“Ihema Lya Batambalala Likashuka”

ILYO inkondo ya Armagedone ikabalamuka no kupwisha ubwikashi bwabipa ubwa kwa Satana, “ing’anda ya babifi ikafitwa.” Ni shani pa lwe “hema lya batambalala”? Lyena, “likashuka” mu calo cipya ica kwa Lesa.—Amapinda 14:11.

Lelo, abatambalala bafwile ukutwalilila ukwikala pamo na babifi ukufikila ilyo ‘ababifi bakaputulwa mu calo, na ‘bafutika bakafumpulwemo.’ (Amapinda 2:21, 22) Bushe abatambalala kuti bashuka ilyo baleikala na babifi? Ifikomo 1 ukufika ku 11 ifya cipandwa 14 mwi buuku lya mu Baibolo ilya Amapinda filangilila ukuti nga twaleka amano yatungulula imilandile yesu ne ncitilo shesu, kuti twaba no lubanda no kushikatala nangu fye ni ino ine nshita.

Ilyo Amano Yakuula Ing’anda

Ukulanda pa fyo imicitile ya mwanakashi ingambukila ulupwa lwakwe, Imfumu Solomone ya mu Israele wa ku kale yatila: “Uwa mano wa mu banakashi akuule ng’anda yakwe; lelo umuwelewele aomwena ku minwe yakwe.” (Amapinda 14:1) Ni shani fintu umwanakashi wa mano akuula ing’anda yakwe? Alacindika ukutantika kwa kwa Lesa ukwa bumutwe. (1 Abena Korinti 11:3) Tasongwa no mupashi wa bucaibela uwaba muli cino calo ca kwa Satana. (Abena Efese 2:2) Alanakila umulume wakwe kabili alalanda ifisuma pali wene, icilenga no kuti bambi bengakwatila umulume wakwe umucinshi uukalamba. Umwanakashi wa mano alabombako umulimo wa kusambilisha abana bakwe ifya ku mupashi. Alabombesha ku busuma bwa ba mu ng’anda yakwe, kabili alalenga ing’anda yakwe ukuba icifulo icisuma kabili icalinga ku ba mu lupwa. Inshila asakamaninamo ifintu ilangisha ukuti alicenjela no kuti alabomfya bwino ifintu. Umwanakashi wa mano yene yene alenga ulupwa lwakwe ukuba no lubanda no kushikatala.

Umwanakashi iciwelewele takwata mucinshi ku kutantika kwa kwa Lesa ukwa bumutwe. Alalanda ifibi pa mulume wakwe. Apo taishiba ifya kusunga indalama, alonaula indalama isho ulupwa lwanonka pa numa ya kubombesha. Na kabili alonaula inshita. Ici cilenga ing’anda yakwe ukuba iya fiko, kabili abana bakwe balacula lwa ku mubili na lwa ku mupashi. Cine cine, umuwelewele alabongolola ing’anda yakwe.

Cinshi, lyene, cishibisha umuntu ukuba uwa mano atemwa iciwelewele? Amapinda 14:2 yatila: “Uwenda mu kutambalala atiina Yehova; lelo uwapotame mibele yakwe alemusuula.” Uwatambalala alatiina Lesa wa cine, kabili “akatiina ka kuli Yehova e kutendeka kwa mano.” (Amalumbo 111:10) Umuntu wa mano yene yene alishiba ukuti afwile ‘ukubela Lesa akatiina, no kubaka amafunde yakwe.’ (Lukala Milandu 12:13) Lelo, umuwelewele akonkelela inshila ishapusana ne fipimo fya kwa Lesa ifyalungama. Inshila shakwe shalipotama. Umuntu wa musango yo alisuula Lesa. Mu mutima wakwe atila: “Takuli Lesa.”—Amalumbo 14:1.

