Icipandwa 12
‘Bushe Kuli Ulufyengo Kuli Lesa?’
1. Bushe ulufyengo lucitwa kuti lwatukuma shani?
MUKAMFWILWA umukoloci bamufinsha icuma cakwe conse. Akanya bakapoosa kuli nyina wakosa umutima. Umuntu bamukaka pa mulandu ashacitile. Mwaumfwa shani pali fi fya kwelenganya? Napamo cimo na cimo camuletelo luse, pantu na cine tafiweme. Fwe bantunse twalishiba sana icalungama ne calubana. Cilatukalipa lintu bamo bafyengwa. Tufwaya uo bafyenga bamufute no wa lufyengo ukukandwa. Ici nga tacicitike, tulapapa atuti: ‘Bushe Lesa alamona ifilecitika? Cinshi alekelapo fye?’
2. Bushe Habakuki ayankwileko shani ku lufyengo, kabili mulandu nshi Yehova ashamushimawilile pali ci?
2 Ukufuma kale na kale, ababomfi ba busumino aba kwa Yehova balipusha amepusho yapalako. Ku ca kumwenako, kasesema Habakuki apepele kuli Lesa ati: “Cinshi ico munengelo kumona ulufyengo lwabipishe fi? Cinshi ico mwalekela ulukaakala, buncitatubi, bumpulamafunde, no bunkalwe ukusalangana konse konse?” (Habakuki 1:3, Contemporary English Version) Yehova tashimawile Habakuki pa kwipusha ukwabula ukulamba, pantu Umwine e wabikile ubulungi mu bantunse. Cine cine, Yehova alitupeelako ubulungi bwakwe ubwapulamo.
Yehova Apata Ulufyengo
3. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti Yehova alibukila sana ulwa lufyengo ukutucila?
3 Yehova alamona ulufyengo. Alamone ficitika. Baibolo itweba pa lwa nshiku sha kwa Noa aiti: “Yehova . . . [amwene ukuti] bwafulo bubi bwa bantu pano isonde, no kuti ukulinga konse kwa matontonkanyo ya mitima yabo kwabipa fye inshiku shonse.” (Ukutendeka 6:5) Tontonkanyeni umo ayo mashiwi yalola. Ilingi line, uko twilukila ulufyengo ni ku finono fye napamo ifyo twaumfwa nelyo ifyatucitikila. Lelo, Yehova wena alibukila ulwa lufyengo ulucitwa mwi sonde lyonse. Alamona lonse lwine! Kabinge, alamona no kulinga kwa mitima—e kutila imitontonkanishishe yapumbusa iilenga ulufyengo.—Yeremia 17:10.
4, 5. (a) Bushe Baibolo ilanga shani ukuti Yehova alasakamana abafyengwa? (b) Ni shani fintu Yehova umwine akumwako ku lufyengo?
4 Lelo Yehova tamona fye ulufyengo. Alasakamana na bafyengwa. Ilyo abantu bakwe babacushishe ku nko shali ishilwani shabo, Yehova alishikitike pa “kuteta kwabo pa mulandu wa balebafyenenkesha na balebasunkilisha.” (Abapingushi 2:18) Napamo mwalimona ukuti abantu bamo ilyo balemona sana ulufyengo, balakunkuma baleka no kulangulukilako abalefyengwa. Yehova wena te fyo aba! Alimona ulufyengo lonse pa myaka napamo 6,000, lelo acili alilupata nga nshi. Kabili, Baibolo itweba ati ifintu pamo nga “ululimi lwa bufi, iminwe iisumyo mulopa wa kaele,” ne “nte ya bufi iilande fya bufi,” fya muselu kuli wene.—Amapinda 6:16-19.
5 Tontonkanyeni na pa fintu Yehova ashimawile nga nshi intungulushi sha lufyengo isha mu Israele. Apuutilemo kasesema wakwe ukubepusha ati: “Bushe te cenu ukwishibo bupingushi [“ubulungi,” NW]?” Pa numa ya kubalondolwela bwino bwino ifyo balebomfya amaka bubi bubi, Yehova asobele ifyali no kucitikila aba bantu babipa. Atila: “Bakakuuta kuli Yehova, na o takabaasuke; akafise cinso cakwe kuli bene mu nshita ilya, pantu bacito bubi mu milimo yabo.” (Mika 3:1-4) Mwandini Yehova alipata ulufyengo! Pantu na o wine alifyengwapo! Pa myanda ya myaka iingi, Satana alamuseebanya apabula no mulandu. (Amapinda 27:11) Kabili, Yehova alikuminweko ku lufyengo lwa makankamike ilyo Umwana wakwe, ‘uushacitile ulubembu,’ aipaiwe kwati kapondo. (1 Petro 2:22; Esaya 53:9) Camoneka kanshi ukuti Yehova alamona ukucula kwa bafyengwa kabili tasuulako fye.
