Bushe Mulabacindamika?
ILYO balonganikwe nge nama no kubikwa mu fiko ne cena cabipa, abena Afrika basendelwe nge fipe mu ngalaba ukuya ku Amerika wa ku kapinda ka kuso na ku kapinda ka kulyo. Mu kucepako pali hafu baenekelwe ukufwa pa ntanshi ya kufika kuntu baleya. Indupwa shalepaatukana mu bunkalwe, kabili tabamonenepo na kabili. Ubukwebo bwa kushitisha abasha bwali ni imo iya nshita shabipisha umo abantu basungile abantu banabo mu bunkalwe. Inshita shimbi ishabipisha shaliko lintu bakacimfya ba maka batekele mu bunkalwe abantu bacimfishe abashingaicingilila .
Cine cine, ukukanacindamika umuntu kuti kwaba ukwa bunkalwe ukucila ne mpumo. Kuti kwabongolola imibele ya mutima iya muntu. Nangu ca kuti ubukwebo bwa kushitisha abasha bwalileshiwa mu fyalo ifingi, ukukanacindamika abantu kucili kuletwalilila, napamo mu nshila shabelama.
Lubali lumbi, Abena Kristu ba cine balatukuta ukumfwila ukukambisha kwa kwa Yesu Kristu ukwa ‘kutemwa abanabo nge fyo baitemwa.’ E co balaipusha abati, ‘Bushe ndacindamika bambi?’—Luka 10:27.
Ica Kumwenako ca Bucindami
Ukulingana na dikishonari imo, ubucindami mibele ya kuba uwacindama, uwacindikwa. Fintu ubo bwaba ubulondoloshi bwalinga icifulo ca kwa Mulopwe wa Kubumbwa konse, Yehova Lesa! Na kuba, Amalembo libili libili yampanya Yehova na bumulopwe bwakwe ku bucindami. Mose, Esaya, Esekiele na Daniele, umutumwa Yohane, na bambi bakwete ishuko lya kumona ifimonwa fyapuutwamo ifya Wapulishamo ne mansa shakwe isha mu muulu, kabili ubulondoloshi bwa fimonwa ilingi line bwalangilile ubukulu bwa kutiinya no bucindami. (Ukufuma 24:9-11; Esaya 6:1; Esekiele 1:26-28; Daniele 7:9; Ukusokolola 4:1-3) Mwi pepo lya kulumbanya, Imfumu Davidi yatile: “Fyenu, mwe Yehova, ubukulu na bumpalume no kuyemba no kupulama na bukatebebe, pantu conse icili mu muulu na pa nshi cenu.” (1 Imilandu 29:11) Cine cine, takwaba uwawaminwa umucinshi no kucindikwa nga Yehova Lesa.
Pa kupanga umuntu mu cata cakwe ne cipasho, Yehova apeeleko abantu icipimo ca kucindama, umucinshi wa pa lwabo, no bucindami. (Ukutendeka 1:26) E co mu kumfwana kwesu na bambi, tulekabila ukupeela umuntu onse umucinshi na katiina awaminwa. Lintu twacite fyo, ninshi tulecindika Intulo ya bucindami bwa muntu, Yehova Lesa.—Ilumbo 8:4-9.
Ubucindami mu Lupwa
Pa kuba uwapuutwamo, umutumwa Petro, pamo ngo waupa, akambishe abalume ba Bwina Kristu ukupeela “umucinshi” ku bakashi babo “nga ku cipe icishakosesha.” (1 Petro 3:7; Mateo 8:14) Umutumwa Paulo asosele ukuti: “No mukashi abe na katiina ku mulume wakwe.” (Abena Efese 5:33) E ico, ku baupana, ukucindamika umunabo wa mu cupo caba cintu Baibolo ifwaya. Ni mu nshila nshi ici cingalangwa?
