Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mu Mabuuku ya kwa Hagai na Sekaria
NOMBA ni mu mwaka wa 520 B.C.E. Napapita imyaka 16 ukutula apo abaYuda bafumine muli bunkole mu Babele bapangiile umufula we tempele lya kwa Yehova mu Yerusalemu. Lelo itempele talilapwa na nomba, na baYuda balibabinda ukukuula. Yehova asala kasesema Hagai e lyo pa numa ya myeshi ibili, asala na kasesema Sekaria ukuti balande icebo cakwe.
Hagai na Sekaria balelanda fye pa cintu cimo, ne ci, kukoselesha abantu ukutendeka na kabili ukukuula itempele. Abantu baumfwa ifyo aba bakasesema balanda kabili bapwisha no kukuula itempele pa numa ya myaka isano. Ubusesemo bwa kwa Hagai na Sekaria bwalembwa mu mabuuku ya mu Baibolo ayakwata amashina yabo. Hagai apwishishe ukulemba ibuuku lyakwe mu 520 B.C.E. na Sekaria apwishishe mu 518 B.C.E. Nga filya cali kuli aba bakasesema, na ifwe Lesa alitupeela umulimo uo tufwile ukubomba ilyo buno bwikashi tabulapwa. Umulimo Lesa atupeela wa kushimikila pa Bufumu no kulenga abantu ukuba abasambi. Natumone ifyo amabuuku ayo Hagai na Sekaria balembele yengatukoselesha.
“BIKENI IMITIMA YENU PA FYAMUPONENA”
Mu nshiku 112, Hagai alanda pa fintu fine ifyakosha abantu. Ica kubalilapo ca kutila: “Bikeni imitima yenu pa fyamuponena. Nineni mu calo ca mpili, mulete ne miti, no kukuule ng’anda, ukuti nsekelelemo, no kuimweno bukata, e fyo Yehova asosa.” (Hagai 1:7, 8) Abantu bacita ifyo fine. Ica bubili cali bulayo bwa kwa Yehova ubwa kuti: ‘Nkesusha mu ng’anda iyi ubukata.’—Hagai 2:7.
Ica butatu ico alandilepo ca kutila, ukukanayangwa ku kukuula itempele kwalengele ‘abantu ne milimo yonse iya minwe yabo ukukowela’ mu menso ya kwa Yehova. Lelo Yehova atile nga batendeka fye ukukuula itempele akulabapaala. Icalenga bune ico alandilepo ca kutila, Yehova ‘akonaula amaka ya mabufumu ya nko’ no kusala Umulashi Serubabele ukuba “inindaminwe ya kukakatikilako.”—Hagai 2:14, 19, 22, 23.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
1:6—Bushe amashiwi ya kuti “mwanwa no kuputule cilaka iyo” yalola mwi? Aya mashiwi yalelanga fye ukutila umwangashi wali no kucepa. Pa mulandu wa kuti Yehova alilekele ukubapaala, umwangashi wali no kucepa sana ica kuti abantu tabali na kukolwa nelyo ukuputule icilaka.
2:6, 7, 21, 22—Ni nani nelyo cinshi ciletensha inko kabili finshi filefumamo? Yehova ‘aletensha inko shonse’ ukupitila mu mulimo wa kushimikila pa Bufumu uulebombwa icalo conse. Icilefuma muli uyu mulimo ca kuti “ifisuma fya nko shonse” fileisa mu ng’anda ya kwa Yehova, ica kuti muleisula ubukata. Mu kuya kwa nshita, “Yehova wa milalo” akatensha “umuulu ne calo, na bemba no mulundu,” pa kufumyapo ubwikashi bonse ubwa muno nshiku.—AbaHebere 12:26, 27.
2:9—Finshi fyalengele ‘ubukata bwa ng’anda yakonkelepo ukukula ukucilo bukata bwa ng’anda ya ntanshi’? Ifintu fitatu e fyalengele: imyaka iyo itempele lyaikele, kafundisha uwasambilishe mwi tempele lya cibili, ne mpendwa ya bantu abaile ku kupepa Yehova muli lilya itempele. Itempele lya kwa Solomone ilya lulumbi lyaikele imyaka 420, ukufuma mu 1027 B.C.E. ukufika mu 607 B.C.E., lelo ‘ing’anda yakonkelepo’ baibomfeshe pa myaka ukucila 580, ukufuma mu 515 B.C.E. mpaka na mu 70 C.E. ilyo yaonawilwe. E lyo cimbi ca kutila, Mesia, Yesu Kristu, alisambilishe abantu mu ‘ng’anda yakonkelepo,’ kabili abaishile mu kupepa Lesa muli iyi ng’anda, balifulile ukucila abaleya ku ‘ng’anda ya ntanshi.’—Imilimo 2:1-11.
