Abana—Cikwatwa ca Mutengo
“Moneni, abana baume cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.”—AMALUMBO 127:3.
1. Bushe umwana wa kubalilapo pano isonde aishile shani?
TONTONKANYENI pa cipesha mano Yehova Lesa acitile pa kubumba umwaume wa ntanshi no mwanakashi. Muli Adamu mwafumine amaka ya bufyashi ayakumene na maka ya bufyashi aya kwa Efa no kupanga ulubuto ulwatendeke ukukula mwi fumo lya kwa Efa mpaka lwapanga umwana, uwali uwa kubalilapo pano isonde. (Ukutendeka 4:1) Ukufika na lelo, abantu balifilwa ukwishiba bwino bwino ifyo ciba pa kuti umwana emitwe mwi fumo lya kwa nyina ukufikila afyalwa.
2. Cinshi mwingalandilo kuti icicitika mwi fumo lya kwa nyina cipesha mano?
2 Mu nshiku fye nakalimo 270, ulubuto ulupangwa ilyo nyina akumana na wishi lulakula ica kutila lwaba insandesande ishingi nga nshi. Muli ulu lubuto lupangwa muba ifyebo fya kukonka pa kupanga imisango yalekanalekana iya nsandesande iyacila pali 200. Ifyo fine fyebo ifyo abantu bashaishiba na bwino bwino, filenga insandesande ukufula mu cipesha amano kabili shikonka bwino bwino amafunde ya mipangilwe ya shiko mpaka mwafuma no mwana!
3. Cinshi abantu abengi aba mano basuminina ukuti Lesa e ulenga umwana ukupangwa mwi fumo lya kwa nyina?
3 E ico, bushe kuti mwatila uwapangile ulya mwana nani? Ukwabula no kutwishika, Untu abikileko ubumi pa kutendeka fye. Uwaimbile amalumbo ya mu Baibolo atile: “Ishibeni ukuti Yehova wene e Lesa; Wene e watulenga.” (Amalumbo 100:3) Mwe bafyashi, mwalipwa no kwishiba ukuti te mano yenu mwabomfeshe pa kuti umwana wenu afyalwe. Ni Lesa eka fye uwa mano yonse e wingacita icipesha mano ca musango yu ica kupanga umwana mwi fumo lya kwa nyina. Ukufuma na ku kale, abengi aba mano balatasha Kabumba Mukalamba pa cipesha mano cakwe ica kulenga umwana ukupangwa muli uyu musango. Bushe na imwe mulatasha Kabumba?—Amalumbo 139:13-16.
4. Bwafya nshi ubo abantu bakwata ubo Yehova ashakwata?
4 Lelo bushe Yehova, ni Kabumba uushisakamana, uwabumbile fye umwaume no mwanakashi, abapeela amaka ya bufyashi no kubasha fye ifyo fine? Abantu bamo tabasakamana abana babo, lelo Yehova ena te fyo aba. (Amalumbo 78:38-40) Baibolo pa Amalumbo 127:3 itila: “Moneni, abana baume [na banakashi] cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.” Lekeni nomba tumone ifikwatwa fimo uko fifuma ne fyo abapokelela ifyo fikwatwa bamona uubapeele.
Icikwatwa Kabili Icilambu
5. Mulandu nshi twingalandilo kuti abana baba nge cikwatwa ca bupyani?
5 Ifikwatwa fimo ifya bupyani fiba fya bupe fye. Abafyashi ilingi line balabombesha imyake iingi ukunonke fikwatwa fya kushiila abana. Nakalimo kuti bashiila abana indalama, impanga nelyo ifipe, nangu icikwatwa cimbi ica mutengo. Ica bupyani conse ico abafyashi bengashiila abana, cilanga ukuti abafyashi babo balibatemwa. Mu ciHebere ca kale, ishiwi lyapilibulwa ukuti “icikwatwa,” pa Amalumbo 127:3, kuti lyapilibulwa no kuti, “ica bupyani.” Kanshi, abana cikwatwa caba ngo bupyani ukufuma kuli Lesa. Ca bupe icilanga ukuti Yehova alitemwa abafyashi. Nga muli bafyashi, bushe kuti mwatila ifyo mucita filanga ukuti mumona abana benu nge cikwatwa ca bupyani ico Kabumba wa muulu ne sonde aseekesha kuli imwe?
