Bushe Lesa Alafwaya Ukuti Tuleleko Kulya?
IFUNDE lya kwa Lesa ilyo apeele ukupitila muli Mose lyalefwaya ukuleko kulya pa kashita fye kamo—pa Bushiku bwa Kukonsolwela ubwalebako limo pa mwaka. Ifunde lyakambishe ukuti pali bulya bushiku abena Israele bali no ‘kuipetamika,’ icatontonkanishiwa ukuti baleleka ukulya. (Ubwina Lebi 16:29-31; 23:27; Ilumbo 35:13) Uku kuleko kulya nangu cibe fyo, takwali fye ukwabulamo ubupilibulo. Ukubaka Ubushiku bwa Kukonsolwela kwalekunta abantu ba mu Israele ukucilapo ukwibukila ulwa kubembuka kwabo no kukabila kwa kulubulwa. Na kabili ico balelekela ukulya pali bulya bushiku ni ku kulumbulula ubulanda pa membu shabo no kulapila pa ntanshi ya kwa Lesa.
Nangu ca kuti uku kwali fye e kuleko kulya kweka uko bonse bakakililweko pe samba lye Funde lya kwa Mose, abena Israele baleleka ukulya pa tushita na tumbi. (Ukufuma 34:28; 1 Samwele 7:6; 2 Imilandu 20:3; Esra 8:21; Estere 4:3, 16) Ukusansha kuli fi, kwali ukuleko kulya ukwa kuitemenwa nge nshila ya kulangilamo ukulapila. Yehova acincishe abantu ba mu Yuda abalufyenye ati: “Bweleleni kuli ine imitima yenu yonse, pamo no kuleko kulya, no kulila, no kulile nkonde.” Uku takwali no kuba kulangisha kwa ku nse, pantu Lesa atwalilila ukusosa ati: “Lepuleni imitima yenu, ifya kufwala fyenu iyo.”—Yoele 2:12-15.
Mu kupita kwa nshita, abengi baleleka ukulya ngo kulangisha fye kwa munsaunte ukwa ku nse. Yehova alipatile ukuleko kulya kwa musango yo ukwa bumbimunda na muli fyo aipwishe abena Israele ba bumbimunda ati: “Bushe ukuleko kulya ngo ku e ko ningasala, bushe ubushiku ngo bu e mo umuntu engailengo bulanda? Bushe ku kwinamiko mutwe wakwe nge cinda, no kuyanshile nsama ne mito—bushe e co wito kuleko kulya, kabili bushiku ubwatemwa Yehova?” (Esaya 58:5) Ukucila ukuitakishishapo pa kuleko kulya, aba bantu bapumbuka baebelwe ukuletako imilimo ilangisha ukulapila.
Ukuleko kulya kumo ukwaimikwe na baYuda kwalikeenwe na Lesa pa kutendeka fye pene. Ku ca kumwenako, pa nshita imo abantu ba mu Yuda baleleka ukulya imiku ine pa mwaka ku kwibukisha ifintu fya lulumbi mu kulundana no kushingwa kwa Yerusalemu no konaulwa mu mwanda wa myaka uwalenga 7 B.C.E. (2 Ishamfumu 25:1-4, 8, 9, 22-26; Sekaria 8:19) Pa numa abaYuda balubwilwe ukufuma muli bunkole mu Babele, Yehova ukupitila muli kasesema Sekaria atile: “Ilyo mwaleleko kulya . . . imyaka iyi amakumi cinelubali [70], bushe ukuleko kulya ni ne mwalelekelo kulya?” Lesa tasuminishe uku kuleko kulya pantu abaYuda baleleko kulya no kuloosha pa mulandu wa mapingushi ayafumine kuli Yehova umwine. Balekele ukulya pa mulandu wa tulanda twabaponene, te pa mulandu wa kulufyanya balufyenye ukwalengele ukuti bakandwe. Pa numa babweshiwe ku calo cabo, yali ni nshita ya kuti basekelele mu cifulo ca kuloosha pa fyapita.—Sekaria 7:5.
Bushe Abena Kristu Balingile Ukuleko Kulya?
