Nalifulumwike Uko Baleipaila Abantu, E fyo Napuswike

Abashimika ili lyashi ni ba Sam Tan

Ine no lupwa lwandi pamo na bena Cambodia bambi abaali nalimo 2,000 twafulumwike mu calo cesu, twasukile twayafika na ku mumana uwaba mu mupaka wa calo ca Thailand. Bonse twailepatama mu kabwato kamo ako balebomfya pa kwabuka. Lilya line fye ubwato bwa kulekeleshako bwateuka, abashilika ba kabungwe ka Khmer Rouge baishilefika no kulisha imfuti.

ICAWEMEKO ca kuti bonse twayabwike fye bwino no kuyafika ku calo ca Thailand. Bonse abo twayabwike nabo baali ne nsansa, ukufumyako fye ifwe, pantu batata na bayama balibasendele. Ilyo twalebutuka mu calo, ninshi apo babasendele palipita ne myeshi fye iingi. Ilyo twafikile, bamayo bena baikele fye pa nshi no kulalila. Nomba ilyo nshilamushimikila ifingi, lekeni mwebe ifyo caali pa kutendeka.

Ilyo Naali UmuBuddha

Twali fye abana batatu. Ine nafyalilwe mu Cambodia mu 1960. Ilyo naali ne myaka 9, abafyashi bandi na ine twasalilepo ukuti ine nkalebomba pe tempele lya baBuddha, apo abalumendo abengi balebomba. Abashimbe abalebomba pe tempele balebuuka lucelocelo mu ma 6 koloko, no kuya mu mayanda balelomba ifya kulya. Ine nalefilwa ukuya mu mayanda yamo mu kulomba ifya kulya, pantu bamo baali bapiina icine cine. Nga batupeela ifya kulya, fwe baice ni fwe twalepekanya no kubalilapo ukupeela abakalamba. E lyo ifwe twalya pa numa.

Inshita nga yafika 6 koloko ya cungulo, abashimbe bakalamba balelongana ku kupepa, kabili balelanda ululimi ulushaishibikwe ku bantu abengi. Ilyo papitile imyaka ibili, balimpeeleko akafulo, balempeelako no mucinshi wa bashimbe bakalamba. Kabili natampile no kupepako ilyo tuli na bakalamba. Iyi nshita yonse nalemona fye kwati ubuBuddha e kupepa fye ukwaba mu calo conse.

Ukufulumuka ku Cambodia

Nshatemenwe ifyo twaleikala pe tempele, e co nalibwelelemo ku bafyashi ninshi ndi ne myaka 14. Tapakokwele, umukalamba wa kabungwe ka fikansa fya calo uwe shina lya Pol Pot atendeke ukuteka. Akabungwe ka Khmer Rouge, akatekele ukufuma mu 1975 ukufika mu 1979 kaebele abantu bonse ukufuma mu misumba no kuyakuula imishi pa kuti bapange Cambodia ukuba icalo ca Komyunisti. No lupwa lwesu na lo lwine lwalikuukile. Pa numa, abantu ba kwa Pol Pot basendele batata na bayama. Tatwabalile atubamona na kabili. Na kuba, ilyo akabungwe ka Khmer Rouge kaleteka, abena Cambodia nalimo mupepi na mamilioni yabili balibepeye mu ncende isho baaleipailamo abantu e lyo bambi bafwile pa mulandu wa kubombesha, nelyo ku malwele, nangu ku cipowe.

Ifi ifyalecitika e fyalengele ukuti fwe bantu 2,000 abalumbwilwe pa kubalilapo twime no kwenda ulwendo ulwayafishe nga nshi ulwa nshiku shitatu ukupita mu mpili ukuyafika ku mupaka wa Thailand. Bonse twailefika fye bwino, ukubikako fye no mwana umwaume awafyalilwe pa lwendo. Fwe bengi twalisendele ne ndalama lelo twashipoosele fye pantu indalama sha ku Cambodia tashalebomba mu calo ca Thailand pali ilya nshita.

Ifyo Twaikele mu Thailand

Aba mu ng’anda yandi na balupwa twakukiile ku Thailand, kabili nalitendeke ubukwebo bwa kwipaya isabi. Twaleya no bwato ukuyafika fye na mu calo ca Cambodia, ukwabelele isabi ilingi kabili e ko na bakabungwe ka Khmer Rouge balepitana na mato yabo ukulonda icimana. Ala kwena abatwikata, nga balitupokele amato no kutwipaya fye nga balitwipeye. Na kuba, imiku ibili kwashele fye kwempe nga balitwikete. Nangu cali fyo, bamo balibekete, ukubikapo fye no mwina mupalamano wandi, uo baputwileko umutwe. Nangu ca kuti imfwa yakwe yalindeteele umwenso, nshalekele ukuya mu kwipaya isabi mu calo ca Cambodia, pantu ndeka, ulupwa lwandi nga lwaliculile sana mu mikalile.

