Icipandwa 12

Icisansamushi ku Bantu ba kwa Lesa

Esaya 51:1-23

 1. Ni nshita nshi iyabipa ilalilile Yerusalemu na bekashi ba uko, lelo lisubilo nshi bakwete?

IMYAKA 70—iyo abantunse bekala—e myaka uluko lwa Yuda luli no kuba muli bunkole ku Babele. (Amalumbo 90:10; Yeremia 25:11; 29:10) Abena Israele abengi abasendwa bunkole bali no kukotela mu Babele no kufwila mulya mwine. Shi elenganyeni ifyo bakaseebana ilyo abalwani babo bakalabapumya no kubawela. Elenganyeni na pa museebanya ukaba pali Lesa wabo, Yehova, ilyo umusumba apo abike shina lyakwe ukashala amapopa pa nshita yalepe fyo. (Nehemia 1:9; Amalumbo 132:13; 137:1-3) Itempele lyatemwikwa, ilyaiswilemo ubukata bwa kwa Lesa pa nshita Solomone alipeele kuli Yehova, talyakabepo na kabili. (2 Imilandu 7:1-3) Mwandi ifili ku ntanshi tafili bwino! Lelo Yehova, abomfya Esaya ukusesema pa lwa kubweshiwa. (Esaya 43:14; 44:26-28) Mu cipandwa 51 ice buuku lya kwa Esaya, tusangamo ukusesema na kumbi ukulanda pali ili lyashi lya cisansamushi kabili ilya bulayo.

 2. (a) Ni kuli bani Yehova abomfya Esaya ukulanda ubukombe bwakwe ubwa cisansamushi? (b) Ni shani abaYuda ba busumino “basupilo bulungami”?

² Yehova alanda ku bekashi ba mu Yuda abayalwila imitima yabo kuli wene atila: “Umfweni kuli ine, mwe basupilo bulungami, mwe bafwaya Yehova.” (Esaya 51:1a) ‘Ukusupilo bulungami’ kucitapo cimo. “Abasupilo bulungami” tabakaitunge fye ukuti bantu ba kwa Lesa. Bakulabombesha no kupimpa ukuti babe abalungama no kulakonka ukufwaya kwa kwa Lesa. (Amalumbo 34:15; Amapinda 21:21) Bakaalukila kuli Yehova uwaba e Ntulo yeka fye iya bulungami, kabili ‘bakafwaya Yehova.’ (Amalumbo 11:7; 145:17) Tabakacite ici pa mulandu wa kuti pali iyo nshita tabaishiba Yehova kale nelyo ifya kulanda na wene mwi pepo. Lelo, bakafwaisha ukupalama kuli wene, ukumupepa, ukulanda na wene mwi pepo, no kufwaya wene ukulabatungulula muli fyonse ifyo bacita.

3, 4. (a) “Icilibwe” umwafukwilwe abaYuda nani, kabili “apaimbuluka pa cilindi” nani apo baimbilwe? (b) Mulandu nshi ukwibukisha uko bafumine kukasansamushisha abaYuda?

³ Lelo, abo icine cine basupilo bulungami mu Yuda banono sana, kabili ici napamo kuti cabalenga ukuba no mwenso no kufuupulwa nga nshi. E ico, Yehova pa kubakoselesha abomfya icilangililo ca cilibwe, atila: “Lolesheni icilibwe mwafukwilwemo, apaimbuluka pa cilindi apo mwaimbilwe, lolesheni Abrahamu shinwe, na Sara uwamufyele. Ali fye umo ilyo namwitile, kabili namupaala, no kumufusha.” (Esaya 51:1b, 2) “Icilibwe” umwafukwilwe abaYuda ni Abrahamu, icikolwe umo uluko lwa Israele luyumfwila icilumba nga nshi. (Mateo 3:9; Yohane 8:33, 39) E mufyashi, umo abantu ba muli ulu luko bafuma. “Apaimbuluka pa cilindi” ni Sara, uo mwi fumo lyakwe mwafumine icikolwe ca kwa Israele Isaki.

