Ni Bani Bakabuushiwa?

“Mwisunguka pali ici, pantu inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwe shiwi lyakwe no kufumamo.”—YOHANE 5:28, 29.

 1. Mashiwi nshi ayaibela Mose aumfwile ukufuma mu cimpusa ca myunga icalebilima, kabili nani alandile pali ayo mashiwi ilyo papitile imyake iingi?

IMYAKA nakalimo 3,500 iyapita, kwacitike icintu ca kupapa. Mose aali mu mpanga alecema impaanga sha cikolwe Yetro. Malaika wa kwa Yehova amoneke kuli wene mupepi na ku Lupili lwa Horebu, mu lubingu lwa mulilo ulwaleaka mu cimpusa ca myunga. Mwi buuku lya Ukufuma, tubelengo kuti: “Na o alimwene, kabili, moneni, icimpusa ca myunga cileako mulilo, kabili icimpusa ca myunga tacilepya!” Lyene ishiwi ukufuma mu cimpusa ca myunga lyatile kuli wene. “Nine Lesa wa kwa wiso, Lesa wa kwa Abrahamu, Lesa wa kwa Isaki, kabili Lesa wa kwa Yakobo.” (Ukufuma 3:1-6) Ilyo papitile imyake iingi, mu nshiku sha batumwa, na Yesu wine Umwana wa kwa Lesa, alilandilepo pali aya yene mashiwi.

2, 3. (a) Cikaba shani kuli Abrahamu, Isaki, na Yakobo? (b) Mepusho nshi twingepusha?

² Ilyo Yesu alelanda na baSaduke abaleti takwaba kubuuka, atile: “Nangu ni Mose alilandile, pa cimpusa ca myunga, ilyo eta Yehova ati ‘Lesa wa kwa Abrahamu kabili Lesa wa kwa Isaki kabili Lesa wa kwa Yakobo.’ Te Lesa wa bafwa iyo, lelo uwa bomi.” (Luka 20:27, 37, 38) Muli aya mashiwi, Yesu ashininkishe ukuti abafwile kale pamo nga Abrahamu, Isaki, na Yakobo, kuli Lesa cali fye kwati epo baba mu ciibukisho cakwe. Nga filya cali kuli Yobo, balolela ukupwa kwa nshiku sha ‘kulwa kwabo,’ isha kulaala mu mfwa. (Yobo 14:14) Mu calo cipya ica kwa Lesa, bakabuushiwa.

³ Lelo bushe cikaba shani ku bengi nga nshi abafwa ukufuma ku kale, ukutula apo abantu babela pano calo? Bushe na bo bakabuushiwa? Pa kuti twishibe bwino bwino ubwasuko, natuleke Icebo ca kwa Lesa citwebe icicitika ku muntu ilyo afwa.

Bushe Abafwa Baya Kwi?

 4. (a) Bushe umuntu nga afwa, aya kwi? (b) Bushe Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti ‘ku Mbo,’ lyalola mwi?

⁴ Baibolo itila “abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.” Ilyo umuntu afwa, taya mu kucula ku mulilo wa pe, kabili taya mu kuculila ku Mutwala pa kuti alolele ukuya ku muulu, lelo abwelela ku lukungu. E ico, Icebo ca kwa Lesa ceba aba mweo bonse ukuti: “Conse ico iminwe yobe yasanga ica kucita, cita ku maka yobe; pantu takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.” (Lukala Milandu 9:5, 10; Ukutendeka 3:19) Ishiwi lyapilibulwa ukuti ‘ku Mbo,’ muli Baibolo wa Cibemba, lyafuma kwi shiwi lya ciHebere ilyalola mu kutila icifulo ca mampalanya ukuya abafwa.a Aba mapepo abengi basambilisha abantu ukuti umuntu nga afwa, umupashi nelyo umweo ulafumamo, lelo Icebo ca kwa Lesa icapuutwamo citwebo kuti, abaya ku Mbo, balifwa, tabaishiba kantu nangu kamo.

5, 6. Ilyo Yakobo afwile, aile kwi, kabili aleele pamo na bani?