Ilyo Imilomo Yatungululwa na Mano

Cinshi twingasosa pa milandile ya muntu uutiina Yehova na pa muntu uwamusuula? “Mu kanwa ka muwelewele mwabo bwembya bwa kuuminako inuma yakwe, lelo imilomo ya ba mano ilababaka.” (Amapinda 14:3) Pa mulandu wa kubulwa amano yafuma mu muulu, umuwelewele takwata mutende kabili takwata mano. Atungululwa na mano ya pano nse, aya bunama, aya buciwa. Wa fikansa kabili wa cilumba. Icilumba cakwe cilamuletelela kabili cilaletelela na bambi.—Yakobo 3:13-18.

Imilomo ya wa mano ilamubaka, nelyo ukumucingilila, e co ilamulenga ukwikushiwa kabili ilamuletela insansa. Icita shani ifyo? Amalembo yatila: “Kuli akapuuka ka kusosa ngo kulasaula kwa lupanga; lelo ululimi lwa ba mano lulaposha.” (Amapinda 12:18) Umuntu wa mano alatontonkanya pa kulanda kabili amashiwi yakwe tayalasaula. Umutima wakwe welenganya ica kwasuka. (Amapinda 15:28) Imilandile yakwe iisuma ilondapa—ilakoselesha abakungumana kabili ilasansamusha abanyanyantilwa. Imilandile yakwe taifulwisha bambi lelo, ilenga kwaba umutende no kumfwana.

Ilyo Amano Yaletungulula Ifyo Umuntu Acita

Solomone nomba alanda pe pinda ilisuma ililemoneka ukulanda pa bucindami bwa kumona ubusuma no bubi bwaba mu kucita ifintu fimo. Atila: “Ukushaba ing’ombe umulimba ulaba wa busaka, lelo ifilimwa filafula ku maka ya kwa cilume wa ng’ombe.”—Amapinda 14:4, NW.

Icitabo cimo cilanda pa bupilibulo bwa ici cikomo ukuti: “Umulimba wabulamo ifya kulya cilangililo ca kuti takuli ing’ombe sha kupeele fya kulya, kabili takuli umulimo wa kuwamya mu mulimba no kusakamana ing’ombe, ne fipooswa fikaba ifinono. Lelo icikomo 4b casuusha ici cilemoneka ngo ‘busuma’: citila, ukukanabomfya ing’ombe iilume, cilangililo ca kuti takwakabe ukulobolola kukalamba.” Shibulimi afwile ukusala bwino.

Bushe icishinte ca muli ili pinda tacifwile ukubomfiwa na lintu tuletontonkanya pa kwingila incito imbi, ukusala ing’anda imo, ukushita motoka, ukufwaya icitekwa, ne fintu fimbi ifyapalako? Umuntu wa mano akatontonkanya pa busuma no bubi kabili akapimununa no kumona nga ca kuti ico alefwaya ukucita nacilinga kabili akamona ne shikapooswapo.

Ilyo Inte Yaba iya Mano

Solomone atwalilila ukusoso kuti: “Inte ya cishinka taisosa bufi, lelo inte ya kubepa ilande fya bufi.” (Amapinda 14:5) Ubufi bwa nte ya kubepa kuti bwaleta amafya ayengi. Nabote umwina Yesreele aliipaiwe pa kupoolwa amabwe pantu abaume babili ifinangwa fya bantu bamubepeshe ubufi. (1 Ishamfumu 21:7-13) Kabili bushe tashali ni nte sha bufi ishalengele ukuti Yesu epaiwe? (Mateo 26:59-61) Inte sha bufi shabepeshe na Stefani—umusambi wa kubalilapo uwa kwa Yesu uwaipaiwe pa mulandu wa citetekelo cakwe.—Imilimo 6:10, 11.

Umuntu wa bufi te kuti eshibikwe pa kashita kamo, lelo tontonkanyeni pa cikamucitikila ku ntanshi. Baibolo itila, Yehova apata “inte ya bufi iilande fya bufi.” (Amapinda 6:16-19) Umuntu wa musango yo icakaniko cakwe cikaba muli bemba uulepya ku mulilo ne libwe lya mingu—e kuti imfwa ya cibili—pamo na bacite fyabipa ifyapala ubukomi, ubulalelale no kupepa utulubi.—Ukusokolola 21:8.

