‘Mulecimfisha Ububi ku Busuma’

“Wileka ububi bukucimfye, lelo ulecimfisha ububi ku busuma.”—ABENA ROMA 12:21.

 1. Cinshi twingashininkishisha ukutila kuti twacimfya ububi?

BUSHE kuti twakwata amaka ya kucimfya abalwisha ukupepa kwa cine? Bushe kuti twacimfya imisango yabipa iya muli cino calo ca bashipepa abafwaya ukutulenga ukubwelela ku misango ya kale? Ee kuti twacimfya! Cinshi twalandile fyo? Mulandu wa mashiwi ayo umutumwa Paulo alandile muli kalata yakwe ku bena Roma ilyo atile: “Wileka ububi bukucimfye, lelo ulecimfisha ububi ku busuma.” (Abena Roma 12:21) Tukacimfya ububi nga twacetekela Yehova no kubikako sana amano pa kuti tatusendelwe ne misango yabipa iya muli cino calo. Na kabili, amashiwi ya kuti “ulecimfisha ububi ku busuma,” yatulango kutila kuti twacimfya ububi, kulila fye twakosa mu kupepa Lesa no kutwalilila ukumubombela. Kano fye balya abanenuka no kuleka ukulwisha ifyabipa e basendwa ne misango ya muli cino calo pamo na kateka wa ciko Satana Kaseebanya.—1 Yohane 5:19.

 2. Mulandu nshi twalalandila pali fimo fimo ifyacitikile Nehemia ilyo alebombela Lesa?

² Ifyacitile umubomfi wa kwa Lesa umo uwaleikala mu Yerusalemu imyaka nalimo 500 ninshi no mutumwa Paulo talabako, fitulanga ukutila kuti twacimfya ububi nga filya Paulo alandile. Uyo mubomfi wa kwa Lesa uwa kale ni Nehemia. Nehemia alicimfishe abalekaanya umulimo wa kwa Lesa uo alebomba kabili alicimfishe ububi pa kucite cisuma. Mafya nshi Nehemia apitilemo? Cinshi camwafwile ukucimfya? Kabili kuti twapashanya shani imibele yakwe? Pa kwasuka ifi fipusho, natulande pali fimo fimo ifyacitikile Nehemia ilyo alebomba umulimo wa kwa Lesa.a

 3. Bushe ifintu fyali shani mu nshiku sha kwa Nehemia, kabili mulimo nshi uwa kupapa uo abombele?

³ Nehemia alebombela kwi sano lya Mfumu Artakishashete iya mu calo ca Persia. Nangu ca kuti Nehemia aleikala na bashalepepa Lesa wa cine, ‘tapalene’ na bantu ba mu “bwikashi” abaliko pali ilya nshita. (Abena Roma 12:2) Ilyo kwali umulimo wa kwa Lesa uwalingile ukubombwa ku calo ca Yuda, Nehemia ashiile imikalile isuma iya kwi sano no kuya ku Yerusalemu nangu ca kuti kwali kutali sana. Ilyo afikile kulya, atendeke umulimo wakosa uwa kukuula cipya cipya ilinga lya musumba. (Abena Roma 12:1) Nangu ca kuti Nehemia e wali kateka mu Yerusalemu pali ilya nshita, na o wine alebombako incito pamo na bena Israele banankwe “ukutula ku macaca ukufika pa kutula kwa ntanda.” E calengele bapwishe no kukuula ilinga mu myeshi fye ibili! (Nehemia 4:21; 6:15) Cali ca kupapa ukuti Nehemia na bena Israele banankwe bapwile ulya mulimo mu kashita fye akanono, pantu ilyo balekuula, kwali abalefwaya ukupumfyanya umulimo mu nshila shalekanalekana. Bushe ni bani abalekaanya umulimo uo Nehemia alebomba, kabili cinshi baimininepo?

