asiɛ’n nin jenvie’n, amun yako! Afin mmusu’m be si Satan’n w’a ba amun wun wa ya su yɛlɛ kɛ ɔ si kɛ i cɛn’n w’a sɔn-man kun.”

Afuɛ 1914 nun’n, Ɲanmiɛn sieli Zezi Famiɛn ɲanmiɛn su lɔ. Sa nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n kan be ndɛ’n, be nin mɛn’n nun sa’m be kle kɛ afuɛ sɔ’n nun yɛ alɛ’n tɔli ɲanmiɛn su lɔ ɔ.a Ɔ maan afuɛ cinnjin sɔ nun’n, alɛ tɔli asiɛ’n su nin ɲanmiɛn su lɔ.

[Ja ngua lɛ ndɛ’n]

[Kuku, bue 6, 7]

?Nnɛn kpanngɔ su fufuɛ nnan’m be su di be junman’n?

Sran ng’ɔ fu nnɛn kpanngɔ ufue’n su’n, ɔ ti ɲanmiɛn su lɔ famiɛn. Famiɛn sɔ’n yɛle Zezi Klist bɔbɔ. I yɛ ɔ kun sa nuan su sɛsɛsɛ yolɛ’n i ti alɛ ɔ. (Jue Mun 45:5) Satan nin i mmusu mun be ɲanmiɛn su lɔ fuanlɛ’n yɛ ɔ ti i junman klikli’n niɔn.​—Sa Nglo Yilɛ 6:2; 12:9.

Sran ng’ɔ ti nnɛn kpanngɔ ɔkwlɛ’n su’n, be mɛnnin i atin kɛ “ɔ kpɛ alɛ” yi i asiɛ’n su. (Sa Nglo Yilɛ 6:4) Kɛ ɔ fɛ i 1914 nun’n, alɛ’n w’a jasoman klɔ sran’m be su le. Kɛ Alɛ Dan klikli’n wieli m’ɔ dili afuɛ 21, alɛ kun ekun wa tɔli. Sran nga be wuli’n be trali alɛ klikli’n nun liɛ’n. Sran wie’m be waan Alɛ Dan nɲɔn su’n nun’n, be kunnin sran kɔe akpinngbin 60. Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1945 nun’n, kɛ alɛ tɔ’n ɔ diman mɛn wunmuan. Sanngɛ ɔ kun sran kpanngban wie. Laa sa’m be su like suanfuɛ wie’m be waan kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1901 nun lele afuɛ 2000 nun’n, sran ko tra akpinngbin 100 be wuli alɛ’n nun.

Sran ng’ɔ ti nnɛn kpanngɔ ble’n su’n, toe kun o i sa nun. Ɔ ti awe’n i nzɔliɛ. (Sa Nglo Yilɛ 6:5, 6) Alɛ dan klikli’n nun’n, awe’n kunnin Alemaɲi lɔ sran kɔe 750.000 lele be wuli. Afin be nin nvle wie fi be kwlá diman aata. Afuɛ 1921 nun’n, nvle nga be flɛ i Risi’n i su lɔ’n, sran akpinngbin nɲɔn tra su be wuli, aliɛ mɔ be ɲɛnmɛn i’n ti. Lika uflɛ nun’n, sran’m be wuli sɔ wie. Afuɛ ya ng’ɔ sinnin lɛ’n nun’n, sran nga awe’n kunnin be lele mɔ be wuli’n, be kwla ju akpinngbin 70. Afuɛ kwlaa nun’n, aliɛ kpakpa mɔ sran’m be ɲɛnmɛn i be diman’n ti’n, ba kanngan nga be nin a ɲanman afuɛ nnun’n, be nun akpinngbin nɲɔn be wu.

Sran ng’ɔ ti nnɛn kpanngɔ nzuɛnnzuɛn’n su’n, ɔ fa tukpacɛ m’ɔ sa ndɛndɛ’n kun sran mun. (Sa Nglo Yilɛ 6:8) Afuɛ 100 nga be sinnin lɛ’n nun’n, tukpaciɛ nga be sa ndɛndɛ’n be nun kun ng’ɔ dun mmua tɔli sran’m be wun’n yɛle grippe espagnole. Sran wie’m be waan tukpaciɛ sɔ’n kunnin sran kɔe akpinngbin 50. Fluwa kun seli kɛ “tukpaciɛ nga be sa ndɛndɛ’n be nun tɛ kpa kun yɛle ngalɛ’n.” (Man and Microbes) Tukpaciɛ tɛtɛ nga be tɔli sran’m be wun laa’n, b’a kunman sran kɛ ngalɛ’n sa. Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1901 lele mɔ afuɛ 2001 fá jú’n, kowli, nin jɛkuajo, nin tanngɔ ufue’n be kunnin sran akpinngbin ya kpanngban.