Ukwishiba Inkombe sha Cine Cine
“Nkoseleshe cebo ca mubomfi wandi, no kufishapo ukupanda amano kwa nkombe shandi.”—ESAYA 44:25, 26.
1. Ni shani fintu Yehova eshibisha inkombe sha cine, kabili ni shani fintu asansalika isha bufi?
YEHOVA LESA e Keshibisha Mukalamba uwa nkombe shakwe isha cine cine. Ashishibisha ukupitila mu kulenga icebo apeelela muli shene ukufikilishiwa. Yehova na kabili e Kasansalika Mukalamba uwa nkombe sha bufi. Ashisansalika shani? Alafulunganya ifishibilo fya shiko no kusobela. Muli iyi nshila alangisha ukuti ni bakasobela baibikapo fye abene, abo ubukombe bwabo bufuma fye mu kuikopeka—ee, ukutontonkanya kwabo ukwa buwelewele, ukwa bumubili!
2. Kukansana nshi pa kati ka nkombe ukwacitike mu nshiku sha bena Israele?
2 Esaya na Esekiele batungile fyo baali ni nkombe sha kwa Yehova Lesa. Bushe e fyo baali? Natumone. Esaya aseseme mu Yerusalemu ukufuma mupepi na 778 B.C.E. ukufika mu myaka ya pa numa ya 732 B.C.E. Esekiele asendelwe bunkole ku Babele mu 617 B.C.E. Asesemene bamunyina abaYuda abali kulya. Aba bakasesema bonse babili babilishe mu kushipa ukuti Yerusalemu aali no konaulwa. Bakasesema bambi batile Lesa te kuti aleke ci ukucitika. Ni bani bali inkombe sha cine cine?
Yehova Asansalika Bakasesema ba Bufi
3, 4. (a) Bukombe nshi bubili ubwalepilikana ubwatweelwe ku bena Israele mu Babele, kabili ni shani fintu Yehova asansalike inkombe ya bufi? (b) Cinshi Yehova atile e cali no kucitikila bakasesema ba bufi?
3 Ilintu ali mu Babele, Esekiele apeelwe icimonwa ca fyalecitika mwi tempele lya mu Yerusalemu. Ku mpongolo ya ku kabanga ke tempele kwali abantu 25. Mu kati kabo mwali bacilolo babili, Yaasania na Pelatia. Bushe Yehova aletipo shani pali aba? Esekiele 11: 2, 3 asuka ati: “We mwana wa muntu, aba bantu e bapanga buncitatubi, no kupanda amano yabi muli uno musumba; abati, [Bushe] Inshita taili mupepi iya kukuula amayanda?” Cintu ishi nkombe sha mutende ishaituntumba shalesosa ca kuti, ‘Ubusanso tabwakeshile Yerusalemu. Tuli no kukuula amayanda na yambi muli wene!’ E co Lesa aebele Esekiele ukusesema ifyapusanako ku fyaseseme aba bakasesema ba bufi. Mu cikomo 13 ica cipandwa 11, Esekiele atweba icacitikile umo uwa bene ati: “Nomba ilyo nalesesema, Pelatia mwana Benaya alifwile.” Ici napamo cali pa mulandu wa kuti Pelatia e cilolo uwalumbwikepo kabili uwali na maka kabili aali e solwesolwe mu kupepo tulubi. Imfwa yakwe iya kupumikisha yashinine ukuti aali ni kasesema wa bufi!
4 Ukwipaiwa kwa kwa Pelatia kuli Yehova takwalengele bakasesema ba bufi bambi ukuleka ukubepela mwi shina lya kwa Lesa. Aba bakabepa balitwalilile inshila shabo ishapena isha kusobela ifintu fyapusana no kufwaya kwa kwa Lesa. E co Yehova Lesa aebele Esekiele ati: “Kalanda kuli bakasesema bapumbu abakonke mitima yabo, no kubulo kumona!” Pa mulandu wa kupama no kumwena Yerusalemu “ifimonwa fya mutende, ilyo tapali mutende,” tabakabepo kwati fye ni Pelatia.—Esekiele 13:3, 15, 16.
5, 6. Te mulandu ne nkombe sha bufi ishaliko, ni shani fintu Esaya aebelwe ukuti aali kasesema wa cine?
