Ulupwa lwa Bwina Kristu Lulaafwa Abakoloci

“Mwimpoosa ku nshita ya bukote, ku kupwa kwa maka yandi mwindekelesha.”—ILUMBO 71:9.

 1. Ni shani fintu abakoloci basungwa mu ntambi ishingi?

“UKUFWAILISHA kulangisha ukuti mupepi na bakote abacendwa mutanda pali cinelubali (86%) basungwa buluku buluku ku ndupwa shabo shine,” e fyasosele The Wall Street Journal. Magazini wa Modern Maturity alondolwele ati: “Ukusunga abakoloci buluku buluku e [lukaakala lwa mu lupwa] ulwa nomba line ulusokolokele mu mabula ya manyunshipepala ya [United States].” Ee, abakoloci mu ntambi ishingi nabasanguka ifinakabupalu fya buluku bwabipisha no mulekelesha. Inshita yesu mu cine cine e lintu abengi bali “abaitemwa, . . . abashitootela, abashashila, abaumalala.”—2 Timote 3:1-3.

 2. Ukulingana na Malembo ya ciHebere, ni shani fintu Yehova amona abakoloci?

² Lelo, ifyo te fintu abakoloci baali no kusungwa mu Israele wa pa kale. Ifunde lyalondolwele ukuti: “Ku cinso ca wa mfwi uleima, ulecindika ne cinso ca mukote, no kuba na katiina kuli Lesa obe: ni ne Yehova.” Ibuuku lya mapinda ya mano ayapuutwamo litufunda ati: “Umfwa kuli wiso untu akufyele, kabili wisuula noko uwakota.” Likambisha aliti: “We mwana wandi umwaume, umfwo kusalapula kwa kwa wiso, kabili wileka malango ya kwa noko.” Ifunde lya kwa Mose lyasambilishe umucinshi no kulangulukilako abakalamba abaume na banakashi. Mu kumfwika, Yehova afwaya abakoloci ukucindikwa.—Ubwina Lebi 19:32; Amapinda 1:8; 23:22.

Ukusakamana Abakoloci mu Nshita sha Baibolo

 3. Ni shani fintu Yosefe alangishe icililishi kuli wishi umukote?

³ Umucinshi wali no kulangwa te mu mashiwi fye lelo na mu ncitilo sha kulangulukilako. Yosefe alangishe icililishi cikalamba kuli wishi umukoloci. Alefwaya Yakobo ukuya pa bulendo ukufuma ku Kanaani ukuya ku Egupti, intamfu ya bakilomita 300. E co Yosefe atumiine Yakobo “impunda ikumi isha kusendapo icisuma ca mu Egupti, ne mpunda nkota ikumi isha kusende ngano ne mikate, ne mpao kuli wishi isha pa nshila.” Lintu Yakobo afikile mu Goshene, Yosefe aile kuli wene kabili “awile na pa mukoshi wakwe, no kulilila pa mukoshi wakwe akashita.” Yosefe alangishe wishi icitemwishi cashika. Mwandi ca kumwenako ca kupuutamo ica kwangwako ku bakoloci!—Ukutendeka 45:23; 46:5, 29.

 4. Mulandu nshi Ruti abela ica kumwenako cisuma ica kukonka?

⁴ Icipasho na cimbi icayemba ica kukonka mu cikuuku ku bakoloci ni Ruti. Nangula aali Umwina fyalo, alambatile kuli nafyala umuYuda umukoloci, uwafwilwa, Naomi. Ashile abantu bakwe no kuibika mu busanso bwa kukanasanga umulume umbi. Lintu Naomi amucincishe ukubwelela ku bantu bakwe, Ruti ayaswike mu kuba na mashiwi yamo ayawamisha muli Baibolo ati: “Mwimpaapaata ukumusha, no kubwela mu kumukonka; pantu uko mwakulaya nakulaya, no ko mwakulaikala nakulaikala; abantu benu e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi; umo mukafwila, e mo nkafwila, kabili e ko nkashikwa. E fyo ancite Yehova, kabili e fyo alundeko, nga cimbi kano imfwa yeka e catupaatulanya ine na imwe.” (Ruti 1:16, 17) Ruti na kabili alangishe imibele ishaiwamina lintu aali uwaitemenwa ukuupwa kuli Boasi umukoloci pe samba lya kutantika kwa cupo ca kupyana bukwe.—Ruti, ifipandwa 2 ukufika ku 4.