⁴ Abrahamu na Sara balikulile sana ica kuti te kuti bafyale kabili tabafyelepo mwana. Lelo, Yehova alaile ukupaala Abrahamu no “kumufusha.” (Ukutendeka 17:1-6, 15-17) Lesa pa kubuukulula ubufyashi bwabo, Abrahamu na Sara bafyele umwana mu bukote, kabili muli uyu mwana e mwafumine uluko Lesa apingene na lo icipingo. E fyo Yehova alengele ulya mwaume umo ukuba wishi wa luko ulukalamba ulwali nge ntanda mu muulu ku bwingi kabili ulushingapendwa. (Ukutendeka 15:5; Imilimo 7:5) Nga Yehova e ngafumya Abrahamu ku calo ca kutali no kumulengo kubo luko ulwa maka, cine cine kuti afishapo ubulayo bwakwe ubwa kulubula abashalapo ba busumino mu busha bwa mu Babele, ukubabwesesha ku calo cabo, no kubacito luko lukalamba na kabili. Ubulayo Lesa alaile Abrahamu bwalifikilishiwe; e fikafikilishiwa no bulayo alaya balya baYuda bankole.

 5. (a) Ni bani Abrahamu na Sara bemininako? Londololeni. (b) Mu kufikilishiwa kwa kulekelesha, ni bani bafuma mu “cilibwe icasansuka”?

⁵ Ukufukulwa mu cilibwe ukwa mampalanya ukwa pali Esaya 51:1, 2 kufwile kwalikwata ukufikilishiwa na kumbi. Amalango 32:18 yeta Yehova uwafyele Israele ati “Icilibwe icasansuka” kabili “Lesa uwashikitike pali [Israele].” Muli aya mashiwi ya kulekeleshako, verbu wa ciHebere umo wine nga ulya usangwa pali Esaya 51:2 uulanda pali Sara ukufyala Israele e wabomfiwa. E ico, mu kusesema Abrahamu emininako Yehova, uwaba e Abrahamu Mukalamba. Umukashi wa kwa Abrahamu, Sara, emininako ukuteyanya kwa kwa Yehova konse ukwa ku muulu ukwa fibumbwa fya ku mupashi, uko mu Malembo ya Mushilo baloshako nga umukashi wa kwa Lesa, nelyo umwanakashi. (Ukutendeka 3:15; Ukusokolola 12:1, 5) Mu kufikilishiwa kwa kulekelesha ukwa ifi fyebo fya kusesema ifya kwa Esaya, uluko ulwafumine mu “cilibwe” ni “Israele wa kwa Lesa,” icilonganino ca Bena Kristu basubwa no mupashi, icafyelwe pa Pentekoste wa mu 33 C.E. Nga filya calondololwa mu fipandwa fya ku numa muli lino ibuuku, lulya luko lwatwelwe muli bunkole bwa Babele mu 1918 lelo mu 1919 lwalibweshiwe no kutunguluka lwa ku mupashi.—Abena Galatia 3:26-29; 4:28; 6:16.

 6. (a) Cinshi cili no kucitikila icalo ca Yuda, kabili kubweshiwa nshi kukakabilwa? (b) Kubweshiwa nshi ukwa muno nshiku Esaya 51:3 atucinkulako?

⁶ Ukusansamusha Yehova asansamusha Sione, nelyo Yerusalemu, nakucila pa kubalaya fye ukuti bakaba uluko ulukalamba. Tubelenga ukuti: “Yehova asansamusha Sione, asansamusha amapopa yakwe yonse, acita amatololo yakwe ukuba nga Edene, ne ciswebebe cakwe nge bala lya kwa Yehova; ukusekelela no kwanga fikasangwamo, ukutoota ne shiwi lya malumbo.” (Esaya 51:3) Muli iyi myaka 70 icalo ca Yuda cikaba amapopa, cikasanguka amatololo, cikasapilwa ne myunga, bakalanangwa, ne fyani fimbi. (Esaya 64:10; Yeremia 4:26; 9:10-12) E co pa mbali ya kuti Yuda akekalwamo na kabili, uku kubweshiwa kukasanshamo ukubwesesha icalo ku musango cabelelemo, ukucisangula ibala lya Edene ilya mabala ayatapililwa bwino ayatwale fisabo nga nshi. Umushili ukaba ngo ulesekelela. Cine cine umushili ukusanguka paradise nga twaulinganya ku fyo wali amapopa pa nshita ya bunkole. Uyu wine e musango wa paradise abashalapo basubwa aba muli Israele wa kwa Lesa baingilemo lwa ku mupashi mu 1919.—Esaya 11:6-9; 35:1-7.

