Mulandu Nshi Uwa Kubuulila Ubutotelo Mu Kukatama?

“UMUNTU te kuti ekalile no mweo ku ca kulya ceka.” (Mateo 4:4, The New English Bible) Aya mashiwi ayambulwa ilingi line yakumya pa kukabila kwa buntunse uko abengi balufya icilola ca kuko ilelo. Yalangilila ukuti twalikwata ulubali lwa ku mupashi ku mipangilwe yesu ulukabila ukwikushiwa. Uyo e mulandu wine untu uwalelanda ayo mashiwi, Yesu Kristu, na kabili asosele ukuti: “Ifyo bapaalwa abo abaishiba ukukabila kwabo ukwa kwa Lesa.”—Mateo 5:3, NEB.

Butotelo bweka e bwingesusha ‘ukukabila kwesu ukwa kwa Lesa.’ Butotelo bweka e bwingasuka ifipusho fyesu ifya kutendekalako ukulosha ku ntulo, imifwaile, no bupilibulo bwa bumi. Kabili butotelo bweka bwingapeela ubupilibulo bwa cine cine no butuntulu ku bumi bwesu. Lelo te butotelo fye ubuli bonse bukacita conse ici. Yesu aebele umwanakashi umwina Samaria ukuti: “Bakapepa bene bene bakapepela Tata mu [mupashi] na mu cine.” (Yohane 4:23) Ukupepela “mu cine” cipilibula ifingi ukucila pa kukonka ifishilano fyacindikwa ne nshita no kusefya kwa ntambi. Ifi ilingi line fipeela abakonshi finono ukucila pa kuyumfwa kwa pa nshita inono ukwa kuba bwino, ilintu filebasha aba nsala lwa ku mupashi.

Ku ca kumwenako, Edwin O. Reischauer, uwali umwiminishi wa U.S. ku Japan, amwene ukuti: “Shinto na buBuddha ku bantu abengi fyaba ukucilisha mulandu wa mwata ne cibelesho capokelelwa ukucila ukuba ifisumino fyabamo bupilibulo.” Ca cine, abantu ba cina Japan abengi baliba abaikushiwa ukukwata cene muli iyi nshila. Lelo ifisabo fya “mabutotelo yapya” mu Japan fibelebesha ukukanaikushiwa no butotelo bwa cishilano ukulekulilako.

“Amabutotelo yapya” yakongamina ku kusanikila pa ntungulushi sha congolo—te Lesa. Abengi aba ishi ntungulushi sha butotelo batunga ukuba abapuutwamo muli bulesa. Lelo ififundisho fyabo mu cinkumbawile fyaba fye cimo cine ne nongo ilesungulika iya fisumino fya ciBuddha, iciShinto, ne fisumino fimbi—mu kuba na kabulungwa ka muti akakalamba aka mano ya buntunse aya kwa kasanga ukupooswamo. Ukwipukisha kwabo ilingi line kuba mu bulayo bwa bumi bwawaminako na maka yatunganishiwa aya cimpa nelyo aya kundapa. Lelo bushe amabutotelo ya musango uyo yalapeela ubushininkisho bwa kuti yalesambilisha abakonshi ba yako ukupepela “mu [mupashi] na mu cine”? Nakalya. Ku cintu cimo, imipepele ya kusefya iya butotelo yakongamina ku kuba pano ilelo kabili ukukanabapo mailo. Umusango wa iko uwapala ubuseko bwa pa nshita inono umulandu unono ku kuibuula mu kukatama.

Ubutotelo Ubuli no Kubuulwa mu Kukatama

Kuliko ubutotelo, nangu cibe fyo, ubwabako pa nshita yalepelako ukucila umusango uuli onse umbi uwa kupepa. Buli butotelo bwasambilishiwa muli Baibolo wa Mushilo. Baibolo yatendeke ukulembwa imyanda ya myaka imo 35 iyapitapo, kabili yamo aya ‘malyashi ya kale’ ayabakililwa mu fipandwa fya iko ifya mu kubangilila yabwelela ku numa ukucila pa myaka ikana limo bushilya bwa ico.a Yakwatamo ifyalembwa fyakokwesha ifyabako pa ntuntuko sha butotelo. Ico ceka cili mulandu wa kupeela ubutotelo bwa Baibolo ukulangulukapo kwakatama.

The Encyclopedia Americana isosa ukukuma kuli Baibolo ukuti: “Ulubuuto lwa iko ‘lwaliya mu calo conse.’ Nomba imonwa nge cuma ca fishinte fya mibele isuma ne ca butotelo iyo ukusambilisha kwa iko ukushipwa kulaya ukuba ukwacila napo kucindama ilyo isubilo lya kutumpuluka kwa calo lileingilishako.” Lelo nga ca kuti icitabo mu cituntulu cili ca kutungulula cingasuminwa ku butotelo bwa cine, bushe te kuti wenekele cene ukukwata ukwananishiwa kwasaalala, icingafikwapo na bonse bakafwaya ba cine?

