Bushe Ukusesema kwa mu Baibolo Kulanda pa Calo ca Ndakai ica Israel?

IFILECITIKA ku Middle East nafilenga abantu abengi ukuba no mwenso. Kuli iyi ncende, mupepi na cila bushiku kulapuulika ifyanso fyakalipisha, kabili amabumba yalekanalekana aya bantu abaipangasha ne mfuti balalwa, e lyo ne fipondo filateya amabomu ayonaula ifikuulwa no kwipaya abantu. Ukulunda pali aya mafya, cilemoneka no kutila kuti batendeka no kubomfya ifyanso fya manyukiliya. E mulandu wine abantu ukuli konse babelele abasakamana nga nshi!

Nangu fye ni mu 1948, mu mweshi wa May, abantu abengi balisakamene nga nshi pa mulandu wa fyalecitika ku Middle East. Pali ilya nshita, apapitile nomba ne myaka 62, inshita icalo ca Britain capeelwe isambu sha kwangalila icitungu ca Palestine yaile ilepwa, kabili inkondo yali mupepi no kutendeka. Mu 1947, akabungwe ka United Nations kalisuminishe ukuti icalo ca baYuda cipangwe muli ilya ncende. Ifyalo fya baArabu ifyali mu bwina mupalamano fyalapile ukuti nangu cikafye shani ici cintu tacakacitike. Akabungwe ka Arab League kasokele ukuti: “Nga balefwaya ukupakula umupaka uupya uwa calo, ninshi uyo mupaka ukaba mupaka wa mulilo no mulopa.”

Ubushiku bwasukile bwafika, pali Cisano pa May 14, 1948, ne nshita ya 16:00 hrs. Amaawala ya kulekeleshako muli cilya ciputulwa ca nshita ico bapeelelepo icalo ca Britain insambu sha kwangalila icitungu ca Palestine yali mupepi no kupwa. Mu cikuulwa basungila ifya kale ico beta ati Tel Aviv Museum, ibumba linono ilya bantu 350 abalaalikwe mu bumfisolo, lyalelolela ukukutika ku kubilisha kwaibela ukwa kupanga icalo ca ndakai ica Israel. Kwali abalesopa abengi nga nshi pa kutila abalwani abashalefwaya ukupangwa kwa calo bepumfyanya kulya kubilisha.

Ba David Ben-Gurion, intungulushi ya kabungwe baleita ati Israel’s National Council, babelengele Amashiwi ya Kusuminishanya aya Kupanga Icalo ca Israel. Ukwambulako fye iciputulwa cimo ica mashiwi babelengele, batile: “Ifwe, e kutila bamembala ba mu kabungwe ka People’s Council, na beminishi ba mu kabungwe ka Jewish Community of Eretz-Israel . . . ukulingana ne nsambu twakwata isha cifyalilwa kabili ukulingana fye ne lyashi lya kale e lyo ukulingana ne fyapingwile akabungwe ka United Nations General Assembly, tuletila natupanga icalo ca baYuda mu Eretz-Israel, kabili cakulaitwa ati Icalo ca Israel.”

Bushe E Kufikilishiwa kwa Kusesema kwa mu Baibolo?

Amacalici yamo aya ba Evangelical basumina ukuti ukupangwa kwa Calo ca Israel ica ndakai e kufikilishiwa kwa busesemo bwa mu Baibolo. Ku ca kumwenako, mu citabo citila, Jerusalem Countdown, shimapepo John Hagee atile: “Ici cintu cacindama calembelwe na kasesema Esaya, uwatile, ‘Icalo cikapangwa mu bushiku bumo.’ (Moneni Esaya 66:8.) . . . Cali e kufikilishiwa kukalamba ukwa kusesema ukwa mu myaka ya ba1900. Bwali bushininkisho bwine bwine ku bantu bonse pa kuti baimwene abene ukuti Lesa wa bena Israele acili uwa mweo.”

Bushe aya mashiwi ya cine? Bushe Esaya 66:8 yasobele ukuti icalo icikapangwa calo ca Israel ica muno nshiku? Bushe ubushiku bwa pa 14 May 1948, e “bushiku bwafikilishe ukusesema kwacindama ukwa mu Baibolo mu myaka ya ba1900”? Nga ca kuti icalo ca Israel cicili luko ulwasalwa na Lesa, kabili nga ca kuti e co Lesa alebomfya ukufikilisha ukusesema kwa mu Baibolo, ninshi ili lyashi lifwile ukuba lyashi ilyo abasambi ba Baibolo bonse bafwile ukubikako amano.