Ico Twingacetekelela Muli Yehova

7, 8. (a) Bushe ifi Yehova abeba ukukutika kuli wene alosha mwi? (b) Mulandu nshi cicindamine ukuti Yuda omfwile Yehova?

⁷ Yehova aeba abantu ukupeepeka kuli wene cipya cipya, atila: “Peepekeni kuli ine, mwe bantu bandi, mwe luko lwandi, kutikeni kuli ine; pantu amalango yafuma kuli ine, no bupingushi bwandi, ku kubo lubuuto ku bantu. Kulepalama bwangu ukupokolola kwandi, ukupususha kwandi nakufuma, amaboko yandi yakapingula abantu na bantu; ifishi ne naamba filandolela, no kucetekela amaboko yandi.”—Esaya 51:4, 5.

⁸ Ifi Yehova abeba ukukutika kuli wene tacilolele mu kuti capwila fye pa kumfwa ubukombe bwakwe. Calola mu kuti balingile ukupeepeka kuli wene pa kuti bengacitapo cimo pa fyo baumfwa. (Amalumbo 49:1; 78:1) Ulu luko lulingile ukutesekesha bwino ukuti Yehova e Ntulo ya kusambilisha, ubulungi, ne pusukilo. Wene eka e Ntulo ya lubuuto lwa ku mupashi. (2 Abena Korinti 4:6) E Kapingula wa kupelako uwa bantu. Amalango no bupingushi ififuma kuli Yehova lubuuto lwa bantu abafwaya ukuti ifi filebatungulula.—Amalumbo 43:3; 119:105; Amapinda 6:23.

 9. Ni bani bambi bakamwenamo mu kupususha kwa kwa Yehova, ukulunda pa bantu Lesa apingana na bo icipingo?

⁹ Fyonse fi fili no kucitikila abantu Lesa apingana na bo icipingo e lyo na bantu ba mwi sonde lyonse ababa ne mitima ya bufumacumi, nangu fye bantu abekala pa fishi fya pali bemba ifyaba ukwalepesha. Tabakalengwe nsoni pa kucetekela bacetekela muli Lesa na mu maka yakwe aya kucitila ababomfi bakwe aba busumino ifintu fimo no kubapususha. Amaka yakwe, ayaimininwako no kuboko kwakwe, tayengatwishikwa; tapali nangu umo uwingayalesha. (Esaya 40:10; Luka 1:51, 52) Na lelo line, ukupimpa kwa bashalapo ba muli Israele wa kwa Lesa ilyo baleshimikila kwalenga abantu amamilioni, kabili abengi abafuma mu fishi fya pali bemba ifyabelo kutali, ukwalukila kuli Yehova no kumutetekela.

10. (a) Cine nshi Imfumu Nebukadnesari ikapatikishiwa ukusambilila? (b) “Myulu” nshi ne “calo” ifikonaulwa?

¹⁰ Yehova nomba alanda pa cine ico Imfumu ya Babele Nebukadnesari ili no kwishiba ilefwaya nangu tailefwaya. Tapali nangu cimo mu muulu nelyo pano isonde icingalesha Yehova ukucita ico alefwaya. (Daniele 4:34, 35) Tubelengo kuti: “Inwineni amenso yenu mu muulu, lolesheni ne calo pa nshi; pantu imyulu ikaanduluka nge cushi, ne calo cikafumuka nge ca kufwala, na baikalamo bakafwa ngo tushishi; lelo ukupususha kwandi kukabako umuyayaya, no bulungami bwandi tabwakafwantaulwe.” (Esaya 51:6) Nangula te kufwaya kwa bakateka ba Babele ukulingana na mafunde yabo ukusuminisha bankole ukubwelela ku mwabo, tapali uukalesha Yehova ukupususha abantu bakwe. (Esaya 14:16, 17) “Imyulu” ya Babele nelyo bakateka bakatobaulwa, bakacimfiwa. “Icalo” ca Babele, e kuti abatekwa kuli aba bakateka, mu kupita kwa nshita tabakabepo. Cine cine, nangu fye ni ci calo cakwatisha amaka pali iyi nshita tacingacilikila amaka ya kwa Yehova, nelyo ukucilikila ukupususha kwakwe.

