Bushe Na Ko Kubepa?

“Wilemba fyonse ifyalengele ukuti kube ubusanso, e lyo ifintu fyalakwendela bwino.”

“Aba kulipilisha imisonko tabalekabila ukwishiba ifishinka fyonse.”

“Kuti wacita icili conse cikulu fye tabakwikete.”

“Mulandu nshi wingalalipilila ilyo kuti wacisenda na pa fye?”

IFI e fyo abengi bengamweba nga mwabepwishe ukuti bamupandeko amano pa fya ndalama. Abantu bamo bamoneka kwati balishiba ifya kucita pa bwafya ubuli bonse. Nomba kuti twaipusha ukuti, Bushe ifi bapanda amano mulaba ubufumacumi?

Abantu abengi muno nshiku tababa ne cishinka ica kuti bamona kwati ukubepa no kwiba kwaliba fye bwino. Umuntu kuti abepa nelyo ukwiba pa kuti tabamukandile, pa kuti apange indalama, nelyo pa kuti aleikala bwino. Bashimucindikwa abengi tababa ne cishinka. Mu calo cimo ica ku Bulaya, ukutula fye mu 2005 ukufika mu 2006, imilandu ya kufinsha bambi e lyo no kwiba yalifulile icine cine. Iyi milandu tayasanshishemo imilandu ya kubepa iinono iyo abantu bamo beta ukuti “imembu ishinono.” Napamo e mulandu wine abantu bashapapile ilyo baishibe ukuti bapolitishani na bashimakwebo abalumbuka sana muli cilya calo balibasangile no mulandu wa kubomfya amadiploma ya bufi.

Nangu ca kutila ukukanaba ne cishinka nakuseeka sana mu calo, abengi balafwaya ukucita icalungama. Na imwe mufwile e fyo mufwaya ukucita. Nalimo ico mufwaila ukucita icalungama ni co mwalitemwa Lesa. (1 Yohane 5:3) Napamo mumfwa nge fyaumfwile umutumwa Paulo uwatile: “Natucetekela ukuti tuli na kampingu umusuma, apo tufwaya ukuba aba cishinka muli fyonse.” (AbaHebere 13:18) E ico tulemukoselesha ukuti mumone ifintu fimo fimo ifingalenga umuntu ukufilwa ukuba uwa “cishinka muli fyonse.” Twalalanda na pa mashiwi yamo aya mu Baibolo ayengatwafwa ukutwalilila ukuba ne cishinka ilyo ifya musango yu fyacitika.

Nani Alingile Ukulipila Ifyaonaike Ilyo Ubusanso Bwacitike?

Bushiku bumo, ilyo umukashana we shina lya kuti Lisaa ale-ensha motoka, alilufyenye ukwensha kabili apunkene na motoka imbi. Takwali nangu umo uwaicenene, lelo imyotoka shonse shibili shalyonaike. Mu calo Lisa ekala, banamutekenya abaice balalipila indalama sha inshuwalansi ishingi, kabili lyonse ilyo namutekenya umwaice apanga ubusanso, balalundako umutengo. Apo Lisa ali no mufyala wakwe Gregor, umunankwe amwebele ukuti baye-eba bakapokola ukuti Gregor e wacilaensha motoka ya kwa Lisa pantu ena mukalamba. Nga acite fi ninshi alalipila indalama sha inshuwalansi ishinono. Ifyo bamupandileko amano fyalemoneka kwati fyali fye bwino. Bushe finshi Lisa aali no kucita?

Utwampani twa inshuwalansi tubomfya indalama isho abantu balipila ku kulipilila balya baba mu busanso. Kanshi, Lisa nga akonka ifyo umunankwe amweba, ninshi alalenga ukuti abantu bambi abalipila inshuwalansi e bo bamulipilile ifyonaike kuli motoka. Talembe fye lipoti ya bufi lelo alaibila na bantu bambi. Ifi fine e fyo ciba na lintu umuntu alemba umutengo uukalamba uwa kuti akampani ka inshuwalansi kamulipile.