Inte ya cishinka tailanda bufi nga yalapo mulapo. Tamuba bufi mu bunte bwa iko. Lelo, ici tacipilibula ukuti ifwile ukulanda fyonse fye ku bantu abengafwaya ukuleta amafya pa bantu ba kwa Yehova. Ifikolwe Abrahamu na Isaki tabasokolwele fyonse ku bantu bamo abashalepepa Yehova. (Ukutendeka 12:10-19; 20:1-18; 26:1-10) Rahabu wa ku Yeriko aebele abaume ba mfumu ukuya ku nshila imbi. (Yoshua 2:1-7) Yesu Kristu umwine alikeene ukulanda fyonse ilyo aishibe ukuti ukucite co kwali no kumuletela amafya. (Yohane 7:1-10) Atile: “Mwipeela ica mushilo ku mbwa.” Mulandu nshi? ‘Epali . . . bapilibuka no kumulepaula.’—Mateo 7:6.

Ilyo “Ukwishiba Kwayanguka”

Bushe abantu bonse balikwata amano? Amapinda 14:6 yatila: “Uwa miponto asokota amano na yo tapali, lelo ukwishiba kwayanguka ku wiluka.” Uwa miponto nelyo uupumya, kuti afwaya amano, lelo amano yene yene te kuti ayasange. Apo uwa miponto apontela ifintu fya kwa Lesa, alafilwa ukusanga icifwaikwa pa kusanga amano, e kuti ukwishiba Lesa wa cine bwino bwino. Ukuituntumba ne cilumba kulamulenga ukufilwa ukusambilila pali Lesa no kunonka amano. (Amapinda 11:2) Cinshi aipamfisha no kufwaya amano? Ipinda talilanda umulandu, lelo limbi ni pa mulandu wa kufwaya ukulenga abantu ukutontonkanya ukuti wa mano.

‘Ukwishiba kwalyanguka’ ku muntu uwiluka. Ukwiluka kwalondololwa ukuti “kumfwikisha kwa muntontonkanya: ukwishiba,” “amaka ya kukutuluka ifyo ifintu fyampene ne cilelandwapo.” Maka ya kusuntinkanya ifishinka fye lyashi no kumona icishinka cikalamba, te kumona fye ifishinka fimo fimo. Ili pinda lilelanda ukuti ukwishiba kwalyanguka ukusanga ku muntu uwakwata amaka ya kusuntinkanya ifishinka.

E ico, taleni tontonkanyeni pa fyo mwanonka ukwishiba kwa cine ca mu Malembo. Ilyo mwatendeke ukusambilila Baibolo, icine ca kubalilapo ico mufwile mwasambilile cali cine pali Lesa, pa malayo yakwe, na pa Mwana wakwe. Pa kubalilapo ifyo mwasambilile tafyalemoneka ukulanda pa cintu cimo cine. Lelo, ilyo mwatwalilile ukusambilila, ifi fishinka fyalitendeke ukwampana kabili mwalimwene bwino bwino fintu imbali shalekanalekana sha-ampene ne mifwaile ikalamba iya kwa Yehova iya mutundu wa muntu ne sonde. Mwalyumfwikishe icine ca mu Baibolo. Ukusambilila no kwibukisha ifishinka ifipya lyene kwalyangwike pantu mwaleishiba ifyo fyayampene na fimbi.

Imfumu ya mano yalanda pa kuntu mushingasanga ukwishiba. Yatila: “Fumako ku mulola wa muntu muwelewele, ico tawingasangako imilomo ya kwishiba.” (Amapinda 14:7) Umuwelewele takwata kwishiba kwa cine cine. Imilomo yakwe tailanda kwishiba. Ukupanda amano kwa kuti tufwile ukufumako ku muntu wa musango yo, kabili ca mano ukumutaluka. Onse “uucito bunabo ku bawelewele akacula.”—Amapinda 13:20.

