Ifisabo—Ifyawama ne Fyabipa
“Yehova anengele ukumona, kabili, moneni, ifipe fibili fya makunyu . . . Icipe cimo ca makunyu ayawamisha, nga makunyu aya mwangwe: ne cipe cibiye ca makunyu ayabipisha, ayashingaliwa pa mulandu wa kubipa.”—YEREMIA 24:1, 2.
1. Ni shani fintu Yehova alangishe inkumbu ku bantu bakwe, Israele, lelo ni shani fintu bayankwileko?
UMWAKA wali 617 B.C.E. Cali fye imyaka ikumi pa ntanshi ubupingushi bwayana ubwa kwa Yehova tabulapishiwa ukulwisha Yerusalemu na bantu ba uko. Yeremia kale kale ali aleshimikila mu kubilingana pa myaka 30. Kutikeni ku bulondoloshi bwamonekesha ubwa kwa Esra ubwa mibele, nga fintu busangwa pali 2 Imilandu 36:15: “Yehova Lesa wa bashibo atumine kuli bene mu kuboko kwa nkombe shakwe, ukucelela no kutuma, pantu aikatilwe abantu bakwe ne Ca kwikalamo cakwe inkumbu.” Kabili cinshi cafumine muli uku kubombesha konse? Ku ca bulanda, Esra atwalilila ukushimika mu 2 Ch 36 cikomo 16 ukuti: “Lelo balepumye nkombe sha kwa Lesa, kabili balesuule fyebo fyakwe, kabili balesenteka bakasesema bakwe, casuka icipyu ca kwa Yehova caimina abantu, ukufiko kwabulo kuundapa.”
2, 3. Londolola icimonwa cacindama cintu Yehova alangishe Yeremia.
2 Bushe ici capilibwile ukuti uluko lwa kwa Yuda lwali no kufumishiwapo umupwilapo? Pa kusange casuko, natulanguluke icimonwa cacindama icapeelwe kuli Yeremia kabili icalembelwe mu Jer cipandwa 24 ice buuku ilyakwata ishina lyakwe. Lesa abomfeshe ifipe fibili ifya makunyu muli ici cimonwa ku kupashanya ifya kucitika pa kati ka bantu bakwe aba cipingo. Ifi fyali no kwimininwako ne misango ibili iyapaatukana iya fisabo, ifyawama ne fyabipa.
3 Yeremia icipandwa 24, pa fikomo 1 na 2, palondolola fintu kasesema wa kwa Lesa amwene: “Pa numa apo Nebukadnesari imfumu ya ku Babele aulwile Yekonia mwana Yehoyakimu, imfumu ya kwa Yuda, na bacilolo ba kwa Yuda, na bakabasa na bakafula, ukubafumya ku Yerusalemu no kubatwala ku Babele, e lyo Yehova anengele ukumona, kabili, moneni, ifipe fibili fya makunyu fitekelwe ku menso ye tempele lya kwa Yehova. Icipe cimo ca makunyu ayawamisha, nga makunyu aya mwangwe: ne cipe cibiye ca makunyu ayabipisha, ayashingaliwa pa mulandu wa kubipa.”
Amakunyu Yasuma aya mu Cimonwa
4. Bukombe nshi ubwa kusansamusha ubo icimonwa ca makunyu cakwatile abena Israele ba busumino?
4 Pa numa ya kwipushisha Yeremia pa lwa cintu amwene, Yehova atwalilile ukusosa mu Jer 24 fikomo 5 ukufika ku 7 ukuti: “Umwabela amakunyu aya yasuma, e fyo nkatontonkanya abaululwa ba kwa Yuda, abo natumine ukufuma muno muntu ukuya ku calo ca bena Kaldi, ku kubacite cisuma. Pantu nkalosha amenso yandi pali bene ku kubacite cisuma, no kubabwesesha ku calo cino: nkabakuula, no kuboomona iyo; kabili nkabalimba, no kubanukula iyo. Nkabapeela no mutima ku kwishiba ine, ukuti ine ndi Yehova; na bo bakaba abantu bandi, na ine nkaba Lesa wabo, apo babwelela kuli ine umutima wabo onse.”
5, 6. (a) Ni shani fintu abena Israele bamo ‘batuminwe mu nshila isuma’ ku calo ca Kaldi? (b) Ni shani fintu Yehova ‘aloseshe amenso yakwe ku kucite cisuma’ abena Israele ba busumino abaulwilwe?
5 E co cilemoneka ukufuma ku cintu Yehova asosele pano ukuti inshita shawaminako shali pa ntanshi, ukuti uluko lwa kwa Yuda talwali na kupyangwapo umupwilapo. Lelo cinshi caba e bupilibulo bwa ici cipe ca makunyu ayawama?