⁵ Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ku Mbo,” limoneka umuku wa kubalilapo muli Baibolo pa Ukutendeka 37:35. Ilyo icikolwe Yakobo amwene kwati umwana wakwe uo atemenwe Yosefe nafwa, alikeene ukusansamuka, atile: “Nkatentemukila ku Mbo ndelilo mwana wandi.” Yakobo amwene kwati ca cine umwana wakwe Yosefe nafwa, kanshi na o wine alefwaya ukufwa no kuya ku Mbo. Inshita imbi, abana ba kwa Yakobo abakalamba 9 balefwaya ukusenda umwaice Benyamini ku Egupti ku kushita ifya kulya. Lelo, Yakobo alikeene no kubeba ukuti: “Umwana wandi te kuti atentemuke na imwe; pantu munyina alifwa, kabili wene ashala eka. Nga camuponene cabipa mu nshila iyo mukendamo, e lyo mukatentemushishe mfwi shandi ku Mbo mu bulanda.” (Ukutendeka 42:36, 38) Muli aya malembo yabili, twamona ukuti ilyo Yakobo alandile pa kuya ku Mbo, alelanda pa kufwa, talelanda pa kuya mu kwikala ku cifulo cimbi iyo.

⁶ Mwi buuku lya Ukutendeka, tubelenga ukuti Yosefe asontelwe ukubomba umulimo wa kwangalila ukulonganika ifya kulya mu Egupti. E fyo na Yakobo asukile aya ku Egupti no kuyamonana na Yosefe na kabili, ne co caletele nsansa nga nshi kuli bonse babili. Yakobo asukile afwila na muli cilya calo ninshi mukote nga nshi, ne myaka 147. Abana bakwe bacitile nge fyo umwine alandile ilyo aali mupepi no kufwa, batwele icitumbi cakwe ku ninga ya Makpela mu calo ca Kanaani e ko bailemushiika. (Ukutendeka 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Bailemushiika kulya kwine kwalele wishi Isaki, pamo na shikulu wakwe Abrahamu.

‘Basendeme Kuli Bashibo’

7, 8. (a) Ni kwi Abrahamu aile ilyo afwile? Londololeni. (b) Cinshi twingalandilo kuti bambi na bo ilyo bafwile, baile ku Mbo?

⁷ Kale, ilyo Yehova akoseshe icipingo kuli Abrahamu no kumulaya ukuti akafusha ubufyashi bwakwe, alandile icali no kucitika kuli ena. Yehova atile: “Lelo iwe ukeso mutende kuli bawiso; ukashiikwa uwa mfwi tutu.” (Ukutendeka 15:15) Ifyo fine e fyo cali. Ukutendeka 25:8 kutila: “Kabili Abrahamu alekele umweo, no kufwa uwa mfwi tutu, umukote kabili uwapilulwile imyaka, no kulonganikwako ku bantu bakwe.” Bushe abo bantu bakwe ni bani? Mu Ukutendeka 11:10-26 Baibolo yalitantawila ifikolwe fya kwa Abrahamu ukubwelela ku numa ukufika na kuli Shemu mwana Noa. Kanshi Abrahamu ilyo afwile, na o wine aleele ku Mbo, ukwaleele ifikolwe fyakwe.

⁸ Insoselo ya kuti ‘ukulonganikwa ku bantu bakwe,’ ilasangwa sana mu Malembo ya ciHebere. E ico kanshi, kuti twatila Ishmaele mwana Abrahamu na Aarone munyina kwa Mose, na bo bene ilyo bafwile baile ku Mbo mu kulolela ukubuushiwa. (Ukutendeka 25:17; Impendwa 20:23-29) E cimo cine na Mose, na o wine aile ku Mbo, nangu ca kutila takwali umuntu nangu umo uwaishibe ukwali inshiishi yakwe. (Impendwa 27:13; Amalango 34:5, 6) Nangu fye ni Yoshua, uwapyene Mose ukutungulula Abena Israele, pamo na ba nkulo yakwe bonse, ilyo bafwile, baile ku Mbo.—Abapingushi 2:8-10.

 9. (a) Bushe Baibolo ilanga shani ukuti ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ku Mbo,” ne shiwi lya ciGriki ilyapilibulwa ukuti “mu Nshiishi,” yalanda pa cintu cimo cine? (b) Cinshi ababa ku Mbo nelyo ku Nshiishi, balolela?

