Baba Mwi Sonde Lelo Tabaaba Ulubali lwa Liko

“Ico tamuli ba pano isonde, . . . e co aba pano isonde bamupatila.”—YOHANE 15:19.

 1. Kwampana nshi Abena Kristu bakwata na ba pano isonde, lelo ni shani fintu aba pano isonde babamona?

PA BUSHIKU bwa kulekelesha ukuba na basambi bakwe, Yesu abebele ati: “Tamuli ba pano isonde.” Bushe ba pano isonde nshi alelandapo? Bushe mu kubangilila taasosele ati: “Lesa atemenwe aba pano isonde ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya”? (Yohane 3:16) Cili icamonekesha ukuti abasambi baali ba pano isonde pantu e babalilepo ukutetekela Yesu ku kuya ku bumi bwa muyayaya. Mulandu nshi kanshi Yesu nomba engasoselo kuti abasambi bakwe baalipaatwikeko ku ba pano isonde? Kabili mulandu nshi alandile na kabili ukuti: “Ico tamuli ba pano isonde, . . . e co aba pano isonde bamupatila”?—Yohane 15:19.

2, 3. (a) ‘Lisonde’ nshi Abena Kristu bashali na kubamo? (b) Cinshi cintu Baibolo isosa pa lwe “sonde” ilyo Abena Kristu bashabamo?

² Icasuko cili ca kuti Baibolo ibomfya ishiwi lya “isonde” (iciGriki, koʹsmos) mu nshila shalekanalekana. Nga fintu cilondolwelwe mu cipande cifumineko, limo limo muli Baibolo “isonde” cilosha ku bantu bonse. Aba e ba pano isonde Lesa atemenwe kabili e bo Yesu afwilile. Nangu cibe fyo, icitabo ca The Oxford History of Christianity cilondololo kuti: “‘Isonde’ yaba na kabili ni numbwilo mu milandile ya Bwina Kristu iya cintu icanunuka kuli Lesa kabili icilwani.” Caba shani ifyo? Kalemba wa ciKatolika Roland Minnerath, mu citabo cakwe icitila Les chrétiens et le monde (UbuKristu ne Sonde), alondolola ati: “Nga lyasendwa mu nshila ya musuusha, isonde muli yo nshila limonwa nga . . . icifulo uko amabuteko ayakalukila Lesa yabombela imilimo ya yako kabili pa mulandu wa kukaanya ukuteka kwacimfya ukwa kwa Kristu lyailanga ukuba ubuteko bwa mulwani ubutekwa na Satana.” Ili “sonde” lyaba libumba lya bantunse ilyanunuka kuli Lesa. Abena Kristu ba cine tababa lubali lwa ili sonde, nalyo lyalibapata.

³ Mupepi na ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ni pali ili sonde Yohane aletontonkanya lintu alembele ati: “Mwitemwa pano isonde, nangu fya pano isonde; ngo muntu atemwa pano isonde, ukutemwa Shifwe tamwaba muli wene. Pantu conse ca pano isonde, lunkumbwa lwa mubili, no lwinso lwa menso, na mataki ya miikalile ino, tacafuma kuli Shifwe, lelo ca pano isonde.” (1 Yohane 2:15, 16) Na kabili alembele ati: “Twaishibo kuti tuli ba kwa Lesa, na pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.” (1 Yohane 5:19) Yesu umwine aitile Satana “kateka wa pano isonde.”—Yohane 12:31; 16:11.