5 Kumfwa kuli Esaya, ubukombe bwakwe bonse ubwa bulesa pa lwa Yerusalemu bwalifikilishiwe. Mu lusuba lwa mu 607 B.C.E., abena Babele balyonawile umusumba no kusenda abaYuda bashelepo ukuya ku Babele nga bankole. (2 Imilandu 36:15-21; Esekiele 22:28; Daniele 9:2) Bushe utu tuyofi twalileseshe bakasesema ba bufi ukubwabwatila abantu ba kwa Lesa ifya kubwabwata fya fye? Iyo, shilya nkombe sha bufi shakonkenyepo fye!
6 Ukulunda pali ci, bankole abena Israele balisansalikwe kuli bakasobela ba mashuko, bakabuka, na bakapendula ba ntanda aba mu Babele. Nangu cibe fyo, Yehova alishinine ukuti ishi nkombe shonse shali fipumbu fyacimfiwa, ifyalesobela ifya bufi. Mu kupita kwa nshita alangilile ukuti Esekiele aali e nkombe yakwe iya cine, pamo fye nga Esaya. Yehova alifikilishe amashiwi yonse alandile ukupitila muli aba bakasesema babili, nga fintu fye alaile ati: “Mfulunganye fiishibilo fya bamakunka, no kutumpika bakabuka, mbwesesha aba mano ku numa no kufulunganyo kwishiba kwabo; nkoseleshe cebo ca mubomfi wandi, no kufishapo ukupanda amano kwa nkombe shandi.”—Esaya 44:25, 26.
Ubukombe bwa Kusungusha pa lwa Babele na Yerusalemu
7, 8. Bukombe nshi ubwapuutwamo ubo Esaya atwalile Babele, kabili cinshi amashiwi yakwe yapilibwile?
7 Yuda na Yerusalemu fyali no kuba mapopa umwabula umuntunse wa kwikalamo pa myaka 70. Nangu cibe fyo, Yehova abilishe ukupitila muli Esaya na Esekiele ukuti umusumba wali no kukuulwa cipya cipya ne mpanga ukwikalwamo pa nshita fye ine Yehova asobele! Uko kwali kusobela kwa kupapusha. Mulandu nshi? Pantu Babele aishibikwe ukuti talelubula abafungwa bakwe. (Esaya 14:4, 15-17) E co nani engalubula aba bankole? Nani engapinuna Babele wa maka, uwacingililwe ku fibumba fyakwe ifyalulubala no mumana? Yehova Wa maka yonse kuti acite fyo! Kabili atile e fyo aali no kucita. Atile: “[Nine] njebe tenga [e kuti amenshi yalecingilila umusumba], nati, Kama, ndeumya ne milonga yobe; nsosela Koreshe, nati, Mucemi wandi, akafishapo ne ca kufwaya candi conse; nsosa ku Yerusalemu, Ukakuulwa, na kwi tempele, Cikabikwe ca kukuulapo cobe.”—Esaya 44:25, 27, 28.
8 Citontonkanyeni! Umumana wa Yufrate, ku bantu uwali cipindami cishaikulila, lelo kuli Yehova wali nge toni lya menshi ilyaponena apakaba apakashika na ce! Icipindami cali no kukama bwangu bwangu! Babele aali no kuwa. Nangu ca kuti cali mupepi ne myaka 150 ilyo Koreshe wa ku Persia talafyalwa, Yehova alengele Esaya ukusobela ifyo iyi mfumu yali no kwisacimfya Babele no kulubula bankole abaYuda ukupitila mu kubapeela insambu ukuti babwelele ku kukuula Yerusalemu ne tempele lya uko cipya cipya.
9. Ni ani Yehova atile e untu aali no kubomfya ku kukanda Babele?
9 Tusanga ubu busesemo pali Esaya 45:1-3. Butila: “E fyo Yehova asoselo wasubwa wakwe Koreshe, uo naikata ku kuboko kwakwe kwa kulyo, ku kulamfishe nko ku cinso cakwe, no kukakula mu misana ya shamfumu, ku kwisulako ifiibi ku ntanshi yakwe, no kuleka ku mpongolo kwiisalwa. Ine nkenda ku ntanshi yobe, no kulenga apalundumana patambalale, ifiibi fya butale nkafitobaula, no kuputaule mipindo ya cela; nkakupeele fyatutilwa ifyafiswa mu mfifi ne fyuma ifyashiikwa ukufiseme, ku kuleka wishibe ukuti ne wakwita mwi shina lyobe, ni ne Yehova.”
10. Ni mu nshila nshi Koreshe ‘asubilwe,’ kabili ni shani Yehova engalanda nankwe ilyo kwali kucili imyaka 100 ilyo ashilafyalwa?