⁹ Pa numa ya myake iingi, Davidi aishileba imfumu ya mikowa 12 iya kwa Israele. Ilyo afwile, “asendeme na bawishi.” (1 Ishamfumu 2:10) Bushe na o aile ku Mbo? Kuti mwatemwa ukwishiba ukuti pa bushiku bwa Pentekoste wa mu 33 C.E., umutumwa Petro alandile pa mfwa ya kwa Davidi ilyo ayambwile Amalumbo 16:10 ayatila: “Tamwakashe umweo wandi ku Mbo.” Ilyo alandile ukuti Davidi aba mu nshiishi, Petro atile ayo mashiwi yalabomba na kuli Yesu kabili atile Davidi “amwenene libeela no kulanda ulwa kubuushiwa kwa kwa Kristu, ukuti talekeleshiwe mu Nshiishi nangu umubili wakwe ukumona ukubola. Uyu Yesu, Lesa alimubuushishe, icine ico ifwe bonse twabako inte.” (Imilimo 2:29-32) Petro pano atila Yesu talekeleshiwe “mu Nshiishi.” Abomfya ishiwi lya ciGriki ilipilibula cimo cine ne shiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ku Mbo.” Kanshi abo Baibolo itila baba “mu Nshiishi,” baba fye cimo cine na bo itila baba “ku Mbo.” Balilaala, balolela ukubuushiwa.

Bushe ku Mbo Kulaya na Bashalungama?

10, 11. Cinshi twingalandilo kuti abashalungama bamo baya ku Mbo nelyo ku Nshiishi ilyo bafwa?

¹⁰ Ilyo Mose atungulwile uluko lwa bena Israele ukufuma mu Egupti, bamo balipondweke mu matololo. Mose aebele abantu ukutaluka kuli Kora, Datani, na Abiramu, abali pa ntanshi muli bulya bucipondoka. Baali no kufwa imfwa iibi sana. Mose atile: “Aba nga bafwa imfwa ya buntunse, kabili ukupempulwa kwa bantunse bonse nga kwapempwilwa pali bene, ninshi Yehova tantumine; nakana nga Yehova alenge cipya, kabili umushili nga wayasamuna akanwa ka uko no kubamina na conse icabo, na bo batentemukila ku Mbo aba mweo, ninshi mwaishibo kuti aba bantu bapuundula Yehova.” (Impendwa 16:29, 30) E ico kanshi, bonse abo umushili waminine kumo na bena Lebi 250 abali pamo na Kora abo umulilo waponene mu muulu waocele, bacipondoka bonse batentemukile ku Mbo nelyo ku Nshiishi.—Impendwa 26:10.

¹¹ Shimei, uwatukile Imfumu Davidi, alikandilwe kuli Solomone mwana Davidi, uwapyene pa cipuna ca bufumu. Davidi akonkomeshe Solomone ukuti: “Wimulinga wa kaele; uli muntu wa mano, waishiba ico ufwile ukumucita, ukatentemushishe ne mfwi shakwe mu mulopa ku Mbo.” Solomone atumine Benaya ukwipaya Shimei. (1 Ishamfumu 2:8, 9, 44-46) Umbi na o uwaipaiwe na Benaya ni Yoabu uwali kale mushika wa milalo ya fita fya bena Isralele. ‘Imfwi shakwe tashatentemukile ku Mbo umutende.’ (1 Ishamfumu 2:5, 6, 28-34) Imfwa sha aba bantu bonse shilanga fye ukuti amashiwi ya mu lwimbo lwapuutwamo ulwa kwa Davidi ya cine aya kuti: “Ababifi bakabwelela ku Mbo, inko shonse ishalaba Lesa.”—Amalumbo 9:17.

12. Bushe Ahitofele ali nani, kabili ni kwi aile ilyo afwile?

¹² Ahitofele aali ni mpanda mano ya kwa Davidi. Amano alepanda yalicindikwe kwati fye mano yafuma kuli Yehova. (2 Samwele 16:23) Ku ca bulanda, ulya mpanda mano uwali kale uwacetekelwa afutwike Davidi no kuumana akapi na mwana Davidi, Abishalomu uwalefwaya ukupoka ubufumu bwa kwa wishi. Cimoneka kwati Davidi alelanda pali bushikamfutu bwa kwa Ahitofele ilyo atile: “Te mulwani anseebanya—nga nalafyalafya; te untu ampata e waikusha pali ine—nga nafisama kuli wene.” Davidi na kabili atile: “Lekeni imfwa ibabeleleke, bekile aba mweo ku Mbo; pantu mu kati kabo mwabe fya bubi mu ca kulebelamo cabo.” (Amalumbo 55:12-15) Ilyo bafwile, Ahitofele na bashalungama bambi baile ku Mbo.

