Bushe ca Cine Abantu ba Kale Baleikala Imyaka Iingi?

BA JEANNE LOUISE CALMENT bafwile pa 4 August, mu 1997, bafwilile ku mwabo ku France. Bali ne myaka 122!

Ubuyantanshi mu fya sayansi, mu fya miti, e lyo na mu fintu fimbi bwalilenga ukuti abantu baleikala imyaka iingi. Nangu cabe fi, bantu fye abanono e bekala imyaka 100 nelyo ukucilapo. Nalimo ici e cilenga no kuti umuntu nga afisha iyi myaka, balebilisha na pa milabasa no kulemba mu nyunshipepala, nga filya cali kuli ba Calment.

Baibolo ilanda ukuti kale, abantu baleikala imyaka iingi, bamo baleikala mupepi ne myaka 1,000. Bushe kuti mwasumina ifi Baibolo yalanda? Bushe ca cine kale abantu baleikala imyaka iingi? Bushe ukwishiba icishinka pali ili lyashi kwalicindama muno nshiku?

Abantu Abaikele Imyaka Iingi

Ibuuku lya mu Baibolo ilya Ukutendeka lyalilanda pa baume 7 abaikele imyaka ukucila 900, kabili aba bonse bali pa calo ninshi Ilyeshi lyaliko mu nshiku sha kwa Noa talilaisa. Aba bali ni Adamu, Sete, Enoshe, Kenani, Yarede, Metusela, na Noa. (Ukutendeka 5:5-27; 9:29) Abantu abengi nalimo baishibapo fye abanono pali aba bantu, lelo bonse fye bali pa bantu abaikele pano calo mu nkulo 10 isha kubalilapo. Metusela e waikele imyaka iingi nga nshi, aikele imyaka 969!

Baibolo yalilanda pa bantu na bambi 25 abaikele imyaka iingi ukucila iyo twikala muno nshiku. Bamo baikele imyaka 300, bamo 400, bambi balifishishe fye ne myaka 700 no kucilapo. (Ukutendeka 5:28-31; 11:10-25) Lelo, abantu abengi batila aya malyashi ya mu Baibolo aya kuti abantu baleikala imyaka iingi nga nshi, ya bufi. Bushe fya cine ifi balanda?

Bushe aya Malyashi ya Cine Nelyo ya Bufi?

Mu lupapulo lumo ulwa ku Germany ulwasabankanishiwe na kabungwe ka Max Planck Institute for Demographic Research, balandile ukuti abafwailisha pa fintu, balishininkishe ukuti ba Calment, balya tulandilepo, balifishishe imyaka 122. Pa kuti bashininkishe, balifwailishe “ifyebo fimo” ifyo ba Calment balembele ifyalelanda pali bena na balupwa lwabo, lyena balingenye ifyo basangile ku fyo abantu mwi tauni baleikala baishibe, ku fyalembwa fya buteko, ku calici balepepa, ukubikapo ne fyo balesabankanya mu manyunshipepala e lyo ne fyalembwa balelemba nga bapenda abantu mu calo. Icaweme ca kutila, nangu ca kuti te fyonse fye bashininkishe, ubushininkisho basangile bwalilangile ukuti ba Calment balikele imyaka 122.

Inga pa malyashi yalembwa mu Baibolo? Bushe kwaliba ubushininkisho ubulanga ukuti ya cine? Ee e ko bwaba! Nangu ca kutila te malyashi yonse ayo ifyalembwa fya ku calo fyalandapo ukuti ya cine, ilyashi lya kale, sayansi, e lyo ne fyo ifintu fyalecitika, fyonse ifi filanga ukuti amalyashi ya mu Baibolo ya cine.a Ici tacifwile ukutupapusha, pantu Baibolo itila: “Lesa wa cishinka nangu abantu bonse ba bufi.” (Abena Roma 3:4, Baibolo ya Ishiwi lya kwa Lesa) Kanshi muli Baibolo tamwaba ubufi pantu “yafuma kuli Lesa.”—2 Timote 3:16.