Nga fintu amenshi yapeela amaka ku cilimwa, e fyo no kulanda kwa cikuuku no kubomfya umubili mu cikuuku pa kati ka mulume no mukashi, mu cintubwingi na lintu bali babili, kwingalenga ukwampana kwabo ukwapalamisha ukukoselako. Mu kupusanako, ukulanda kwakaluka, ukwa nsele nelyo ukwabulo mucinshi, ukwa kusaalula, ukumfwika ilingi line mu mafilimu ya kusekesha pa televishoni, kulabongolola. Kuti kwabalamuna ukuyumfwa kwa konaula ukwa kuyumfwa uwa cabe cabe, ukupopomenwa, ukukalifiwa; no kulenga fye ifibala fya mu nkuntu ifyayafya ukupola.
Ukucindamika bambi cipilibula ukusumina fintu baba mu cifyalilwa, te kwesha ukufwaya babe umo tulefwaila fye nelyo ukubalinganya bubi bubi kuli bambi. Ici calicindama maka maka pa kati ka balume na bakashi. Ilyo kwabako ukulanshanya kwakakuka kabili ukwingangukilila onse, kabili tapali uuletiina ukumulengulula nelyo ukumusuusha, bucibusa bwapalamisha bulakoselako. Lintu umuntu mu cupo aba fintu aba mu cifyalilwa, ing’anda isanguke cubo cine cine ukufuma ku bantu ba ku calo ababule cikuuku.
Abana balikakililwako ku kukambisha kwa mu Malembo ukwa kucindika no kumfwila abafyashi babo. Kuti cawama abafyashi ba mano kabili aba kutemwa nabo ukwishiba ukucindamika abana babo. Ukubatasha mu cikabilila pa kuba ne mibele isuma, no kusalapula kwatekanya lintu kwakabilwa, filaafwa ukukosha “ukukonkomesha kwa kwa Shikulu.” Ukulengulula lyonse, ukotoka, no kushobaula mu mashiwi ya musaalula pamo nga “we cipuba” nelyo “we cipumbu” kuti fyabafulwisha fye.—Abena Efese 6:4.
Eluda umo wa Bwina Kristu kabili umufyashi, uulekusha abana baume batatu na banakashi batatu, asoso kuti: “Twabapeele ukusalapula kwakabilwa mu mutalalila mu Ng’anda ya Bufumu. Ukushinisha, ukulolesha bukali bukali, ilingi line kwalebomba bwino. Nga ca kuti ukusalapula kwakoselako kwalekabilwa, ninshi ni ku ng’anda ku mwesu ukushili abacaice bambi. Apo nomba abana nabakula, ukusalapula kusanshamo ukufunda kwa kutemwa kabili ukwa mano ukufuma mu Cebo ca kwa Lesa ukulingana no kukabila kwa mwana umo umo. Tulesha ukusunga inkama muli iyi milandu ya pa lwabo, muli fyo ukucindika insambu sha mwana umo umo isha fintu fya pa lwakwe no kucindama.”
Icishifwile ukulabwako kukabila kwa mibele isuma mu milandile na mu micitile mu kati ka lupwa. Ukubeleshanya takufwile ukufumyapo amashiwi pamo nga “mukwai,” “natasha,” “njeleleniko.” Imibele isuma yalikatama mu kusungilila ukucindama kwa umo na mu kucindamika bambi.
Mu Cilonganino ca Bwina Kristu
Yesu atile: “Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika kabili abafinwa, na ine nalamupeelo kutusha.” (Mateo 11:28) Abatitikishiwa, abapopomenwa, na bana banono fye, bonse bafwaile ukupalamina kuli Yesu abene fye. Balibasuushishe kuli bashimapepo ba cilumba kabili abailungamika ne ntungulushi sha ilya nshita. Lelo basangile fyo Yesu alebapeela umucinshi wabalinga.
