Sungilileni Umutende mu Ŋanda Yenu

 1. Fintu nshi fimo ifilenga ukwakanikana mu ndupwa?

BA NSANSA ababa mu ndupwa umwaba ukutemwa, ukumfwana, no mutende. Tulesubila ukuti, na iwe waba mu lupwa lwa musango yo. Ku ca bulanda, indupwa ishingi tashaba ngo lupwa tulondolwele kabili balyakanikana pa milandu yalekanalekana. Bushe icakanikanya amayanda cinshi? Muli cino cipandwa twalalanda pa fintu fitatu. Mu ndupwa shimo, ababamo tabapepa kumo kwine. Mu ndupwa shimbi, abana nalimo bafyalwa ku bafyashi bapusana. Muli shimbi na mo, ukushomboka pa kusango mwa kuliila nelyo ukufwaisha kwa kuba ne fikwatwa fyafulilako kupatikisha aba mu lupwa ukulekanishiwa. Lelo, imibele iilekanya iŋanda imo pambi te kuti yambukile iŋanda imbi. Cinshi cilenga ukuti pabe ubupusano?

 2. Ni kwi kuntu bamo balolesha ku kusanga ukwaafwa mu bumi bwa lupwa, lelo ni ku ntulo nshi yawamisha ukwingatula ubutungulushi bwa musango yo?

² Inshila umo amwenamo ifintu e cimo icilenga. Nga ca kuti mu bufumacumi waesha ukumfwikisha ifyo umuntu umbi amone fintu, mu kupalishako ukeluka fintu wingabakilila iŋanda iyaikatana. Icilenga ica bubili caba ni kuntu ufumya ubutungulushi. Abantu abengi bakonka ukupanda amano ukwa abo babomba na bo incito, abena mupalamano, bakalemba wa mikululo ya mu nyunshipepala, nelyo ifya kutungulula fimbi ifya buntunse. Bamo, nangu ni fyo, balisanga cintu Icebo ca kwa Lesa cisosa pa lwa mibele yabo, kabili lyene babomfeshe cintu basambililemo. Ni shani fintu ukucite fyo kwingaafwa ulupwa ukusungilila umutende mu ŋanda?—2 Timote 3:16, 17.

 3. (a) Cinshi cintu Baibolo ifunda ukulosha ku kuupana na umo uupepa kumbi? (b) Fishinte nshi fimo ifya kutendekelako ifingabomba nga umunankwe umo uwa mu cupo untu atetekela na umbi tatetekela?

³ Baibolo mu kushangila ilalesha ukuupana no muntu uwa busumino bwapusanako ubwa mipepele. (Amalango 7:3, 4; 1 Abena Korinti 7:39) Nangu cibe fyo, pambi kuti cabe fyo wasambilile icine ca mu Baibolo pa numa mube mwalyupana lelo umulume obe tasambilileko. Cinshi lyene cingacitika? Kwena, imilapo ya cupo yena ilatwalilila. (1 Abena Korinti 7:10) Baibolo ikomaila pa kubelelela kwa cikakilo ca cupo kabili ikoselesha abaupana ukuwikishanya ukucila ukwesha ukufyukako. (Abena Efese 5:28-31; Tito 2:4, 5) Ni shani, lyene, nga umulume obe mu kushangila alakukaanya ukubelesha ukupepa kwa mu Baibolo? Kuti aesha ukukucilikila ukuya ku kulongana kwa cilonganino, nelyo kuti pambi atila talefwaya umukashi wakwe ukulaya ku ŋanda ne ŋanda, ukulanda pa lwa mipepele. Cinshi cintu ukacita?

 4. Ni shani fintu umukashi engalanga ukulangulukilako nga ca kuti umulume wakwe apepa kumbi?

⁴ Ipushe we mwine auti, ‘Mulandu nshi umulume wandi ayumfwila muli yo nshila?’ (Amapinda 16:20, 23) Nga ca kuti mu cine cine tatesekesha cintu ucita, kuti asakamikwa pali iwe. Nelyo kuti pambi aletitikishiwa kuli ba lupwa lwakwe pa mulandu wa kuti taulecitako na kabili imyata imo imo iyabe yacindama kuli bene. Umulume umo atile: “Ilyo naleshala neka mu ŋanda, naleyumfwa ukulekeleshiwa.” Uyu mwaume aleyumfwe fyo ukupepa kwalemupoko mukashi. Lelo pa mulandu wa cilumba talefwaya ukusumino kuti aleyumfwa ukutalalilwa. Umulume obe kuti pambi alekabila ukwebekeshiwa kwa kuti ukutemwa kobe uko watemwa Yehova takulepilibulo kuti nomba naucefyako kutemwo mulume obe ukucila fintu wamutemenwe kale. Shininkisho kuti ulepoosako inshita nankwe.