Nangu ca kuti Yesu Kristu tatalile akambisha abasambi bakwe ukuleko kulya, wene na bakonshi bakwe balilekele ukulya pa Bushiku bwa Kukonsolwela pantu baletungululwa ne Funde lya kwa Mose. Ukulundapo, abasambi bakwe bamo bamo baleleko kulya mu kuitemenwa pa tushita tumbi, apantu Yesu tabebelepo ukusengaukilila ukuleko kulya. (Imilimo 13:2, 3; 14:23) Nalyo line, ‘tabalefinya pa menso ku kuleka abantu bamone ukuti bali mu kuleko kulya.’ (Mateo 6:16) Ukulangisha kwa bumushilo ukwa musango yo kuti kwalenga abantu ukukumbwa no kusuminisha. Nangu ni fyo, Lesa tatemunwa ku kuitakisha kwa musango yo.—Mateo 6:17, 18.
Yesu na kabili alandile pa lwa kuleko kulya kwa basambi bakwe pa nshita ya mfwa yakwe. Muli fyo taleimika ukuleko kulya kwa kusefya kwa ntambi. Mu cifulo ca ico, alelangilila ukwankulako ku bulanda bwashika uko bali no kupitamo. Ilyo abuushiwe, aali no kuba na bene na kabili, kabili takwali na kuba mulandu wa musango yo uwa kulekelo kulya.—Luka 5:34, 35.
Ifunde lya kwa Mose lyapwile lintu ‘Kristu atuulilwe limo ku kusende membu sha bengi.’ (AbaHebere 9:24-28) Kabili mu kuba no kupwa kwe Funde, ikambisho lya kuleko kulya pa Bushiku bwa Kukonsolwela lyalipwile. Kanshi, ukuleko kulya uko bonse bakakililweko ukwalumbulwa mu Baibolo kwalifumishiwepo.
Ni Shani pa lwa Nshita ya Kwaleshima?
Ni pi, kanshi, apashimpwa ukuleko kulya kwa mu Kristendomu pa Nshita ya Kwaleshima? Amacalici ya ciKatolika na ya ciProtestanti yonse yalabaka Inshita ya Kwaleshima, nangu ca kuti inshila babakilamo ilapusanapusana ukulingana na macalici. Bamo balya fye umuku umo mu bushiku muli ci ciputulwa conse ica nshiku 40 icitangilila Isita. Bamo balekelela fye ukulya pa Nshiku Nkulu ya Mito na pa Cisano wa Mulungu Utakatifu. Kuli bamo, Inshita ya Kwaleshima ifwaya ukuti belya inama, isabi, amani, ne fyapangwa no mukaka.
Citungwa ukuti Inshita ya Kwaleshima yashimpwa pali shilya nshiku 40 isho Yesu alekele ukulya pa numa ya kubatishiwa. Bushe lyene alepampamika ukusefya kwa ntambi ukwali no kulabakwa cila mwaka? Nakalya. Ici cashininkishiwa ku cishinka ca kuti Baibolo tayalandapo pa lwa cibelesho ca musango yo pa kati ka Bena Kristu ba mu kubangilila. Umuku wa kubalilapo Inshita ya Kwaleshima yabakilwe ni mu mwanda wa myaka walenga ine pa numa ya kwa Kristu. Ukupala ifisambilisho fimbi ifingi ifya Kristendomu, yafumishiwe ku cisenshi.
Nga ca kuti Inshita ya Kwaleshima yaba kupashanya ukuleko kulya kwa kwa Yesu mu matololo pa numa ya kubatishiwa, mulandu nshi ibakilwa mu milungu ya pa ntanshi ya Isita—inshita itungwa ukuti e ya kubuushiwa kwakwe? Yesu talekele ukulya mu nshiku shatangilile imfwa yakwe. Ubulondoloshi bwa mu Malandwe bulangilila ukuti wene na basambi bakwe batandalile amayanda no kulya ifya kulya mu Betani inshiku fye shinono ilyo talafwa. Kabili aliliile Ica kucilila ubushiku ilyo talafwa.—Mateo 26:6, 7; Luka 22:15; Yohane 12:2.