Ifyo Inko Shakwatishe Amaka Shalekula

 4. Inko shakwatishe amaka shaishilebako shani?

⁴ Abantu abanunuka kuli Lesa abalipo ndakai batendeke ukulunduluka pa numa fye ya Lyeshi lya mu kasuba ka kwa Noa, lintu abengi aba mu ntuntuko sha kwa Noa balekele ukupepa Yehova Lesa. Uwalumbwike sana mu nshiku sha kubangilila aali ni Nimrode, kakuula wa misumba kabili “umubamfi uwakosa ku cinso ca kwa Yehova.” (Ukutendeka 10:8-12) Muli ilya myaka imbali ishingi isha lino isonde shali fye tumabufumu utwa misumba, uto limo limo twaleuminkana no kulalwishanya mu bulwi. (Ukutendeka 14:1-9) Amabufumu yamo aya misumba yalecincintila yambi no kusanguka ubuteko bwa citungu. Amabuteko ya citungu yamo yamo mu kupelako yalekula yasuka yasanguka ne nko shakwatisha amaka.

5, 6. (a) Ni nko nshi 7 ishakwatishe amaka mu lyashi lya kale ilya mu Baibolo? (b) Ni shani fintu ishi nko shakwatisha amaka shimininwako, kabili ni kwi shifumya amaka?

⁵ Pa kukonka icipasho ca kwa Nimrode, bakateka ba nko shakwatishe amaka tabalepepa Yehova, ico icamonekele mu ncitilo shabo isha bunkalwe, isha lukaakala. Ishi nko shakwatishe amaka shaimininwako mu Malembo ku fiswango, kabili mu kupita kwa myanda ya myaka, Baibolo yalishibishapo 6 pali ishi nko ishalangishe amaka nga nshi pa bantu ba kwa Yehova. Ishi nko ni Egupti, Ashuri, Babele, Medo-Persia, Greece, na Roma. Ukufuma pali Roma, uluko lwakwatisha maka ulwalenga 7 lwalisobelwe ukwisaima. (Daniele 7:3-7; 8:3-7, 20, 21; Ukusokolola 17:9, 10) Ulu lwaishileba Luko lwakwatisha amaka ulwa Anglo-America, ulwakwetemo Ubufumu bwa cina Britain na luntu baikatene na lo ulwa United States, ulo kwi pele pele lwaishilefimbilikisha Britain pa mulandu wa maka yantu lwakwete. Ubuteko bwa Britain bwatendeke ukulunduluka pa numa umulondo wa kupelako uwa Buteko bwa ciRoma ube nauloba.a

⁶ Inko shakwatisha maka 7 ishakonkana shimininwako mwi buuku lya Ukusokolola ku mitwe ya ciswango ca mitwe 7 iciibuka muli bemba uwalulunkana uwa bantunse. (Esaya 17:12, 13; 57:20, 21; Ukusokolola 13:1) Nani apeela ici ciswango citeka amaka ya ciko? Baibolo yasuko kuti: “Icing’wena cacipeele amaka ya ciko, ne cipuna ca ciko ca bufumu, no lupaka lwa ciko lukalamba.” (Ukusokolola 13:2) Icing’wena tali umbi ni Satana Kaseebanya.—Luka 4:5, 6; Ukusokolola 12:9.

Ukuteka Ukuleisa Ukwa Bufumu bwa kwa Lesa

 7. Ni muli cinshi Abena Kristu baasubila, kabili ni shani fintu ici cambukila ukwampana kwabo na mabuteko ya pali lino isonde?

⁷ Pa myaka mupepi na 2,000, Abena Kristu balipepa abati: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano nse nga mu muulu.” (Mateo 6:10) Inte sha kwa Yehova shalishibo kuti Bufumu bwa kwa Lesa fye bweka e bwingaleta umutende wa cine kwi sonde. Apo balalolekesha ubusesemo bwa Baibolo, balishininwa ukuti ili pepo likaasukwa mu kwangufyanya no kuti Ubufumu bwangu bwangu e bukalatungulula imilandu ye sonde. (Daniele 2:44) Ukwikatilila kwabo kuli ubu Bufumu kubalenga ukukanaibimba mu milandu ya mabuteko ya pali lino isonde.