Ni Bani Baba mu Gehena?

13. Cinshi Yuda etilwa “umwana wa boni”?

¹³ Linganyeni ifyacitikile Davidi wa pa kale, ne fyacitikile Davidi Mukalamba, Yesu. Umo pa batumwa bakwe 12, Yuda Iskariote, afutwike Yesu nga filya Ahitofele afutwike Davidi. Bushikamfutu bwa kwa Yuda bwalibipile sana ukucila no bwa kwa Ahitofele. Yuda ena afutwike Umwana wa kwa Lesa uwafyalwa eka. Mwi pepo apepele ilyo aali apepi no kupwisha umulimo wakwe pano isonde, Umwana wa kwa Lesa aebele Wishi pa bakonshi bakwe ukuti: “Ilyo nali na bo nalebabaka pa mulandu we shina lyenu ilyo mwampeela; kabili nimbabaka; kabili tapali nangu umo uwaonaika, kano fye umwana wa boni, ukuti ilembo lifishiwe.” (Yohane 17:12) Pa kulanda ukuti Yuda ‘mwana wa boni,’ Yesu aloseshe mu kutila Yuda nga afwa, ninshi capwa, takabuuke iyo. Taali na kuba mu ciibukisho ca kwa Lesa. Aile ku Gehena, taile ku Mbo iyo. Bushe Gehena e cinshi?

14. Bushe Gehena cimpashanya ca cinshi?

¹⁴ Yesu ashimawile bashimapepo ba mu nshiku shakwe pa mulandu wa kuti bacitile abasambi babo ukuba ‘abana ba Gehena.’ (Mateo 23:15) Shilya nshiku, umuntu onse alishibe Umukonko wa Hinomu, umo balepoosa ifisooso pamo ne fitumbi fya bantalamisoka abo balemona ukuti tabalingile no kushiikwa. Kale fye, Yesu wine ninshi alilandapo ishiwi lya kuti Gehena mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili. (Mateo 5:29, 30) Bonse abalekutika kuli Yesu, balishibe umwalolele ilya milandile yakwe iya mampalanya. Ishiwi lya kuti Gehena, cali cimpashanya ca konaulwa umuyayaya, imfwa yabule subilo lya kubuuka. Bushe ni Yuda Iskariote fye uwafutwike Yesu e waile ku Gehena, nelyo bushe kwaliba na bambi abaile ku Gehena, abashaile ku Mbo nelyo ku Nshiishi lintu bafwile?

15, 16. Ni bani baile ku Gehena ilyo bafwile, kabili cinshi calengele baye ku Gehena?

¹⁵ Adamu na Efa, abantu ba kubalilapo, babumbilwe abapwililika. Babembukile ku mufulo. Abene e bali no kusalapo, ubumi bwa muyayaya nelyo imfwa. Bakeene ukumfwila Lesa no kuwila kuli Satana. Ilyo bafwile, takwali isubilo lya kuti icilubula ce lambo lya kwa Kristu cikabomba kuli bena. Adamu na Efa baile ku Gehena.

¹⁶ Kaini, ibeli lya kwa Adamu, aipeye munyina Abele kabili Lesa amwebele ukuya alelubantika mu calo. Umutumwa Yohane atile Kaini ‘aali uwa Mubifi.’ (1 Yohane 3:12) Kanshi kuti twatila, ilyo Kaini afwile, na o wine akonkele abafyashi bakwe ku Gehena. (Mateo 23:33, 35) Lelo kuli Abele umulungami kwena te fyo cali! Paulo atile: “Ni ku citetekelo e ko Abele atuulile ilambo ilyacindama ukucila ilya kwa Kaini, muli ico citetekelo e mo ashimikilwe ubunte ukuti ali uwalungama, Lesa pa kushimika ubunte ku fya bupe fyakwe.” Na kabili Paulo atile, “na muli ico wene, nangu alifwile, e mo acili alandila.” (AbaHebere 11:4) Kanshi Abele aba ku Mbo, alolela ukubuushiwa.

