Noa Aseka aba Pano Isonde ku Citetekelo Cakwe

BUSHE mwalyumfwapo ukuti kwali Noa, umuntu uwaletiina Lesa, uwakuulile icibwato ca kupusushishamo imyeo ilyo pano isonde ponse pali ilyeshi? Nangu ca kutila ni kale sana cacitike, imintapendwa balilishiba ili lyashi. Lelo, ico abengi bashaishiba ca kuti imikalile ya kwa Noa ilatusambilishako fimo bonse fye.

Mulandu nshi tufwile ukufwaila nga nshi ukwishiba ili lyashi ilyacitike kale sana? Bushe ifyacitikile Noa nafipalana ne filetucitikila? Nga nafipalana, bushe ica kumwenako cakwe kuti catwafwa shani?

Icalo ca mu Nshiku sha kwa Noa

Ukupenda inshita ukwa mu Baibolo kulangilila ukuti Noa afyelwe mu 2970 B.C.E., e kuti imyaka 126 pa numa ya mfwa ya kwa Adamu. Ilyo calefika mu nshiku sha kwa Noa, icalo caiswilemo ulukaakala, kabili abengi abatuntwike kuli Adamu bakonkele bucipondoka bwa cikolwe cabo. E co, “Yehova [amwene] ukuti bwafulo bubi bwa bantu pano isonde, no kuti ukulinga konse kwa matontonkanyo ya mitima yabo kwabipa fye inshiku shonse.”—Ukutendeka 6:5, 11, 12.

Te bucipondoka fye bwa bantunse bwalengele ukuti Yehova akalipe. Ilyashi lya mwi buuku lya Ukutendeka litila: “Abana baume ba kwa Lesa bamona abana banakashi ba bantu ifyo bawama; kabili baibuulila abakashi onse uo basalapo. . . . Mu nshiku shilya abaNefili bali pano isonde, na pa numa na po, ilyo lyonse abana baume ba kwa Lesa baingile ku bana banakashi ba bantu, na bo babafyalile abana: bene mapaka ayalipo ku kale, abaume ba lulumbi.” (Ukutendeka 6:2-4) Ukulinganya ifi fikomo ne fishinka fimbi ifyalandilwe no mutumwa Petro kulangilila ukuti “abana baume ba kwa Lesa” bali bamalaika babulwe cumfwila. AbaNefili bali musango wa bantu abafyelwe ilyo bamalaika bapondweke bafwele imibili ya bantu no kucita bucisenene na banakashi.—1 Petro 3:19, 20.

Ishiwi “AbaNefili” ilyalola mu kuti “Bakawisha” lilosha ku bantu abalelenga bambi ukuwa. Fyali fyoposhi fya lucu, kabili ulubembu lwa bashibo ba lunkumbwa balulinganya kuli bucisenene bwali mu Sodomu na Gomora. (Yuda 6, 7) Capamo babalamwine ububifi bwakulisha pe sonde.

“Uwa Mpomfu mu Nkulo Yakwe”

Ububifi bwalyanene ica kuti Lesa atile alaonaula abantu. Lelo, ilyashi lyaputwamo litila: “Noa asango kusenaminwa ku menso ya kwa Yehova. . . . Noa ali muntu mulungami, uwa mpomfu mu nkulo yakwe: Noa aleenda na Lesa.” (Ukutendeka 6:8, 9) Bushe atungulwike shani ‘ukwenda na Lesa’ mu calo cabula bukapepa icalingile ukonaulwa?

Ukwabulo kutwishika, Noa asambilile ifingi kuli wishi, Lameke, umwaume wa citetekelo kabili uwa nkulo ya kwa Adamu. Ilyo aleinika umwana wakwe ishina lya kuti Noa, (ilyo batila lipilibula “Ukutuusha,” nelyo “Icisansamushi”), Lameke aseseme ati: “Uyu akatusansamusha ku milimo yesu na ku kucululuka kwa maboko yesu kwa mu mushili uo Yehova atiipile.” Kulya kusesema kwafikilishiwe ilyo Lesa afumishepo icitiipu pa mushili.—Ukutendeka 5:29; 8:21.

Tacalola mu kuti umo nga akwata abafyashi abatiina Lesa ninshi akaba uwa bumupashi, pantu cila muntu alingile ukuilundulwila bucibusa na Yehova. Noa “aleenda na Lesa” pa kucita ifyaleteemuna Lesa. Ifyo Noa asambilile pa lwa kwa Lesa fyamulengele ukubombela Wene. Icitetekelo ca kwa Noa tacapungaile ilyo Lesa amwebele ubufwayo bwakwe ubwa ‘konaule ca mubili conse ku lyeshi.’—Ukutendeka 6:13, 17.

Apo acetekele ukuti ubu busanso bushabalile abubako bwali no kucitika, Noa aumfwilile ifunde lya kwa Lesa ilya kuti: “Cite cibwato ca mukupri; icibwato ukacite ica miputule, no kumasako kofere mu kati na ku nse.” (Ukutendeka 6:14) Tacayangwike ukukonka ifyo Lesa atantawilile. Lelo, “Noa alicitile; umwabelele conse ico Lesa amwebele.” Na kuba, “e fyo acitile.” (Ukutendeka 6:22) Umukashi wakwe na bana babo abaume, Shemu, Hamu, na Yafete na bakashi babo baafwile Noa ukucite ci. Yehova apaalile citetekelo cilya. Mwandini indupwa pali lelo shalikwata ifya kumwenako fishaiwamina!