10 Moneni ukuti Yehova alanda kuli Koreshe kwati nalimo e po aba kale. Ici cumfwana bwino na mashiwi ya kwa Paulo aya kuti Yehova ‘ete fishabako kwati e ko fyaba.’ (Abena Roma 4:17) Na kabili, Lesa aishibisha Koreshe nga “uwasubwa wakwe.” Mulandu nshi acitile fyo? Koreshe nakabushe tasubilwe ku mutwe na mafuta ya mushilo kuli shimapepo mukalamba uwa kwa Yehova. Ico ca cine, lelo uku kwali kusubwa kwa mu busesemo. Cilangilila ukulaashikwa mu cifulo caibela. E co Lesa kuti asosa pa lwa uku kusontelwa libela ukwa kwa Koreshe ukuti kusubwa.—Linganyeniko 1 Ishamfumu 19:15-17; 2 Ishamfumu 8:13.
Lesa Afikilisha Ifyebo fya Nkombe Shakwe
11. Mulandu nshi abekashi ba Babele baleyumfwila abacingililwa?
11 Lintu Koreshe ailesansa Babele, abekashi ba uko baleyumfwa abacingililwa nga nshi kabili mu mutelelwe. Umusumba wabo washingulwikweko ne mpembwe ya kucingilila iyashika kabili iyapabuka iyapangilwe no mumana wa Yufrate. Ku lulamba lwa ku kabanga ulwa uyu mumana mu kati ka musumba, mwakulililwe icintamba. Pa kuupaatulako ku musumba, Nebukadnesari akuulile cintu umwine aleita “icibumba cikalamba, ico ukupala ulupili, [icishali] na kuseshiwa . . . [Acilefeshe] ngo lupili.”a Ici cibumba cakwete ifiibi fya mukuba ifikalamba. Pa kwingila, uwalefwaya ukwingila aali no kunina ku lubali lwa mumana. E mulandu wine kanshi abafungwa ba mu Babele baleyumfwile fyo takwali isubilo lya kulekelwako!
12, 13. Ni shani fintu amashiwi ya kwa Yehova ukupitila mu nkombe Esaya yafikilishiwe lintu Babele awile kuli Koreshe?
12 Lelo te fyo cali no kuba kuli balya bankole ba ciYuda abatetekele Yehova! Balikwete isubilo lyawamisha! Lesa alilaile ukupitila muli bakasesema bakwe ukuti aali no kubalubula. Ni shani fintu Lesa afikilishe ubulayo bwakwe? Koreshe akambishe imilalo yakwe ukuti ipaasule amenshi ya mumana wa Yufrate bakilomita abengi ku kapinda ka kuso aka Babele. Muli fyo, ubucingo bukalamba ubwa musumba bwasangwilwe umulimba wa bemba uwauma. Pa bushiku bwakakala, bacakolwa ba ciwowo aba Babele mu mulekelesha bashiile ifiibi ifya ku mumana wa Yufrate ifyacenama. Yehova tatobawile mu cine cine ifiibi fya mukuba; kabili taputwile mipindo ya cela iyalepindilwa kuli filya fiibi, lelo imicenjelo yakwe iya kupapusha iya kulenga ifiibi ukushala ifyacenama yafuminemo cimo cine. Ifibumba fya Babele fyali fya fye! Imilalo ya kwa Koreshe tayali na kunina ifibumba pa kwingila. Yehova atangilile Koreshe, ukulenga “apalundumana patambalale,” ee, ukufumyamo ifipindami fyonse. Calishileshininkishiwa ukuti Esaya aali ni nkombe ya cine iya kwa Lesa.
13 Lintu Koreshe acimfishe umusumba onse, ifyuma fyonse fyaishileba mu maboko yakwe, ukusanshako ne fyafishilwe umwabelama, mu miputule yafisama. Mulandu nshi Yehova Lesa acitiile Koreshe ifi? Pa kuti engeshibe fyo Yehova, ‘uwamwitile mwi shina lyakwe,’ e Lesa alanda amasesemo ya cine kabili e Shikulu Mulopwe wa mu kubumbwa konse. Aali no kwishiba ukuti Lesa alimupekanishishe ukuti atendeke ukuteka pa kuti alubule abantu Bakwe abena Israele.
14, 15. Twaishiba shani ukuti Yehova e wali no kutashiwa pa fintu Koreshe acimfishe Babele?