 5. Mibele nshi iyo Yesu alangishe mu kubomba na bantu?

⁵ Yesu aimike ica kumwenako capalako mu kubomba kwakwe na bantu. Aali uwatekanya, uwa cililishi, uwa cikuuku, kabili uwa kupembesula. Akwete ubuseko bwa pa lwakwe mu muntu umubusu uwalemene, uushali na maka ya kwenda pa myaka 38 kabili alimundepe. Alangile ukulangulukilako kuli bamukamfwilwa. (Luka 7:11-15; Yohane 5:1-9) Nelyo fye mu kati ka kushikitika kwa mfwa yakwe iya kulengo bukali pa cimuti ca kucushiwilwapo, ashininkishe ukuti nyina, mu kupalishako uwali mu kubangilila kwa ba50, aali no kusakamanwa. Yesu aali uwa kupembesula kuli bonse, ukufumyako fye ku balwani bakwe aba bumbimunda. Muli ifyo, aali no kusoso kuti: “Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika kabili abafinwa, na ine nalamupeelo kutusha. Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine, pa kuti ndi wafuuka kabili uwapetama umutima; e lyo mwalasango kutusha ku mitima yenu.”—Mateo 9:36; 11:28, 29; Yohane 19:25-27.

Ni Bani Bawamina Ukulangulukilako?

 6. (a) Ni bani bawaminwa ukusakamana kwaibela? (b) Fipusho nshi pambi twingaipusha fwe bene fweka?

⁶ Apantu Yehova Lesa no Mwana wakwe, Yesu Kristu, baimike ifya kumwenako fyawamisha ifya musango yo mu kusakamana, cili fye icalinga ukuti Abena Kristu baipeela bapashanye icipasho cabo. Pa kati kesu twalikwata bamo abacucutika kabili abafinwa pa myaka iingi—bamunyina ne nkashi abakoloci ababa ku matelo ya bumi bwabo. Bamo kuti pambi baba bafyashi besu nelyo bashikulu na bamama. Bushe tulabacindika? Bushe tulabacefya? Nelyo bushe mu cine cine tulatesekesha ukubelesha kwabo ukwakulisha na mano? Ca cine, bamo kuti pambi baesha ukutekanya kwesu mu kuba no tubelesho ne mpuso ifyo fyaseeka ku bakalamba. Lelo ipusheni mwe bene amuti, ‘Bushe ine kuti naba uwapusanako pe samba lya iyo mibele?’

 7. Cinshi cilangilila ukukabila kwa kukwata ukulangulukilako abakote?

⁷ Kwaliba ilyashi lya kumfwisho bulanda ukufuma ku Middle East pa lwa cililishi ca mukashana wacaice ku bakoloci. Nakulu aleafwilisha mu cikini kabili mu kukanaishiba aponeshe no kulala imbale ye bumba. Alikalipe pa mulekelesha wakwe wine; umwana mwanakashi wakwe aali uwacilanapo ukukalipa. Lyene umwana mwanakashi wakwe aitile umwana wakwe umukashana no kumutuma kwi tuuka lya cikaya ku kuyashitila nakulu imbale ya mbao iishitobeka. Umukashana abwelele ne mbale sha mbao shibili. Nyina aipwishe ati: “Mulandu nshi washitila imbale shibili?” Umwishikulu, mu kushimunuka, ayaswike ati: “Imo ya kwa mama na imbi yenu lintu mukakota.” Ee, muli cino calo ifwe bonse tukakota. Bushe te kuti tutashe ukusungwa mu kutekanya kabili mu cikuuku?—Ilumbo 71:9.