 5. Finshi umukashi afwile ukulinganya uwakwata umulume uupepa kumbi?

⁵ Nangu cibe fyo, pa kuti ukabombe bwino ne yo mibele kuliko icintu cimo icacilapo kucindama icifwile ukulangulukwapo. Icebo ca kwa Lesa cicincisha abakashi ukuti: “Nakileni abalume benu, ifyo ciyene muli Shikulu.” (Abena Kolose 3:18) Muli fyo, cilasoka ukulwisha umupashi wa bucaibela. Ukulundapo, pa kusoso kuti “ifyo ciyene muli Shikulu,” ili lembo lilelangililo kuti pa kunakila ku mulume umukashi alingile na kabili ukwibukisha ukunakila kuli Shikulu. Palingile ukubapo ukulinganya.

 6. Fishinte nshi ifyo umukashi wa Bwina Kristu alingile ukulaibukisha?

⁶ Ku Mwina Kristu, ukusangwa ku kulongana kwa cilonganino no kucitilo bunte kuli bambi pa lwa citetekelo cashimpwa pali Baibolo fyaba ifyacindama mu kupepa kwa cine ifishili na kulekeleshiwa. (Abena Roma 10:9, 10, 14; AbaHebere 10:24, 25) Cinshi wingacita, lyene, nga umuntunse mu kukanapita mu mbali akukambisha ukukanabomba mu kumfwana ne co Lesa mu kulungatika afwaya? Abatumwa ba kwa Yesu Kristu babilishe abati: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.” (Imilimo 5:29) Ica kumwenako cabo caba cilangililo icingabomfiwa mu mibele iingi iya mu bumi. Bushe ukutemwa kwa kuli Yehova kuli no kukusesha ukumupeela ukuipeelesha uko mu kulungama kuli no kuya kuli wene? Pa nshita imo ine, bushe ukutemwa kobe uko watemwa umulume obe no kucindika kuntu wamucindika kuli no kukulenga ukupeela Yehova ukuipeelesha kwapaatulwa mu nshila iishakafulwishe umulume obe?—Mateo 4:10; 1 Yohane 5:3.

 7. Mupampamina nshi umukashi wa Bwina Kristu afwile ukukwata?

⁷ Yesu alandilepo ukuti ici te lyonse cikalacitika. Asokele ukuti pa mulandu wa kukaanya ukupepa kwa cine, aba mu ndupwa shimo abasumina bakalayumfwa nga abaputulwako, kwati ulupanga lwaishile pa kati kabo no lupwa lonse ulwashala. (Mateo 10:34-36) Umwanakashi umo mu Japan alipitile muli ici. Umulume wakwe alemukaanya pa myaka 11. Alemululunkanya mu culukusu kabili libili libili alemwisalila pa nse. Lelo alitwalilile. Aba bwananyina mu cilonganino ca Bwina Kristu balimwaafwile. Alepepa ukwabulo kuleka kabili alesanga ukukoseleshiwa sana muli 1 Petro 2:20. Uyu mwanakashi wa Bwina Kristu alishininwe ukuti nga engatwalilila uwashangila, kasuba kamo umulume wakwe aali no kuilunda kuli wene mu kubombela Yehova. Na kabushe aliilundileko.

8, 9. Ni shani fintu umukashi alingile ukubomba ku kusengauka ukubika ifipindami fishalinga pa ntanshi ya mulume wakwe?