Icilenga abengi ukubepa kutiina ukubakanda. Lelo umulandu wacindama sana uo umuntu ashilingile ukubepela waba mu Cebo ca kwa Lesa. Ifunde limo pa Mafunde Ikumi litila: “Wilaiba.” (Ukufuma 20:15) Umutumwa Paulo abwekeshepo ifunde limo line ku Bena Kristu, ilyo atile: “Uwibile eiba na kabili.” (Abena Efese 4:28) Nga mwaumfwila Icebo ca kwa Lesa muli iyi milandu ya fya inshuwalansi, ninshi mulesengauka ukucita ifyo Lesa akaanya. Kabili ninshi mulelanga no kuti mwalitemwa amafunde ya kwa Lesa kabili mwaliyacindika, e lyo ninshi mwalitemwa na bantu banenu.—Amalumbo 119:97.

“Peeleni Ifya kwa Kaisare Kuli Kaisare”

Ba Peter ni bashimakwebo. Akauntanti wabo abeba ukuti basaine amapepala pa kuti bababwesesheko umusonko wa kulipila ku makompyuta ayo balefwaya ukushita. Abakwata amakwebo nga ya ba Peter balacita ifi fine ilyo baleshita ifipe fya mutengo. Nangu ca kutila ba Peter tabashitile amakompyuta, aba mu buteko bafwile tabakafwailishe nampo nga ba Peter balishita ifipe nangu iyo. Nga bababweseshako umusonko, ninshi ba Peter tabakalipile indalama sha musonko ishingi. Bushe finshi bali no kucita? Cinshi calabafwa ukupingulapo?

Umutumwa Paulo aebele Abena Kristu baliko ilya nshita ukuti: “Umuntu onse alenakila ubuteko . . . Peeleni bonse ifyo bafwile ukupeelwa, uulefwaya umusonko, mupeeleni umusonko; uulefwaya umutuulo, mupeeleni umutuulo.” (Abena Roma 13:1, 7) Bonse abafwaya ukutemwikwa na Lesa bafwile ukulipila imisonko iyo ubuteko bwabeba ukulipila. Lelo nga ca kutila ubuteko bwalibweshako umusonko ku fintu fimo nelyo ku makwebo yamo, tacalubana ukusaina amapepala ya kuti bamubwesesheko nga ca kutila namulinga ukucite fyo.

Moneni na mumbi umo tukabila ukulipila imisonko. Ba David balingila incito ya kupala imbao ku kampani kamo ifi. Lelo abanabo na bena mupalamano babeba ukuti babapangileko kabati ne fipuna, kabili basumina ukulabomba pa numa ya kwinuka. Babeba ukuti bakabapeela indalama ishingi ukucila isho bafola. Nomba apo tabakalembe amalisiti, ubuteko tabwakeshibe ukuti nabacitapo amakwebo, kabili bonse tabakalipile umusonko. Abengi bamona kwati ukucite fi kwaliba fye bwino, pantu bonse balamwenamo. Apo ba David balafwaya ukusekesha Lesa, bushe bafwile ukumona shani ukubomba incito iyabula ukulemba amalisiti?

Nangu cingati umuntu uulecite fi te kuti bamwikate, icishinka ca kuti talelipila umusonko uulingile ukuya ku buteko. Yesu atile: “E ico, peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mateo 22:17-21) Yesu alandile aya mashiwi pa kulungika abalekutika kuli ena pa fyo baletontonkanya pa kulipila imisonko. Aba mu buteko, abo Yesu aitile ukuti Kaisare, bamona ukuti balilinga ukupoka imisonko ku muntu onse. Kanshi, abasambi ba kwa Kristu bafwile ukulipila imisonko yonse pantu e fyo Baibolo yalanda.

Ukubepa pa Mashindano

Marta, umwana we sukulu uwa ku sekondari aleipekanya ukulemba amashindano. Apo alishiba ukuti pa kusanga incito iisuma kano akwata amatoni ayasuma, Marta alibikileko sana amano ukubelenga ifya ku sukulu. Abana be sukulu bambi nabo nabaipekanya, lelo mu nshila iyapusanako. Bena bakulabomfya ifyo bakwete apali kale amasuko pa kuti bakakwate amatoni ayasuma. Bushe Marta na o alacitako ifyo “bonse” balecita pa kuti fye akakwate amatoni ayasuma?