6 Yekonia, nelyo Yehoyakini, aali naba imfumu pali Yuda pa myeshi fye itatu ne nshiku ikumi pa ntanshi talalekuluka muli Yerusalemu no kumupeela ku Mfumu Nebukadnesari. Pa kati ka abo baulwililwe pamo na wene mu bunkole pali Daniele na banankwe abaHebere batatu Hanania, Mishaele, na Asaria, pamo pene na Esekiele. Imyeo yabo yalibakilwe ne mfumu ya Babiloni, na muli fyo kuti casoswa ukuti Yehova aloleshe pali abo bonse abaulwilwe nga batuminwe mu nshila iisuma ku calo ca bena Kaldi. Bushe naumono kuti Yehova na kabili alaile ‘ukulosha amenso yakwe pali bene ku kubacite cisuma’? Ni shani fintu ici cafikilishiwe? Mu 537 B.C.E., imyaka 80 pa numa, Yehova alengele Imfumu Sailasi ukufumye cipope ukusuminisha abashalapo aba ntuntuko shabo ukubwelelamo ku calo ca kwa Yuda. Aba baYuda ba busumino bakuulile cipya cipya umusumba wa Yerusalemu; baimike itempele lipya ilya kupepa kwa kwa Lesa wabo, Yehova; kabili babwelele kuli wene no mutima wabo onse. E co muli conse ici, kuli Yehova aba baulwilwe ne ntuntuko shabo bali nga makunyu yawamisha aya mwangwe.
7. Ni lilali kabili ni shani amenso ya kwa Yehova yali pe bumba lya muno nshiku ilya buYeremia ku “kubacite cisuma”?
7 Kuti napamo waibukisha ukuti mu cipande cifumineko ukukuma ku mashiwi ya kusesema aya kwa Yeremia, twasambilile ukuti yalikwata ubupilibulo ku mwanda wesu wa myaka uwalenga 20. Kabili icipandwa 24 tacingafumishiwako. Mu kati ka myaka ya kumanama iya Nkondo ya Calo iya I, abengi aba babomfi baipeela aba kwa Yehova baishile pe samba lya kusonga kwa Babiloni Mukalamba mu nshila imo nelyo iinankwe. Lelo ilinso lyabamo kusakamana ilya kwa Yehova ‘lyali pali bene mu nshila isuma.’ E fyo cali ukuti ukupitila muli Sailasi Mukalamba, Kristu Yesu, Yehova aputwile amaka ya Babiloni Mukalamba pali bene kabili panono panono abaletele muli paradise wa ku mupashi. Aba bena Israele ba ku mupashi balyankwileko kabili babwelele kuli Yehova no mutima wabo onse. Lyene, mu 1931, balisekelele pa kupokelele ishina Inte sha kwa Yehova. Mu cine cine, kuti nomba casoswa ukuti basangwike nge cipe ca makunyu yawamisha mu menso ya kwa Yehova.
8. Ni mu nshila nshi Inte sha kwa Yehova babilisha mu kusaalala ukulowa kwapala amakunyu ukwa bukombe bwa Bufumu?
8 Kabili Inte sha kwa Yehova tabaalufya imifwaile ya cikuuku ca pa fye ica kwa Lesa mu kubakakula ukufuma kuli Babiloni Mukalamba. Tabasungilila ukulowa kwapala amakunyu ukwa bukombe bwa Bufumu ku bene beka, lelo balibilisha bwene mu kusaalala mu kumfwana na mashiwi ya kwa Yesu aya pali Mateo 24:14 aya kuti: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse.” Kabili cinshi cafumamo? Abapale mpaanga ukucila pali 4,700,000 abashili bena Israele ba ku mupashi baliputukako ukufuma kuli Babiloni Mukalamba!
Amakunyu Yabipa aya mu Cimonwa
9. Ni bani baimininweko na makunyu yabipa aya mu cimonwa ca kwa Yeremia, kabili cinshi cacitike kuli bene?
9 Lelo ni shani pa lwa cilya cipe ca makunyu yabipa mu cimonwa ca kwa Yeremia? Yeremia nomba apampamika ukusakamana kwakwe pa mashiwi ya kwa Yehova ayasangwa pali Yeremia icipandwa 24, ifikomo 8 ukufika ku 10 aya kuti: “Kabili umwabela amakunyu yabi ayashingaliwa pa mulandu wa kubipa, e fyo Yehova asosa, e fyo nkacita Sidekia imfumu ya kwa Yuda, na bacilolo bakwe, no mushashi wa mu Yerusalemu, abashala mu calo cino, na baikala mu calo ca Egupti: nkabacito kube ca makankamike ku mabufumu yonse pano isonde, ku kube seebanya ne cilandilo ca lyashi, ishiso ne cituko, umuntu monse umo nkabatamfisha. Kabili nkatuma muli bene ulupanga, icipowe, ne cikuko, bakasuke abapeshiwa pa mpanga iyo napeele kuli bene na kuli bashibo.”