 4. Cinshi abalekaanya Nehemia baimininepo?

⁴ Abalelwisha sana Nehemia, ni Sanbalati, Tobia na Geshemu, abaume balumbuka mu bwikashi abaleikala mupepi ne calo ca Yuda. Pa mulandu wa kuti balipatile abantu ba kwa Lesa, ‘calibipile kuli bene ukubipa kukalamba ica kuti kwaishile Nehemia ku kufwaila abana ba kwa Israele ubusuma.’ (Nehemia 2:10, 19) Abalwani ba kwa Nehemia balelwisha ukuti umulimo wa kukuula wibombeka, kabili balepanga no kucita Nehemia icabipa. Bushe Nehemiah aali no ‘kucimfiwa ku bubi’?

“Alikalipe Kabili Afiitilwe Apakalamba”

5, 6. (a) Bushe abalwani bacitile shani ilyo bamwene ukuti Nehemia na bantu bakwe balekuula ilinga? (b) Cinshi cayafwile Nehemia ukushipa nangu ca kuti abalwani balemupumya?

⁵ Nehemia aali uwashipa kabili acincishe abantu bakwe ukuti: “Natukuule ilinga lya Yerusalemu.” Na bo batile: “Natwime no kukuula.” Nehemia atushimikila ukuti abantu “bakoseleshe iminwe yabo ukubombo mulimo usuma,” lelo abalwani na bo “baletupumya no kutusuula. Kabili batile, Cinshi ici cintu mulecita? Bushe mulesangukile mfumu?” Nehemia tatiinine abalwani nangu ca kuti balemupumya no kumubepesha ubufi. Aebele abalwani bakwe ukuti: “Lesa wa mu muulu, wene akatulengo kushuka; na ifwe, fwe babomfi bakwe, tuleima no kukuula.” (Nehemia 2:17-20) Nehemia tanenwike iyo, akonkenyepo fye ukubomba “umulimo usuma.”

⁶ Sanbalati, umo pa balekaanya Nehemia, ‘alikalipe no kufiitwa apakalamba’ kabili atendeke ukulanda amashiwi na yambi ayabi sana. Alebapumya ukuti: “Cinshi aba bena Yuda abanakuka balecita? . . . Bushe bapuupuutule amabwe aya mu miina ya fibungulubwe?” Tobia na o abapumishe ati: “Ico balekuula, mumbwe nga aninapo, kuti abongolole linga lyabo ilya mabwe!” (Nehemia 4:1-3) Cinshi Nehemia acitile pa fyo balemupumya?

 7. Finshi Nehemia acitile ilyo abalwani bakwe balemubepesha?

⁷ Nehemia talandilepo nangu cimo pa fyo balemupumya. Alikonkele ifyo ifunde lya kwa Lesa lyalandile kabili talefwaya ukulandula. (Ubwina Lebi 19:18) Lelo ashiliile umulandu mu maboko ya kwa Yehova no kupepa ukuti: “Umfweni, mwe Lesa wesu—pantu tuli abasuulwa—bwesesheni ne micendo yabo pa mitwe yabo.” (Nehemia 4:4) Nehemia alicetekele ifyo Yehova aebele abantu bakwe ukuti: “Icilandushi candi no kulambula.” (Amalango 32:35) Na kabili, Nehemia na bantu bakwe bakonkenyepo fye ‘ukukuula ilinga.’ Tabalekele abalwani babo ukubapumfyanya. Na kuba, “ilinga lyonse lyalilundaniwe ukufika pa kati ka ciimo ca liko; pantu abantu bali no mutima wa kubomba.” (Nehemia 4:6) Abalwani ba kupepa kwa cine balifililwe ukulesha umulimo wa kukuula ilinga! Nga ifwe kuti twapashanya shani Nehemia?

 8. (a) Kuti twapashanya shani Nehemia ilyo abantu batubepesha ubufi? (b) Shimikeni icamucitikile nangu ico mwaumfwile, iciletulanga ukuti mwaliba ubusuma mu kukanalandula.