Ukupala Yesu, na ifwe tufwaya ukuba aba kupembesula ku basumina banensu. Ici cipilibula ukuba abaibukila ku mashuko ya kubakuulilila ukupitila mu milandile yesu ne micitile. Lyonse calilinga, mu bufumacumi, ukufushamo amashiwi ya cikuuku kabili ayasuma mu kulanshanya kwesu. (Abena Roma 1:11, 12; 1 Abena Tesalonika 5:11) Tulanga ukuti twalyangwako ku kuyumfwa kwa bambi ukupitila mu kusakamana fintu tulanda ne nshila tufilandilamo. (Abena Kolose 4:6) Ukufwala kwalinga ne mibele isuma pa kulongana kwa Bwina Kristu na fyo filangisha akatiina no kucindamika Lesa wesu, ukupepa kwakwe, na bakapepa banensu.
Yesu alicindamike abantu na lintu fye alebaafwa. Tatalile aliila bambi pa mutwe nelyo ukubaseebanya pa kuti alumbuke. Lintu uwa fibashi aishile kuli wene ukuti amundape, Yesu tamutamfishe no kuti ali uushasanguluka kabili uushacindama, nangu ukufwaya ukutambwa ku bantu ilyo alemundapa. Mu cifulo ca ico, lintu uwafibashi apaapeete Yesu ukuti, “Mwe Shikulu, nga mwatemwa, muli na maka ya kunsangulula,” Acindamike uwafibashi pa kusoso kuti, “Nintemwa.” (Luka 5:12, 13) Fintu cawama kuli ifwe lintu tuleafwa bambi ukubeba ukuti tabali cisendo lelo tulabafwaya kabili twalibatemwa! Ilingi line aba nsoni, abapopomenwa, na balemana balabasuula, ukubasengauka nelyo ukubasaalula ku bantu ba ku calo. Lelo bafwile ukusanga ukubishanya kwine kwine no kupokelelwa lintu bali pa kati ka bamunyina ba Bwina Kristu ne nkashi. Tufwile twasangwilako kuli uyu mupashi.
Yesu atemenwe abasambi bakwe nga “abakwe” kabili “abatemenwe na ku mpela” te mulandu no kupelebela kwabo ku tumisango twa buntu bwabo. (Yohane 13:1) Amwene muli bena imitima iyasanguluka no kuipeelesha kwa mweo onse kuli Wishi. Mu kupalako, tatufwile ukutunge fyo bakapepa banensu beminine pa calubana pa mulandu fye wa kuti limbi tabacitile fintu mu nshila tufwaya nelyo pa mulandu wa kuti imisango yabo nelyo ubuntu bwabo limbi filatukalifya. Ukucindamika bamunyinefwe kukatusesha ukubatemwa no kusumina fintu baba mu cifyalilwa, ukucetekela ukuti balitemwa Yehova kabili balamubombela ne nkuntu ishasanguluka.—1 Petro 4:8-10.
Baeluda maka maka bafwile ukusakamana ukukanabika ukusakamikwa kushalinga pa basekeshiwa kuli bene. (1 Petro 5:2, 3) Lintu balekumanya uwa mu cilonganino uucitile ulubembu, kuti caba bwino kuli baeluda ukulanda amashiwi yabamo icikuuku no kulangulukilako no kusengauka ifipusho fya kulenge nsoni ifishilekabilwa. (Abena Galatia 6:1) Bafwile ukucindika insambu sha ubembwike isha kucindikwa no mucinshi wa pa lwakwe na lintu fye ukwebaula kwakosa nelyo ukusalapula kulepeelwa.—1 Timote 5:1, 2.
Ukusungilila Ukucindama kwa pa Lwenu
Apo twalengelwe mu cata ne cipasho ca kwa Lesa, tufwile ukulangisha imibele ishaiwamina iya kwa Lesa—isanshako no bucindami—mu bumi bwesu ubwa cila kasuba ukufika pantu twingapesha. (Ukutendeka 1:26) Mu nshila imo ine, icintu caba mwi kambisho lya “uletemwo mubiyo nga we mwine” caba kukabila kwa kuba ne cipimo cashikatala ica kucindama kwa pa lwenu no mucinshi wa pa lwenu. (Mateo 22:39) Icishinka cili ca kuti nga tulefwaya bambi batucindike no kutukatamika, tufwile ukulangisha ukuti twaliwaminwe co.
