Bupyani Nshi Mulingile Ukupekanishisha Abana Benu?
BA PAVLOS balyupa kabili balikwata abana. Batula ku kapinda ka ku kulyo aka Bulaya. Te lingi basangwa pa ng’anda ukuti babe pamo no lupwa lwabo. Bakwata abana abanakashi babili, umo ali ne myaka 13 e lyo umbi ali ne myaka 11. Balikwata no mwana umwaume umo uuli ne myaka 7. Cila bushiku, baPavlos balabomba ama-awala ayengi, ukwesha ukukumanisha ifyo bafwaisha. Bafwaya ukushitila abana babo abanakashi ing’anda imo imo, kabili bafwaya ukutendeka ubukwebo bwa mwana wabo umwaume. Abakashi babo baSofia, balabombesha ukuti bakashite ifya kufwala, insalu ne fya kufimbana, ifipe fya mu kicini, e kutila ifya mabumba ne fya silfere, ifya kuti abana babo bakese mu kubomfya ku ntanshi. Bonse babili nga babepusha umulandu babombesesha muli uyu musango, basuka fye abati, “Tubombela abana besu!”
Abafyashi abengi mu calo conse balabombesha nge ficita baPavlos na baSofia ukuti bapekanishishe abana babo imikalile isuma. Bamo balasunga indalama isha kuti abana babo bakese mu kubomfya ku ntanshi. Bambi balashininkisha ukuti abana babo basambilila sana pa kuti beshibe ukubomba incito iingabafwa ku ntanshi. Ne lyo ca kuti abafyashi abengi bamona kwati ifya bupe fya musango yu bupyani bwabamo ukutemwa, ukupekanya ubupyani bwa musango yu ilingi line kulenga abafyashi ukubombesha sana pa kuti bacite ifyo balupwa, ifibusa e lyo ne fyo aba mu bwikashi bekala benekela. Kanshi, e mulandu wine abafyashi abapoosako amano balaipusha bwino abati, ‘Finshi tulingile ukupekanishisha abana besu?’
Ukupekanishisha Libeela Ifya ku Ntanshi
Ca cifyalilwa kabili ca mu Malembo ukuti abafyashi Abena Kristu balepekanishisha abana babo. Umutumwa Paulo aebele Abena Kristu ba mu nshiku shakwe ati: “Abafyashi balingile ukupekanishisha abana babo, te bana ukupekanishisha abafyashi.” (2 Abena Korinti 12:14, The New English Bible) Paulo alundilepo no kuti ukusakamana abana mulimo wakakala. Alembele ati: “Na cine umuntu nga tasakamana abantu bakwe, pali bufi aba mu ng’anda yakwe iine, ninshi nakaana icitetekelo kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” (1 Timote 5:8) Muli Baibolo mwaba amalyashi ayengi ayalangilila ukuti ubupyani bwali ubwacindama ku babomfi ba kwa Lesa aba mu nshita sha Baibolo.—Ruti 2:19, 20; 3:9-13; 4:1-22; Yobo 42:15.
Lelo, limo limo abafyashi balobelwa sana mu kupekanishisha abana babo ifintu ifikalamba. Mulandu nshi bacitile fi? BaManolis, abakwata abana kabili abafumine ku kabanga ka Bulaya no kukuukila ku United States, balanda pa mulandu umo abati: “Abafyashi abakuminweko ku mafya ya fipowe no bupiina mu Nkondo ya Calo iya Bubili, balafwaisha ukuwamya imikalile ya bana.” Balundapo no kuti: “Limo abafyashi balailetela amafya abene pa mulandu wa kufwaisha ukubomba imilimo ishilingile na pa mulandu wa kufwaisha ukupekanishisha abana babo imikalile isuma.” Ca cine, abafyashi bamo balaipusula ifikabilwa mu bumi pa kuti batuulikile abana babo ifikwatwa fya ku mubili. Lelo bushe cilimo amano ukuti abafyashi baleikala imikalile ya musango yo?
“Mupu Kabili Bubi Ubukalamba”
Imfumu Solomone iya mu Israele wa ku kale yasokele pa lwa bupyani. Yalembele aiti: “Napatile ukucucutika kwandi konse uko nalecucutikamo mwi samba lya kasuba, pantu ifyafumamo ndi no kufishiilo muntu uukankonkapo. Kabili nani uwaishiba nga akabo wa mano napamo uwatumpa? Lelo akabo mwine wa fyonse fya mu kucucutika kwandi uko nacucutikemo no kucita na mano mwi samba lya kasuba. Ici na co mupu. . . . Pa kuti kwingabo muntu uwacucutika ku mano kabili ku kwishiba kabili ku butukushi, na o ali no kushile cakaniko cakwe ku muntu uushacucutikilepo. Ici na co mupu, kabili bubi bukalamba.”—Lukala Milandu 2:18-21.
Nga fintu Solomone alondolola, abapeelwa ifya bupyani te kuti bamone ubucindami bwine bwine ubwa bupyani pantu tababubombele. Umuye nshiku, abapyana ifyuma kuti batendeka ukonaula ifyo abafyashi babombeele na maka pa kubapekanishisha. Kuti bapoosaika fye ifyuma ifyo abafyashi bacucutikile. (Luka 15:11-16) Ico kwena kuti caba “mupu kabili bubi bukalamba!”