⁸ Kwalibako ifintu ifingi ifingabomba ifyo wingacita ifingambukila imibele ya mutima iya mwina mobe. Ku ca kumwenako, nga ca kuti umulume obe alakaanya ukupepa kobe, wilamuleka ukusanga apa kuilishanishisha mu fintu fimbi. Ulesunga iŋanda iya busaka. Ulesakamana imimonekele ya pa lobe. Fusha ukulumbulula kwa kutemwa no kumutasha. Mu cifulo ca kulalengulula, ba uutungilila. Langa ukuti ufwaya wene ukuti alebomba ngo mutwe. Wilalandula nga wayumfwo kuti wabifiwa. (1 Petro 2:21, 23) Fimo ificitwa pa mulandu wa kukaanapwililika ulesuulako fye, kabili nga kwaima ukukansana, ni we ulebalilapo ukulomba ukweleelwa mu kuicefya.—Abena Efese 4:26.

⁹ Wilaleka ukusangwa kobe ku kulongana kuleba e mulandu wa kulenga ifya kulya fyakwe ukucelwa. Kuti na kabili wasalapo ukubombako ubutumikishi bwa Bwina Kristu pa nshita lintu umulume obe ashili pa ŋanda. Cilabe cisuma ku mukashi wa Bwina Kristu ukusengauka ukushimikila ku mulume wakwe nga ca kuti talefwaya. Mu cifulo ca ico, akonka ukufunda kwa mutumwa Petro ukwa kuti: “Mwe bakashi, petameni ku balume benu, ukuti na ’bakaano kuumfwa ku cebo bakolopekwe ukwabule cebo pa mulandu wa mibele ya bakashi babo, pa kuloleshe mibele yenu ya kaele iya mu katiina.” (1 Petro 3:1, 2) Abakashi ba Bwina Kristu babombela pa kulangisha ifisabo fya mupashi mu kucililako.—Abena Galatia 5:22, 23.

10. Ni shani fintu umulume engabomba ukulola ku mukashi wakwe nga umukashi wakwe apepa kumbi?

¹⁰ Ni shani nga umulume e watetekela kabili umukashi apepa kumbi? Baibolo ilalangilila ica kucita mu mibele ya musango yo. Itila: “Ngo wa bwananyina ali no mukashi uushatetekela, kabili umukashi asumino kwikala nankwe, emuleka.” (1 Abena Korinti 7:12) Ikonkomesha na kabili abalume ukuti: “Temweni abakashi benu.”—Abena Kolose 3:19.

11. Ni shani fintu umulume engalangisha umucetekanya no kubomfya bumutwe pa mukashi wakwe mu kulamuka nga umukashi wakwe apepa kumbi?

¹¹ Nga ca kuti uli mulume uwa mukashi uupepa kumbi, ulesakamana ukucilisha ku kulanga umucinshi ku mukashi obe no kulangulukilako ifyo ayumfwa. Pamo ngo mukalamba, alilinga ukukwatako ubuntungwa bumo ubwa kubelesha ifisumino fyakwe ifya mipepele, nangu cingatila taufisuminishako. Umuku wa ntanshi walanda kuli wene pa lwa fintu watetekelamo, wienekela wene ukusuula ifisumino ifyo aikatililako pa nshita ntali ukusoobolapo ifisumino ifipya. Mu cifulo ca kulanda mu kucilinganya ukuti ifibelesho fintu wene no lupwa lwakwe bateesa pa nshita ntali fyaba fya bufi, mu kutekanya esha ukupelulula na wene ukufuma mu Malembo. Kuti caba ukuti alayumfwa uwalekeleshiwa nga wapeelesha inshita ikalamba ku mibombele ya cilonganino. Kuti pambi alecincintila ukubombesha kobe ukwa kubombela Yehova, lelo kuti yaba ni nshila ya kukwebelamo fye ukuti: “Ndakabila ukuba na imwe inshita yakulilako!” Tekanya. Lintu wamulangulukilako mu nshila ya kutemwa, mu kupita kwa nshita kuti ayafwiwa ukwisapokelela ukupepa kwa cine.—Abena Kolose 3:12-14; 1 Petro 3:8, 9.

12. Nangu umulume no mukashi wakwe bengapusana uko bapepa, ni shani fintu ifishinte fya mu Malembo fingabomfiwa mu kukansha abana babo?