8, 9. (a) Ni shani fintu tulingile ukusunga abakote pa kati kesu? (b) Cinshi cintu abo abasangwike Abena Kristu nomba line balekabila ukwibukisha?

⁸ Te kwesha ukulaba ukuti abengi aba bamunyinefwe abakoloci ne nkashi balikwata ku numa yabo icalembwa calepa ica mibombele ya busumino iya Bwina Kristu. Mu kushininkisha bawaminwa umucinshi wesu no kulangulukilako, ukwaafwa kwesu ukwabamo icikuuku no kukoselesha. Umuntu wa mano mu kulungika atile: “Umutwe wa mfwi cilongwe icayemba, [nga casangwa] mu mibele ya bulungami.” Kabili uyo mutwe wa mfwi, uwa mwaume nelyo uwa mwanakashi, ulingile ukucindikwa. Bamo aba aba bakalamba abaume na banakashi bacili balebomba nga bapainiya ba busumino, kabili abaume abengi batwalilila ukubomba mu busumino nga baeluda mu filonganino; bamo babomba umulimo wa ca kumwenako nga bakangalila benda.—Amapinda 16:31.

⁹ Paulo afundile Timote ukuti: “Wiebaula mwaume mukalamba; lelo umupaapaate kwati ni wiso. Teeteesa abalumendo kwati ni bamunonko; abanakashi bakalamba kwati ni banoko, abakashana kwati ni nkashi shobe mu kusanguluka konse.” (1 Timote 5:1, 2) Abo abaisa mu cilonganino ca Bwina Kristu nomba line ukufuma mu calo cabulwo mucinshi balingile maka maka ukubuula mu kusakamanishisha amashiwi ya kwa Paulo, ayashimpwa pa kutemwa. Mwe bacaice, mwipashanya imibele ya mutima iyabipa iyo pambi mwamona ku sukulu. Mwisuusha ukufunda kwa cikuuku ukwa Nte abakalamba. (1 Abena Korinti 13:4-8; AbaHebere 12:5, 6, 11) Nangu cibe fyo, lintu abakoloci pa mulandu wa kulwalilila nelyo impika sha mu fya ndalama balekabila ukwaafwa, ni bani bakwata icishingamo cikalamba ku kubaafwa?

Ulubali lwa Lupwa mu Kusakamana Abakoloci

10, 11. (a) Ukulingana na Baibolo, ni bani balingile ukubuulo butungulushi mu kusakamana abakoloci? (b) Mulandu nshi cishabela lyonse icayanguka ukusakamana abakoloci?

¹⁰ Mu cilonganino ca Bwina Kristu ica mu kubangilila, impika shalimine pa lwa kusakamana bamukamfwilwa. Ni shani fintu umutumwa Paulo alangishe ukuti ukukabila kwa musango yo kwali no kubombwapo? “[Cindikeni] bamukamfwilwa abali bamukamfwilwa bene bene. Lelo nga mukamfwilwa akwata abana atemwa beshikulu, basambilile ukuti ica kubalilapo kucita aba ŋanda yabo iine umwabela bukapepa, kabili ukubweseshapo ubufubo ku bafyashi babo; pantu ici casekelelwa ku cinso ca kwa Lesa. Lelo umuntu nga tasunga abantu bakwe, pali bufi aba mu ŋanda yakwe, ninshi nakaana icitetekelo, kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.”—1 Timote 5:3, 4, 8.