Ukusungilila kampingu wasanguluka caba cintu cacindama mu kusungilila umucinshi wa pa lwenu no kucindama. Kampingu wakowela no kukalipwa kwa kuyumfwa uwa mulandu kuti kwafumamo ukuyumfwa uwa cabe cabe, ukufulunganishiwa, no kupopomenwa fye. E co nga umuntu alicita ulubembu lwabipisha, afwile acitapo cimo bwangu bwangu ku kulapila no kufwaya ukwaafwa kwa ku mupashi ukwa baeluda pa kuti engaipakishe “nshita sha kupuupuutula ukufuma ku cinso ca kwa Shikulu.” Icasanshiwamo mu kupuupuutulwa caba kuipakisha na kabili ukucindama kwa pa lwenu no mucinshi.—Imilimo 3:19.
Lelo caliwamisha lyonse ukutwalilila ukubombesha ku kubakilila kampingu wesu uwakanshiwa na Baibolo, no kukanasuminisha icili conse ukuikowesha nelyo ukuinasha. Ukuilama mu mbali shonse isha bumi bwesu cila bushiku pamo nga mu miliile, iminwene, ubukwebo, ifya kusekesha, mu kumfwana na baume nelyo abanakashi, ku katwaafwa ukusungilila kampingu wasanguluka no kutwaafwa ukulangisha ubukata bwa kwa Lesa no bucindami mu bumi bwesu.—1 Abena Korinti 10:31.
Ni shani nga ca kuti ukuyumfwa uwa mulandu pa filubo fyesu takulepwa? Nelyo nga ca kuti amatontonkanyo ya kucendwa yatwalilila ukutucusha? Ifi kuti fyabongolola ukucindama kwa pa lwesu no kutuletela ukupopomenwa kwabipisha. Fintu yaba aya kusansamusha amashiwi ya kwa Davidi ayasangwa pa Ilumbo 34:18 ayatila: “Yehova aba mupepi na ku baputuke misana, kabili abafunshike mitima alabapususha”! Yehova aliba uwaipekanya kabili uwaitemenwa ukutungilila ababomfi bakwe lintu balebomba no kupopomenwa no kuyumfwa uwa cabe cabe. Umuti wa kubwesha umucinshi wa pa lwenu no kucindama waba kupaapaata Yehova no kulomba ukwaafwa kwa bafikapo lwa ku mupashi pamo nga bafyashi na baeluda ba Bwina Kristu, na bambi abakosoka mu cilonganino.—Yakobo 5:13-15.
Lubali lumbi, tufwile ukuibaka mu kukanafulunganya ubupusano bwaba pa kati ka kucindama kwa pa lwesu ne cilumba. Ukufunda kwa mu Malembo kwa kuti “[umuntu] eitontonkanishisho kucila ifyo afwile ukutontonkanya; lelo atontonkanye no kutekanya, ifyo Lesa alingile ku muntu no muntu umulingo wa citetekelo.” (Abena Roma 12:3) Ilintu calilinga ukulundulula umucinshi wa pa lwesu, tatufwile ukukukumya ukucindama kwa pa lwesu nelyo ukutunge fyo ukucindama cimo cine no kubombesha kwa kaso kabili ukwacishamo uko bamo babombesha pa kuisebululako insoni.
Cine cine, ukucindamika bambi caba cifwaikwa ca Bwina Kristu. Aba mu lupwa lwesu na Bena Kristu banensu baliwaminwa akatiina no mucinshi. Yehova apeele icipimo cimo ica bucindami no mucinshi ifyo tufwile ukupokelela no kusungilila. Lelo ukucilanapo, tufwile ukulundulula ukucindikisha kwabamo ukushinshimuna ku bucindami no bukulu bwa kwa Shifwe wa ku muulu, Yehova Lesa.
[Icikope pe bula 31]
Abacaice kuti balanga umucinshi ku balemana