6. Ilyo twafyengwa kuti twacita shani, kabili mulandu nshi?
6 Nalyo line, ilyo twamona ulufyengo—nelyo lintu ifwe bene twafyengwa—ca cifyalilwa ukukalipa. Twalengwa mu cipasho ca kwa Lesa, kabili ulufyengo lwalipusaninina na conse cintu Yehova emininako. (Ukutendeka 1:27) Lyena, mulandu nshi Lesa asuminishisha ulufyengo?
Ifikansa pa lwa Nsambu sha kwa Lesa Isha Kuteka
7. Londololeni ifyo insambu sha kwa Lesa isha kuteka shatwishikwe.
7 Icasuko ca ico cipusho cayampana sana ne fikansa fya nsambu sha kuteka. Nga fintu tumwene, Kabumba alikwata insambu sha kuteka isonde na fyonse ifyabapo. (Amalumbo 24:1; Ukusokolola 4:11) Lelo, ku kutendeka fye kwa bantunse, insambu sha kwa Yehova isha kuteka shalitwishikwa. Cali shani? Yehova aebele umuntu wa kubalilapo, Adamu, ukukanalya ku muti umo uwa mwi bala aleikala, ilyali Paradise. Cinshi cali no kucitika nga afilwa ukumfwila? Lesa amwebele ati: “Ukufwa ukafwa.” (Ukutendeka 2:17) Ifunde lya kwa Lesa talyali cisendo kuli Adamu atemwa ku mukashi wakwe, Efa. Lelo, Satana ashinine Efa ukuti Lesa alikosha sana ifibindo. Cinshi cali no kucitika nga alya kuli ulya muti? Satana aebele Efa ukwabula ukulamba ati: “Ukufwa tamwakafwe; pantu Lesa aliishibo kuti mu bushiku mukalyako, e mukashibulwa amenso yenu, kabili mukaba nge milungu, abaishibo busuma no bubi.”—Ukutendeka 3:1-5.
8. (a) Ni mwi Satana aloseshe pa kulanda amashiwi aebele Efa? (b) Cinshi Satana atwishike ukukuma ku kuteka kwa kwa Lesa?
8 Pa kusose fi Satana aloseshe mu kuti Yehova alefisa ifyebo fimo kuli Efa e lyo no kuti Alimubepele. Satana talefwaya ukutwishika nampo nga Lesa ni kateka wa fyonse. Lelo ico atwishike ca kuti nampo nga alikwata insambu sha kuteka, nampo nga alilinga ukuteka, kabili nampo nga alateka bwino. Mu nshila imbi, aletunga ukuti Yehova taleteka no bulungami kabili taleteka mu nshila ingawamina abatekwa Bakwe.
9. (a) Cinshi cacitikile Adamu na Efa pa kukanaumfwila, kabili mepusho nshi yakakala ici caletele? (b) Mulandu nshi Yehova ashaonawilile fye balya bamusangukile?
9 Icakonkelepo ca kuti Adamu na Efa balikeene ukumfwila Yehova kabili baliile ku muti babindilwe. Ukukanaumfwila kwabo kwalengele bapingwilwe ukufwa, umwabelele icipope ca kwa Lesa. Ubufi bwa kwa Satana bwaletele amepusho yakakala. Bushe Yehova cine cine alikwata insambu sha kuteka abantunse, nelyo bushe abantu bafwile ukuiteka? Bushe Yehova ateka mu nshila yawamisha? Yehova afwaya, nga alibomfeshe amaka yakwe ayapulamo no konaula balya bamusangukile palya pene. Lelo icatwishikwe mitekele ya kwa Lesa, te maka yakwe iyo. E ico ukwipaya Adamu, Efa, na Satana nga takwashinine ukuti Lesa ateka no bulungami. Lelo nga kwalengele fye imitekele yakwe itwishikwe ukucilanapo. Inshila fye ya kumwenamo nga ca kuti abantunse kuti baiteka bwino abene, ukwabula Lesa, yali kuleka inshita ipitepo.