‘Ukubuuka kwa Ntanshi’ no ‘Kubuuka Kwawamako’

17. (a) Muli ino ‘nshita ya ku mpela,’ ni bani baya ku Mbo nelyo ku Nshiishi? (b) Cikaba shani ku baba ku Mbo nelyo ku Nshiishi, na ku baba mu Gehena?

¹⁷ Abengi ababelengeleko lino lyashi kuti baipusha ukutila cikaba shani kuli balya abafwa muli ino ‘nshita ya ku mpela’? (Daniele 8:19) Ukusokolola icipandwa 6 kulanda pa banina pali bakabalwe bane mu nshita ya ku mpela. Nomba uwanina pali kabalwe wa kulekelesha ainikwa ati Imfwa, na ku Mbo kulemukonka. Kanshi, abengi abafwa ukwabula ukwenekela ku mulandu wa ficitika ifyo bakabalwe ba muli ici cimonwa balangilila, baya ku Mbo, kabili balolela ukubuushiwa mu calo cipya ica kwa Lesa. (Ukusokolola 6:8) E ico, kuti twaipusha ukuti, cinshi cikacitika ku baba ku Mbo nelyo ku Nshiishi, na ku baba mu Gehena? Ukwabula no kushoka, ababa ku Mbo nelyo ku Nshiishi bakabuushiwa; ababa mu Gehena bena calipwa tabakabuuke, baliloba.

18. Lisubilo nshi ababa mu “kubuuka kwa ntanshi” bakwata?

¹⁸ Umutumwa Yohane alembele ukuti: “Wa nsansa kabili wa mushilo onse uukwete icakaniko mu kubuuka kwa ntanshi; pali bene imfwa ya cibili taikwete maka, lelo bakaba bashimapepo ba kwa Lesa kabili aba kwa Kristu, kabili bakateeka nge shamfumu pamo nankwe imyaka ikana limo (1,000).” Abakateeka pamo na Kristu baba mu “kubuuka kwa ntanshi,” lelo lisubilo nshi lyabako ku bantunse bambi abashala?—Ukusokolola 20:6.

19. Bushe bamo bakapokelela shani “ukubuuka kwawamako”?

¹⁹ Ukufuma mu nshiku sha babomfi ba kwa Lesa pamo nga Eliya na Elisha, abantu balebuushiwa mu cipesha mano, ukuba no mweo na kabili. Paulo atile: “Abanakashi bapokelele abafwa babo mu kubuuka,” kabili atwalilile ukuti: “Bambi balilopwelwe, bakene ukupokelelo kulubuka, ukuti bamone ukubuuka ukwawamako.” Kanshi aba cishinka abaculile muli ulya musango balefwaisha ukubuukila ku mweo wa muyayaya, te kubuuka kwa kuti papita imyaka inono kabili bafwa. Kanshi ca cine, ukubuuka kwabo kukaba ‘kubuuka kwawamako.’—AbaHebere 11:35.

20. Cinshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

²⁰ Nga twafwa aba cishinka kuli Yehova ilyo talaonaula buno bwikashi bwabipa, tufwile ukusuubila ukuti tukapokelela “ukubuuka kwawamako.” Kukawama pantu kukaba kubuukila ku mweo wa muyayaya. Yesu alaile ukuti: “Mwisunguka pali ici, pantu inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwe shiwi lyakwe no kufumamo.” (Yohane 5:28, 29) Mu cipande cikonkelepo tukasambilila umulandu ukubuuka kukabelako. Tukasambilila ne fyo isubilo lya kubuuka litukosha ukutwalilila aba cishinka kuli Lesa no kutwafwa ukuipeelesha sana ku mulimo wakwe.

[Futunoti]

Bushe Muleibukisha?

• Mulandu nshi Yehova etilwa Lesa “wa ba mweo”?

• Bushe ababa ku Mbo baba shani?

• Cinshi cikacitika ku baba mu Gehena?

• Bushe bamo bakapokelela shani “ukubuuka kwawamako”?

[Icikope pe bula 15]

Nga filya caba kuli Abrahamu, ababa ku Mbo bakabuushiwa

[Ifikope pe bula 16]

Mulandu nshi Adamu na Efa, Kaini, na Yuda Iskariote bailile ku Gehena?