¹² Mu cinshingwa-ŋanda icishaikatana mu kupepa, ukufunda abana ifya mipepele limo limo e pesa mu kuba ubwafya. Ni shani fintu ifishinte fya mu Malembo fingabomfiwa? Baibolo ibika pali wishi umulimo wa kusambilisha abana, lelo nyina na o alikwata ulubali lwacindama ulo engabomba. (Amapinda 1:8; linganyako Ukutendeka 18:19; Amalango 11:18, 19.) Nangu cingatila talesumina Kristu ukuba umutwe wakwe, nalyo line wishi e mutwe wa lupwa lwakwe.

13, 14. Nga ca kuti umulume alalesha umukashi wakwe ukusenda abana bakwe ku kulongana kwa Bwina Kristu nelyo ukusambilila na bo, cinshi umukashi engacita?

¹³ Bawishi bamo abashasumina tabakaanya nga banyina balesambilisha abana imilandu ya fya mipepele. Bambi balakaanya. Ni shani nga ca kuti umulume obe akaana ukukusuminisha ukusenda abana ku kulongana kwa cilonganino nelyo ukukulesha ukusambilila Baibolo na bene pa ŋanda? Nomba uli no kulinganya ubwingi bwa fintu wakakililwako—ukukakililwako kobe kuli Yehova Lesa, ukukakililwako kobe ku mulume obe ngo mutwe, na ku bana bobe abatemwikwa. Ni shani fintu wingapangatanya fyonse fi?

¹⁴ Mu kushininkisha ukapepa pa lwa uyo mulandu. (Abena Filipi 4:6, 7; 1 Yohane 5:14) Lelo kwi pele pele, ni we uli no kupingula pa co uli no kucita. Nga wabomba mu kucenjela, ukulenga umulume obe ukumfwikisho ukuti taulelwisha bumutwe bwakwe, ukukaanya kwakwe kuti mu kupelako kwanakako. Nangu cingatila umulume obe alakulesha ukusenda abana ku kulongana nelyo ukulasambilila na bo Baibolo, nalyo line kuti ulebasambilisha. Ukupitila mu kulanshanya kwa cila bushiku na mu ca kumwenako cobe icisuma, esha ukulimba muli bene ukutemwa kumo ukwa kuli Yehova, ukutetekela Icebo cakwe, ukucindika abafyashi—ukusanshako ukucindika wishibo—ukwangwako kwabamo kutemwa ku bantu bambi, no kubombesha mu kusakamanisha. Mu kupita kwa nshita, wishi kuti pambi amona ubusuma ubulefumamo kabili kuti atasha fintu ukubombesha kobe kwakatama.—Amapinda 23:24.

15. Kushingamwa nshi wishi wasumina akwata mu kusambilisha abana?

¹⁵ Nga ca kuti uli mulume uwatetekela kabili umukashi obe tatetekela, lyene ufwile ukubombela pa kushingamwa kwa kukusha abana benu “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Ilyo ulecite fyo, ulingile, kwena, ukuba uwa cikuuku, uwa kutemwa, kabili uupelulula ilyo ulebomba no mukashi obe.

16, 17. Fishinte nshi ifya mu Baibolo fintu abana bafwile ukwibukisha nga batendeka ukupepa uko abafyashi babo bashipepa?

¹⁶ Nomba naciseeka ukuti na bana fye abanono balekwata imimwene ya mipepele iyapusana ku ya bafyashi babo. Bushe na iwe upepa kumbi? Nga e fyo cili, Baibolo yalikukwatilo kufunda.

¹⁷ Icebo ca kwa Lesa citila: “Nakileni abafyashi benu muli Shikulu; pantu ici e calungama. Cindika wiso na noko.” (Abena Efese 6:1, 2) Ico cisanshamo ukupeela umucinshi walinga ku bafyashi. Nangu cibe fyo, ilintu kwena ukumfwila abafyashi kwalicindama, takufwile ukucitwa ukwabulo kusakamana kuli Lesa wa cine. Lintu umwana afika pa mushinku walinga ica kuti atendeka ukulaipingwila, ukushingamwa ashingamwa ku cintu alecita kulakulilako. Ici e fyo ciba te kulosha fye kwi funde lya ku calo lelo maka maka ukukuma kwi funde lya bulesa. “Ifwe bonse umo umo tukalubulula kuli Lesa,” e filanda Baibolo.—Abena Roma 14:12.

18, 19. Nga ca kuti abana bali ne mipepele iyapusana ku ya bafyashi babo, ni shani fintu bengaafwa abafyashi babo ukumfwikisha icitetekelo cabo mu nshila yawaminako?