10. Mulandu nshi Yehova alangulukile Sidekia ukuba ‘umukunyu ubi’?
10 E co Sidekia mu cine cine ayalwike ukuba ‘umukunyu ubi’ mu menso ya kwa Yehova. Tapondokele fye Imfumu Nebukadnesari pa kutoba umulapo wa bucishinka uo ali nacita kuli ilya mfumu mwi shina lya kwa Yehova lelo na kabili akeene umupwilapo inkumbu sha kwa Yehova ishatambulwililwe kuli wene ukupitila muli Yeremia. Na kuba, afikile fye no kwalepesha ku kukwata Yeremia ukubikwa mu kulindikwa! Te ca kupapa Esra asupawila imibele ya mfumu nga fintu acita pali 2 Imilandu 36:12 ukuti: “Acitile ububi mu menso ya kwa Yehova Lesa wakwe. Tanakilile.” Mu menso ya kwa Yehova Sidekia na abo abashele mu Yerusalemu bali nge cipe ca makunyu yabi, ayabola!
Amakunyu Yabola aya Cimpashanya mu Kasuba Kesu
11, 12. Ni bani baishibishiwa pamo nga makunyu yabi ilelo, kabili cinshi cikacitika kuli bene?
11 Nomba lolesha ukushinguluke calo ilelo. Bushe uletontonkanya kuti twasanga icipe ca cimpanshanya ica makunyu yabi? Natulanguluke ifishinka pa kulinganya akasuba kesu na ka kwa Yeremia. Muli uno mwanda wa myaka walenga 20, Yehova alibomfya ibumba lya buYeremia, abashalapo basubwa, ukusoka inko mu kutwalilila pa lwa cipyu cakwe cileisa pa bucushi bukalamba. Alicincisha amabumba ya nko ukumupeela ubukata ubwawamina ishina lyakwe, ukumupepela mu mupashi na mu cine, no kupokelela Umwana wakwe uuleteka, Kristu Yesu, nga Kateka wakwate nsambu uwe sonde. Cinshi caba e kwankulako? Kwati fye ni mu kasuba ka kwa Yeremia. Inko shitwalilila ukucita icabipa mu menso ya kwa Yehova.
12 Ni bani abaletuninkisha iyi mibele ya mutima iya bucipondoka? Ni bani batwalilila ukupumya ishi nkombe shapala Yeremia isha kwa Lesa pa kutwishika ubulashi bwabo ubwa kubomba nga batumikishi ba kwa Lesa? Ni bani batwalilila ukusuula Icebo ca kwa Lesa? Ni bani ilelo baba ku numa ya bwingi bwa kupakaswa ukwa Nte sha kwa Yehova? Icasuko caliba pa bwelu kuli bonse ukumona—ni Kristendomu, ukucilisha bashibutotelo! Kabili lolesha fye pa fisabo fya kwa Kristendomu fyonse ifyabola, ifyabipa ifyalandilwepo mu cipande citangilileko. Ee, kwalibako mu cine cine icipe ca cimpashanya ica makunyu yabipa mwi sonde ilelo. Na kuba, Yehova atila ‘tayengaliwa pa mulandu wa kubipa.’ Ifyebo fya kwa Yehova ukupitila muli Yeremia filomfwika ukufika na ku kasuba kesu ifya kuti: ‘Bakesa ku mpela yabo’! Icifukushi ca kwa Yehova ukulwisha Kristendomu tacakamone ukundapa.
Isambililo lya Kusoka Kuli Ifwe
13. Mu cilolwa ca mashiwi ya kwa Paulo ayasangwa pali 1 Abena Korinti 10:11, ni shani fintu tulingile ukumfwikisha icimonwa ca fipe fibili ifya makunyu?
13 Ilintu tulelanguluka ubupilibulo bwa bukombe bwapuutwamo ubwa kusoka ubwa kwa Yeremia, amashiwi ya mutumwa Paulo pali 1 Abena Korinti 10:11 yalomfwika mu matwi yesu ukuti: “Lelo ifi fintu fyaleponena balya ku kufundilamo bambi; kabili fyalembelwe ukuti tusambilileko; fwe bo impela sha nshita shafikapo.” Bushe pa lwesu natusunga ukusoka kupeelwe kuli ifwe ne ci cimonwa ica fipe fibili ifya makunyu? Ifyo tulanshenye fili lubali lwa fintu ifyaponene Israele nge ca kumwenako ca kusoka kuli ifwe.