Mose, uwatungulwilwe na Yehova Lesa ukuti alembe amabuuku ya kubalilapo yasano ayaba mu Baibolo, aba pa bantu abaliko kale abacindikwa sana. AbaYuda bamumona ukuti e mukalamba pali bakasambilisha babo bonse. AbaShilamu bamumona ukuti e mukalamba pali bakasesema babo. Abena Kristu na bo bamumona ukuti e watangilile Yesu Kristu. Bushe kuti cabamo amano ukutontonkanya ukuti ifyo uyu muntu uwacindikwa alembele fya bufi?

Bushe Ifyo Balependa Imyaka Kale Fyalipusana ne fyo Tupenda ino Nshita?

Abantu bamo batila ifyo balependa imyaka kale fyalipusana ne fyo tupenda ino nshita, kabili batila umweshi e o baleita ukuti umwaka. Lelo ifyalembwa mwi buuku lya Ukutendeka filanga ukuti ifyo balependa imyaka kale e ifi fine tupenda na ino nshita. Natulande pa fya kumwenako fibili. Ilyashi lilanda pa Lyeshi litila Ilyeshi lyaishile ilyo Noa ali ne myaka 600, ‘mu mweshi walenga bubili, pa bushiku bwalenga 17.’ Lilanda no kuti amenshi yakupile pano isonde ponse pa nshiku 150, no kuti ‘pa bushiku bwalenga 17 ubwa mweshi walenga 7, icibwato caishileikala pa mpili sha Ararati.’ (Ukutendeka 7:11, 24; 8:4) Kanshi imyeshi 5, e kutila, ukufuma mu mweshi walenga bubili, pa bushiku bwalenga 17 ukufika pa bushiku bwalenga 17 ubwa mweshi walenga 7, ni nshiku 150. Camoneka fye apabuuta ukuti filya balanda ukuti akale balemona umweshi ukuti mwaka, fya bufi.

Natulande pa ca kumwenako calenga bubili. Ukutendeka 5:15-18 kulanda ukuti Mahalalele ali ne myaka 65 ilyo afyele umwana umwaume, kabili pa numa ya kukwata uyu mwana aikele imyaka 830, kabili afwile ninshi ali ne myaka 895. Umwishikulu wakwe, Enoke, na o afyele umwana umwaume ilyo ali ne myaka 65. (Ukutendeka 5:21) Nga ca kutila cine cine aba kale balemona umweshi ukuti mwaka, ninshi Enoke na Mahalalele bakwete abana ninshi bali fye ne myaka 5! Bushe ici nacilolamo?

Ifyo abemba ifintu mu mushili basanga na fyo filanga ukuti amalyashi ya mu Baibolo ayatila abantu baleikala imyaka iingi, ya cine. Baibolo ilanda ukuti Abrahamu afumine mu musumba wa Uri, pa numa aileikala mu musumba wa Harani, lyena aile ku calo ca Kanaani. Ilanda no kuti alicimfishe Kedorelaomere, imfumu ya bena Elamu. (Ukutendeka 11:31; 12:5; 14:13-17) Ifyo basanga filanga ukuti ishi ncende e ko shali kabili na ba bene bantu e ko bali. Abemba ifya mu mushili balilenga twaishiba uko ishi ncende shabelele ne ntambi abantu abo balumbula mu lyashi lya kwa Abrahamu balekonka. Apo ifi balemba muli Baibolo pali Abrahamu fya cine, mulandu nshi twingalatwishikila imyaka 175 iyo aikele pano calo?—Ukutendeka 25:7.

Kanshi tapali umulandu uo twingalatwishikila filya Baibolo yalanda ukuti abantu kale baleikala imyaka iingi nga nshi. Nomba limbi kuti mwaipusha ukuti, ‘Bushe ukwishiba ukuti abantu kale baleikala imyaka iingi nga nshi kwalicindama?’