Bushe finshi fyalekabilwa pa kukuula icibwato? Yehova aebele Noa ukukuula icibwato ca mbao icikalamba icishingabunda, ica ntunti shitatu, mu butali cali bamita 133, mu bufumo bamita 22 e lyo ukusansama bamita 13. (Ukutendeka 6:15, 16) Ici cibwato cali no kukula nge ngalaba shimbi isha muno nshiku ishisenda ifipe.

Mwandi wali mulimo ukalamba! Kufwile kwalefwaikwa ukuteme miti iingi sana, ukuitwala uko balepangila icibwato, no kuputula ifimuti ukupanga imbao nelyo imilando. Kwalekabilwa ifya kuninapo pa kukuula, ukupanga ifya kwikasha imbao capamo, ukufwaya kofere wa kumasa ku nse pa kuti amenshi yelaingila, ukufwaya ifipe ne fisolobelo, na fimbi fye. Incito napamo yakabile ukulanshanya na bamakwebo ne ndalama sha kushita ifipe no kulipila ababomfi. Yalekabila abakampuka muli bukabasa bwa mbao pa kuti bemike imbao bwino no kukuula icibwato icakosa sana. Baleni tontonkanyeni, napamo ubukuule bwapwile imyaka 50 nelyo 60!

Noa nomba akabile ukwangwa ku kupekanya ifya kulya fyalinga ifya bantu ne nama. (Ukutendeka 6:21) Ali no kulonganika no kutungulula inama shishaifulila mu bwato. Noa acitile conse ico Lesa amwebele, kabili umulimo walipwishishiwe. (Ukutendeka 6:22) Amapaalo ya kwa Yehova yashininkishe ukuti umulimo wapwa bwino bwino.

“Kabila wa Bulungami”

Noa alekuula icibwato uku no kusoka abantu no kubombela Lesa muli bucishinka nga “kabila wa bulungami.” Lelo abantu “tabaishibe lyasukile ilyeshi lyaisa no kusenda bonse.”—2 Petro 2:5; Mateo 24:38, 39.

Apo pali ilya nshita abengi tabali na bumupashi, kuti twaumfwikisha ifyo ulupwa lwa kwa Noa lufwile lwalesekwa, ukucushiwa no kupumiwa ku bena mupalamano ba misuusha. Abantu bafwile balebamona kwati balipena. Lelo, Noa alitungulwike ku kukoselesha no kutungilila ulupwa lwakwe lwa ku mupashi, pantu tababalile abawila mu lukaakala, bucisenene na bucipondoka bwa bantu ba nkulo yabo abashalepepa. Mu milandile na mu fyo alecita, ifyalangilile icitetekelo cakwe, Noa asekele abali pano isonde ilya nshita.—AbaHebere 11:7.

Ukubakililwa mu Lyeshi

Inshita inono ilyo imfula ishilatendeka, Lesa aebele Noa ukwingila mu cibwato ico bapwile ukupanga. Ilyo ulupwa lwa kwa Noa ne nama shaingile, ‘Yehova alimwisalile,’ no kwisalila ku nse bonse bakapumya. Cimoneka kwati ilyo Ilyeshi lyaishile, bamalaika babulwe cumfwila bashile imibili ya buntunse no kufulumuka ubonaushi. Lelo, ni shani pa lwa bambi? Kwena, ifya mweo fyonse ifyali pa mushili ifishali mu bwato, ukusanshako fye na baNefili, fyalifwile! Noa fye no lupwa lwakwe e bapuswike.—Ukutendeka 7:1-23.

Noa no lupwa lwakwe bali mu cibwato umwaka umo ne nshiku 10. Balebomba imilimo pamo nga ukunwensha inama amenshi, ukufumya ifisoso mu cibwato, no kupende nshita. Ibuuku lya Ukutendeka lyalilanga inshita na fyonse ifyalecitika pe Lyeshi, nga filya batantika ifilecitika cila bushiku nga muli mu ngalaba, icilangilila ukuti ili lyashi lya cine.—Ukutendeka 7:11, 17, 24; 8:3-14.

Ilyo bali mu cibwato, ukwabula no kutwishika Noa alelanshanya no lupwa lwakwe ifya ku mupashi no kutasha Lesa. Naciilanga fye ukuti muli Noa no lupwa lwakwe emo fyonse ifyacitike kale ilyo kushilaba Ilyeshi fyabakililwe. Ifyo baishibe kale nelyo ifyalembwa ifyo bakwete fyali fyebo ifisuma ifyo bamwenenemo ilyo balefibebeta pa nshita ya Lyeshi.

Fintu Noa no lupwa lwakwe bafwile batemenwe ukuba pa mushili uwauma na kabili! Ico acitile intanshi cali kwimika icipailo no kubomba nga shimapepo ku lupwa lwakwe, ukupeela amalambo ku Wabapuswishe.—Ukutendeka 8:18-20.