 8. Ni shani fintu amabuteko yankula ku kuteka kwa Bufumu bwa kwa Lesa, nga fintu casobelwe mu Ilumbo 2?

⁸ Ifyalo fimo filaitunga ukubaka ifishinte fya mipepele. Lelo, ku fyo bacita balasuula icishinka ca kuti Yehova e Mulopwe wa mu Kubumbwa konse no kuti alibika Yesu pa cipuna nge Mfumu ya ku muulu iyaba na maka pe sonde lyonse. (Daniele 4:17; Ukusokolola 11:15) Ilumbo lya busesemo litila: “Imfumu sha pano isonde shaibikako, na bakankaala batekela akabungwe pali Yehova na pa wasubwa wakwe [Yesu], abati, Tuputaule ififungilo fyabo, tupoose tufumye pali ifwe ne myando yabo.” (Ilumbo 2:2, 3) Amabuteko tayapokelela “ififungilo” fya bulesa nelyo “imyando” ifinganashako amaka yabo aya kuteka pa fyalo. E ico, Yehova asosa kuli Yesu, Imfumu yakwe iyasalwa ati: “Lomba, na ine ndekupeele nko e cikwatwa cobe, ne mpela sha pano isonde e camanimwa cobe; ukabafuna ku nkonto ya cela, ukabatobaula nge nongo ya mubumfi.” (Ilumbo 2:8, 9) Nangu cibe fyo, abantu bonse abo Yesu afwilile tabali no ‘kutobaulwa’ umupwilapo.—Yohane 3:17.

Ukusengauka “Ululembo” lwa “Ciswango”

9, 10. (a) Mwi buuku lya Ukusokolola twalisokwa ulwa cinshi? (b) Ukufwala ‘ululembo lwa ciswango’ cishibilo ca cinshi? (c) Fishibilo nshi fintu ababomfi ba kwa Lesa bapokelela?

⁹ Ukusokolola uko Yohane apokelele kwasokele ukuti abantu banunuka kuli Lesa, ilyo fye bashilalofiwa, bakafwaya ifyafulilako ukulenga “bonse, abanono na bakalamba, na ba fyuma na babusu, na bantungwa na basha, ukuti bapeelwe ululembo pa cisansa ca kulyo, napamo pa mpumi; ukuti umuntu eshita nangu kushisha, kano uuli no lulembo.” (Ukusokolola 13:16, 17) Bushe ici cipilibula nshi? Ululembo pa cisansa ca kulyo cishibilo calingisha ica kwafwilisha kwacincila. Ni shani pa lwa lulembo pa mpumi? Icitabo ca The Expositor’s Greek Testament cilondololo kuti: “Uku kuloshako kwakwatisha amampalanya kwakumine ku cibelesho ca kubika pa fita na pa basha icishibilo camonekesha ica mukomango nelyo ica kushutika . . . ; nelyo, uko cingabomba bwino, ni ku mwata wa fya mipepele uwa kufwala ishina lya mulungu nge cipuuta.” Abantu abengi ku ncitilo shabo na ku mashiwi yabo mu kupashanyako balifwala ulu lulembo, ukuishibisha abene nga “abasha” nelyo “ifita” fya “ciswango.” (Ukusokolola 13:3, 4) Kumfwa ku cikabacitikila ku ntanshi, Theological Dictionary of the New Testament atila: “Abalwani ba kwa Lesa basuminisha [ululembo] lwa ciswango, impendwa ya nkaama iyabamo ishina lya ciko, ukuti ifwatikwe pa mpumi shabo na pa cisansa cimo. Ici cibapeela amashuko ayakalamba aya buyantanshi mu fya bunonshi na mu makwebo, lelo cibabika mu cipyu ca kwa Lesa no kubafumya mu bufumu bwa myaka ikana, Ukus. 13:16; 14:9; 20:4.”