6. Cinshi Lesa apeelele abantu amaka ya bufyashi?
6 Umulandu Yehova abikileko ica bupe ca bufyashi, alefwaya ukuti abana ba kwa Adamu na Efa bakakumane pano isonde ponse. (Ukutendeka 1:27, 28; Esaya 45:18) Yehova tabumbile umuntu onse fye umo umo, nga filya acitile ku minshipendwa ya bamalaika. (Amalumbo 104:4; Ukusokolola 4:11) Lelo, Lesa apeele abantu amaka ya kufyala abana abapalana na bafyashi babo. Ala lishuko kuli bawishi na banyina ukuleta umuntu pa calo no kutendeka ukumukusha! Mwe bafyashi, bushe mulatasha Yehova pa kumupeela abana, ababa nge cikwatwa ca bupyani ica mutengo?
Sambilileni Kuli Yesu
7. Ukupusana na filya abafyashi bamo bacita, Yesu alangile shani ukuti alasakamana “abana ba bantu,” kabili alibatemwa?
7 Icabipako fye ca kuti abafyashi bamo tabamona abana babo nge cilambu. Abengi tababikako na mano ku bana babo. Abafyashi ba musango yo tabapashanya imibele ya kwa Yehova no Mwana wakwe. (Amalumbo 27:10; Esaya 49:15) Yesu ena te fyo aali iyo, alitemenwe abana. Na lintu talaisa pano isonde mu buntu, ilyo aali umupashi mu muulu, Baibolo itila ‘insansa shakwe shali kuba pamo na bana ba bantu.’ (Amapinda 8:31, The Bible in Bemba uwa mu 1983) Alitemenwe abantu ica kuti aitemenwe fye no kupeela ubumi bwakwe ilambo pa kuti bakabe no mweo wa muyayaya.—Mateo 20:28; Yohane 10:18.
8. Bushe Yesu aali shani ica kumwenako cisuma ku bafyashi?
8 Ilyo Yesu aali pano isonde, aali ica kumwenako icisuma nga nshi ku bafyashi. Tontonkanyeni pa fyo acitile. Alekele abaice baye kuli ena na lintu aali ne fya kucita ifingi ne lyo anakile sana. Alelolekesha ilyo abaice baleangala pa mushiika kabili alandile pa mibele yabo ilyo alesambilisha abantu. (Mateo 11:16, 17) Mu bulendo bwakwe ubwa kulekelesha ubwa ku Yerusalemu, alishibe ukuti aali no kucula no kwipaiwa. E ico ilyo abantu baletele abana ukuti bamumone, nakalimo abasambi balemona kwati abaice balaisa mu kupanga fye Yesu icongo, balibatamfishe. Lelo Yesu akalipile abasambi bakwe. Alangile ukuti ‘insansa shakwe’ shali kuba pamo na bana abanono ilyo atile: “Lekeni abana banono bese kuli ine; mwibakaanya.”—Marko 10:13, 14.
9. Mulandu nshi ifyo tucita fyacindamina ukucila ifyo tusosa?
9 Kuti twasambililako kuli Yesu. Abana nga baisa kuli ifwe, tucita shani nangu ca kutila tuli ne milimo? Bushe tulapashanya Yesu? Cilya cine ico abana bakabila, sana sana ukufuma ku bafyashi, e co Yesu ena aitemenwe ukubacitila, ukuba pamo na bo no kubika amano kuli bena. Ca cine, ukweba umwana ukuti, “nalikutemwa,” kwalicindama. Lelo, ifyo tucita fyalikwata sana amaka ukucila ifyo tulanda. Ukulanda fye icishinka, ifilanga sana ifyo mwatemwa abana benu fintu mubacitila, te fintu mulanda fye epela. Ukutemwa kwenu kukamonekela mu fyo musakamana abana, inshita muba pamo na bo, na fintu mubika amano kuli bena. Lelo kwena, nga mwacita fyonse ifyo te kutila ninshi abana benu bakaba bwino ilyo line, nakalimo pakapita inshita iikalamba. Tekanyeni. Kuti twaba abatekanya nga twapashanya ifyo Yesu aali ku basambi bakwe.