10. Bushe ifyacitika ukutula kale cinshi fyalangilila pa lwa kuteka kwa bantunse?
10 Cinshi inshita yapita yalangilila? Imyaka yonse iyapitapo ukutula ilya nshita abantu balyeshaesha imitekele yapusanapusana, ukusanshako iya kutekwa no muntu umo, demokrasi, ne ya kuti ubuteko e bukwete amaka pa cuma conse. Icafumamo ca kumwenako fye ca mashiwi yabula ukupita mu mbali aya mu Baibolo aya kuti: “Abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” (Lukala Milandu 8:9) E mulandu wine Yeremia asosele ati: “Mwe Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.”—Yeremia 10:23.
11. Mulandu nshi Yehova alekele abantunse ukucula?
11 Yehova alishibe ukufuma pa kutendeka ukuti ubuntungwa bwa bantunse, nelyo ukuiteka, kwali no kuleta ukucula ukwingi. Bushe ninshi, cali lufyengo ukusuminisha ukuti iyi mibele iyali no kufilwa itwalilile? Nakalya! Natulangilile: Tutile namukwata umwana uulekabila ukuya ku opareshoni ukuti ondapwe ubulwele bwingamwipaya. Namwishiba ukuti uyu opareshoni alinokuba uwatapata, kabili ici camuletelo bulanda. Lelo namwishiba no kuti pa numa ya opareshoni umwana wenu akapola. Na Lesa wine alishibe—alisobele no kusobela—ukuti ukusuminisha abantunse ukuiteka kwali no kuleta ukukalipwa no kucula. (Ukutendeka 3:16-19) Lelo alishibe no kuti ukwilulukwa kubelelela kabili ukusuma kwali no kwisa fye nga ca kuti asuminisha abantunse ukuimwena ifyabipa ififuma mu kumusangukila. Muli yi nshila, ifikansa fya kuteka kuti fyapwililila umuyayaya.
Ifikansa pa lwa Bumpomfu bwa Bantu
12. Mulandu nshi Satana apeele abantunse nga fintu calangililwa ku cacitikile Yobo?
12 Kwaliba ulubali na lumbi kuli uyu mulandu. Ilyo Satana atwishike nga ca kuti Lesa cine cine alilinga ukuteka no kutwishika nga alateka bwino, ico acitile lwambo lwa kwamba Yehova pa lwa nsambu Shakwe isha kuteka; alyamba na babomfi ba kwa Lesa pa lwa bumpomfu bwabo. Ku ca kumwenako, moneni ifyo Satana aebele Yehova pa lwa muntu walungama Yobo: “Bushe imwe tamwapindilila pali wene, na pa ng’anda yakwe, na pali conse ico akwata? Umulimo wa minwe yakwe mwalipaala, ne fitekwa fyakwe fyalifumfumuka mu calo. Lelo, shi tambikeni ukuboko kwenu, mukumyemo na muli conse ico akwata, mumone nga takamutuke pa cinso cenu.”—Yobo 1:10, 11.
13. Bushe Satana aloseshe mwi ilyo apeele Yobo umulandu, kabili ni shani fintu ici cakuma abantunse bonse?
13 Satana aletunga ati Yehova alebomfya amaka yakwe aya kucingilila ku kubosha Yobo pa kuti Yobo aipeeleshe kuli wene. Ici kanshi calepilibula ukuti bumpomfu bwa kwa Yobo bwali bwa bufi, ukuti ico alepepela Lesa nico fye alapokelelako fimo. Satana atungile ati nga Yobo tapaalilwe kuli Lesa, na o kuti atuka Kabumba. Satana alishibe ukuti Yobo ali muntu wapulamo mu kuba “uwa mpomfu kabili uwatambalala.”a E ico nga ca kuti Satana ali no kulenga Yobo ukuleka bumpomfu bwakwe, bushe kuti afilwa abantunse bambi? Kanshi Satana aletwishika bucishinka bwa bonse abafwaya ukubombela Lesa. Na kabushe, Satana pa kukusha ifikansa aebele Yehova ati: “Conse ico umuntu [te Yobo eka] akwata kuti apeelela pa mweo wakwe.”—Yobo 1:8; 2:4.