¹⁰ Cifwaya ubukose no kushipikisha pa kucincintila ukutitikisha kwa kukaanapokelelako “ululembo.” (Ukusokolola 14:9-12) Nangu cibe fyo, ababomfi ba kwa Lesa balikwata ubukose bwa musango yo, kabili pali uyo mulandu, balapatwa no kubepeshiwa. (Yohane 15:18-20; 17:14, 15) Mu cifulo ca kukwata ululembo lwa ciswango, Esaya mu cimpashanya atile bene baali no kulemba pa cisansa cabo ukuti, “Wa kwa Yehova.” (Esaya 44:5) Ukulundapo, apantu ‘balateta no kulila’ pa fya muselu ificita imipepele ya busangu, bapokelela ululembo lwa cimpashanya pa mpumi shabo ulubeshibisha nga abalinga ukupusushiwa lintu Yehova akaleta ubupingushi bwakwe.—Esekiele 9:1-7.

11. Nani uwasuminisha amabuteko ya bantu ukuteka ukufikila inshita lintu Ubufumu bwa kwa Lesa bukesepoka imitekele ye sonde?

¹¹ Lesa alisuminisha amabuteko ya bantu ukuteka ukufikila inshita lintu Ubufumu bwa ku muulu ubwa kwa Kristu bukesapoka imitekele yonse fye iye sonde. Uku kusuminisha kwa bulesa ukwa aya mabuteko ya bupolitiki kwaliloshiwako na Profesa Oscar Cullmann mu citabo cakwe ica The State in the New Testament. Alembo kuti: “Imfundo yapikana iya mibele ‘ya pa kashita kanono’ iya Mabuteko e mulandu wine imibele ya Bena Kristu babalilepo ishabelele fye mu nshila imo ukulola ku Buteko, lelo imoneka nge ya kuipilika. Ndekomailapo, ukuti imoneka ukuipilika. Kuti twalumbula fye Abena Roma 13:1, ‘Umuntu onse anakile bakateka abacilamo . . .,’ capamo na Ukusokolola 13: Ubuteko ukuba nge ciswango cafumine ku cilindi ca ku mbo.”

“Iciswango” na “Kaisare”

12. Mimwene nshi yashikatala intu Inte sha kwa Yehova shakwata pa lwa mabuteko ya buntunse?

¹² Te kuti cilungame ukusondwelelo kuti abantu bonse ababa mu buteko baba fibombelo fya kwa Satana. Abengi baliilanga ukuti bantu abakonke fishinte, pamo nga umulashi Sergi Pauli, uwalondololwa muli Baibolo ngo “muntu wa mucetekanya.” (Imilimo 13:7) Bakateka bamo mu kushipa balibakilila insambu sha mikowa inono, ukutungululwa na kampingu wapeelwa na Lesa nangu ca kuti tabaishibe Yehova ne mifwaile yakwe. (Abena Roma 2:14, 15) Ibukisheni ukuti Baibolo ibomfya ishiwi “isonde” mu nshila shibili isha kucilanya: abantu bonse, abo Lesa atemwa abo na ifwe tulingile ukutemwa, e lyo na bantu abanunuka kuli Yehova, abo Satana abako e mulungu kabili abo tulingile ukupaatukako. (Yohane 1:9, 10; 17:14; 2 Abena Korinti 4:4; Yakobo 4:4) E co, ababomfi ba kwa Yehova baliba ne mibele yashikatala ukulosha ku mitekele ya bantu. Tatuibimbamo mu milandu ya calo apantu tubomba nge nkombe nelyo intumi sha Bufumu bwa kwa Lesa kabili twaipeela kuli Lesa. (2 Abena Korinti 5:20) Lubali lumbi, tulasakamana ukunakila ku baba mu maka.

13. (a) Ni shani fintu Yehova amona amabuteko ya buntunse? (b) Ukunakila uko Abena Kristu banakila mabuteko ya buntunse kwapelela mwi?