⁸ Muno nshiku na mo, abashatemwa imipepele yesu abo tuba na bo ku sukulu, ku ncito, nangu fye pa ng’anda, nalimo kuti batweba amashiwi ayabi sana no kutubepesha ubufi. Nomba ilingi line nga balelanda ifya bufi pali ifwe, cilawama ukucita filya Amalembo yatweba ukuti: ‘Kwaliba ne nshita ya kutalala.’ (Lukala Milandu 3:1, 7) Kanshi, nge fyo Nehemia acitile, tatubabwekeshamo amashiwi yabipa. (Abena Roma 12:17) Tupepa fye kuli Lesa no kumucetekela pantu e walanda ukuti: “Nkabweseshapo.” (Abena Roma 12:19; 1 Petro 2:19, 20) Nga twacite fyo, abalwani besu tabakalenge twapumbuka ku mulimo Lesa atupeela muno nshiku uwa kushimikila abantu imbila nsuma ya Bufumu no kubalenga ukuba abasambi. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Lyonse fye nga tuleya mu mulimo wa kushimikila kabili tatuletiina abatukaanya, tukalanga ukuti tulafwaya sana ukutwalilila ukubombela Lesa nga filya fine Nehemia acitile.

‘Tukabepayaula’

 9. Bushe abalwani nomba batiinishe shani Nehemia, kabili cinshi Nehemia acitile?

⁹ Ilyo abalekaanya ukupepa kwa cine mu nshiku sha kwa Nehemia baumfwile ukuti “ifibumba fya Yerusalemu filenina,” babuulile impanga no kuya “ku kulwa ku Yerusalemu.” Ilyo cali ifi, abaYuda bamwene kwati cauma umupini ku ntanshi. Ku kapinda ka ku kuso kwali abena Samaria, ku kabanga kwali abena Amone, ku kapinda ka ku kulyo kwali abaArabu, ku masamba na ko kwali abena Ashdode. Umusumba wa Yerusalemu washele fye pa kati; camoneke kwati abalekuula ilinga tabakwete no kwa kubutukila! Cinshi bali no kucita? Nehemia atushimikila ukuti: “Twapepele kuli Lesa wesu.” Abalwani babatiinishe ukuti: ‘Tukabepayaula no kulengo mulimo ukufuba.’ Ilyo Nehemia aishibe ifi, alicitilepo fimo kabili aebele abalekuula ukuipangasha ne fyanso ku kulinda umusumba, kabili bali ne “mpoko shabo na mafumo yabo na mata yabo.” Ca cine ukuti nga ni ku maka yabo fye aya buntunse, balya abaYuda abali fye abanono, nga tapali nangu cimo ico bacitile ku balwani babo pantu bena bali abengi nga makanta. Lelo Nehemia abakoseleshe ukuti: “Mwitiina . . . ibukisheni Shikulu umukulu kabili uwa kutiinya.”—Nehemia 4:7-9, 11, 13, 14.

10. (a) Cinshi calengele abalwani ba kwa Nehemia bwangu bwangu ukuleka ukusansa umusumba? (b) Finshi Nehemia nomba acitile?

¹⁰ Nangu cali ifyo, ifintu bwangu bwangu fyalyalwike. Abalwani balilekele ukusansa umusumba. Cinshi calengele ukuti baleke? Nehemia atushimikila ukuti: “Lesa afulungenye ukupanda amano kwabo.” Na lyo line, Nehemia alishibe ukuti abalwani kuti babwela na kabili no kumusansa. Kanshi aebele abantu bakwe ukuipangasha, epali abalwani babasansa na kabili. Ukufuma lilya line, umuntu “onse ku kuboko kumo alebombo mulimo, na ku kubiye naikate canso.” Nehemia abikileko no muntu “wa kulisha intandala” nga kwaisa abalwani pa kuti abalekuula baishiba ifilecitika. Ne cacindama sana ico Nehemia acitile ca kuti, akoseleshe abantu ukutila: “Lesa wesu aletulwila.” (Nehemia 4:15-20) Pa mulandu wa kuti Nehemia alibakoseleshe kabili bali-ipangeshe, abalekuula ilinga balikonkenyepo ukubomba. Nomba finshi twingasambililako ku ili lyashi?

11. Cinshi cilenga Abena Kristu ba cine ukucimfya ububi mu fyalo umo babalesha ukushimikila Ubufumu, kabili bacimfisha shani ububi ku busuma?