Yesu Aali Uwatekanya Kabili uwa Kutemwa
10. Bushe Yesu asambilishe shani abasambi ukuiceefya, kabili bushe bali-iceefeshe ilyo line?
10 Yesu alishibe ukuti abasambi bakwe balekansana pa mulandu wa kufwaya ukwishiba uwali umukalamba pali bene. Bushiku bumo, ilyo afikile mu Kapernahumu na basambi bakwe, abepwishe ukuti: “‘Cinshi mwali mulekansanina mu nshila?’ Baikele fye tondolo, pantu mu nshila balekansana abati, umukalamba nani?” Yesu tabakalipile bubi bubi, lelo mu kutekanya abalangile icilangililo ca kuiceefya. (Marko 9:33-37) Bushe lilya line balyumfwile no kuiceefya baiceefya? Awe nakalya. Ilyo papitile imyeshi 6, Yakobo na Yohane batumine nyinabo ukubalombelako kuli Yesu ukuti bakakwate ififulo fya pa muulu mu Bufumu bwakwe. Na kabili, Yesu mu kutekanya alungike amano yabo ayalubana.—Mateo 20:20-28.
11. (a) Ilyo Yesu afikile mu muputule wa pa muulu pamo na basambi bakwe, mwata nshi abasambi bakwe bafililwe ukucita? (b) Cinshi Yesu acitile, lelo bushe abasambi lilya line balicitile ifyo abasambilishe?
11 Tapakokwele, Ica Kucilila ca mu 33 C.E. califikile, kabili aile mu muputule wa pa muulu pamo na basambi bakwe ku kusefya ica kucilila. Ilyo bafikile mulya, tapali nangu umo pa basambi bonse 12 uwalefwaya ukuti acite ngo mwabelele umwata waliko ilya nshita uwa kusamba amakasa ya banankwe ayabuutile ku lukungu. Ulya wali mulimo wa pa nshi uwalebombwa no mubomfi wa pa ng’anda nelyo umwanakashi umwine wa ng’anda. (1 Samwele 25:41; 1 Timote 5:10) Kwena, Yesu afwile alyumfwile ububi ku mutima pa kumona abasambi bakwe ukuti bacili na mano ya kufwaya ukumona umukalamba nelyo uukwete icifulo! Lelo Yesu asambile amakasa ya basambi bonse, kabili abakoseleshe ukupashanya filya acitile, ukubombela bambi. (Yohane 13:4-17) Bushe lilya line balyumfwile no kutendeka ukucita ifyo abafundile? Baibolo itila cilya cine cungulo bushiku, ‘kwaimine ifikansa muli bene ifya kuti nani pali bene uwali umukalamba.’—Luka 22:24.
12. Bushe abafyashi kuti bapashanya shani Yesu ilyo baletwalilila ukufunda abana?
12 Ilyo abana benu bafilwa ukucita ifyo mulebafunda, bushe mulatontonkanya na pa fyo Yesu aleumfwa ilyo abasambi bakwe bafilwa ukucita ifyo abafunda? Ibukisheni ukuti Yesu talekele ukwafwa abatumwa bakwe, nangu line balefilwa ukucita ifyo abafundile apo pene. Mu kuya kwa nshita, mwalifumine ifisuma mu kutekanya kwa kwa Yesu. (1 Yohane 3:14, 18) Mwe bafyashi, beni nga Yesu, temweni abana benu no kubatekanishisha. Te kwesha kuleka ukubafunda.
13. Cinshi abafyashi bashifwile kutamfisha umwana nga aipusha fimo?
13 Abana bafwile baishiba ukuti abafyashi balibatemwa kabili balabasakamana. Yesu alefwaya ukwishiba ifyo abasambi baletontonkanya, kanshi alekutika ilyo abasambi balefwaya ukumwipusha. Alebepusha ifyo baletontonkanya pali fimo. (Mateo 17:25-27) Kanshi, pa kuti abafyashi bafunde bwino umwana, bafwile ukukutika no kupoosa amano ku fyo umwana aletontonkanya. Nga alefwaya ukwipusha fimo, te kuti cibe bwino nga bamupaatila fye ati: “Fuma apa! Taumwene ati ndi ne milimo pano?” Nga ca cine bali ne milimo, kuti cawama baeba umwana ukuti balalanda nankwe limbi. Kabili tabafwile kulaba ifyo balaya umwana. Nga bacite fyo, umwana akamona ukuti balabika amano kuli wena, kanshi ilingi line kuti cayangukila umwana ukweba abafyashi utwa nkaama tumo.