¹⁸ Nga ca kuti ifisumino fyobe fyakulenga ukuti waluleko ifintu fimo mu bumi, esha ukumfwikisha inshila abafyashi balemwenamo ifintu. Mu kumonekesha bakasekelela nga ca kuti, ilyo ulesambilila no kubomfye fisambilisho fya Baibolo, walundako kubo wa mucinshi, wacililako kubo wa cumfwila, kabili wacilapo kucincila ku kucita ico bakweba. Nangu cibe fyo, nga ca kuti icisumino cipya na kabili cakulenga ukukaana ifisumino ne myata fintu bene pa lwabo bateesa, kuti pambi bayumfwo kuti ulekaana ica bupyani cintu bafwaile ukukushiila. Kuti pambi na kabili basakamikwa ukuti tacili na kukuwamina nga ca kuti ico ulecita tacapokelelwa mu bwikashi nelyo nga cilekupumbula ku kusakamana ifikonkelelo ifyo bene baleyumfwe fyo kuti fyakwaafwa ukutunguluka lwa ku mubili. Icilumba na co kuti caba cipindami. Kuti bayumfwe fyo iwe, cili kwati, ulesoso kuti ni we ulungike bene baliluba.

¹⁹ Mu kwangufyanya fye, kanshi, esha ukuteyanya ukuti abafyashi bobe bakamonaneko na baeluda bamo nelyo Inte shimbi ishakosoka ukufuma mu cilonganino ca cikaya. Koselesha abafyashi bobe ukusangwako ku Ŋanda ya Bufumu ukuti bakayeyumfwila ifilandwako no kuimwena abene umusango wa bantu untu Inte sha kwa Yehova baba. Mu kupita kwa nshita, imibele ya bafyashi bobe kuti pambi yanakako. Nangu fye lintu abafyashi balekaanya mu kukosa, ukonaula ifitabo filanda pali Baibolo, no kulesha abana ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu, ilingi line kulabako amashuko ya mu nshita aya kubelengela kumbi, aya kulanda ku Bena Kristu banobe, no kucitilo bunte no kwaafwa bambi mu nshila fye iyaanguka. Na kabili kuti wapepa kuli Yehova. Imisepela imo bakalolela mpaka fye bakafike pa mushinku walinga ukufuma pa ŋanda ya lupwa lwabo e lyo bakalecita ifyacilapo. Ukukanasakamana ne mibele yaba pa ŋanda, nangu cibe fyo, wilalaba ‘ukucindika wiso na noko.’ Bombako ulubali lobe ku kulenga mu mwenu mube umutende. (Abena Roma 12:17, 18) Pali ifyo fyonse, konkelela umutende na Lesa.

20. Kuyumfwa nshi abana pambi bengaba na ko nga shibo nelyo nyinabo ali muleshi?

²⁰ Mu mayanda ayengi imibele iileta ubwafya bukalamba tayaba mu fya mipepele lelo ikuma ku wakufyele. Amayanda ayengi ilelo yakwatamo abana aba ku fyupo fya kale ifya umo nelyo abafyashi bonse babili. Mu lupwa lwa musango yo, abana kuti baleba no bufuba ne cikonko nelyo nakalimo bucishinka bwabo ukulapinkana. Pamo nge cingafumamo, kuti pambi balatamisha pa mbali ukubombesha kwafumaluka ukwa mufyashi umuleshi ukwa kwesha ukuba wishi musuma nelyo nyina musuma. Cinshi cingaafwa ukulenga ulupwa lwa bafyashi abaleshi ukuba ulwatunguluka?

21. Ukukanasakamane mibele iyaibela iyo babamo, mulandu nshi abafyashi abaleshi bengafwailo kwaafwa ukufuma mu fishinte fya mu Baibolo?

²¹ Ishibo kuti te mulandu ne yo mibele iyaibela, ifishinte fya Baibolo ifilenga ifinshingwa-ŋanda fimbi ukutunguluka na pano pene kuti fyabomba. Ukusuula ifyo fishinte kuti pambi, pa kashita kanono kwamoneko kwangushako ubwafya lelo cilemoneke fyo kukatungulula ku kukalipwa pa numa. (Ilumbo 127:1; Amapinda 29:15) Lundulula amano no mucetekanya—amano ya kubomfya ifishinte fya bukapepa ukulaibukisha ifyo ukanonkelamo pa nshita ntali, e lyo no mucetekanya ku kwishiba umulandu aba mu lupwa basosela no kucite fintu fimo. Na kabili icikabilwa caba kulangulukilako.—Amapinda 16:21; 24:3; 1 Petro 3:8.