14 Kutikeni ku mashiwi ya kwa Yehova kuli Koreshe: “Pa mulandu wa mubomfi wandi Yakobo, no wa kwa Israele uwasalwa wandi, e co nakwitila mwi shina lyobe; nakupeele shina nelyo tawanjishiba. Ni ne Yehova; takuli na umbi, takuli mulungu umbi kano ine; nakukaka mu musana, nelyo tawanjishiba, ku kuleka beshibe ukufumo kutula akasuba na ku kuwa kwa kako ukuti takuli umbi kano ine; ni ne Yehova, takuli na umbi; mumbo lubuuto kabili nenge mfifi, ncito mutende [e kuti, ku bantu bakwe abali bankole] kabili nenga akatentu [kuli Babele]; ni ne Yehova, ne ucita fyonse ifi.”—Esaya 45:4-7.
15 Yehova e wali no kutashiwa pa kucimfya Koreshe acimfishe Babele, pantu ni Yehova e wamukoseshe ukubomba ico Alefwaya ukucita kuli ulya musumba ubifi no kulubula abantu Bakwe abali muli bunkole. Pa kuti acite fi, Lesa aebele imyulu yakwe ukuletako ukusonga kwalungama nelyo amaka. Aebele isonde lyakwe ukwasama no kuletako ifintu fya bulungami ne pusukilo ku bantu bakwe abali muli bunkole. Kabili imyulu yakwe iya mampalanya ne sonde fyalyumfwilile ili kambisho. (Esaya 45:8) Calilangilwe ukuti Esaya aali ni nkombe ya cine iya kwa Yehova ninshi palipita ne myaka 100 apo afwila!
Imbila Nsuma Iyo Inkombe Yaleteele Sione!
16. Lintu Babele acimfiwe, ni mbila nsuma nshi ingabilishiwa mu musumba washele amapopa uwa Yerusalemu?
16 Lelo kuliko na fimbi. Esaya 52:7 alanda ulwa mbila nsuma kuli Yerusalemu. Atila: “Ifyo yayemba pa mpili amakasa ya kwa kabila, uulengo kuumfwe fya mutende, uubile mbila nsuma, uulengo kuumfwo kupususha, uutila ku Sione, Lesa obe aleteka.” Elenganyeni fyo cali ca kucincimusha ukumona inkombe, ilepalamina ku Yerusalemu ukufuma ku mpili! Ifwile naikwata imbila. Ni mbila nshi? Imbila ya kucincimusha kuli Sione. Imbila ya mutende, ee, imbila ya kufwaya kusuma ukwa kwa Lesa. Iya kuti Yerusalemu ne tempele lyakwe fyali no kukuulwa cipya cipya! Kabili inkombe yabilisha ne shiwi lya buseko bwa kucimfya aiti: “Lesa obe aleteka”!
17, 18. Ni shani fintu ishina lya kwa Yehova lyayambukilwe lintu Koreshe acimfishe Babele?
17 Lintu Yehova asuminishe abena Babele ukupinuna icalepashanishiwa ku cipuna cakwe ica bufumu apo ishamfumu sha mu mutande wa kwa Davidi shaikele, camoneke fyo nomba Tali Imfumu. Camoneke fyo mu cifulo ca ico ni Marduk, lesa mukalamba uwa bena Babele, e wali mfumu. Lelo, lintu Lesa wa Sione apinwine Babele, alangilile ukuti e mulopwe wa kubumbwa konse—ukuti aali e Mfumu yakulisha. Kabili ku kukomaila pali ci cishinka, Yerusalemu, “umusumba wa Mfumu nkulu,” wali no kwimikwa cipya cipya, capamo ne tempele lya uko. (Mateo 5:35) Kumfwa ku nkombe yaletele imbila nsuma ya musango yu, nangu cingati amakasa ya iko yali aya lukungu, aya fiko kabili ayakwebuluka, fintu yalemoneka ayayemba mu menso ya batemwa Sione na Lesa wakwe!
18 Mu busesemo, ukuwa kwa Babele kwapilibwile ukuti ubufumu bwa kwa Lesa bwalimikwe kabili kasenda wa mbila nsuma aali ni kabilisha wa ico cishinka. Ukulundapo, uyu cikabala wa ku kale, uwasobelwe ukupitila muli Esaya, aleimininako inkombe ya mbila nsuma yakulisha—iyakulisha pa mulandu wa mucinshi wa iko no kulanda pa lwa Bufumu, ubukacitila abantu ba busumino bonse ifisuma nga nshi.