11. Mulandu nshi ukufikilishiwa kwa kusesema konse ukwa kuti “imyulu” ne “calo” ifya bena Babele fikonaulwa kubelele ukwa kukoselesha ku Bena Kristu pali lelo?

¹¹ Ifyo cili ica kukoselesha ku Bena Kristu ba lelo ukwishiba ukuti ifi fyebo fya kusesema fyalifikilishiwe fyonse! Mulandu nshi? Pantu umutumwa Petro abomfeshe amashiwi yamo yene pa lwa cintu cimo icali no kucitika ku ntanshi. Alandile pa lwa bushiku bwa kwa Yehova ubulepalama lubilo lubilo, “pa mulandu wa ubo imyulu ikapya ikenguluka, ne fya mu muulu fikasungululwa ku cikabilila.” Kabili atile: “Imyulu ipya ne calo cipya e fyo tulolela, umwaikalo bulungami, umwabele cilayo cakwe.” (2 Petro 3:12, 13; Esaya 34:4; Ukusokolola 6:12-14) Nangu inko sha maka ukubikako na bakateka ba shiko aba fifulo fya pa muulu kwati ni ntanda bengalwisha Yehova, bali no konaulwa mu nshita yakwe iyalinga—bakashonaulwa ngo tushishi apabula no bwafya. (Amalumbo 2:1-9) Buteko fye bwa kwa Lesa ubwalungama e bukateka umuyayaya, pa bwikashi bwa bantunse abalungama.—Daniele 2:44; Ukusokolola 21:1-4.

12. Mulandu nshi ababomfi ba kwa Lesa bashilingile ukutiinina ilyo basaalulwa ku bantunse babalwisha?

¹² Pa kulanda ku “basupilo bulungami,” Yehova nomba atila: “Umfweni kuli ine, mwe baishibo bulungami, mwe bantu abali na malango yandi mu mitima yenu. Mwitiina museebanya wa bantu [abena kufwa, NW], kabili mwitentulwa pa nsele shabo; pantu icipelebesha ca bushiku cikabalya nge ca kufwala, kabili utushishi tukabalya nga masako, lelo ubulungami bwandi bukabako umuyayaya, no kupususha kwandi ku nkulo ne nkulo.” (Esaya 51:7, 8) Abatetekela muli Yehova bakasaalulwa no kuseebanishiwa pa kushipa kwabo, lelo ici tacilingile kubatiinya. Aba bakaseebanya, bantu fye abena kufwa ‘abakaliiwa,’ nge filiiwa ica kufwala ca masako ku cipelebesha ca bushiku.a Abena Kristu ba lelo, bapashanya abaYuda ba busumino aba pa kale pantu tabatiina onse uubalwisha. Yehova, Lesa wa muyayaya, e pusukilo lyabo. (Amalumbo 37:1, 2) Umuseebanya uufuma ku balwani ba kwa Lesa bushininkisho bwa kuti abantu ba kwa Yehova balikwata umupashi wakwe.—Mateo 5:11, 12; 10:24-31.

13, 14. Cinshi amashiwi ya kuti “Rahabu” na “Shimweshimwe wa muli bemba” yemininako, kabili ‘aputaulwa’ shani no ‘kupushiwamo’?

¹³ Kwati nalimo aleeba Yehova ukucitila abantu Bakwe bankole ifintu fimo, Esaya atila: “Buuka, buuka, fwalo bukose, we kuboko kwa kwa Yehova. Buuka nga mu nshiku sha kale, nga mu nkulo sha muyayaya! Bushe te iwe waputawile Rahabu, no kupushamo Shimweshimwe? Bushe te iwe wakamishe bemba, amenshi ye tenga likalamba, no kusangula apashika pali bemba pabe nshila ku kwabukamo abalubulwa?”—Esaya 51:9, 10.