Pali ico twingasambililako ku kuleko kulya kwa kwa Yesu pa numa ya kubatishiwa. Aletendeka ubutumikishi bwakatama. Ukwebelwa kwa bumulopwe bwa kwa Yehova ne nshita ya ku ntanshi iya mushobo wa buntunse onse fyalibimbilwemo. Iyi yali ni nshita ya kwetetula kwashika no kwalukila kuli Yehova mwi pepo pa kuti afwiwe no kutungululwa. Pali iyi nshita Yesu mu kulinga alilekele ukulya. Ici cilelangilile fyo ukuleko kulya kuti kwaba kwa kwaafwa lintu kwacitwa ne nkuntu shalungama kabili pa kashita kalinga.—Linganyeniko Abena Kolose 2:20-23.
Lintu Ukuleko Kulya Kwingaba Ukwa Kwaafwa
Natulanguluke utushita ilelo ilyo kapepa wa kwa Lesa pambi engaleko kulya. Umuntu ucitile ulubembu ku mukoshi kuti kwafiita pa ciputulwa ca nshita. Ici te ku kusekesha bambi nelyo ukukalifiwa pa mulandu wa kusalapula apokelela. Kabili, kwena, ukukanalya mu kwine kweka te kuti kulungike ifintu na Lesa. Nangu cibe fyo, umuntu walapila mu cine cine kuti aumfwa ubulanda bwashika pa kukalifya Yehova kabili napamo ne fibusa na balupwa. Inkumbabulili ne pepo lya kufuma ku mutima ukuti alekelelwe kuti fyamufiisha ku mukoshi.
Imfumu ya mu Israele Davidi alipitilepo mu capalako. Lintu aishiletontonkanya pa lwa kulufya umwana wakwe uwa muli Bati-sheba, atwele amaka yakwe yonse mwi pepo kuli Yehova pa kuti engabelela umwana wakwe inkumbu. Ilyo inkuntu shakwe na maka fyaile mwi pepo, alilekelo kulya. Mu musango umo wine, ukulya te kuti pambi kumoneke ukwalinga mu mibele imo iya kulengo kushikitisha ilelo.—2 Samwele 12:15-17.
Na kabili kuti kwabako inshita lintu umuntu wa bukapepa alefwaya ukutontomesha pa fintu fya ku mupashi ifyashika. Ukusapika mu Baibolo ne mpapulo sha Bwina Kristu pambi kuti kwakabilwa. Iciputulwa ca nshita ica kwetetulapo kuti cakabilwa. Mu nshita ya kobelwa no kusambilila kwa ifyo, umuntu kuti pambi asalapo ukukanapumfyanishiwa ku kulya ica kulya.—Linganyeniko Yeremia 36:8-10.
Kwalibako ifya kumwenapo fya mu Malembo ifya babomfi ba kwa Lesa abalekele ukulya ilyo kwali no kuba ukupingulapo kwakakala. Mu nshiku sha kwa Nehemia umulapo wali no kulapwa kuli Yehova, kabili abaYuda bali no kuyobwela icitiipu nga balitobele wene. Bali no kulaya ukutamfya abakashi babo bambi bambi no kupaatukako ku nko shabashingulwike. Ilyo tabalalapa uyu mulapo na mu kutumbula imembu shabo, ulukuta lonse lwalilekele ukulya. (Nehemia 9:1, 38; 10:29, 30) Umwina Kristu kuti pambi apingulapo ukukanalya pa ciputulwa cimo ica nshita, lintu alolenkana no kupingulapo ukwakosa.
Ilyo amabumba ya baeluda mu cilonganino ca Bwina Kristu ica mu kubangilila yalepingula inshita shimo baleleka no kulya. Ilelo, baeluda ba mu filonganino abalolenkene no kupingulapo ukwayafya, napamo mu mulandu wa mu bupingushi, kuti pambi baleko kulya ilintu balelanguluka pa mulandu.
Ukusalapo ukuleko kulya mu milandu imo imo caba kupingulapo kwa muntu pa lwakwe. Umo talingile ukupingula umunankwe. Tatulingile ukufwaya ‘ukumoneka abalungama ku bantu’; kabili tatulingile ukulenga ifya kulya ukuba e cakatamisha ica kuti catupumbula na ku milimo yakakala iyo twakakililwako. (Mateo 23:28; Luka 12:22, 23) Kabili Baibolo ilangisha ukuti ukuleko kulya tacaba icifwaikwa ca kwa Lesa kabili taabinda ukuleko kulya.
[Icikope pe bula 7]
Bushe mwalishiba umulandu Yesu alekele ukulya pa nshiku 40 pa numa ya kubatishiwa?