¹¹ Mu nshita sha kukabila, ifilundwa fya lupwa ifyapalamisha bali no kuba e batanshi ukusakamana abakoloci.a Muli iyi nshila, abana abakalamba kuti balangisha ukutasha pa myaka ya kutemwa, umulimo, no kusakamana ifyo abafyashi babo bapayenye. Ici pambi te kuti cibe icayanguka. Ilyo abantu balekulilako, mu cifyalilwa balakokomoka, kabili bamo balalemana fye no kulemana. Bambi kuti pambi baba abaitemwa kabili abapinda, nakalimo ukwabula ukucishiba. Lelo lintu twali utunya, bushe na ifwe tatwali abaitemwa kabili abapinda? Kabili bushe abafyashi besu tabalebutukila ku kutwaafwa? Nomba ifintu nafyaluka mu bukote bwabo. E co, cinshi cilekabilwa? Icililishi no kutekanya.—Linganyeniko 1 Abena Tesalonika 2:7, 8.

12. Mibele nshi ikabilwa mu kusakamana abakote—na bonse bambi mu cilonganino ca Bwina Kristu?

¹² Umutumwa Paulo apeele ukufunda kubomba lintu alembele ati: “E ico nga basalwa ba kwa Lesa, abashila kabili abatemwikwa, fwaleni umutima wa nkumbu, icongwe, ubupete, ukunakilila, ukutekanya; mube abashipikishanya, no kubelelano luse nga umo aba na ‘kafiimbo ku mubiye; ifyo [Yehova, NW] amubelelo uluse, e fyo na imwe mubelele uluse. Awe pali fyonse ifi fwalilenipo no kutemwa, e kukakila fyonse pamo mu kwitabana.” Nga ca kuti tuli no kulangisha uyu musango wa cililishi no kutemwa mu cilonganino, bushe tatulingile ukucishanapo ukulangisha wene mu lupwa?—Abena Kolose 3:12-14.

13. Ni bani, pa mbali ya bafyashi abakoloci nelyo bashikulu nelyo bamama, pambi abengakabila ukwaafwa?

¹³ Inshita shimo uyu musango wa kwaafwa kuti pambi wakabilwa te ku bafyashi fye na bashikulu nelyo bamama lelo na kuli balupwa bambi abakoloci. Abakote bamo abashakwata bana balibomba pa myaka iingi mu mulimo wa bumishonari, no butumikishi bwa kwenda, ne mibombele imbi iya mulimo wa nshita yonse. Mu kufumaluka balibika Ubufumu intanshi ukupulinkana ubumi bwabo bonse. (Mateo 6:33) Bushe te kuti cibe icalinga, lyene, ukubalangisha umupashi wa kusakamana? Mu kushininkisha twalikwata ica kumwenako cishaiwamina mu nshila Watch Tower Society isakamaninamo ifilundwa fya Bethel abakoloci. Pa cishinte cikalamba ica Bethel mu Brooklyn na pa misambo ya Sosaite iyafulilako, bamunyina abakalamba abengi ne nkashi balapokelela ukusakamana kwa lyonse ukufuma ku filundwa fya lupwa abakanshiwa abapeelwa uyu mulimo. Baliba aba nsansa ukusakamana aba bakalamba kwati bafyashi ba kubafyala nelyo bashikulwibo nelyo banakulwibo. Pa nshita imo ine, balasambilila ifingi ukufuma ku kubelesha kwa bakalamba.—Amapinda 22:17.

Ulubali lwa Cilonganino mu Kusakamana

14. Kupayanya nshi kwacitiilwe abakoloci mu cilonganino ca mu kubangilila ica Bwina Kristu?

¹⁴ Ifyalo ifingi ilelo fyalikwata ukutantika kwa mapenshoni ya bakalamba pamo pene no kusakamana kwa fya cipatala ifyo Ubuteko bupayanishisha abakoloci. Abena Kristu kuti babomfya uku kupayanya mu kukumanina uko bakwata insambu sha kucite fyo. Nangu cibe fyo, mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, takwali ukupayanya kwa musango yo. Muli ifyo icilonganino ca Bwina Kristu cabuulile incitilo yashininkishiwa ku kwaafwa bamukamfwilwa bapusulwa. Paulo atubulwile ati: “Mukamfwilwa alembwe [pa kwafwiwa ku cilonganino] nge myaka yakwe tayacepako ku makumi mutanda, untu ali mukashi wa mulume umo, uushimikwo wa milimo isuma, nga alelele abana, nga asekelele abeni, nga asambile amakasa ya ba mushilo, nga ataulwile abacushiwa, nga akonkelele imilimo yonse isuma.” Muli ifyo, Paulo alangile ukuti icilonganino na co cine calikwata ulubali mu kwaafwa abakoloci. Abanakashi abayangwa ifya ku mupashi abakwete abana bashasumina balifikilepo ku kupokelela ukwaafwa kwa musango yo.—1 Timote 5:9, 10.