14. Cinshi ifyacitika ku kale fyalanga ukukuma ku kutunga kwa kwa Satana pa lwa bantunse?
14 Ifyacitika ku kale fyalanga ukuti abengi, baliba aba cishinka kuli Yehova ilyo baeshiwa kwati fye ni Yobo—ne co capusana no kutunga kwa kwa Satana. Balilenga umutima wa kwa Yehova ukusamwa ku mikalile yabo iya busumino, kabili ici calilenga Yehova ukwasuka Satana pa museebanya wakwe uwa matutumuko uwa kuti abantunse kuti baleka ukubombela Lesa nga balecululuka. (AbaHebere 11:4-38) Cine cine, abalungami balikaaninina ukufutatila Lesa. Nelyo ni lintu basanswasanswa ku mafya yabipisha, e lyo bacilanapo ukushintilila pali Yehova pa kuti abakoshe ukuti bashipikishe.—2 Abena Korinti 4:7-10.
15. Mepusho nshi yengepushiwa pa lwa kupingula kwa kwa Lesa ukwapita no kwa ku ntanshi?
15 Lelo ukucito bulungi kwa kwa Yehova kwabamo ifingi, te fikansa fye ukukuma ku walinga ukuteka ububumbo bonse na pali bumpomfu bwa muntu. Baibolo yatulanga ifyo Yehova apingwile abantu ne nko. Yabamo no kusesema kwa bupingushi bwa bulungi ubo ali no kucita ku ntanshi. Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova apingula mu bulungami no kuti e fyo akacita na ku ntanshi?
Umulandu Ubulungi bwa kwa Lesa Bwapulilamo
16, 17. Fya kumwenako nshi filanga ukuti imimwene ya bantunse pa lwa bulungi yalipelela?
16 Kuti casoswa icine cine pa lwa kwa Yehova ati: “Imibele yakwe yonse bupingushi [“bulungi,” NW].” (Amalango 32:4) Takuli umuntu nangu umo uwingaitunga ukuti ifyo e fyo na o apingula, pantu ilingi line imimwene yesu iyapeleela itulenga ukufilwa ukwiluka icalungama. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pali Abrahamu. Apaapeete Yehova pa lwa konaulwa kwa Sodomu—te mulandu no bubifi bwafulishe mulya. Aipwishe Yehova ati: “Bushe cine cine mukonawila abalungami pamo na babi?” (Ukutendeka 18:23-33) Kwena, icasuko cali ni iyo. Yehova alipembelele mpaka Lote umulungami na bana bakwe bafika bwino bwino ku mushi wa Soari, e lyo “aloseshe . . . iya mabwe ya mingu no mulilo” pa Sodomu. (Ukutendeka 19:22-24) Lelo Yona wena, ‘alifiitilwe’ ilyo Lesa aikatilwe abena Ninebe inkumbu. Apo Yona alibilishe kale ukuti kwali no kuba ubonaushi, nga alitemenwe balya bantu abonaulwa—te mulandu no kulapila kwabo ukwa ku mutima.—Yona 3:10–4:1.
17 Yehova aebekeshe Abrahamu ukuti ubulungi Bwakwe te bwa konaula fye ababifi lelo busanshamo no kupususha abalungami. Lubali lumbi, Yona alingile ukusambilila ukuti Yehova wa nkumbu. Nga ca kuti ababifi bayalula imibele yabo, ‘alalekelela.’ (Amalumbo 86:5) Yehova tacita ubupingushi bwabipa pa kutila abantu beshibe amaka yakwe, kwati ni filya ficita abantunse abacingilila ififulo fyabo, kabili tatana icililishi ku bantu ati epali batila wa bunake. Imibele yakwe yaba ya kulanga inkumbu ilyo lyonse pali umulandu wa kucitila inkumbu.—Esaya 55:7; Esekiele 18:23.