Ifyo Twingasambililako:
1:2-4. Nga baletukanya ukubomba umulimo wa kushimikila, tatufwile ukuleka ‘ukufwaya intanshi ubufumu,’ no kutendeka ukubika amano ku milimo yesu fye.—Mateo 6:33.
1:5, 7. Cilawama ‘ukubika imitima yesu pa mibele yesu’ no kumona nga ca kuti ifyo tulecita filetwafwa ukukosha bucibusa bwesu na Lesa nelyo iyo.
1:6, 9-11; 2:14-17. AbaYuda mu nshiku sha kwa Hagai balebombesha imilimo yabo lelo takwali ifyalondoloka ifyo balenonkelamo. Tababikile amano ku kukuula itempele, e co Lesa talebapaala iyo. Tufwile ukubika sana amano ku mulimo wa kwa Lesa no kumubombela no mweo wesu onse, e lyo no kulaibukisha ukuti nangu tukwate utunono nelyo ifingi mu bwikalo bwesu, ‘ipaalo lya kwa Yehova lilacindamika.’—Amapinda 10:22.
2:15, 18. Yehova acincishe abaYuda ukuti ukufuma fye lilya line na ku ntanshi, tabafwile ukulekelesha itempele, lelo babike amano ku kulikuula cipya cipya. Na ifwe bene muno nshiku tulingile ukubika amano ku mulimo wa kwa Lesa.
‘TE KU MAKA, KANO KU MUPASHI WANDI’
Ilyo Sekaria atendeka fye umulimo wa kusesema aeba abaYuda ‘ukubwelela kuli Yehova.’ (Sekaria 1:3) Ifimonwa 8 ifyo amona pa numa ya uku kusesema, fyalanga abaYuda ukuti Lesa akabatungilila mu mulimo wa kukuula cipya cipya itempele. (Moneni umukululo wa kuti “Ifimonwa 8 Ifya mu Busesemo bwa kwa Sekaria.”) Icikalenga bakapwishe ukukuula itempele, ‘te bulamba, kabili te maka, kano ku Mupashi’ wa kwa Yehova. (Sekaria 4:6) Umuntu uo batile ni Musambo “akakuule tempele lya kwa Yehova” kabili “akaba shimapepo pa cipuna cakwe ica Bufumu.”—Sekaria 6:12, 13, NW.
Abena Betele batuma abantu bamo ku kuyaipusha bashimapepo nga ca kuti kukaba ukuleka ukulya ku kwibukisha ubonaushi bwa musumba wa Yerusalemu. Yehova aeba Sekaria ukuti ukuloosha uko baloosha imiku ine ilyo baleka ukulya pa kwibukisha akayofi kaponene umusumba wa Yerusalemu, kukaba “ukusekelela no kwanga, inshita shisuma ishalingwa ishe lambo.” (Sekaria 7:2; 8:19) Sekaria nomba asoka inko na bakasesema ba bufi ukuti Lesa akabapingula, asesema na pa kwisa kwa kwa Mesia, kabili alanda no kuti abantu ba kwa Lesa bakabwela mu calo cabo.—Sekaria 9:1; 12:1.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
2:1—Cinshi umuntu umo apimiine umusumba wa Yerusalemu ku mwando? Cimoneka ukuti uku kupima kwalelangilila ukuti kasuba kamo uyu musumba ukakwata ilinga lya ku-ucingilila. Malaika aebele uwalepima Yerusalemu ukuti uyu musumba ukakula kabili Yehova akaucingilila.—Sekaria 2:3-5.
6:11-13—Bushe icilongwe babikile pa mutwe wa kwa Yoshua Shimapepo Mukalamba, calengele aba imfumu kabili shimapepo? Iyo, Yoshua taali wa mu lupwa lwa ku bufumu ulwa kwa Davidi. Lelo kwena, ukumupeela icilongwe kwalangilile ukuti kukaba Mesia uukesa ku ntanshi. (AbaHebere 6:20) Ubusesemo bwalandile pali “Musambo,” bwafikilishiwe ilyo Yesu Kristu aishileba Imfumu ku muulu kabili Shimapepo. (Yeremia 23:5) Nga filya fine Yoshua aali shimapepo wa baYuda pe tempele lyakuulilwe cipya cipya, Yesu na o e Shimapepo Mukalamba uwa kupepa kwa cine mwi tempele lya kwa Yehova ilya mampalanya.