14. Bushe abafyashi kuti baba shani nga Yesu ukulanga ukuti balitemwa abana babo?
14 Abafyashi kuti balelanga abana ukuti balibatemwa pa kubakumbatila no kubafukatila. Muli ici na mo, kuti basambililako kuli Yesu. Baibolo itila “afukatile abana, alabapaala, abikile ne minwe yakwe pali bene.” (Marko 10:16) Kuti mwatila abana baumfwile shani? Bafwile balyumfwile bwino sana kabili balitemenwe ukupalama kuli Yesu! Mwe bafyashi, nga mwatemwa sana abana, ala bakomfwa ne lyo mulebafunda no kubasambilisha.
Bushe Inshita ya Kuba Pamo na Bana Ifwile Ukukula Shani?
15, 16. Musango nshi wishile uo abantu baletila e usuma pa kukusha abana, kabili cilemoneka kwati cinshi cilengele ukuti balelanda ifyo?
15 Bamo balatwishika nga ca cine abana balakabila inshita iikalamba iya kuba pamo na bafyashi no kubalanga ukuti balapoosa amano kuli bena. Muno nshiku, nakwisa insoselo baleti ukubomfya bwino inshita. Batila ukubomfya bwino inshita e musango usuma uwa kukushishamo abana. Abatila uyu e musango usuma balanda ukuti abana tabakabila ukuba pamo na bafyashi inshita iikalamba sana, cikulu inshita bali pamo na bana yabomfiwa bwino, nabapekanya bwino ifya kucita, kabili bonse nabeshibila libela ifyo bali no kucitila pamo. Bushe uyu musango ca cine usuma, kabili bushe abalande fyo, ca cine bafwaya ukuti abana bakule bwino?
16 Kalemba umo uwaipwishe abana abengi atile bamwebele ukuti ico “bafwaya sana ku bafyashi, ni nshita ikalamba iya kuba pamo na bo,” no “kubapoosako sana amano.” Uwasambilila umo uwa ku koleji, atile: “Insoselo ya kuti [ukubomfya bwino inshita] yaisa pa mulandu wa kuti abafyashi balishiba ukuti balafilwa ukuba pamo na bana babo inshita iikalamba. Kanshi ico baletela iyi nsoselo, kufwaya cilemoneka kwati tapali ubwafya nangu tabali pamo na bana inshita iikalamba.” Lelo, bushe inshita abafyashi bafwile ukuba pamo na bana ifwile ukukula shani?
17. Cinshi abana bakabila ku bafyashi babo?
17 Baibolo tayalanda. Lelo, abafyashi abena Israele bakonkomeshiwe ukufunda abana pa kwikala mu mayanda yabo, pa kwenda mu nshila, pa kulaala, na pa kubuuka. (Amalango 6:7) Kanshi abafyashi bafwile ukufunda abana no kubasambilisha cila bushiku.
18. Bushe Yesu aleshukila shani inshita ya kusambilisha abasambi bakwe, kabili cinshi abafyashi bengasambililako?
18 Yesu alesambilisha abasambi bakwe pa kulya, pa lwendo, na pa kutuusha. Kanshi, alebasambilisha akashita akali konse. (Marko 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) E fyo na bafyashi Abena Kristu bafwile ukucita. Bafwile ukushukila akashita konse ukulanda na bana pa kuti cayanguka ukulanshanya na bo no kubasambilisha imibele ya kwa Yehova.
Ifyebo fya Kubasambilisha ne fya Kucita pa Kusambilisha
19. (a) Cinshi na cimbi icikabilwa ukulunda pa kuba pamo na bana? (b) Cinshi abafyashi bafwile ukubalilapo ukufunda abana?
19 Pa kukusha bwino abana, kuli na fimbi ifikabilwa ukulunda pa kuba pamo na bo no kubafunda. Na cimbi icacindama, musango wa fyebo mulebafunda. Moneni ifyo Baibolo ikomaila pa musango wa fyebo bafwile ukufundwa. Itila: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, . . . mulefundisha abana benu no mukoosha.” Bushe “ifyebo ifi,” fyebo nshi ifyo abana bafwile ukufundwa? Ukwabula no kutwishika, ni filya fine abebele mu mashiwi yaba ku kutendeka kwa ici cine cikomo ayatila: “Muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse.” (Amalango 6:5-7) Yesu atile ili e funde lyakulisha pali yonse. (Marko 12:28-30) Ica ntanshi kanshi abafyashi bafwile ukufunda abana pali Yehova, umulandu wena eka alingila ukumutemwa no mweo wesu onse no kuipeela kuli wena epela.