Solomone atwalililo kuti: “Amano ya wacenjela kucetekanye mibele yakwe, lelo ubupumbu bwa bawelewele kufutika.” (Amapinda 14:8) Umuntu wa mano alatontonkanya pa kucite fintu. Alatontonkanya pa nshila shalekanalekana isho engabomfya kabili aletetula pa fingafuma mu fili fyonse ifyo engacita. Asala inshila shakwe mano mano. Ni shani ulwa muntu iciwelewele? Asala inshila ya buwelewele, amona kwati naishiba ifyo alecita kabili no kumona kwati ifyo apingwile fili bwino sana. Ubuwelewele bwakwe bulamubepa.

Ilyo Amano Yatungulula mu Kwampana na Bambi

Umuntu uutungululwa na mano alampana na bambi mu mutende. Imfumu ya mu Israele yatile: “Ububifi bupontela mu ba mampuulu, lelo mu kati ka batambalala muli ukutemuna Lesa.” (Amapinda 14:9) Ca fye ku muwelewele ukuyumfwa uwa mulandu nelyo uwabipilwa. Alonaula ukwampana kwakwe na ba pa ng’anda e lyo na bantu bambi pantu “aliba ne cilumba sana ica kuti tafwaya ukuwikishanya” no kupanga umutende. (The New English Bible) Umuntu uwatambalala alaitemenwa ukusuulako ku filubo fya bambi. Alaitemenwa ukulomba ubwelelo kabili ilyo alufyanya alafwaya ukubombelapo pa cilubo cakwe. Apo akonkelela umutende, alaipakisha ukwampana na bambi mu mutende.—AbaHebere 12:14.

Solomone nomba alanda pa cicilikila ukwampana kwa bantunse. Atila: “Umutima waishibe cikonko ca uko uwine, no kusekelela kwa uko umweni takumako.” (Amapinda 14:10) Bushe lyonse kuti twalangisha ifyo tuleyumfwa lwa nkati—ukuyumfwa aba bulanda nelyo aba nsansa—kuli bambi no kubeba ukwabulo kupita mu mbali ifyo tulepitamo? Kabili bushe lyonse kuti twaishiba bwino ifyo umuntu umbi aleyumfwa? Amasuko ku mepusho yonse yabili ya kuti iyo.

Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa muntu uulefwaya ukuipaya. Umuntu uulefwaya ukuipaya ilingi te kuti alande kuli lupwa atemwa kuli cibusa. Kabili te lyonse bambi bengeshiba ifyo umuntu wa musango yo aleyumfwa. Tatufwile ukuyumfwa aba mulandu nga ca kuti tatumwene ifya kwishibilako umuntu uulefwaya ukuipaya ica kuti twafilwa no kumwafwa. Ipinda na kabili litusambilisha ukuti nangu ca kuti cilasansamusha ukuya kuli cibusa wa luse pa kuti atutungilile lwa mu nkuntu, abantunse te kuti bapeele icisansamushi conse ico twingakabila. Balipelebela. Tufwile ukushintilila fye pali Yehova eka ilyo tuleshipikisha amafya yamo.

“Mu Ng’anda Yakwe Mwabe Fyuma no Kucindama”

Imfumu ya mu Israele yatila: “Ing’anda ya babifi ikafitwa, lelo ihema lya batambalala likashuka.” (Amapinda 14:11) Umubifi kuti ashuka muli buno bwikashi kabili kuti akwata ne ng’anda iisuma nga nshi, lelo bushe finshi akanonkelamo ilyo akaloba? (Amalumbo 37:10) Lubali lumbi, ing’anda ya watambalala kuti yaba fye iyalinga. Lelo, Amalumbo 112:3 yatila: “Mu ng’anda yakwe mwabe fyuma no kucindama.” Bushe ifi fyuma e finshi?

Ilyo imilandile yesu ne ncitilo fitungululwa na mano, tulaba no “bucindami no bukata “ ifyendela pamo na mano. (Amapinda 8:18) Isanshamo ukwampana mu mutende na Lesa na bantu banensu, ubumi busuma ne nsansa, ukulundapo fye no kushikatala. Ca cine, “ihema lya batambalala” kuti lyashuka na lelo line.

[Icikope pe bula 27]

Umwanakashi wa mano alaikuulila ing’anda

[Icikope pe bula 28]

“Ululimi lwa ba mano lulaposha”