14. Ni shani fintu Israele ayankwile ku kusakamana kwa kwa Yehova ukwabondoka?
14 Mu kulekelesha, natwibukishe amashiwi ya kwa Yehova ku Mfumu Davidi ukukuma kuli Israele, nga fintu yasangwa pali 2 Samwele 7:10 aya kuti: “Nkapeela apa kwikala ku bantu bandi, kuli Israele, no kubalimba.” Yehova mu kubondoka asakamene abantu bakwe, Israele, mu nshila iili yonse. Kwali umulandu onse uusuma ku bena Israele ukuletako ifisabo fisuma mu bumi bwabo. Baali fye no kukutika ku kusambilisha kwa bulesa ukwa kwa Yehova no kusunga amafunde yakwe. Lelo, banono fye aba bene abacitile fyo. Icinabwingi bali aba bumankonso kabili abapumbuka ica kuti baleteleko ifisabo fyabipa, ifyabola.
15. Ni shani fintu Israele wa ku mupashi ilelo na banabo bapale mpaanga bayankula ku nkumbu sha kwa Yehova?
15 Cisuma, lyene, ni shani pa lwa kasuba kesu? Yehova alilanga inkumbu shikalamba ukulola ku bashalapo bakwe aba kwa Israele wa ku mupashi na banabo bapale mpaanga. Ilinso lyakwe lyaliba pali bene pe fye ukutula pa kulubulwa kwabo ukwa ku mupashi mu 1919. Nga fintu asobele ukupitila muli Esaya, cila bushiku bapokelela amakambisho ya bulesa ukufuma kuli Kasambilisha wacilishapo bukulu mu kubumbwa konse, Yehova Lesa. (Esaya 54:13) Uku kusambilisha kwa bulesa, ukutungululwa ukupitila mu Mwana wakwe watemwikwa, Yesu Kristu, kwafumamo umutende uwingi pa kati kabo kabili mu kushangila kwalibaleta mu kwampana kwapalamisha na Yehova. We mibele ya kusungusha iya ku mupashi ici citupayanishisha ifwe bonse ku kwishiba Yehova, ukukutika kuli wene, no kutwalilila ukuletako ifisabo fyawama mu bumi bwesu—ifisabo ifileta ilumbo kuli Yehova! E bumi bwesu bwine!
16. Kubomfya nshi ukwa pa lwesu uko umo umo uwesu engacita ukwa cimonwa ca fipe fibili ifya makunyu?
16 Lelo te mulandu ne cikuuku ca pa fye conse ica kwa Lesa, kuciliko bamo abasanguka aba bucipondoka kabili abatalama, nga fintu abengi bacitile muli Yuda wa pa kale, kabili abaletako ifisabo fyabipa, ifyabola mu bumi bwabo. Fintu ici cabe ca busanso! Shi ifwe bonse twilaba isambililo lya kusoka ililangililwe kuli ifwe kuli ifi fipe fibili ifya makunyu mu kuba ne fisabo fya fiko—ifyawama ne fyabipa. Ilintu ubupingushi bwayana ubwa kwa Yehova ukulwisha Kristendomu wa busangu bulekwankwanya ukupalamina, shi natusunge ukukonkomesha kwa mutumwa Paulo ukwa kuti: “Mwende umwawamina [Yehova, NW] ku kutemuna konse. Mu mulimo onse usuma mube abatwale fisabo.”—Abena Kolose 1:10.
Ukupituluka mu “Ifisabo—Ifyawama ne Fyabipa” na mu maparagrafu 1-4 aya “Umulandu wa kwa Yehova ne Nko”
◻ Cinshi cintu icipe ca makunyu yasuma cimininako?
◻ Ni shani fintu icipe ca mu cimonwa ica makunyu yabi caisamonekesha?
◻ Lisambililo nshi ilya kusoka lintu ubukombe bwa kwa Yeremia butupayanishisha?
◻ Cinshi cali icapulamo pa lwa mwaka 607 B.C.E.? na 1914 C.E.?
[Icikope pe bula 15]
Ukupala amakunyu yasuma, abantu ba kwa Lesa balitwala ifisabo fyalowa ifya Bufumu
[Icikope pe bula 15]
Kristendomu ashininkisha ukuba nge cipe ca makunyu yabi