Ubusesemo bwa kwa Esaya butila: “Nani uwabala omfwa ica musango yu? Nani uwabala amona icaba nge ci? Bushe icalo kuti cafyalwa mu bushiku bumo? Nelyo bushe uluko kuti lwafyalwa pa nshita imo? Pantu Sione nacululuka pa kupaapa kabili nafyala abana bakwe abaume.” (Esaya 66:8) Ici cikomo cilesobela bwino bwino ukufyalwa kwa luko lonse mu kwangufyanya, cili kwati lwali no kufyalwa fye mu bushiku bumo. Nomba, nani ali no kulenga uluko ukufyalwa? Icikomo icakonkapo ciletwafwa ukwishiba uwalengele ukuti lufyalwe, citila: “‘Lelo bushe ine kuti nalenga ifumo ukwisuka e lyo nafilwa ukulenga umo ukupaapa?’ e fyasosa Yehova. ‘Nelyo bushe ndalenga umo ukufyala nangu ukulenga ifumo ukwisalika?’ e fyo Lesa wenu asosa.” Pano Yehova Lesa alenga twaishiba bwino bwino ukuti e ukalenga uluko ukufyalwa mukwangufyanya.

Icalo ca Israel citekwa no buteko ubwasalwa na bantu, ubu buteko tabwasumina ukuti butungululwa na Lesa uo Baibolo ilandapo. Bushe abena Israel mu 1948 batile ni Yehova Lesa e walengele ukuti batendeke ukulaiteka? Awe nakalya. Pa mashiwi balembele aya kubalilapo fye aya kubilisha ukuti nomba bakulaiteka, tapaba ishina lya kwa Lesa, nelyo ishiwi lya kuti “Lesa.” Icitabo citila Great Moments in Jewish History cilanda pa mashiwi ya kulekeleshako ayo balembele, ukuti: “Nangu fye ni pa 1 koloko ya kasuba ilyo aba mu kabungwe ka National Council bakumene, balifililwe ukusuminishanya pa mashiwi bali no kubika mu kubilisha kwa kuti nomba Israel calo icileiteka. . . . AbaYuda bamo balefwaya ukuti muli uku kubilisha mube na mashiwi yalelanda pali ‘Lesa wa bena Israele.’ Abashala balikene ukubikamo ifya kwa Lesa. Ba Ben-Gurion batile kanshi mube ishiwi lya kuti, ‘Icilibwe’ ukucila ishiwi lya kuti ‘Lesa.’”

Ukufika fye na lelo ubuteko bwa Israel butila icalenga ukuti baleiteka kabungwe ka UN ne nsambu sha cifyalilwa isho bakwata e lyo butila no kuti ukulingana ne lyashi lya kale bafwile ukulaiteka. Bushe ca cine ukuti, mu myaka ya ba1900, Lesa uwalandwapo mu Baibolo kuti alenga ubusesemo ubwacindama ukufikilishiwa mu bantu abakaana ukumutasha?

Bupusano Nshi Bwaba pa Calo ca Israel ne ca Bena Israele ba ku Kale?

Ifyo abena Israel ba muno nshiku baba fyalipusana sana ne fyali abena Israele mu 537 B.C.E. Pa numa ya myaka 70 ukutula apo abena Babiloni baonawilile icalo ca Israele no kusenda abantu abengi muli bunkole, cali kwati uluko lwa bena Israele ‘lwafyalwa cipya cipya’ mu bushiku fye bumo. Ilembo lya kwa Esaya 66:8 lyalifikilishiwe pali ilya ine nshita ilyo Sailasi Mukalamba umwina Persia uwacimfishe ubufumu bwa Babiloni asuminishe abaYuda ukubwelelamo ku calo cabo.—Esra 1:2.

Mu 537 B.C.E., Imfumu Sailasi iya bena Persia yailwike ukuti Yehova alefwaya abantu bakwe ukubwelelamo ku calo cabo kabili bonse ababwelelemo ku Yerusalemu bacitile ifyo pa kuti mukwangufyanya fye babweshe ukupepa kwa cine ukwa kwa Yehova Lesa e lyo no kukuula cipya cipya itempele lyakwe. Icalo ca Israel tacatala acibilishapo nelyo ukulandapo ukuti calikwata amapange ya ukucita ifyo.

Bushe Lucili Luko Ulwasalwa na Lesa?

Mu mwaka wa 33 C.E., ilyo abena Israele bacifyalilwa bakene Umwana wa kwa Yehova, Mesia, tabatwalilile ukuba uluko ulo Lesa asalile. Mesia umwine atile: “We Yerusalemu, we Yerusalemu, we wipaya bakasesema no kupoola amabwe abo bakutumina . . . Moneni! Ing’anda yenu yalekeleshiwa kabili yamushalila icibolya.” (Mateo 23:37, 38) Aya mashiwi ya kwa Yesu yafikilishiwe mu 70 C.E., lintu abashilika ba bena Roma baonawile Yerusalemu ne tempele e lyo na bashimapepo. Nomba cali no kuba shani filya Lesa alefwaya ukuti babe nge “cipe [cakwe] ica mutengo pa bantu na bantu bonse . . . [no kuba] ubufumu . . . bwa bashimapepo kabili uluko . . . ulwa mushilo”?—Ukufuma 19:5, 6.