22. Mulandu nshi abana pambi bengacisangile cakosa ukupokelela umufyashi umuleshi?

²² Nga uli mufyashi umuleshi, kuti pambi waibukisha ukuti ilyo wali fye cibusa wa ulo lupwa, nakalimo abana balekupokelela. Lelo lintu wasangwike umufyashi wabo umuleshi, imibele yabo pambi yalyalwike. Ilyo baibukisha umufyashi wabo uwabafyele nomba uushileikala na bene, abana kuti pambi balelwishanya na bucishinka bwabo ubulepinkana, nakalimo ukulayumfwo kuti ulefwaya ukuti ufumyepo icitemwishi cintu bakwata ku mufyashi uyo ashabapo. Inshita shimo, ukwabula no kupita mu mbali kuti bakucinkulako ukuti tauli shibo nelyo nyinabo. Ukulanda kwa musango yo kulacena. Lelo nalyo line, “wifiitwa bwangu mu mutima obe.” (Lukala Milandu 7:9) Umucetekanya no kulangulukilako filakabilwa pa kubomba ne nkuntu sha bana.

23. Ni shani fintu ukusalapula kwingabombwapo mu lupwa umuli abana ba kusangamo?

²³ Iyo mibele yalicindamisha lintu umo alesalapula abana. Ukusalapula ukushalukaaluka kwaliba ukwakatama. (Amapinda 6:20; 13:1) Kabili apantu abana tababa bonse fye cimo cine, ukusalapula kuti pambi kwapusana ku mwana umo na ku mwana umbi. Abafyashi bamo abaleshi balisango kuti, napamo pa kutendeka, kuti cacilapo kuwama ukuleka umufyashi uwafyele uyo mwana ukubombela pali ulo lubali. Calikatama, nangu ni fyo, ukuti abafyashi bonse babili balesuminishanya pa lwa uko kusalapula no kutungilila kwene, ukukanabisha umwana wa kuifyalila ukucila uwa kusangamo. (Amapinda 24:23) Icumfwila calicindama, lelo tulekabila ukulasuulako fimo ificitwa pa mulandu wa kukaanapwililika. Wilacishamo kufulwa. Salapula mu kutemwa.—Abena Kolose 3:21.

24. Cinshi cingaafwa ukucilikila amafya ya kuulungana pa kati ka bantu bapusano bwamba mu lupwa lwa bana ba kusangamo?

²⁴ Ukulanshanya ngo lupwa e cingacilikila amafya. Uku kulanshanya kuti kwaafwilisha ulupwa ukutonta pa fintu fyacindamisha mu bumi. (Linganyako Abena Filipi 1:9-11.) Kuti na kabili kwayafwilisha umo umo ukumona fintu engasangwilako ku kufika pa fikongwani ifyo ulupwa lwaimika. Mu kulundapo, ukulanshanya kwa lupwa ukwa kukanapita mu mbali kuti kwatalusha amafya ya mu mibele isuma. Abakashana balakabila ukumfwikisha inshila bengafwalilamo no kuisunga ilyo bali na wishibo umuleshi na bandume shabo aba kusangamo abali bonse, kabili bakalume balakabila ukufundwa pa lwa myendele yalinga ukulosha kuli nyinabo muleshi ne nkashi shabo isha kusangamo.—1 Abena Tesalonika 4:3-8.

25. Mibele nshi ingaafwilisha ukusungilila umutende mu lupwa lwabamo abana ba kusangamo?

²⁵ Pa kulolenkana no bwafya bwaibela ubwa kuba umufyashi umuleshi, tekanya. Cilasendako inshita pa kukusha ukwampana kupya. Ukunonka ukutemwa no mucinshi ukufuma ku bana abo ushaifyalile kuti waba mulimo ushaikulila. Lelo kuti wabombwa. Umutima wa mano kabili uwa mucetekanya, uwendela pamo no kufwaisha kwakosa ukwa kufwaya ukutemuna Yehova, e muti fye wa kukwata umutende mu lupwa lwakwata abafyashi abaleshi. (Amapinda 16:20) Imibele ya musango yo kuti na kabili yamwaafwa ukubomba mu kutunguluka ne mibele imbi.