¹¹ Inshita shimo, abalwani balalwisha Abena Kristu ba cine icabipisha. Na kuba, mu fyalo fimo, abakaanya ukupepa kwa cine balaba abengi nga nshi kabili balatiinya sana abantu ba kwa Lesa. Mu kumona kwesu fye nga bantu, kuti twamona kwati Abena Kristu ba cine abekala muli ifyo fyalo tapali nangu cimo ico bengacita. Na lyo line, Inte sha kwa Yehova ababa mu fyalo fya musango yo balicetekela ukuti ‘Lesa akabalwila.’ Na ka cine, ilingi line abo bacusha pa mulandu wa fyo basuminamo, balisanga ukuti Yehova alasuka amapepo yabo kabili ‘alafulunganya’ amapange ya balwani ababatiinya. Nangu fye ni mu fyalo umo babinda umulimo wa Bufumu, Abena Kristu balacitapo fimo pa kutwalilila ukubomba umulimo wa kushimikila. Nga filya fine abalekuula mu Yerusalemu baipangeshe no kukonkanyapo ukubomba, e fyo ne Nte sha kwa Yehova bacita muno nshiku. Nga balebakaanya ukushimikila, balatwalilila ukushimikila mu mucenjelo. Kwena Abena Kristu tababomfya ifyanso ku kulwa na balwani babo. (2 Abena Korinti 10:4) Nangu fye babatiinye ukuti nga babekata bakakandwa icibi, bena tabaleka ukushimikila iyo. (1 Petro 4:16) Lelo bamunyinefwe na bankashi abashipa balatwalilila ‘ukucimfisha ububi ku busuma.’

‘Enda no Kuleka Tukumane’

12, 13. (a) Mapange nshi ayabipa ayo abalwani ba kwa Nehemia nomba bakwete? (b) Cinshi Nehemia akaanine ukuya mu kukumana na balwani bakwe?

¹² Ilyo abalwani ba kwa Nehemia bamwene ukuti bafilwa ukusansa abaYuda, batendeke ukucita ifya kuti umuntu nga tacenjele te kuti eluke no kwiluka. Na kuba, baeseshe ukucita ifintu fitatu. Ni finshi ifyo fine?

¹³ Ica kubalilapo, abalwani ba kwa Nehemia baeseshe ukumulufya. Bamwebele ukuti: “Enda, no kuleka tukumanine pamo apalingwa pali umo wa mu mishi ya mu nika ya Ono.” Inika ya Ono yabelele pa kati ka musumba wa Yerusalemu na Samaria. Kanshi abalwani baebele Nehemia ukuti bakakumanine pa cifulo icabelele pa kati no kulanshanya pa kuti bapwishe ubwafya. Nehemia limbi nga atontonkenye ukuti: ‘Kwena ifi banjeba fyaumfwika bwino. Ukulanshanya kwawamapo ukucila ukulwa.’ Lelo Nehemia alikeene ukuyako. Alondolwele ico akaanine ilyo atile: “Baletontonkanyo kuncito bubi.” Nehemia tabamulufishe pantu alilwike amapange yabo ayabipa. Imiku yonse ine iyo bamwitile, alikeene ukuyako kabili aebele abalwani bakwe ukuti: “Nafilwo kutentemuka. Cinshi ico umulimo ulefubila, ilyo ndefumako, no kutentemukila kuli imwe?” Abalwani balifililwe ukulufya Nehemia. Ena abikile fye amano ku mulimo wa kukuula ilinga.—Nehemia 6:1-4.

14. Cinshi Nehemia acitile ilyo abalwani bamubepeshe ubufi?

¹⁴ Ica bubili, abalwani ba kwa Nehemia batendeke ukusabankanya ilyashi lya bufi. Babepeshe Nehemia ukuti ‘aletontonkanya ukusangukila’ Imfumu Artakishashete. No yu wine muku, abalwani baebele Nehemia ukuti: “Tupandanine amano pamo.” Na kabili Nehemia alikeene pantu alilwike amapange ya balwani bakwe. Ashimika ukuti: “Bonse bene balefwayo kututiinya, abati, Yakatompoka amaboko yabo ku mulimo, na wo tawakacitwe.” Lelo uyu muku wena Nehemia alyaswike abalwani bakwe pa fyo balemubepesha, abebele ukuti: “Takuli ifyaba nge fi fyebo ifyo ulesosa; pantu ulefyelenganya fye mu mutima obe.” Na kabili, Nehemia apepele kuli Yehova ku kumukosha, kabili atile: “Koselesheni amaboko yandi.” Nehemia alicetekele ukuti apo Yehova alemwafwa, akafulunganya amapange ya balwani bakwe, kabili wena na bantu bakwe bakatwalilila ukukuula ilinga.—Nehemia 6:5-9.