¹³ Iyi nshila yashikatala ibelebesha fintu Yehova Lesa umwine amone fintu. Lintu inko shakwatisha amaka, nelyo fye Ifyalo finono, babomfya amaka bubi bubi, ukutitikisha abantu, nelyo ukupakasa abapepa Lesa, cine cine balalinga ukulondolola kwa mu busesemo ukwa kuti baba fiswango ifikali. (Daniele 7:19-21; Ukusokolola 11:7) Nangu cibe fyo, lintu amabuteko ya nko babombela imifwaile ya kwa Lesa mu kusungilila ifunde no muyano mu bulungi, abamona nga “bakapyunga” bakwe. (Abena Roma 13:6) Yehova enekela abantu bakwe ukucindika amabuteko ya buntunse no kunakila yene, lelo ukunakila kwabo kwalikwata umwa kupelela. Nga abantu balefwaya ku babomfi ba kwa Lesa ifintu ifyabindwa kwi funde lya kwa Lesa nelyo lintu babinda ifintu ifyo Lesa afwaya ababomfi bakwe ukucita, ababomfi ba kwa Lesa bakonka imimwene iyakweteko abatumwa, iya kuti: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.”—Imilimo 5:29.

14. Ni shani fintu ukunakila uko Abena Kristu banakila amabuteko ya bantunse kwalondolwelwe na Yesu? na Paulo?

¹⁴ Yesu atile abakonshi bakwe baali no kushingamwa konse kubili ku buteko na kuli Lesa lintu alandile ukuti: “E ico peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mateo 22:21) Umutumwa Paulo pa kupuutwamo alembele ati: “Umuntu onse anakile bakateka abacilamo . . . Lelo nga wacite cibi, tiina; pantu kateka tasendela lupanga apa fye iyo, pantu wene ni kapyunga wa kwa Lesa, wa kucito bukali bwakwe kuli kacita wa fibi. E ico muli no kunakila, te pa mulandu wa bukali bweka iyo, lelo na pa mulandu wa kampingu; pantu e co mulekela no mutuulo.” (Abena Roma 13:1, 4-6) Ukutula mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. ukufika na lelo, Abena Kristu balalangulukapo pa fyo Amabuteko yafwaya. Balakabila ukucetekanya nampo nga ukubomba mu kumfwana ne fyo amabuteko yafwaya kuti kwabalenga ukusuusuka ku kupepa kwabo nelyo nampo nga ukupinda kwa musango yo kwaliba mwi funde no kuti kulingile ukukonkwa mu kusuminishanya na kampingu.

Abekashi Abakonka Kampingu

15. Ni shani fintu Inte sha kwa Yehova mu kusuminishiwa na kampingu bapeela kuli Kaisare ifyakwe?

¹⁵ “Bakateka abacilamo” aba bupolitiki baba “kapyunga” wa kwa Lesa lintu babomba ulubali lwasuminishiwa na Lesa, ulusanshamo amaka ya “kukanda abacito bubi no kutasha abacite cisuma.” (1 Petro 2:13, 14) Ababomfi ba kwa Yehova mu kukonka kampingu balapeela kuli Kaisare cintu afwaya ukukonkana ne funde pamo nga mu misonko, kabili balacite fingi ukulingana na fintu kampingu wasambilishiwa na Baibolo engabasuminisha mu “kunakila bamulopwe na bakateka; . . . ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma.” (Tito 3:1) ‘Umulimo usuma’ usanshamo ukwaafwa bambi, pamo nga lintu kwapona ubusanso. Abengi balilandapo pa cikuuku icalangilwe ne Nte sha kwa Yehova ku bantu banabo abaali muli iyi mibele.—Abena Galatia 6:10.