20. Cinshi Lesa aebele abafyashi ba ku kale ukufunda abana babo?
20 Lelo, “ifyebo ifi,” ifyo abafyashi bakonkomeshiwa ukufunda abana babo fyalicila pa kutemwa fye Lesa no mutima onse. Mwalamono kuti, mu cipandwa 5 ica Amalango, Mose alibwekeshepo ukulanda amalango Lesa alembele pa mabwe, e kutila Amafunde Ikumi. Muli yalya malango, mwaba amafunde yatila, wilabepa, wilaiba, wilaipaya, kabili wilacita bucende. (Amalango 5:11-22) Kanshi abafyashi ba ku kale balikonkomeshiwe ukufunda abana imibele isuma. Abena Kristu ba muno nshiku abakwata abana, na bo bene bafwile ukufunda abana ifyebo fimo fine pa kuti bakekale bwino no kuba ne nsansa.
21. Bushe Lesa aloseshe mwi ilyo aebele abafyashi ‘ukufundisha,’ abana babo icebo cakwe?
21 Moneni no kuti abafyashi balyebwa no musango wa kufundilamo “ifyebo ifi,” nelyo aya mafunde, ku bana babo. Baebwa ukuti: “Mulefundisha abana benu.” Ishiwi lyapilibulwa pano ukuti ‘ukufundisha,’ lyalola mu kutila “ukusambilisha libili libili, nelyo ukukonkomesha, ukufilemba pa mutima.” E ico, kuti twatila Lesa ale-eba abafyashi ukupekanya programu wa kusambilila Baibolo uwingaba kwati kulemba ifya ku mupashi pa mitima ya bana.
22. Cinshi abafyashi abena Israele baebelwe ukucita, kabili calolele mwi?
22 Pa kuti abafyashi bapekanye programu wa musango yo, kano bakosapo. Baibolo itila: “Mulefikaka [“ifyebo ifi,” nelyo amafunde ya kwa Lesa] ku kube ciishibilo pa minwe yenu, kabili filebe mpeneno pa kati ka menso yenu. Mulefilemba na pa filu fya pa miinshi fya mayanda yenu, na mu mpongolo shenu.” (Amalango 6:8, 9) Ico tacilolele mu kutila abafyashi bale-ebwa ukulemba amalango ya kwa Lesa pa miinshi na pa mpongolo, ukuyakaka ku maboko ya bana, nelyo ukuyabika pa kati ka menso yabo. Lelo, calolele mu kutila abafyashi bafwile ukusambilisha abana babo ifya kwa Lesa lyonse. Abana bafwile ukufundwa Icebo ca kwa Lesa lyonse ica kuti caba kwati ifyebo fya kwa Lesa filembelwe pa menso ya bana.
23. Bushe uyu mulungu uleisa finshi tukasambilila?
23 Finshi fimo ifyacindama ifyo abafyashi bafwile ukusambilisha abana? Bushe shino nshiku, mulandu nshi cacindamina ukufunda abana no kubalanga ifya kuicingilila? Cinshi abafyashi bengabomfya pa kuti babe abafikapo ukufunda abana? Aya mepusho, pamo na yambi ayasakamika abafyashi abengi, tukayalandapo mu cipande cikonkelepo.
Kuti Mwayasuka Shani?
• Mulandu nshi abafyashi balingile ukumwena abana ukuti cikwatwa ca mutengo?
• Cinshi abafyashi na bantu bambi bengasambilila kuli Yesu?
• Bushe inshita abafyashi bafwile ukuba pamo na bana ifwile ukukula shani?
• Fyebo nshi abana bafwile ukufundwa, kabili bafwile ukufundwa mu musango nshi?
[Icikope pe bula 10]
Cinshi abafyashi bengasambilila ku misambilishishe ya kwa Yesu?
[Ifikope pe bula 11]
Ni lilali abafyashi abena Israele balekabila ukufunda abana, kabili bali no kubasambilisha mu musango nshi?
[Ifikope pe bula 12]
Abafyashi lyonse bafwile ukufunda abana Icebo ca kwa Lesa