15. Finshi kasesema wa bufi umo aebele Nehemia, kabili mulandu nshi Nehemia akaanine ukucita ifyo ulya muntu alandile?

¹⁵ Ica butatu, abalwani ba kwa Nehemia babomfeshe shikamfutu umwina Israele Shemaya ukufwaya ukulenga Nehemia ukupula mu Mafunde ya kwa Lesa. Shemaya aebele Nehemia ukuti: “Natukumane apalingwa ku ng’anda ya kwa Lesa, mu kati ke tempele, no kwisalako ifiibi fye tempele; pantu baleisa ku kukwipaya.” Ico Shemaya alelandapo apa ca kuti abalwani bali mupepi no kwisa ku kwipaya Nehemia, nomba kuti aipususha nga ayafisama mwi tempele. Nomba Nehemia tali ni shimapepo iyo. Nga ca kuti ayafisama mwi tempele ninshi acito lubembu kuli Lesa. Bushe Nehemia aali no kupula mu Mafunde ya kwa Lesa pa mulandu wa kufwaya fye ukuipususha? Nehemia ayaswike ukuti: “Nani nga ine uwingengila mwi tempele ku kupususho mweo wakwe? Nshaingile!” Cinshi calengele Nehemia ukwiluka amapange ya kwa Shemaya ayali nge citeyo? Nangu ca kuti Shemaya ali mwina Israele munankwe, Nehemia alishibe ukuti “te Lesa wamutumine.” Na nsambu, bushe kasesema wa cine kuti aeba shani umuntu ukupula mu Mafunde ya kwa Lesa? No yu wine muku, Nehemia talekele ababifi abalemukaanya ukumucimfya. Nehemia atushimikila ukuti tapakokwele, “ilinga lyacitilwe ilituntulu mu bushiku bwa makumi yabili ku mweshi wa Eluli, ku nshiku amakumi yasano na shibili.”—Nehemia 6:10-15; Impendwa 1:51; 18:7.

16. (a) Tukacita shani nga ca kuti ifibusa fya bufi, abatubepesha ubufi, na ba bwananyina ba cimbepa, balefwaya ukutupumbula ukufuma kuli Lesa? (b) Mucita shani pa kulanga ukuti tamufwaya umuntu ukumufumya kuli Lesa ilyo muli pa ng’anda, ku sukulu nelyo ku ncito?

¹⁶ Nge fyo cali kuli Nehemia, na ifwe bene kwaliba abatulwisha mu kupepa kwesu, kabili kuti baba fibusa fya bufi, abatubepesha ubufi, e lyo na ba bwananyina ba cimbepa. Abantu bamo kuti batweba ukucita fimo ifyo beshibe ukuti nga twasumina ninshi twalailetelela, nga filya abalwani ba kwa Nehemia balefwaya ukucita kuli wena. Kuti bafwaya ukutusembeleka ukuti nga tatulebombesha mu mulimo wa kwa Yehova, kuti tulecitako ne fyesu ifingatwafwa ukukwata sana indalama nelyo icuma na cimbi. Nomba apo twalibika sana amano ku mulimo wa Bufumu bwa kwa Lesa, tatumfwila ifilanda abantu ba musango yo. (Mateo 6:33; Luka 9:57-62) Abatukaanya na kabili balasabankanya amalyashi ya bufi pali ifwe. Mu fyalo fimo balatubepesha ukuti tulafwaya ukusangukila Ubuteko, nge fyo babepeshe na Nehemia ukuti alepanga ukusangukila imfumu. Limo nga batubepesha, tulatwala imilandu ku cilye kabili bakapingula balatupeela insambu. Nomba nangu fye tabatupeele insambu ku cilye, tulacetekela Yehova kabili tulapepa kuli wena ukuti akacitapo fimo ukulingana no kufwaya kwakwe. (Abena Filipi 1:7) Abamoneka kwati balabombela Yehova na bo bene kuti batulwisha mu mulimo wesu. Nge fyo Shemaya umuYuda munankwe aeseshe ukusembeleka Nehemia ukupula mu Mafunde ya kwa Lesa, e fyo na bacisanguka abali kale Inte sha kwa Yehova bafwaya ukutulufya. Balafwaya ukutusembeleka mu fintu fyalekanalekana pa kuti tuleke ukubombela Lesa. Nomba tatumfwila bacisanguka pantu twalishiba ukuti icikalenga tukapusuke, mulandu wa kuti tulakonka amafunde ya kwa Lesa, ukutoba amafunde ya kwa Lesa takwakapusushe muntu iyo! (1 Yohane 4:1) Ca cine, nga twacetekela ukuti Yehova akalatwafwa, kuti twacimfya ububi bwa musango fye onse.