Ifyo e fintu caba kuli Baibolo. Yapilibulwa mu ndimi 1,928, yonse nelyo mu lubali, kabili e citabo cacilishapo kwananishiwa mu kusaalala mu lyashi lya kale. Ukulundako, yashininkisha ukuba iituntulu mu fya lyashi lya kale ne fya busayansi. Ukushula ifyashikama ne lyashi lya kale fishininkisha ukufikilishiwa kwalungikwa ukwa masesemo ya Baibolo. Yalilubuka ku misango yonse iya kupupe mipashi ne fiputa ne fya kupandapanda. Ici conse cumfwana no kutunga kwa Baibolo kwine ukwa kuti yapuutwamo muli bulesa.b—2 Timote 3:16.

“Ifisabo” fya Butotelo bwa Cine

Lelo bushe tacili ca cine ukuti amabutotelo ayengi yatunga ukukonka Baibolo? Kabili bushe ulubuli, ubulwani, no bumbimunda tafimoneka pa kati ka bengi abaitunga ukuba Abena Kristu? Ee, lelo uyu tauli e mulandu wa kusuulila Baibolo. Yesu Kristu umwine wine alangilile ukuti icinabwingi ca abo abaletunga ubuKristu bakakaanwa kuli Lesa. (Moneni Mateo 7:13, 14, 21-23.) Ni shani, lyene, umo engaba na maka ya kwishiba abo abalebelesha ubutotelo bwa cine ubwasambilishiwa mu Baibolo? Yesu ayaswike ukuti: “Mukabeshibila ku fisabo fyabo; bushe abantu basabe myangashi ku myunga, nalimo amakunyu kuli bacilasa? Awe, umuti onse uusuma utwale fisabo fisuma, lelo umuti uwa fye utwale fisabo ifyabipa. Awe mukabeshibila ku fisabo fyabo.”—Mateo 7:16, 17, 20.

Ee, ubutotelo bwa cine bulingile ukuba e bulamba bwa maka ku busuma, ukuletako ifya kufumamo fya bunonshi pa kati ka bakapepa. Buula, ku ca kumwenako, Akinori, umwaume umwina Japan uyo, mu mashiwi yakwe yene, “abele e cipasho ca mupashi wa kucimfyanya.” Mu kutunguluka afikile pa mabuyo yakwe aya kupwisha amasambililo ukufuma ku university yacilapo no kukwata incito muli kampani yasambala. Taumfwile umulandu uuli onse uwa kubikila ubutotelo mu bumi bwakwe. ‘Ubutotelo bwa banaka abakabila ica kuseemenako mu bumi,’ e fyo atontonkenye.

Icili conse caleenda mu kutelela ukufikila, pamo nge ca kufumamo ca kukanshika no kunaka, aponenwe no bulwele bwabipisha. Umukoshi wakwe walinyongene, kabili akalefulefu kakwe “kalyumine” pa kubeya kwakwe ukwa ku kuso. “Ifibusa” ifingi pa kampani ka kwa Akinori bashininkishe ukuba aba cisansamushi cinono mu nshita yakwe iya kumanama. (Linganyeniko Amapinda 17:17.) E co ashikeme mu cilindi cashika ica kukolwa kabili alangulwike nelyo fye ukuipaya.

Mu kupita kwa nshita, nangu ni fyo, umukashi wa kwa Akinori atampile ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Kasuba kamo mu kati ka kulanshanya, umukashi amwebele ulwe lembo lya pa Abena Galatia 6:7, ilibelengwo kuti: “Ico umuntu abyala, e co akalobolola.” Pa kulaswa na aya mashiwi, Akinori ailundile kuli wene mwi sambililo, kabili cintu asambilile cayalwile imimwene yakwe iya bupilibulo bwa bumi. Ilyo icilolwa ca kwa Akinori cabuutushiwe, ukucula kwakwe ukwalengwa no kukanshika kwatendeke ukufumapo! Pamo nga fintu ipinda lya Baibolo licibika: “Umutima uwatekanya mweo wa mubili.” (Amapinda 14:30) Ee, ubutotelo bwa cine bulaletako ifisabo fyawama!

Toshiro mwaume umbi umwina Japan uwaishile ku kumona ifyo ubutotelo bwa cine bwingaba amaka ku busuma. Nangu cingati asumine ukuti mwalimo ukucindama mu kubelesha ubutotelo, tacitile icili conse pa lwa bwene. Ubuseko bwakwe bwasanikilwe pa kunonka iŋanda yakwe iine. Ukufika kuli ubo buyo, nangu cibe fyo, takwaletele ukwikushiwa aenekele. Ukulundako, ilyo aloleshe ukushinguluka icifulo cakwe ica ncito, amwene ukuti ifibelesho fya kubulwo bufumacumi fyali ifyaseeka kabili ukuti ukwampana kwa pa lwabo ukwabipa kwafumine muli fyene. Toshiro alifulushiwe ku cintu amwene.