Pa mulandu wa kuti nalisakamene pa fyo twaleikala no lupwa lwandi, nasalilepo ukuya mu nkambi ya mbutushi mu Thailand pa kuti inkalembeshe ukuya ku calo cimbi, uko ningayasangako indalama sha kulatumina ulupwa lwandi. Ilyo naebele balupwa lwandi ifyo nalefwaya ukucita, balikeene sana. Lelo nacitile ifyo fine natontonkenye.

Abeni abaishile mu kutandala mu nkambi abalelanda iciNgeleshi batile Bena Kristu. Ici calengele njishibe ukuti kanshi abaBuddha, te bali bakapepa fye beka. Ine na cibusa wandi uo natendeke ukwangala nankwe, twatampile ukulaumfwana na “Bena Kristu” abaletusambilisha Baibolo no kutupeelako ifya kulya. Napwile umwaka umo mu nkambi kabili nalilembeshe ukuya ku calo ca New Zealand.

Natendeka Ukwikala mu New Zealand

Mu May 1979, balinsuminishe ukuya ku calo cimbi, kabili tapakokwele sana naile mu nkambi ya mbutushi mu Auckland. Umwaume umo uwa luse e wapekenye ukuti nje ku musumba wa Wellington uko naile mu kubomba mu fakitare. Ilyo naali kulya, nalebombesha sana no kulatuma indalama ku lupwa lwandi nga fintu nabalaile.

Pa mulandu wa kufwaya ukwishiba ubuKristu, natendeke ukupepa ku macalici yabili. Kwena, tabalesambilisha sana Baibolo. Apo nalefwaya ukwishiba ifya kupepa bwino, umunandi alinsambilishe ipepo lya, We Shifwe. (Mateo 6: 9-13) Lelo takwali nangu umo uwalondolwele umwalola ili pepo. Kanshi nga filya fine nalepepa amapepo ya ciBuddha, nalebwekeshapo fye amashiwi yamo yene ukwabula ukwishiba umo yalolele.

Icupo ca Mafya

Naupile mu 1981. Pa numa ya mwaka umo, ine no mwina mwandi twalibatishiwe. Shimapepo atusanshile fye amenshi pa mitwe. Pali ilya nshita nalebomba incito shibili, nalikwete ne ng’anda iisuma, kabili naleikala bwino ukucila ifyo naleikala mu Cambodia. Lelo nshali ne nsansa. Mu cupo mwaishileba amafya, kabili nangu twaleya ku calici, nakalya cali fye cimo cine. Nshalekele ne misango yandi pamo nga ukuteya injuka, ukupeepa fwaka, bucakolwa, no lwinso lwa banakashi. Nangu cali fi, umutima walencusha, kabili naletwishika sana nga kuti nalinga ukuya ku muulu, uko bansambilishe ukuti e ko abantu basuma baya nga bafwa.

Mu 1987, natumiine bamayo na nkashi yandi indalama sha kwendela ukwisa ku New Zealand, kabili twalikeleko na bo panono. Nomba ilyo baleya, twaile bonse batatu ku Auckland.

Nasuka Nasambilila Baibolo

Ilyo nalefuma pa ng’anda ya munandi uo natandalile, nakumenye abaume babili abaletandalila abantu pa mayanda. Umo pali aba ali ni Bill, uwanjipwishe ukuti, “Bushe nga mwafwa ni kwi mutontonkanya ukuti e ko mukaya?” Nayaswike nati, “Ni ku muulu.” Lyena anangile ifyo Baibolo ilanda ukuti ni ba 144,000 fye e bakaya ku muulu, uko bakaba imfumu no kulateka isonde. Na kabili anjebele ukuti isonde likaba paradaise, kabili mukekala abantu abengi sana abatiina Lesa. (Ukusokolola 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3, 4) Pa kubalilapo fye nalyumfwile ububi pa fyo ansambilishe, pantu fyalipusene ne fyo nasambilile kale. Lelo mu mutima mwena nalitemenwe ukumona ifyo balya baume baishibe bwino Baibolo ne fyo baali abatekanya. Na kuba, nali-isekele pa kukanabepusha uko balepepa.

Pa numa ya milungu inono, natandalile umunandi uo abana bakwe balesambilila Baibolo na Dick no mwina mwakwe, Stephanie. Ulupapulo balesambililamo ni broshuwa ya kuti Ipakishe Ubumi pe Sonde kuli Pe na Pe! Nalitendeke ukubelengamo kabili nasangile ukuti ifyo yalelandapo fyali bwino sana. Kabili e lyo naishibe ukuti kanshi Dick na Stephanie bali ni Nte sha kwa Yehova. Ilyo line e lyo nailwike ukuti kanshi na balya bene abaume babili nakumenye pa kubala ni ba Nte, pantu ifyo banjebele fimo fine ne fyo broshuwa yalandapo.