8:1-23—Ni lilali ifintu 10 ifyo Yehova asosele muli ifi fikomo fyali no kufikilishiwa? Pa kusose icebo conse, Lesa aletala alanda ati, “e fyo Yehova wa milalo atila,” kabili muli ifi fyebo alelaya abantu ukuti bakekala umutende. Fimo ifyo alandile fyafikilishiwe muli ilya ine myaka ya ba 500 B.C.E., lelo ukufuma mu 1919 C.E. ukufika muli shino shine nshiku, fyonse fyalifikilishiwa. Na kuba fimbi e lyo filefikilishiwa.a
8:3—Mulandu nshi baitila Yerusalemu ukuti “umusumba wa cishinka”? Ilyo uyu musumba wa Yerusalemu tabalaonaula mu 607 B.C.E., wali “musumba uucululusha,” umwali bakasesema na bashimapepo ababipa na bantu abashali na cishinka. (Sefania 3:1; Yeremia 6:13; 7:29-34) Apo nomba umusumba walikuulilwe cipya cipya kabili abantu balibikile sana amano ku kupepa Yehova, ukupepa kwabo kwali ukwasanguluka ne cine ca kwa Lesa e co abantu muli uyu musumba balelanda. Ici e calengele Yerusalemu ukulaitwa ati “umusumba wa cishinka.”
11:7-14—Bushe filya Sekaria aputwile pa kati umutambu waleitwa ati “Icikuuku,” no waleitwa ati “Ukulundanya,” fyalelangilila cinshi? Muli ici cilangililo, Sekaria e o batumine ku kucema “umukuni wa sha kwipailwa abasulushi ba mpaanga,” e kutila abantu abapale mpaanga abo baletitikisha ku ntungulushi shabo. Muli ici cilangililo umo Sekaria aali kacema, aleimininako Yesu Kristu, uwatuminwe ku bantu abo Lesa apangene na bo icipangano lelo abamukeene. Filya Sekaria aputwile pa kati umutambu waleitwa ati “Icikuuku” calelangilila ukuti Lesa akaputula icipangano ca Mafunde na baYuda no kuleka ukuba ne cikuuku kuli bena. Ukuputula pa kati umutambu waleitwa ukuti “Ukulundanya” kwalelangilila ukuti ubwananyina bwali pa bena Yuda na bena Israele pa mulandu wa kuti balepepela pamo, bwali no kuputuka.
12:11—Bushe “amalilo ya pa Hadadrimone mu nika ya Megido” e cinshi? Yoshia imfumu ya baYuda yalipaiwe mu nkondo iyo balwile na Farao Neko uwa ku Egupti mu “nika ya Megido,” kabili abantu balooseshe imfwa yakwe ‘mu nyimbo sha bulanda’ pa myaka iingi. (2 Imilandu 35:25) Kanshi, “amalilo ya pa Hadadrimone” kuti yaba kuloosha kwaliko pa mfwa ya kwa Yoshia.
Ifyo Twingasambililako:
1:2-6; 7:11-14. Yehova nga alungika abantu, e lyo baumfwa balapila, batendeka no kumubombela no mweo onse na kabili, alatemwa sana kabili alatendeka ukubapaala. Lelo ‘abakaana ukuumfwa kabili abacita ubumankonso no kukomya amatwi yabo’ ilyo alebeba ifyo alefwaya ukuti bakonke, takutika nangu fye bamulombe ukuti abafwe.
4:6, 7. Takwali nangu cimo icali no kucilikila umupashi wa kwa Yehova uwaletungilila abantu bakwe abalekuula cipya cipya itempele. Amafya yonse fye ayo twingakwata mu mulimo wa kwa Lesa kuti twayacimfya nga twacetekela Yehova.—Mateo 17:20.
4:10. Yehova alemona bwino bwino ifyo abantu balekuula, kabili Serubabele na bantu bakwe bakuulile itempele ukulingana ne fyo Lesa umwine alefwaya. Ifyo Yehova afwaya abantunse balecita, tafyayafya.