“Ifyo Shali Inshiku sha kwa Noa”

Yesu Kristu atile: “Ifyo inshiku sha kwa Noa shali, e fyo kukaba no kwisa kwa Mwana wa muntu.” (Mateo 24:37) Pali lelo, Abena Kristu nabo ni bakabila wa bulungami, abacincisha abantu ukulapila. (2 Petro 3:5-9) Apo twaishiba ukuti shilya nshiku nashilingana ne shesu, napamo kuti twafwaya ukwishiba ico Noa aletontonkanya ilyo Ilyeshi lishilaisa. Bushe atalile omfwa ukuti ukushimikila kwakwe kwali kwa fye? Bushe limo alenaka? Baibolo tayalandapo pali uyu mulandu. Twaebwa fye ukuti Noa alyumfwilile Lesa.

Bushe mwamona ifyo ifyacitike kuli Noa fyampene ne filetucitikila? Anakile Yehova te mulandu no kukaanya na mafya. E mulandu wine Yehova amupingwilile ubulungami. Ulupwa lwa kwa Noa talwaishibe ilyo Lesa ali no kuleta Ilyeshi, lelo balishibe ukuti likesa. Icitetekelo mu cebo ca kwa Lesa cakoseshe Noa mu myaka yonse iya kubombesha no kushimikila ukwalemoneka kwati tamwakafume fisabo. Cine cine twaebwa ukuti: “Ni ku citetekelo e ko Noa, ilyo asokelwe kuli Lesa pa fintu ifyali ifishilamoneka, pa kuba na katiina ka kuli Lesa, apekaniishe icibwato ku kupusukilamo aba mu ng’anda yakwe; e mo asekeele aba pano isonde, no kube mpyani ya bulungami ubwishila mu citetekelo.”—AbaHebere 11:7.

Bushe Noa akwete shani cilya citetekelo? Aleetetula pali conse ico aishibe pa lwa kwa Yehova kabili alekele ukwishiba Yehova ukumutungulula. Ukwabula no kutwishika, Noa alelanda na Lesa mwi pepo. Na kuba, alimwishibe sana Yehova ica kuti “aleenda na Lesa.” Ngo mutwe wa lupwa, Noa alitemenwe ukupoosa inshita capamo no lupwa lwakwe no kulusakamana. Ici casanshishemo ukupekanishisha umukashi wakwe, abana bakwe abaume batatu, na banafyala ifya ku mupashi.

Nga Noa, Abena Kristu ba cine pali lelo, balishiba ukuti Yehova alaswa onaule buno bwikashi bwa bantu bashipepa. Tatwaishiba ubushiku nelyo inshita, lelo, twalishiba ukuti ukupashanya icitetekelo ne cumfwila ifya kwa “kabila wa bulungami” uyu, kukalenga “umweo ukabakililwe.”—AbaHebere 10:36-39, NW.

[Akabokoshi pe bula 29]

Bushe Calicitike?

Abaishiba ukulondolola imikowa balisanga inshimi mupepi na 270 ukufuma napamo ku mikowa ne fyalo fyonse. Claus Westermann, uwasoma, atila: “Ilyashi lya lyeshi lilasangwa mu calo conse. Nge lyashi lya pa bubumbo, lyaba cishilano cakatama. Cilasungushe icine cine ukuti: mwi sonde lyonse tulasanga amalyashi ya lyeshi likalamba ilya kale sana.” Cinshi calenga? Kashimika, Enrico Galbiati atila: “Ukutwalilila ukubapo kwa ifi fishilano filanda pa lyeshi mu bantu bapusanapusana kabili abekala mu fifulo fyatalukana, e kulangilila ukuti fyafuma pa lyashi lya kale ilya cine.” Lelo, icacilapo ukucindama ku Bena Kristu ukucila ifyo abasoma basosa kwishiba ukuti Yesu umwine atile Ilyeshi lyalicitike.—Luka 17:26, 27.

[Akabokoshi pe bula 30]

Bushe Ifyalandwa pa BaNefili ni Nshimi fye?

Inshimi pa lwa fyo imilungu yacitile bucisenene na bantunse—ne “mpalume” nelyo “abantu abapala imilungu” bafyalwa ku bantunse ne milungu yaliseekele ku baGriki, abena Egupti, abena Ugariti, abena Huri, na mu mafundisho ya fya mipepele aya bena Mesopotamia. Imilungu ya mu nshimi sha baGriki yaleba bantunse. Yalelya, yalenwa, yalelaala, yalecita bucisenene, yaleumana, yalelwa, yalebeleleka, no kupatikisha umo ukubembuka na yo. Nangu baleti yali iyasanguluka, yalebepa no kucita imisoka. Baleti impalume pamo nga Achilles shatuntwike ku bantu na ku milungu kabili shalipeelwe amaka yacila pa ya bantunse lelo tashapeelwe bumunshifwa. E co, cintu ibuuku lya Ukutendeka lisosa pa lwa baNefili citulangilila ukuti ishi nshimi shifwile shafuma pa fishinka.