¹⁴ Ifya kumwenako fyacitike kale ifyo Esaya alandapo nafilinga sana. Umwina Israele onse alishiba ifyo ulu luko lwalubwilwe ukufuma mu Egupti no kupita muli Bemba Wakashika. (Ukufuma 12:24-27; 14:26-31) Amashiwi ya kuti “Rahabu” na “Shimweshimwe [wa muli bemba, NW]” yalosha kuli Egupti uwaletekwa na Farao uwakenye abena Israele Ukufuma mu Egupti. (Amalumbo 74:13; 87:4; Esaya 30:7) Apo umutwe wa kwa Egupti, (e kuti intendekelo) wali pa Mawilo ya mumana wa Nile kabili mu butali alepele bakilomita abengi ukuninika ukukonka Umupokapoka wa Nile uwa mufundo, alemoneka nge cisoka cishimweshimwe. (Esekiele 29:3) Lelo uyu shimweshimwe aliputawilwe ilyo Yehova apongolwelele pali wene Ifinkunka 10. Alipushiwemo, ukucenwa icabipisha, kabili alipomponteke ilyo imilalo yakwe yaonawilwe mu menshi ya muli Bemba Wakashika. Cine cine, Yehova alangile amaka ya kuboko kwakwe mu fyo acitile kuli Egupti. Bushe uno muku e lyo engakaana ukulwila abantu bakwe bankole mu Babele?

15. (a) Ni lilali kabili ni shani ubulanda no kuteta kwa kwa Sione fikafulumuka? (b) Ni lilali ubulanda no kuteta fyafulumwike kuli Israele wa kwa Lesa uwa muno nshiku?

¹⁵ Uku kusesema nomba kwatwalilila ukulanda pa nshita ya ku ntanshi ilyo Israele akalubulwa ukufuma mu Babele, kwatila: “Kabili abalubulwa ba kwa Yehova bakabwela, bakesa na ku Sione no tupundu, no kusekelela kwa muyayaya pa mitwe yabo; ukusekelela no kwanga bakafisanga, ubulanda no kuteta fikafulumukako.” (Esaya 51:11) Nangu ifintu fingababipila shani mu Babele, abafwaya ubulungami bwa kwa Yehova baba ne filolelo fishaiwamina. Ileise nshita ilyo ubulanda no kuteta fikapwa. Utupundu no kusekelela, e fikomfwika pa milomo ya bantu abalubulwa, nelyo abacitilwe cilubula. Mu kufikilishiwa kwa muno nshiku ukwa ifi fyebo fya kusesema, Israele wa kwa Lesa alubwilwe muli bunkole bwa mu Babele mu 1919. Babwelele ku mibele yabo iya ku mupashi no kusekelela kukalamba—ukusekelela ukwatwalilila ukufika na lelo.

16. Cinshi capeelwa pa kulubula abaYuda?

¹⁶ Cinshi cikapeelwa pa kulubula abaYuda? Ukusesema kwa kwa Esaya nakusokolola kale ukuti Yehova apeela “Egupti ku kukulubula, na Kushi [Etiopia] na Seba ukuba pe punda lyobe.” (Esaya 43:1-4) Ici cili no kucitika pa numa. Pa numa ya kucimfya Babele no kukakula abaYuda bankole, Ubuteko bwa bena Persia bukacimfya Egupti, Etiopia, na Seba. Ifi fyalo e fikapeelwa mwi punda lya myeo ya bena Israele. Ici cileumfwana ne cishinte caba pa Amapinda 21:18 ica kuti: “Umubifi ca kukonsolwelo mulungami; pe punda lya batambalala paiminino ufutika.”

Amashiwi ya Cisansamushi na Yambi

17. Mulandu nshi abaYuda bashilekabila ukutiina icipyu ca Babele?

¹⁷ Yehova atwalilila ukusansamusha abantu bakwe ati: ‘Ine, ine, ndi kasansamusha wenu: ni wani, we utiino muntu uukafwa, umwana wa muntunse uukatwalwa ku boni nge cani, no kulaba Yehova Kalenga obe, uwayanse myulu, uwabika ne ca kulimbapo icalo; kabili waba no mwenso pe akasuba konse pa mulandu wa cipyu ca ulemucilikila, ilyo ateyanya ku kukonaula? Ne cipyu ca ulemucilikila nga cili kwi?’ (Esaya 51:12, 13) Kucili imyaka iingi iya kuba muli bunkole. Nalyo line, tapali mulandu wa kutiinina icipyu ca Babele. Nangu lulya luko, ulwali calo cakwatisha amaka icashimikwa mu Baibolo ukuti e calenga butatu, lukacimfya abantu ba kwa Lesa no kufwaya ‘ukubacilikila,’ nelyo ukubapindilila inshila ya kufyukilamo, abaYuda ba busumino balishiba ukuti Yehova alisobela ukuwa kwa Babele ukubomfya Koreshe. (Esaya 44:8, 24-28) Kabumba, Lesa wa muyayaya, Yehova taba nga bekashi ba mu Babele abakonaulwa nge cani icibonsa ku kasuba kalotoka aka mu lusuba. Ni kwi kanshi kukaba icintiinya cabo ne cipyu pali iyo nshita? Mwandi tamwaba amano mu kutiino muntu na mu kulaba Yehova, uwabumbile umuulu ne sonde!