Kasuba kamo umukashi wakwe alalike eluda ukufuma mu cilonganino ca cikaya ica Nte sha kwa Yehova ukumutandalila. Toshiro ilyo line fye ailwike ukuti eluda aali uwapusanako ukufuma ku banankwe. Umulandu? Eluda alebomfya mu bufumacumi ifishinte fya Baibolo mu bumi bwakwe. Pa kuba uwaebekeshiwa ne ci, Toshiro apokelele ubwite ukusambilila Baibolo kabili atendeke ukulenga ubutotelo bwa Baibolo ukuba e nshila yakwe iya bumi.

Tulekulaalika na iwe wine ukuba uwabeleshanya ne Nte sha kwa Yehova. “Ifisabo” fyabo fipeela ubushininkisho bwa kuti balepepela “mu [mupashi] na mu cine.” Balatukuta ukubika ifisambilisho fya Baibolo ku kubomba mu bumi bwabo. Kabili ilintu pamo nga bantu umo umo baliba abataluka nga nshi ukufuma ku kupwililika, pamo nge bumba balangilila ifyo ubutotelo bwa cine bwingaba bulamba bwa ku mupashi ubwa maka ku busuma.

Amakana pa kati ka Nte baali pa nshita imo ababule nsansa ne nshila yabo iya bumi. Lelo ukupitila mu kubomfya ifishinte fya Baibolo, abengi aba bene baliba na maka ya kucita ukwaluka kwa kwebekesha. Pa kukusha fintu Baibolo iita “ifisabo ca mupashi,” ukufilumbula, imibele ya kutemwa, ukusekelela, umutende, ukukokolo kukalipwa, uluse, ubusuma, icitetekelo, ubufuuke, no kuilama, balisanga imfungulo ku nsansa sha pa lwabo.—Abena Galatia 5:22, 23.

Ubunonshi bwa Ciyayaya Ukufuma ku Kubelesha Ubutotelo bwa Cine

Ubutotelo bwa cine, nangu cibe fyo, bufwile ukucita ifingi ukucila pa kwalula fye ubuntu nelyo ukunashako impika sha ba lobe. Impika sha mu cibulungwa conse pamo ngo kukowesha, icintiinya ca nkondo ya nyukiliya, no kuliila pa mutwe kwa fyashingulukapo filatiinya ukonaula planeti yesu iyayemba. Impika sha fya bunonshi shicilikila insansa no kuba bwino kwa mamilioni. Takuli ubutotelo ubwingabuulwa mu kukatama kano nga ca kuti bulatambika isubilo limo ku kupikulula isho mpika sha mu cibulungwa conse.

Ubutotelo bwa Baibolo bulatambika isubilo lya musango uyo. Lesa alaya ukuleta icalo cipya icalungama pe samba lya kamfulumende ya ku mulu, nelyo “ubufumu.” (Mateo 6:9, 10; 2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:3, 4) Ubu Bufumu e muti wa kundapa ku malwele yonse aya mutundu wa muntu. Kabili ukulosha ku kubelelela kwa bunonshi bwa musango uyo ubwapela mu kusaalala kwe sonde, Baibolo itwebekesho kuti: “Pano isonde paleya, no lunkumbwa lwa pako; lelo uucito kufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.” Ee, ubumi bwa muyayaya mu nsansa e subilo lya Mwina Kristu wa cine onse! (1 Yohane 2:17) Lelo ni beka fye abo ababuula mu kukatama icibelesho ca butotelo bwa cine e bakanonkelamo ukufuma muli ubu Bufumu buleisa. E ico tulekucincisha ukutendeka isambililo lyakatama ilya Baibolo.c (Yohane 17:3) Ilyo watendeka ukusuminisha ulubuuto lwa Cebo ca kwa Lesa ukubalika mu bumi bobe, ukakumanya ubuseko bukalamba ilyo ‘ukukabila kobe ukwa kuli Lesa’ kwaisushiwa, panono panono. Mu cituntulu, amapaalo ya ciyayaya yakaba yobe pa mulandu wa kuti wabuulile ubutotelo—ubutotelo bwa cine—mu kukatama.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 5]

Ukusangwa kwa Baibolo mu ndimi shacila pali 1,900 cumfwana no kutunga kwa iko ukwa kuba iyapuutwamo muli bulesa

[Icikope pe bula 7]

Ubutotelo bwa Baibolo butambika isubilo lya mibele ya mutende mu kusaalala kwa calo pe samba lya kamfulumende ya ku mulu