18. Ukubomfya Baibolo langeni ukuti Yehova tacita ifintu pa kukuntukilwa fye.
18 Lelo, Yehova tafutikwa ku kukuntukilwa fye. Ilyo abantu bakwe bayobeke mu kupepo tulubi, Yehova abilishe no mupampamina ati: “Nkakupingulo mwabele mibele yobe, no kukukanda pa fya muselu fyobe fyonse; amenso yandi tayakakwikatilwe ubulanda, kabili nshakalanguluke; pantu nkakukanda pa mibele yobe.” (Esekiele 7:3, 4) E ico nga ca kuti abantunse bakunkuma mu mibele yabo, Yehova abapingula umwabele mibele yabo. Lelo ubupingushi bwakwe bushintilila pa fishinka. E ico lintu “ukukuutila” Sodomu na Gomora ukukalamba kwaumfwikile kuli wene, Yehova atile: “Ndetentemuka ndeyamona ngo kucita kwabo kwapelela pa nkuuta iyaisa kuli ine.” (Ukutendeka 18:20, 21) Tufwile ukutasha pantu Yehova taapala abantunse abapingula ilyo bashilaumfwa ne fishinka! Cine cine, nga fintu Baibolo imulondolola, Yehova ni “Lesa wa cishinka kabili uwabulo bupondamishi.”—Amalango 32:4.
Cetekeleni Ubulungi bwa kwa Yehova
19. Kuti twacita shani nga twaba na mepusho ya kufulunganya pa lwa fyo Yehova acito bulungi?
19 Baibolo tailanda pali tonse fye ukukuma ku micitile ya kwa Yehova iya ku numa; kabili tailanda pali tonse fye pa lwa fintu Yehova ali no kupingula abantunse nelyo amabumba ku ntanshi. Lintu twafulunganishiwa pa kumona ifyalembwa mu Baibolo nelyo ukusesema ifishabamo ifyo fishinka, kuti twaba na bucishinka bumo bwine ngo bwa kwa Mika, uwalembele ati: “Nakulalindila Lesa we pusukilo lyandi.”—Mika 7:7.
20, 21. Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova lyonse akacita icalungama?
20 Kuti twacetekela ukuti mu cili conse, Yehova akacita icalungama. Nangu ni lintu cilemoneka kwati umuntu asuulako fye ku lufyengo lucitika, Yehova alaya ati: “Icilandushi candi, ine nkabweseshapo.” (Abena Roma 12:19) Nga ca kuti tulelindila, tukapashanya ukushininwa kwali no mutumwa Paulo ilyo atile: “Bushe tutile kuli ukuulungana [“ulufyengo,” NW] kuli Lesa? Nakalya!”—Abena Roma 9:14.
21 Lelo pali ino nshita, twikala mu “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1) Ulufyengo ne “fya lumanimani” fyalenga ukucululuka kwabipisha. (Lukala Milandu 4:1) Lelo Yehova tayaluka. Na ndakai line alipata ulufyengo, kabili alasakamana nga nshi abafyengwa. Nga twatwalilila aba cishinka kuli Yehova na kuli bumulopwe bwakwe, akatupa amaka ya kushipikisha mpaka inshita asonta iya kufumyapo ulufyengo lonse ilyo Ubufumu bwakwe bukateka.—1 Petro 5:6, 7.
[Futunoti]
a Yehova asosele pa lwa kwa Yobo ati: “Tapaba pe sonde uwaba nga wene.” (Yobo 1:8) Kanshi cilemoneka kwati, Yobo aliko pa numa ya mfwa ya kwa Yosefe kabili ilyo Mose ashilaba intungulushi yasontwa iya bena Israele. Kanshi pali ilya nshita, teti cilubane ukusosa ati takwali uwali na bumpomfu ngo bwa kwa Yobo.
Amepusho ya Kutontonkanyapo
Amalango 10:17-19 Mulandu nshi twingacetekela ukuti Yehova te wa kapaatulula muli fyonse ifyo acita?
Yobo 34:1-12 Ilyo mwafyengwa, ni shani fintu amashiwi ya kwa Elihu yengakosha ukucetekela mwacetekela ubulungami bwa kwa Lesa?
Amalumbo 1:1-6 Mulandu nshi cisansamushisha ukwishiba ukuti Yehova alalingulula mu kusakamana imicitile ya balungami na babifi?
Malaki 2:13-16 Ni shani fintu Yehova aleumfwa pa lufyengo lwacitilwe ku banakashi abo balekele ku balume babo ukwabula imilandu yalinga?
[Icikope pe bula 122]
Yehova ‘takonawile abalungami pamo na babi’