Ukubila Imbila Nsuma mu Calo Cabipa

17, 18. (a) Cinshi Satana na bantu bakwe baimininapo? (b) Cinshi mulefwaya sana ukucita nomba, kabili mulandu nshi?

¹⁷ Icebo ca kwa Lesa cilanda pali bamunyina basubwa aba kwa Kristu ukuti: “Na bo bacimfiishe [Satana] ku . . . cebo ca bunte bwabo.” (Ukusokolola 12:11) Kanshi Umwina Kristu nga alebila imbila nsuma ya Bufumu, e cikamwafwa sana ukucimfya Satana, uwalenga ukuti kube ububifi. E mulandu wine Satana apimpila ukulwisha abasubwa abacili pano calo ne “bumba likalamba” pantu tafwaya ukuti balebomba bwino umulimo wa kushimikila abantu ifya Bufumu!—Ukusokolola 7:9; 12:17.

¹⁸ Nge fyo twasambilila, abalwani besu balatupumya kabili balatutiinya ukuti bakatucita icabipa e lyo balafwaya no kutulufya mu nshila shimo ishayafya no kwiluka. Muli fyonse ifi, ico Satana aimininapo cintu fye cimo, alwisha ukuti tukaleke ukushimikila. Nomba tapali nangu kumo uko akafika na matukuto yakwe, pantu nga filya fine Nehemia acitile, abantu ba kwa Lesa balikosa kabili bakatwalilila ‘ukucimfisha ububi ku busuma.’ Bakatwalilila ukucimfya ububi pa kulashimikila imbila nsuma ukwabula ukuleka, mpaka fye Yehova umwine akalande ukuti nomba capwa!—Marko 13:10; Abena Roma 8:31; Abena Filipi 1:27, 28.

[Futunoti]

Bushe Muleibukisha?

• Bushe abalwani balekaanya shani ababomfi ba kwa Lesa aba kale kabili bakaanya shani Abena Kristu muno nshiku?

• Cinshi abalwani ba kwa Nehemia baimininepo, kabili cinshi abalwani ba kwa Lesa muno nshiku na bo baimininapo?

• Bushe muno nshiku, tutwalilila shani ukucimfisha ububi ku busuma?

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 29]

Ifyo Tusambilila mwi Buuku lya kwa Nehemia

Ababomfi ba kwa Lesa

• balabapumya

• balabatiinya

• balafwaya ukubalufya

Abafwaya ukulufya ababomfi ba kwa Lesa

• fibusa fya bufi

• abababepesha ubufi

• aba bwananyina ba cimbepa

Pa kucimfya ububi, ababomfi ba kwa Lesa

• tabaleka ukubomba umulimo uo Lesa abapeela

[Icikope pe bula 27]

Nehemia na bantu bakwe balikuulile cipya cipya ilinga lya Yerusalemu nangu ca kuti balebalwisha icibi ku balwani

[Icikope pe bula 31]

Abena Kristu ba cine balashimikila abantu imbila nsuma ukwabula umwenso