19. Bukombe nshi pa lwa calo ca Israele ubo Yehova apeele ukupitila muli Esekiele?
19 Esekiele na o apeelwe amasesemo yawamisha aya kubweshiwa. Aseseme ati: “E fyo Shikulu Yehova atila: . . . nkalenge mishi ukwikalwamo ne fibolya ukukuulwamo. Awe bakasosa, abati, Icalo cino icali capomoka caisaba nge bala lya Edene.”—Esekiele 36:33, 35.
20. Kukonkomesha nshi ukwa kusekelela uko Esaya mu kusesema apeele Yerusalemu?
20 Ilyo bali muli bunkole mu Babele, abantu ba kwa Lesa baleloosha Sione. (Ilumbo 137:1) Nomba kuti basekelela. Esaya akonkomeshe ati: “Pongomokeni, awileni pamo utupundu, mwe fibolya fya ku Yerusalemu; pantu Yehova nasansamusha abantu bakwe, nalubula Yerusalemu. Yehova nasamununo kuboko kwakwe kwa mushilo ku menso ya nko shonse, ne mpela shonse sha pano isonde shikamono kupususha kwa kwa Lesa wesu.”—Esaya 52:9, 10.
21. Ni shani fintu amashiwi ya kwa Esaya 52:9, 10 yafikilishiwe ukukonka pa kucimfiwa kwa Babele?
21 Eya, abantu basalwa aba kwa Yehova balikwete umulandu ukalamba uwa kusekelela. Baali no kuyaikala cipya cipya mu fifulo ifyo inshita imo fyali fibolya, ukufilenga ukuba nge bala lya Edene. Yehova aali “nasamununo kuboko kwakwe kwa mushilo” kuli bene. Ukulandila mu mampalanya, cali kwati alipetele ishati pa kuti engabwesesha abantu bakwe ku mpanga yabo iyo batemwa. Ico tacali fye cintu cinono, ica mu bumfisolo mu lyashi lya kale. Ukucila abantu bonse abaliko balimwene ‘ukuboko kwasamunwa’ ukwa kwa Lesa kulebomfya amaka pa milandu ya bantunse pa kuti engapususha uluko mu nshila ya kupapusha. Balipeelwe ubushinino bwabulo kutwishika ubwa kuti Esaya na Esekiele bali ni nkombe sha cine isha kwa Yehova. Takwali uwali no kutwishika ukuti Lesa wa Sione aali e Lesa wa mweo eka kabili uwa cine pe sonde lyonse. Pali Esaya 35:2, tubelengapo kuti: “[Kuli no kuba abakamono, NW] bukata bwa kwa Yehova, bucisamo bwa kwa Lesa wesu!” Abasumine ubu bushinino ubwa buLesa bwa kwa Yehova balitendeke ukumupepa.
22. (a) Ni pali cinshi ifwe ilelo twingabela aba kutasha? (b) Mulandu nshi tulingile maka maka ukutasha pa kuti Yehova alasansalika inkombe sha bufi?
22 Fintu tulingile ukutasha pa kuti Yehova aleshibisha inkombe shakwe isha cine! Mu cine cine ‘e ukoseleshe cebo ca mubomfi wakwe, no kufishapo ukupanda amano kwa nkombe shakwe.’ (Esaya 44:26) Amasesemo ya kubweshiwa ayo apeele Esaya na Esekiele yalangisha ukutemwa kwakwe ukukalamba, icikuuku cakwe ica pa fye, ne nkumbu akwatila ababomfi bakwe. Mu kushininkisha, Yehova awaminwa ukulumbanya kwesu konse pali ci! Kabili ifwe ilelo ukucilisha tulingile ukutasha pa kuti alasansalika inkombe sha bufi. Ici caba mulandu wa kuti nashifulisha pa calo ilelo. Ubukombe bwa ishi nkombe ubwakulisha bulasuula imifwaile iyo Yehova abilisha. Icipande cikonkelepo cili no kutwaafwa ukwishiba isho nkombe sha bufi.
[Futunoti]
a Icitabo ca The Monuments and the Old Testament, ica kwa Ira Maurice Price, 1925.
Bushe Kuti Mwalondolola?
Ni shani fintu Yehova eshibisha inkombe shakwe isha cine?
Ukupitila muli Esaya, ni ani Yehova atile e untu aali no kubomfya ku kucimfya Babele?
Ni shani fintu amasesemo ya kwa Esaya ayalelondolola ukucimfiwa kwa Babele yafikilishiwe?
Fintu nshi fisuma ifyaishile pe shina lya kwa Yehova lintu Babele acimfiwe?
[Icikope pe bula 9]
Ku nko sha mu nshiku sha kwa Esekiele Babele amoneke uushingacimfiwa