18. Nangu line abantu bakwe bakaba abafungwa pa nshita imo, mashiwi nshi aya cisansamushi Yehova abeba?

¹⁸ Nangu abantu ba kwa Yehova bakaba ‘bankole’ pa nshita imo, no kuba kwati ‘balekongoosa mu myando,’ bali no kukakulwa bwangu. Tabakafitilwe mu Babele, nelyo ukufwa ku nsala nga bafungwa, tabakalaale ku Mbo, ku nindi. (Amalumbo 30:3; 88:3-5) Yehova abeba amashiwi ya cisansamushi ati: “[Uulekongoosa mu myando, NW] akamona bwangu ukukakulwa, takafwe mu Nindi, nangu kubulwe cilyo cakwe.”—Esaya 51:14.

19. Mulandu nshi abaYuda ba busumino bengacetekelela ifyebo fya kwa Yehova fyonse?

¹⁹ Yehova acili aletwalilila ukusansamusha Sione, atila: “Pantu ine Yehova ndi Lesa obe, uusunkanya bemba yasuka amabimbi yakwe yapooma—Yehova wa milalo e shina lyakwe. Nabikile icebo candi mu kanwa kobe, nakufimbilepo na mu cintelelwe ca kuboko kwandi, ukushimpe myulu, no kubike ca kulimbapo icalo, no kutila ku Sione, Ni we bantu bandi.” (Esaya 51:15, 16) Baibolo libili libili ilanda pa maka Lesa akwata aya kusunkanya bemba no kumutalalika. (Yobo 26:12; Amalumbo 89:9; Yeremia 31:35) E wakwata amaka yonse aya kulama ifyo abumba, nga filya alangile ilyo alubwile abantu bakwe ukufuma mu Egupti. Nani e ngapashanishiwa kuli “Yehova . . . wa milalo,” nangu fye panono?—Amalumbo 24:10.

20. “Myulu” nshi ne “calo” ifikalengwa ilyo Yehova akabwesha Sione, kabili mashiwi nshi aya cisansamushi akalanda?

²⁰ AbaYuda batwalilila ukuba abantu abo Lesa apingana na bo icipingo, na Yehova abalaya ukuti bakabwelela ku calo cabo, ukuti na kabili bakaletungululwa na Mafunde yakwe. Bali no kuyakuula Yerusalemu cipya cipya ne tempele no kutendeka ukubombe milimo yabo iya mu cipingo apingene na bo ukupitila muli Mose. Ilyo abena Israele ababweshiwa bakatendeka ukufula muli ici calo kumo ne fitekwa fyabo, e lyo “icalo cipya” cikalengwa. “Imyulu ipya” e buteko bupya ubukalateka pali ici calo. (Esaya 65:17-19; Hagai 1:1, 14) Yehova na kabili akatila kuli Sione: “Ni we bantu bandi.”

Baebwa Ukucitapo Cimo

21. Cinshi Yehova abebo kucita?

²¹ Apo nomba asansamusha Sione, Yehova abebo kucitapo cimo. Yehova alanda kwati nalimo ukucula kwa kwa Sione nakupwa kale, atila: “Buuka, buuka, ima, we Yerusalemu; we wanwapo ku minwe ya kwa Yehova ulukombo lwa cipyu cakwe, mafukula wa lukombo wa kupungushimya wanwa wafipilila.” (Esaya 51:17) Na cine, Yerusalemu alingile ukwima ukufuma mu mibele yakwe iya kayofi ukuti abe no bucindami ne cifulo akwete kale. Inshita ikesa ilyo akaba nafipilila ulukombo lwa mampalanya ulwa bupingushi bwa buLesa. Lesa akapongolwela pali wene icipyu cakwe conse.

22, 23. Cinshi cikacitikila Yerusalemu ilyo akanwa ulukombo lwa cipyu ca kwa Yehova?