15. Mulandu nshi ukwaafwa pambi kwingakabilwa pa kunonka ukwaafwa kwa Buteko?

¹⁵ Ukwaba ukupayanya kwa Buteko ku bakoloci, uku ilingi line kusanshamo ifya kulembalemba ifyo pambi ifingamoneka ifya kunasha. Mu milandu ya musango yo caliba icalinga kuli bakangalila mu cilonganino ukutantika ukwaafwa ukupeelwa pa kuti abakoloci bengepusha, ukupoka, nelyo fye ukuwamyako ukwaafwa kwa musango yo. Inshita shimo ukwaluka kwa mibele kuti kwafumamo ukwingilishiwako kwa ndalama sha penshoni. Lelo na kabili kwaliba ifintu na fimbi ifingi ifibomba ifyo bakangalila bengateyanya pa kuti abakoloci bengasakamanwa. Ni fili kwi fimo ifya ifi?

16, 17. Ni mu nshila nshi ishapusanapusana twingalangisha icileela ku bakoloci mu cilonganino?

¹⁶ Ukulangisha icileela kwaba mwata uwakokola ukubwelela ku numa ku nshita sha Baibolo. Ukufika kuli kano kasuba mu fyalo ifingi ifya ku Middle East, icileela cilalangwa ku beni, mu kucefyako ukufika ku cipimo ca kubapeela tii nelyo kofi. Te ca kupapa, lyene, ukuti Paulo alembele ati: “Mu kukabila kwa ba mushilo basangwileni ifyenu; [konkeni inshila ya cileela, NW].” (Abena Roma 12:13) Ishiwi lya ciGreek ilyapilibulwa icileela, phi·lo·xe·niʹa, mu kulikonka lipilibula “ukutemwa (icitemwishi ukulola ku, nelyo icikuuku ku) abeni.” Nga ca kuti Umwina Kristu ali no kuba uwa cileela ku beni, bushe talingile ukucilapo ukuba uwa cileela ku ba bwananyina bwa mu citetekelo? Ubwite ku ca kulya ilingi line butambika ukupemwinako kwapokelelwa ukufuma ku mibombele ya cila bushiku iya mukote. Nga ca kuti mulefwaya amashiwi ya mano no kubelesha pa kukumana kwesu ukwa kwangalila capamo, sanshenimo abakoloci.—Linganyeniko Luka 14:12-14.

¹⁷ Kwaliba inshila ishingi isho abakote bengakoseleshiwamo. Nga ca kuti twapangana ukwendela pamo na bambi ukuya ku Ŋanda ya Bufumu nelyo ukwashima basi ku kuya ku kulongana kukalamba, bushe kuliko abakote abo mwingendela pamo na bo nelyo ukubalipililako? Mwilolela ukuti bamwipushe. Tambikeni ukubasenda nelyo ukubalipililako. Ukwaafwa na kumbi ukubomba kwaba kuyabashitilako. Nelyo nga ca kuti bali na maka, bushe kuti pambi twabasenda ilyo tuleya ku kushita? Lelo shininkisheni ukuti kuliko ififulo uko bengatuushisha no kuipembesula epali ico caba icakabilwa. Ukwabulo kutwishika ukutekanya ne cikuuku fikafwaikwa, lelo ukutasha kwa mukote kwafumaluka kuti kwaba ukwa kulambula icibi.—2 Abena Korinti 1:11.