Ubupyani E lyo no Bufunushi
Kuli na cimbi ico abafyashi balingile ukutontonkanyapo. Mu fyalo umwaba intambi sha kulipilisha impango, ulupwa lwa kwa nabwinga kuti lwabo lwafunuka, ukupinda impango isho shibwinga ashingakumamo ukulipila. Abafyashi bamo balashingilisha ukuufya abana babo pa mulandu wa kuti balolela uwingalipile mpango ishingi. Ukulingana ne nyunshipepala imo, “abafyashi bafunuka baloofya abana babo pa mulandu wa kufwaya fye ifyuma.” Kuti balinganya ku fyo indupwa shimbi shalipilishe abena buko. Abana na bo kuti basanguka abafunushi, ukufwaya fye ukupwa ku ba fyuma. BaVasili aba ku Albania balanda pa cintu cimbi icilenga ubufunushi. Batila: “Pa kushininkisha ukuti ifyuma tafiile ku lupwa lumbi lumbi, abafyashi bateyanya ukuti abana babo bopane na ba mu lupwa. Ubufunushi bulenga abafyashi ba musango yu ukusuula ku cishinka ca kuti, abantu nga baupana pa lupwa kuti bafyala abana abalemana.”
Baibolo isoka ukutaluka ku misango yonse iya bufunushi. Solomone alembele ati: “Icikwatwa icanonkwo lubilo pa kubala, tacakapaalwe mu nshita iya kulekelesha.” (Amapinda 20:21) Umutumwa Paulo akomailepo ukuti: “Ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bwa misango yonse.”—1 Timote 6:10; Abena Efese 5:5.
“Amano Yawama Nge ca Kupyaninina”
Ca cine, ubupyani bwalicindama, lelo amano yalicindama ukucila ifikwatwa fya ku mubili. Imfumu Solomone yalembele ati: “Amano yawama nge ca kupyaninina . . . Pantu mu cintelelwe ca mano mwaba nga mu cintelelwe ca ndalama; lelo ukwishiba kulaafwa ni mu kuti amano yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo.” (Lukala Milandu 7:11, 12; Amapinda 2:7; 3:21) Nangu ca kuti indalama shilacingilila, e kutila ukulenga umwine wa ndalama ukusanga ifyo alekabila, indalama kuti shapwa. Lelo, amano, ayaba maka ya kubomfya bwino ukwishiba pa kupwisha amafya nelyo ukufishapo amabuyo yamo, kuti yacingilila umuntu. Nga ca kuti amano yenu yashimpwa pa kutiina Lesa, kuti yamwafwa ukunonka umweo wa muyayaya mwi sonde lipya ilya kwa Lesa ilili mupepi. Kwena, ico cikwatwa icisuma nga nshi!—2 Petro 3:13.
Abafyashi ba Bwina Kristu babomfya amano pa kutangishako ifyacindama e lyo no kwafwa abana babo ukucita cimo cine. (Abena Filipi 1:10) Ifikwatwa fya ku mubili ifyo abafyashi batuulikila abana tafifwile ukuba ifyacindamisha ukucila ifya ku mupashi. Yesu akoseleshe abakonshi bakwe ukuti: “E ico, mulefwaya intanshi ubufumu [bwa kwa Lesa] no bulungami bwakwe, na fyonse ifi fimbi fikalundwako kuli imwe.” (Mateo 6:33) Abafyashi abemikila abana babo amabuyo ya ku mupashi kuti baenekela ukupaalwa icine cine. Imfumu ya mano Solomone yalembele ukuti: “Pantu ukwanga kuti ayanga wishi wa mulungami, no wafyalo wa mano kuti asamwa kuli wene. Leka wiso asamwe, leka aange uwakufyele.”—Amapinda 23:24, 25.
Ubupyani Bubelelela
Ku bena Israele ba ku kale, ifya bupyani fyali ifyacindama icine cine. (1 Ishamfumu 21:2-6) Na lyo line, Yehova abakonkomeshe ukuti: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” (Amalango 6:6, 7) Abafyashi Abena Kristu na bo balyebwa ukuti: “Mulebakusha [abana benu] mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.”—Abena Efese 6:4.
Abafyashi abakatamika ifya ku mupashi balishibo kuti ukupayanishisha aba mu ng’anda kusanshamo no kubasambilisha ifya mu Baibolo. BaAndreas, abakwata abana batatu, batila: “Nga ca kuti abana basambilila ukubomfya ifishinte fya bulesa mu bumi bwabo, bakaipangasha bwino ku fya ku ntanshi.” Ubupyani bwa musango yo bwashimpwa pa kubaafwa ukuti bakwate no kulundulula bucibusa bwa pa mutima na Kabumba.—1 Timote 6:19.
Bushe mwalitontonkanyapo pa lwa kupekanishisha bumupashi bwa ku ntanshi ubwa bana benu? Ku ca kumwenako, bushe abafyashi kuti bacita shani nga ca kuti umwana wabo alebomba umulimo wa nshita yonse? Nangu ca kuti umutumikishi wa nshita yonse talingile ukupinda nelyo ukwenekela ukutungililwa mu fya ndalama, abafyashi ababa no kutemwa kuti ‘bamupeela ukulingana no kukabila kwakwe’ pa kuti atwalilile mu mulimo wa nshita yonse. (Abena Roma 12:13; 1 Samwele 2:18, 19; Abena Filipi 4:14-18) Ukutungilila kwa musango yo kukalenga Yehova ukusekelela apakalamba.
E ico kanshi, finshi abafyashi balingile ukupekanishisha abana babo? Ukulunda pa kubapekanishisha ifikabilwa lwa ku mubili, abafyashi ba Bwina Kristu bakashininkisha ukuti abana babo bapokelela ubupyani bwa ku mupashi ubukabanonsha umuyayaya. Nga bacite fyo, amashiwi yaba pa Amalumbo 37:18 yakafikilishiwa. Yatila: “Yehova aishibe nshiku sha ba mpomfu, kabili icikwatwa cabo cikabapo umuyayaya.”
[Ifikope pe bula 26, 27]
Bushe mufwaya abana benu bakekaleshani ku ntanshi?