²² Lelo, pa nshita Yerusalemu akalakandwa, tapakabe umwikashi nangu umo uwa mu “bana,” bakwe uukalesha ifikalacitika. (Esaya 43:5-7; Yeremia 3:14) Uku kusesema kutila: “Tapali wa kumutungulula uwa mu bana baume bonse abo afyele; tapali wa kumwikata ku minwe uwa mu bana baume bonse abo akushishe.” (Esaya 51:18) Awe mwandi abena Babele bakamucululusha! “Ifi fibili fyalikuponena—nani akulililo bulanda?—pumpunta no kutobaula, icipowe no lupanga; nani engakusansamusha? Abana bobe abaume bawe cipupu, balaala ku ndutwe shonse sha misebo nge mpelembe mu citeyo, abaisulamo icipyu ca kwa Yehova, ukwebaula kwa kwa Lesa obe.”—Esaya 51:19, 20.

²³ Mwandi ca bulanda kuli Yerusalemu! Ali no kuponenwa “pumpunta no kutobaula” e lyo ne “cipowe no lupanga.” Apo “abana” bakwe bakafilwa ukumutungulula no kumukosha, bakalatambako fye, bakaba abapomponteka ica kuti bakafilwa ukwansha ifita fya bena Babele ifikabeshila. Bakafisama ku ndutwe nelyo ku fifutu fya misebo no kufwe cipupu, bakafunshika no kupomponteka. (Inyimbo sha Bulanda 2:19; 4:1, 2) Bakaba nabanwa ulukombo lwa cipyu ca kwa Lesa kabili bakabulwa amaka nge nama iiketwe mu citeyo.

24, 25. (a) Cinshi cishakacitikile Yerusalemu na kabili? (b) Nani akakonka pali Yerusalemu ukunwa ulukombo lwa cipyu ca kwa Yehova?

²⁴ Lelo ubu bulanda bonse buli no kupwa. Esaya alanda amashiwi ya cisansamushi atila: “E ico shi umfwe ci, we [mwanakashi] mucushi, we wakolwa lelo te ku mwangashi: e fyo asosa Sokulu Yehova, Lesa obe uulubulwila abantu bakwe, ati: Mona, nimfumya mu minwe yobe ulukombo lwa kupungushimya, mafukula wa lukombo lwa cipyu candi, tawakabwekeshepo ukunwako na kabili; nalubika mu minwe ya balekulengo kucula, abakweba, abati, Lambalala pa nshi, tutantalepo, abo wabikako inuma yobe ngo mushili, kabili ngo musebo, ku kutantala kwabo.” (Esaya 51:21-23) Pa numa ya kusalapula Yerusalemu, Yehova naipekanya ukumulange nkumbu no kumulekelela.

²⁵ Yehova nomba ali no kufumya icipyu cakwe pali Yerusalemu no kucipongolwela pali Babele. Babele akaba nashonaula Yerusalemu no kumuseebanya. (Amalumbo 137:7-9) Lelo Yerusalemu takanwene muli ulo lukombo lwa Babele na kabili nelyo ulwa fyalo Babele aumana na fyo akapi. Lelo, ulu lukombo lukapokololwa mu maboko ya kwa Yerusalemu no kupeelwa ku basaminwe pa kuseebana kwakwe. (Inyimbo sha Bulanda 4:21, 22) Babele akawa, uwakolwa icine cine. (Yeremia 51:6-8) Pa nshita imo ine, Sione wena akema! We kwaluka kwa fintu we! Cine cine ici cilolelo kuti calenga Sione ukusansamushiwa. Kabili ababomfi ba kwa Yehova kuti bacetekela ukuti ishina lyakwe likashishiwa ukupitila mu fya kupususha fyakwe.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 167]

Yehova, Abrahamu Mukalamba, e “cilibwe” “umwaimbilwe” abantu bakwe

[Icikope pe bula 170]

Abalwisha abantu ba kwa Lesa bakaloba, nge ca kufwala icaliiwa ne cipelebesha ca bushiku

[Icikope pe bula 176, 177]

Yehova alilanga amaka akwata aya kulama ificitika

[Icikope pe bula 178]

Ulukombo ulo Yerusalemu akanwamo e lukanwamo na Babele ne fyalo aumana na fyo akapi