7:8-10; 8:16, 17. Pa kuti Yehova aletupaala, tatufwile ukuba no lufyengo, lelo tulingile ukuba no luse ne nkumbu, no kulalanda icishinka ku banensu.
8:9-13. Yehova akatupaala nga ca kuti ‘amaboko yesu nayakosa’ mu mulimo uo atweba ukuti tubombe. Amapaalo ayo akatupeela mutende, icibote, no kutukosha mu kupepa.
12:6. Bakangalila mu cilonganino ca bantu ba kwa Yehova bafwile ukuba “ngo mwenge uuleaka,” e kuti abacincila icine cine mu mulimo.
13:3. Tulingile ukulaumfwila sana Lesa ne fyo atweba mu kuteyanya kwakwe ukucila ukulaumfwila abantu nangu ca kutila twalibatemwa sana.
13:8, 9. Abasangu abo Yehova akeene bali abengi nga nshi, e bafulile sana mu calo ca Yuda. Abanono fye e balapiile ilyo Lesa abawemye nga filya icela ciwama nga bacipisha mu mulilo. Muno nshiku na mo, Yehova alikaana imipepele ya mu Kristendomu, umwaba abengi sana abaita ukuti Bena Kristu. Abena Kristu basubwa abanono fye, e ‘balilila kwi shina lya kwa Yehova’ no kukonka ifyo abeba pa kuti abalopolole nelyo ukubawamya. Abasubwa pamo na basumina banabo ni Nte sha kwa Yehova abacita ifyo Lesa afwaya, tabapelela fye pa kuita ukuti Inte sha kwa Yehova iyo.
Aya Mabuuku Yalatucincisha Ukubombesha
Bushe tuumfwa shani muno nshiku nga twabelenga ubukombe ubo Hagai na Sekaria babilile? Nga twatontonkanya pa fyo ubu bukombe bwalengele abaYuda ukubika amano ku mulimo wa kukuula cipya cipya itempele, na ifwe tulakoseleshiwa ukulashimikila sana abantu pa Bufumu no kubalenga ukuba abasambi!
Sekaria asobele ukuti Mesia ali no kwisa ‘natentema pa mpunda,’ no kuti bakamufutuka pa “sha silfere amakumi yatatu,” kabili bakamuuma no “mukuni ukapaswe.” (Sekaria 9:9; 11:12; 13:7) Ala ukwetetula pa fyo aya masesemo ya kwa Sekaria ayalelanda pali Mesia yafikilishiwe, kulakosha sana icitetekelo cesu! (Mateo 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Aya masesemo yalatulenga ukucetekela sana Icebo ca kwa Yehova ne fyo atuteyanishisha ifikalenga tukapusuke.—AbaHebere 4:12.
[Futunoti]
[Akabokoshi pe bula 11]
IFIMONWA 8 IFYA MU BUSESEMO BWA KWA SEKARIA
1:8-17: Ici cimonwa cakoseleshe abantu ukuti itempele likakuulwa no kuti umusumba wa Yerusalemu ukapaalwa pamo ne misumba imbi mu calo ca Yuda.
1:18-21: Ici cimonwa calelanda pa bulayo bwa kuti ‘insengo shine ishaulwile Yuda,’ tashakabeko na kabili, e kutila amabuteko yonse ayalelwisha bakapepa ba kwa Yehova.
2:1-13: Ici cimonwa calelangilila ukuti umusumba wa Yerusalemu ukakula no kuti Yehova akaba “ilinga lya mulilo ukushingulukako,” e kutila akalaucingilila.
3:1-10: Ici cimonwa calelangilila ukuti Satana e walengele ukuti abalwani balelwisha abalekuula itempele cipya cipya kabili calelangilila no kuti Yoshua Shimapepo Mukalamba akalubuka no kusangululwa.
4:1-14: Ici cimonwa cakoseleshe abantu ukuti ifipindami ifyali nge mpili fili no kufumishiwapo no kuti Umulashi Serubabele akapwisha ukukuula itempele.
5:1-4: Ici cimonwa calelangilila icitiipu icali no kwishila abalecita ifyabipa abashakandilwe.
5:5-11: Ici cimonwa casobele ukuti ububifi bukapwa.
6:1-8: Ici cimonwa calelanda pa bulayo bwa kuti bamalaika bakalatungulula abantu no kubacingilila.
[Icikope pe bula 8]
Cinshi icacindama ico Hagai na Sekaria babilile?
[Icikope pe bula 10]
Bushe bakangalila baba shani “ngo mwenge uuleaka”?