16. Milimo nshi iisuma iyo Inte sha kwa Yehova pa kukonka kampingu babombela amabuteko na bantu banabo?

¹⁶ Inte sha kwa Yehova balitemwa abantu banabo kabili bayumfwo kuti umulimo wawamisha uo bengababombela wa kubaafwa ukufika ku kwishiba kwalungikwa ukwa mifwaile ya kwa Lesa iya kuletako “imyulu ipya ne calo cipya” umwaba ubulungami. (2 Petro 3:13) Ukupitila mu kusambilisha no kukonka ifishinte fyasumbuka ifya mu Baibolo ifya mibele isuma, balaba cuma mu bwikashi, ukulapususha abengi ku kuulungana. Ababomfi ba kwa Yehova balomfwile funde kabili ba mucinshi kuli bacilolo ba buteko, bamushika, bakapingula, na balashi ba mu misumba, ukupeela umucinshi ku ‘bafwile ukupeelwa umucinshi.’ (Abena Roma 13:7) Abafyashi baNte mu nsansa balabombela pamo na bakafundisha ba bana babo no kwaafwa abana babo ukusambilila bwino, pa kuti pa numa bakeseba na maka ya kusange mikalile no kukaanaba icisendo pa bwikashi. (1 Abena Tesalonika 4:11, 12) Mu filonganino fyabo, baNte balacincintile mpatila sha mushobo no kupaatulula abantu mu mabumba, kabili bakatamika sana ukwikatanye ndupwa. (Imilimo 10:34, 35; Abena Kolose 3:18-21) Kanshi, ku ncitilo shabo, balalanga ukuti imilandu babapeela iya kuti balonaule ndupwa nelyo ukuti tabaafwilisha ubwikashi yaba ya bufi. E ico, amashiwi ya mutumwa Petro yalaba aya cine aya kuti: “E fyo kwaba ukufwaya kwa kwa Lesa, ukuti mutalalike ukukanaishiba kwa bantu batumpa.”—1 Petro 2:15.

17. Ni shani fintu Abena Kristu bengatwalilila ‘ukwenda aba mano ku ba ku nse’?

¹⁷ Ilintu abakonshi ba cine aba kwa Kristu “tabali ba pano isonde,” bacili mwi sonde lya bantunse kabili bafwile ukutwalilila ‘ukwenda aba mano ku ba ku nse.’ (Yohane 17:16; Abena Kolose 4:5) Apo Yehova alisuminisha amabulashi yacilamo ukubomba nga kapyunga wakwe, tukalangisha umucinshi walinga kuli yene. (Abena Roma 13:1-4) Ilintu tuletwalilila ukukaanaibimba mu milandu ya calo, tulapepelako “ishamfumu na bonse abasansabala,” maka maka ilyo aba bantu balepingula pa milandu ikumine ubuntungwa bwa kupepa. Tukatwalilila ukulapepa “ukuti twikale ubwikashi bwa kutekanya kabili ubwa mutelelwe muli bukapepa bonse, no mucinshi,” pa kuti ‘abantu [ba misango yonse, NW] bakapusuke.’—1 Timote 2:1-4.

[Futunoti]

Ifipusho fya Kupitulukamo

‘Lisonde’ nshi Abena Kristu babamo, lelo ‘lisonde’ nshi bashingabamo?

Cinshi caimininwako no “lulembo” lwa “ciswango” pa kuboko kwa muntu nelyo pa mpumi, kabili fishibilo nshi ifyo ababomfi ba kwa Yehova aba busumino bakwata?

Mimwene nshi yashikatala iyo Abena Kristu ba cine bakwata pa lwa mabuteko ya buntunse?

Ni mu nshila nshi shimo shimo umo Inte sha kwa Yehova shilengela ukuti ubwikashi buwamineko?

[Ifikope pe bula 16]

Baibolo ishibisha ubuteko bwa buntunse pamo ngo mubomfi wa kwa Lesa kabili nge ciswango

[Icikope pe bula 17]

Pa mulandu wa kwangwa bambi mu kubamo kutemwa, Inte sha kwa Yehova baba cuma mu bwikashi