Kuti Mwaikala Imyaka Iingi Nga Nshi Ukucila iyo Mutontonkanya!

Filya abantu baleikala imyaka iingi nga nshi ilyo Ilyeshi talilaisa, cilanga ukuti umubili wa muntu kuti waikala imyaka iingi sana. Fimashini bapanga muno nshiku fyalilenga basayantisti ukusambilila sana pa mubili wa muntu na pa fyo wapangwa bwino, ukubikako na pa fyo wakwata amaka ya kupanga insandesande ishipya no kuyundapa. Finshi basondwelela? Basondwelela ukuti umubili wa muntu kuti waikala umuyayaya. Uwasambilila sana ifya budokota, Profesa Tom Kirkwood atile: “Basayantisti tabaishiba icilenga umuntu [ukukota].”

Lelo Yehova Lesa ena alishiba ico abantu bakotela kabili alishiba ne fyo engacita pa kukufumyapo. Apangile umuntu wa kubalilapo Adamu uwapwililika, kabili alefwaya ukuti abantu baleikala umuyayaya. Nomba ica bulanda ca kuti Adamu alipondokele Lesa, ne cafuminemo ca kuti alibembwike kabili aishileba uushapwililika. Ici e co basayantisti bashaishiba ica kuti: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano calo ne mfwa yaingilile mu lubembu, e fyo ne mfwa yasalanganine ku bantu bonse pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Kanshi, ulubembu no kukanapwililika e filenga ukuti tulelwala, ukukota, no kufwa.

Lelo filya Kabumba wesu uwatutemwa alefwaya abantu ukulaikala umuyayaya tafya-aluka. Icilanga ifi, ni filya atumine Umwana wakwe Yesu Kristu, ukwisatuula ilambo, ilyalenga tukwate isubilo lya kuba abapwililika no kwisakwata umweo wa muyayaya. Baibolo itila: “Filya fine fye bonse bafwila muli Adamu, e fyo na bonse bakalengelwa aba mweo muli Kristu.” (1 Abena Korinti 15:22) Abantu abali pano calo ilyo Ilyeshi talilaisa, balipalamineko ku kupwililika ukucila ifwe, e co baleikalila imyaka iingi nga nshi ukucila iyo twikala muno nshiku. Nomba muno nshiku natupalama ku nshita lintu Lesa ali no kufikilisha amalayo yakwe. Nomba line, fyonse ifyafuma mu lubembu no kukanapwililika fikafumapo, kabili abantu tabakalekota no kufwa.—Esaya 33:24; Tito 1:2.

Kuti mwacita shani pa kuti mukapokelele aya mapaalo? Mwilatontonkanya ukuti ifyo Lesa alaya ciloto fye. Yesu atile: “Uwaumfwa amashiwi yandi no kutetekela uwantumine aba no mweo wa muyayaya.” (Yohane 5:24) Kanshi mulesambilila Baibolo no kulacita ifyo ilanda. Nga mulecita ifi, mukaba nga balya umutumwa Paulo alandilepo ukuti ‘abacita ifi bakaisungila abene umufula uusuma uwa kukuulapo ku ntanshi, no yu mufula ukaba e cuma cabo, pa kuti bekatishe ku mweo wine wine.’ (1 Timote 6:19) Kuti mwashininkisha ukuti Lesa, uwalengele abantu abalandwapo mu Baibolo ukwikala inshiku ishingi kuti alenga na imwe ukwikala umuyayaya!

[Futunoti]

[Icikope pe bula 12]

(Nga mulefwaya ukumona icikope, moneni muli magazini)

1000

969 METUSELA

950 NOA

930 ADAMU

900

800

700

600

500

400

300

200

100 UMUNTU WA MUNO NSHIKU

IMYAKA