Apo nalefwaisha ukusambilila sana pali Baibolo, naitile Dick na Stephanie ku mwandi, uko nabepwishe ifipusho ifingi sana pali Baibolo. Pa numa, Stephanie alinjipwishe nga nalishiba ishina lya kwa Lesa. Anangile Amalumbo 83:18, ayatila: “Pa kuti abantu beshibe ukuti imwe mweka, mwe bakwata ishina lya kuti Yehova, ni mwe Mwapulamo pano isonde ponse.” Lilya ilembo lyalimfikile pa mutima, kabili nalitendeke ukusambilila Baibolo lyonse. La, umukashana umwina Laos uo natoolene fye nankwe, atampile ukusangwako kwi sambililo. Pali iyi ine nshita, nalaishe indalama sha kuti ndume nandi no mwina mwakwe bakeshile. Ilyo bafikile mu New Zealand, na bo bene batendeke ukusambilila Baibolo na ba Nte.

Tapakokwele, ine na La twalilekele ukusambilila pantu twakukiile ku Australia ku ncito. Nangu ca kuti twabikile amano ku kulasanga indalama, twalefuluka ukusambilila Baibolo. E co bushiku bumo inshita ya bushiku, twalipepele sana kuli Yehova ukuti atutungulule ku bantu bakwe.

Ipepo Lyesu Lya-asukwa

Pa numa ya nshiku shinono, ilyo nafikile pa ng’anda ukufuma ku kushita ifintu, nasangile ba Nte babili pa mwinshi pa mwandi. Nalitashishe Yehova mu mutima, e fyo ine na La twatampile ukusambilila Baibolo na kabili. Twatendeke no kulasangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu pa Ng’anda ya Bufumu. Lelo nangu cali fyo, nalimwene ukuti pa kuti ndesekesha Lesa mfwile ukuleka imisango yabipa. Ici calengele ukuti ndeke imisango yabipa kabili nalibeyele no mushishi wandi uutali sana. Abo naleangala na bo kale batendeke ukulampumya, lelo nshalefulwa. Na kabili nalingile ukuwamya icupo candi, pantu ine na La tatwaupene, kabili ine no mwina mwandi tatwalekeene ukulingana ne funde. E ico mu 1990, ine na La twalibwelelemo ku New Zealand.

Ilyo twafikile fye, twatumine foni kuli Dick na Stephanie. Stephanie alitemenwe, atile, “Sam, ifwe twalemona kwati capwa fye tatwakatale atumonanapo!” Twatendeke ukusambilila Baibolo na bo na kabili, e lyo lilya line fye caishibikwa ukuti nomba natulekana ukulingana ne funde na ulya naupile kale, ine na La twalyupene bwino bwino ica kuti na kampingu yesu yali fye bwino kuli Lesa. Twaikele mu New Zealand, umo twabatishiwe pa kulanga ukuipeela kwesu kuli Lesa. Apo nalefwaisha ukulaebako bambi ifyo nasambilile, natampile ukulasambilisha Baibolo abena Cambodia abengi na bena Thailand abaleikala mu Auckland na mu ncende sha mupepi.

Nabwelelamo ku Australia

Mu May 1996, ine na La twalibwelelemo ku Australia no kuyaikala mu Cairns, ku kapinda ka ku kuso aka calo ca Queensland. Kuno nomba, eko nakwata ishuko lya kwampanya umulimo wa kushimikila ku bena Cambodia, abena Laos, na bena Thailand abekala kuno.

Nshaishiba ne fyo ningatasha Yehova pa fyo ampaala, alimpeela umwanakashi umusuma na bana batatu abaume, Daniel, Michael, na Benjamin. Kabili ndetasha bamayo, nkashi yandi, ndume nandi, bamayofyala, na cibusa wandi uo naali nankwe mu nkambi mu calo ca Thailand, uwatampile na o ukusambilila Baibolo. Ine no lupwa lwandi tucili tulaloosha batata na bayama, lelo tatwaba no bulanda sana. Twalishiba ukuti Lesa nga abuusha abafwa, ulufyengo lonse ‘lukalabwa, kabili talwakese na mu mutima.’—Esaya 65:17; Imilimo 24:15.

Pa kulongana kwa muputule kumo ukwa Nte sha kwa Yehova mu myaka yapita, namwene icinso icikaya. Abo namwene baali ni ba Bill, abantandalile akale sana. Nabepwishe nati, “Bushe mulenjibukisha?”

Bayaswike abati, “Ee! Namumwene ku New Zealand akale sana kabili namwebele ukuti abakaya fye ku muulu ni ba 144,000 epela.” Nangu ca kuti palipitile imyaka yonse iyi, ba Bill balinjibukishe. Twalikumbatene no kulanda pa fyacitike kale, nomba pali ino nshita bonse tuli ba bwananyina.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 27]

Background: AFP/Getty Images