Umutumwa Petro, uwali umuYuda a-aswike ico cipusho muli kalata iyo alembele ku Bena Kristu abaYuda na Bena fyalo. Atile: “Imwe muli ‘mushobo uwasalwa, bashimapepo kabili ishamfumu, uluko lwa mushilo, abantu bakwe abaibela,’ . . . Pantu kale tamwali abantu ba kwa Lesa, lelo nomba muli bantu bakwe; tamwabelelwe uluse, lelo nomba mwalibelelwa uluse.”—1 Petro 2:7-10.

E ico kanshi Abena Kristu abasalilwe no mupashi uwa mushilo ukuba muli lulya luko lwa mampalanya, tabalekabila ukuba abekala calo aba mu Israele nelyo abaYuda bacifyalilwa. Umutumwa Paulo alondolwele ukuti: “Ukusembululwa kwa fye no kukanasembululwa na ko kwine kwa fye, lelo ukuba no buntu bupya e cacindama. Kabili pali bonse abakalakonka ili funde, e kutila bonse abapanga Israele wa kwa Lesa, pali bena pabe umutende no luse.”—Abena Galatia 6:15, 16.

Icalo ca Israel cilasuminisha uuli onse ukuba umwikala calo, nampo nga muYuda wa cifyalilwa nelyo uwasalapo ukuba umuYuda. Lelo ababa mwi bumba ilyo Baibolo itila, “Israele wa kwa Lesa” ni abo fye ababa ne “cumfwila kabili [abo basansa] umulopa wa kwa Yesu Kristu.” (1 Petro 1: 1, 2) Ilyo Paulo alelanda pa baba mwi bumba lya kwa Israele wa kwa Lesa nelyo abaYuda bamampalanya alembele ukuti: “Ukuba umuYuda wine wine te kwa ku nse fye, nangu ukusembululwa te kwa ku nse fye ku mubili. Lelo umuYuda ni uyo uuli umuYuda mu mutima, no kusembululwa kwakwe ni kulya ukwa mutima ku mupashi, te kwa mafunde yalembwa iyo. Ukutashiwa kwa wabe fi takufuma ku bantu, lelo kufuma kuli Lesa.”—Abena Roma 2:28, 29.

Aya amashiwi yalatwafwa ukumfwikisha ifyo Paulo alandile muli kalata alembeele Abena Roma. Paulo alondolwele ifyo abaYuda abashatetekele baba nge misambo ya muolife wa mampalanya uo abantu balimba, iyaputwilweko pa kuti balundeko “imisambo” ya muolife wa mu “mpanga.” (Abena Roma 11:17-21) Pa kusondwelela ici cilangililo Paulo atile: “Abena Israele bamo balitalamike imitima mpaka impendwa yonse iya bena fyalo ikakumane, kabili e fyo Israele onse akapusuka.” (Abena Roma 11:25, 26) Bushe Paulo alesobela ukuti ku mpela abena Israele abengi nga nshi baali no kusanguka Abena Kristu? Ukwabula no kutwishika ica musango uyu tacacitika.

Pa kubomfya amashiwi ya kuti “Israele onse,” Paulo alelanda pa Bena Israele aba mampalanya—Abena Kristu abasalwa no mupashi uwa mushilo. Aloseshe mu kuti ifi abaYuda bakaana Mesia te kuti filenge ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kukwata ‘icimuti ca umuolife’ ica mampalanya icakwata imisambo iitwala ifisabo. Ici calingana fye ne cilangililo ca kwa Yesu ico aipashenye umwine ku mwangashi ilyo atile imisambo iyaba muli ena iishitwala ifisabo ilaputulwako. Yesu atile: “Nine mwangashi wine wine, na Tata e mulimi. Umusambo onse uwaba muli ine uushitwala ifisabo, alaufumyamo, na onse uutwala ifisabo alautungwila bwino bwino, pa kuti utwalishe.”—Yohane 15:1, 2.

Kwena nangu ca kuti ukupangwa kwa calo ca Israel ica muno nshiku takwasobelwe mu Baibolo, lelo ukwabula no kutwishika ukupangwa kwa luko lwa kwa Israele wa kwa Lesa uwa mampalanya kwena kwalisobelwe! Nga ca kuti mwaishiba ulu luko lwa mampalanya no kulabombela pamo na baba muli ulu luko, mukapaalwa umuyayaya.—Ukutendeka 22:15-18; Abena Galatia 3:8, 9.

[Amashiwi pe bula 29]

Bushe icilangililo ca kwa Paulo ica cimuti ca muolife calola mwi?

[Icikope pe bula 27]

Ba David Ben-Gurion, pa May 14, 1948

[Abatusuminishe]

Todd Bolen/Bible Places.com

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 27]

Israel Government Press Office, Photographer: Kluger Zoltan