Icuma Cayemba ku Cilonganino

18. Mulandu nshi abakote babeele paalo ku cilonganino?

¹⁸ Mwandi caba lipaalo ukumona imfwi no mushishi wabuuta (na mapala pa mulandu wa bukote) mu cilonganino! Cipilibula ukuti pa kati ka bacaice abakosa kabili aba lupikwe, twalikwata ukusalangana kwa mano no kubelesha—icuma cine cine ku cilonganino icili conse. Ukwishiba kwabo kwapala amenshi yapembesula ayo ayali no kutapulwa ukufuma mu cishima. Caba fye kwati ni fintu Amapinda 18:4 yacibika: “Ifyebo fya mu kanwa ka muntu wa mano menshi ayashika, mulonga uunoka, kamfukumfuku ka mweo.” Fintu caba ica kukoselesha ku bakote ukuyumfwa ukuti balafwaikwa kabili balatesekeshiwa!—Linganyeniko Ilumbo 92:14.

19. Ni shani fintu bamo baipeela bulilambo pa bafyashi babo?

¹⁹ Bamo mu mulimo wa nshita yonse balyumfwa ukukabila kwa kuleka amashuko yabo nga bengabwelela ku myabo ku kusakamana abakoloci, abafyashi abalwele. Baliipeela bulilambo kuli abo abaipeele bulilambo pali bene. Abaupana babili, abaali bamishonari kabili bacili mu mulimo wa nshita yonse, babwelele ku myabo ku kusakamana abafyashi abakoloci. Ici balicita pa myaka 20. Imyaka ine iyapitapo nyina kwa mwaume aali no kubikwa mu ŋanda ya kulelelamo. Umulume, uuli nomba mu myaka yakwe iya ba60, alatandalila nyina wa myaka ya bukulu 93 cila bushiku. Alondolola ati: “Ni shani ningamulekelesha? Ni mayo!” Mu milandu imbi ifilonganino na bantu umo umo baliitemenwa no kutambika ukusakamana abakote pa kuti abana babo bengatwalilila mu kupeelwa kwabo ukwa mulimo. Ukutemwa kwabula akaso ukwa musango yo nako kwine kwawaminwa ukutasha kukalamba. Imibele imo na imo ili no kubombelwapo mu kusakamanishisha pantu abakote tabali na kulekeleshiwa. Langisheni ukuti mwalitemwa abafyashi benu abakote.—Ukufuma 20:12; Abena Efese 6:2, 3.

20. Ca kumwenako nshi Yehova atupeela mu kusakamana abakoloci?

²⁰ Mu cituntulu, bamunyinefwe abakote ne nkashi baba citebo cayemba ica lupwa nelyo icilonganino. Yehova atile: “Awe, ukufika pa bukote, nine wine, ukufika na ku mfwi ine nakulamupaapa; ine nacita, kabili nakulasenda, nakulapaapa no kulengo kupusuka.” Shi natulangishe ukutekanya kumo kwine no kusakamana ukulola kuli bamunyinefwe abakote ne nkashi mu lupwa lwa Bwina Kristu.—Esaya 46:4; Amapinda 16:31.

[Futunoti]

Bushe Muleibukisha?

◻ Fya kumwenako nshi ifya mu Baibolo twakwata mu kusakamana abakoloci?

◻ Ni shani fintu tulingile ukusunga abakoloci?

◻ Ni shani fintu ifilundwa fya lupwa bengasakamana abakoloci babo abatemwikwa?

◻ Cinshi icilonganino cingacita mu kwaafwa abakoloci?

◻ Mulandu nshi abakoloci babeela ipaalo kuli ifwe bonse?

[Icikope pe bula 23]

Ruti alangishe Naomi umukoloci icikuuku no mucinshi

[Icikope pe bula 24]

Abakoloci filundwa fyakatamikwa ifya cilonganino