26. Ni mu nshila nshi amafya e lyo ne mibele ya mutima ukulola ku fikwatwa fya ku mubili fingalekanishisha ulupwa?

²⁶ Amafya ne mibele ya mutima iya bantu ukulosha ku fikwatwa kuti fyalekanya indupwa mu nshile shingi. Ku ca bulanda, indupwa shimo shilapumfyanishiwa ku kukansanina indalama no kufwaisha kwa kuba abakankala—nelyo ukubako fye abakankala panono. Amalekano kuti pambi yabako lintu abaupana bonse balebomba incito e lyo bakusha imibele ya kuti “ishi ni ndalama shandi, isho ni ndalama shobe.” Nangu cingati ukukansana kulasengaukwa, lintu abaupana bonse babili balebomba kuti baisasanga ukuti ukutantika kwabo kulebashiilako fye inshita inono iya kuba pamo. Icibelesho abantu bawilileko nga nshi mu calo ca kuti abafyashi baume baya ku kwikala ukutali ukushe ndupwa shabo pa nshita ntali—pa myeshi nangu fye imyaka—pa kuti bengasange ndalama shafulilako ukucila shintu bengasanga ku myabo. Ici kuti catungulula ku mafya yakalamba nga nshi.

27. Fishinte nshi fimo ifingaafwa ulupwa ulubulishe sana mu fya ndalama?

²⁷ Takuli amafunde ayengapampamikwa aya kubombela pa mibele ya musango yo, apantu indupwa shapusanapusana shibomba no kutitikisha kwapusanapusana no kukabila kwapusanapusana. Nalyo line, ukufunda kwa Baibolo kuti kwayafwa. Ku ca kumwenako, Amapinda 13:10 yalangililo kuti ukushashala kushafwaikwa limo limo kuti kwasengaukwa ukupitila mu “kulanshanya capamo.” (NW) Ici cisanshamo te kulumbulula fye ifyo umo alemone fintu lelo no kufwaya ukupandwako amano no kusanga fintu umbi alemona uyo mulandu. Ukulundapo, ukupenda ifyo indalama shikabomba mu nshila yabamo kupelulula kuti kwaafwa ku kwikatanya ukubombesha kwa lupwa. Limo limo cilakabilwa—nakalimo pa kashita kanono—ku baupana bonse babili ukulaya ku kubomba ukufuma pa ŋanda pa kuti bengasakamana ifipooswa fyalundwapo ukucilisha lintu kuliko abana nelyo bambi bantu balesunga. Lintu ici cabe fyo, umulume kuti aebekesha umukashi wakwe ukuti acili alikwata inshita ya kuba nankwe. Wene capamo na bana kuti mu kubamo kutemwa balamwaafwako imilimo imo iyo lyonse pambi abomba fye eka.—Abena Filipi 2:1-4.

28. Fya kucinkulako nshi, ifya kuti nga fyabakwa, kuti fyayafwa ulupwa ukubombela pa kuba abaikatana?

²⁸ Nangu cibe fyo, ibukisheni ukuti ilintu indalama shilafwaikwa muli ino micitile, tashileta insansa. Cine cine tashipeela ubumi. (Lukala Milandu 7:12) Mu cituntulu, ukufwaisha sana ifikwatwa fya ku mubili kuti kwaleta uboni bwa ku mupashi no bwa mibele isuma. (1 Timote 6:9-12) Fintu cingacilapo kuwama ukufwaya intanshi Ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe, no kwebekeshiwa kwa kuti akapaala ukubombesha kwesu ukwa kusanga ifyo tukabila mu bumi! (Mateo 6:25-33; AbaHebere 13:5) Pa kusungilila amabuseko ya ku mupashi pa ntanshi no kupitila mu kukonkelela umutende intanshi na Lesa, mukasango kuti icinshingwa-ŋanda cenu, nelyo cingatila nakalimo caba icayakanikana pa mulandu wa mibele imo imo, cikaba ni cimo icaikatana mu nshila ishacindamisha.