Pa mulandu wa kuti ukubepa kwaba fye mpanga yonse, abengi bamona kwati takwabipa. Batontonkanya abati, “Kuti wacita icili conse cikulu fye tabakwikete.” Lelo Abena Kristu ba cine te fyo batontonkanya. Nangu cingati kafundisha te kuti amone abalebepa, kwaliba umo uubamona. Yehova Lesa aleshiba fyonse ifyo tucita kabili tukalubulwilapo kuli ena. Paulo atile: “Takwaba icibumbwa icafisama ku cinso cakwe, lelo ifintu fyonse fyaba ubwamba kabili fyaba pa mbilibili ku menso ya uyo tukalubululako.” (AbaHebere 4:13) Lesa alamona fyonse ifyo tucita pantu alatemwa sana nga tulecita icalungama. Ukwishiba ifi kufwile ukutulenga ukuba aba cishinka ilyo tulelemba amashindano.

Finshi Mukacita?

Lisa, Gregor, ba Peter, ba David, na Marta balishibe ukuti bali mu bwafya ubukalamba. Bapingwilepo ukuba abafumacumi ne ci calengele babe na kampingu yasanguluka kabili balitwalilila ukuba aba kaele. Bushe mukacita shani ifya musango yu nga fyamucitikila?

Abo mubomba nabo, abo musambilila nabo na bena mupalamano benu kuti bamona kwati ukubepa nelyo ukwiba kwaliba fye bwino. Na kuba kuti balemupumya pa kuti bamupatikishe ukucita ifyo bacita. Finshi fingamwafwa ukupingulapo bwino na lintu abantu balemupatikisha ukubepa?

Muleibukisha ukuti, ukucita ifyo Lesa afwaya kulalenga twaba na kampingu yasanguluka kabili Lesa alatutemwa. Imfumu Davidi yatile: “Mwe Yehova, nani engaba umweni mwi tenti lyenu? Nani engekala mu lupili lwenu ulwa mushilo? Untu enda uwa kaele kabili uucita icalungama kabili uusosa icine mu mutima wakwe. . . . Uucite fi fintu takatale atelentenshiwa.” (Amalumbo 15:1-5) Bucibusa na Lesa wa mu muulu no kuba na kampingu iyasanguluka fyalicindama nga nshi ukucila ifyo twingakwata pa mulandu wa kubepa.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 12]

“Uwibile eiba na kabili.”

Ukukonka amafunde ya kwa Lesa no kutemwa abantu banensu kukalenga tukabe aba cishinka mu fya inshuwalansi

[Amashiwi pe bula 12]

“Peeleni bonse ifyo bafwile ukupeelwa, uulefwaya umusonko, mupeeleni umusonko.”

Pa kuti Lesa atutemwe, tufwile ukulalipila imisonko yonse iyo ubuteko bufwaya tulelipila

[Amashiwi pe bula 13]

“Ifintu fyonse fyaba ubwamba kabili fyaba pa mbilibili ku menso ya uyo tukalubululako.”

Nangu cingati bakafundisha te kuti bamone nga tulebepa, tufwaya ukuba aba cishinka kuli Lesa

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 14]

Ubupuupu Ubo Bambi Bashingeshiba

Umunenu ashita programu ya pa kompyuta iipya iyo na imwe mwingatemwa ukukwatako. Alanda ukuti alamukopolwelako pa kuti mwionaula indalama sha kuyashita iipya. Bushe uku na ko kwiba?

Abakwata amakompyuta nga bashita programu iipya, balasumina ukukonka amafunde ayo abapangile programu babikako. Amafunde nalimo kuti yasuminisha uwashita iyo programu ukuibika pali kompyuta imo fye. Nga e fyo amafunde yalanda, ninshi ukukopolwela umuntu umbi iyo programu kupula mwi funde. (Abena Roma 13:4) Ukucita ifyo na ko kwine kwiba, pantu ninshi abapangile programu tabakapange indalama isho balingile ukupanga.—Abena Efese 4:28.

Bamo kuti batila, ‘Tapali uukeshiba.’ Ca cine, bambi teti beshibe, lelo tatufwile ukulaba amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “E ico, fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.” (Mateo 7:12) Bonse fye tulatemwa nga batupeela indalama isho twabombela kabili tufwaya ukuti bambi balecindika ifipe fyesu. Kanshi na ifwe bene tufwile ukucita ifi fine kuli bambi. Tulasengauka ubupuupu ubo bambi bashingeshiba, pamo nga ukukopolola ifintu ifyo tushikwetepo insambu.b—Ukufuma 22:7-9.

[Futunoti]