Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Luka
CIMONEKA kwati abaYuda ebo balembele Imbila Nsuma iya kwa Mateo, e lyo Imbila Nsuma iya kwa Marko balembele abashili baYuda. Nomba Imbila Nsuma iya kwa Luka yena balembela aba nko shonse. Ibuuku lya kwa Luka balilembele napamo mu 56 ukufika ku 58 C.E. Lyalilondolola ifingi pa bumi bwa kwa Yesu ne milimo abombele.
Apo Luka ali ni dokota, alembele “fyonse bwino bwino ukufuma pa kutendeka” nge fyo dokota engalondolola ifintu kabili alembele pa fyacitike mu myaka 35, e kutila ukufuma mu 3 B.C.E. ukufika mu 33 C.E. (Luka 1:3) Ifingi ifyo Luka alemba mwi buuku lyakwe tafisangwa mu mabuuku yambi ayalanda pa bumi ne milimo ya kwa Yesu.
IMILIMO YESU ABALILEPO UKUBOMBA
Pa numa ya kushimika fyonse ifyacitike ukutula apo Elisabete na Maria baimitile ukufika na lintu Yohane Kabatisha na Yesu bafyelwe, Luka atweba ukuti Yohane atendeke ukubomba umulimo wakwe mu mwaka walenga 15 uwa kuteka kwa kwa Tiberi Kaisare, e kutila ku kutendeka kwa April mu 29 C.E. (Luka 3:1, 2) Yohane abatisha Yesu napamo mu September nelyo October mu 29 C.E. (Luka 3:21, 22) Mu 30 C.E., ‘Yesu abwelela ku Galili no kutendeka ukusambilisha mu masunagoge yabo.’—Luka 4:14, 15.
Yesu aya mu kushimikila mu citungu conse ica Galili pa muku wa kubalilapo. Aeba amabumba ukuti: “Na mu misumba imbi ndi no kubila imbila nsuma iya bufumu bwa kwa Lesa.” (Luka 4:43) Asenda Simone umulondo we sabi na bambi. Atila: ‘Ukufuma pali nomba mwalaba abalondo ba bantu.’ (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Yesu ali pamo na batumwa bakwe 12 ilyo aya mu kushimikila mu citungu conse ica Galili umuku walenga bubili. (Luka 8:1) Umuku walenga butatu aya mu kushimikila mu citungu conse ica Galili, atuma abatumwa bakwe 12 “ku kushimikila Ubufumu bwa kwa Lesa no kuposha abalwele.”—Luka 9:1, 2.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
1:35—Bushe ulusandesande lwa bufyashi ulwa kwa Maria lwalekabilwa pa kuti emite Yesu? Nge fyo Lesa alaile, pa kuti Yesu abe wa mu lupwa lwa fikolwe fya kwa Maria, Abrahamu, Yuda, na Davidi, Lesa alingile ukubomfya ulusandesande lwa bufyashi ulwa kwa Maria pa kuti emite. (Ukute. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Na lyo line, Yehova abomfeshe umupashi wakwe uwa mushilo ukukuusha ubumi bwapwililika ubwa Mwana wakwe no kulenga ukuti Maria emite. (Mat. 1:18) Cimoneka kwati ifi Yehova acitile fyalifumishe ulubembu mu lusandesande lwa bufyashi ulwa kwa Maria kabili ukufuma fye ilyo aimite, Lesa alecingilila umwana uwalekula pa kuti ekwata ulubembu ulwali muli Maria.
1:62—Bushe Sekaria aishileba cibulu kabili nkomamatwi? Awe. Alekele fye ukulanda. Abantu ‘balimucebwishe’ pa kuti beshibe ishina alefwaya ukwinika umwana, te pa mulandu wa kutila alikomene amatwi. Afwile alyumfwile ifyo umukashi alandile pe shina bali no kwinika umwana. Napamo bambi bacebwishe Sekaria pa kumwipusha ishina lya mwana. Apo ukukakulwa ululimi e kwalekabilwa pa kuti Sekaria atendeke ukulanda, ninshi ukumfwa kwena aleumfwa.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Bushe ifyo Luka alandile pa “kulembesha kwa ntanshi” fitwafwa shani ukwishiba ilyo Yesu afyelwe? Ilyo Kaisare Augusti aleteka, afumishe ifunde imiku ibili ilya kuti abantu baye mu kulembesha. Umuku wa kubalilapo abebele ukuyalembesha ni mu 2 B.C.E. kabili ici cafikilishe ukusesema kwaba pali Daniele 11:20, e lyo umuku walenga bubili ni mu 6 nelyo mu 7 C.E. (Imil. 5:37) Kwirini e wali kateka mu Suria ilyo kwali uku kulembesha kubili, kabili cimoneka kwati bamusontele ukuba pali ici cifulo imiku ibili. Ifi Luka alandile pa kulembesha kwa ntanshi filanga ukuti Yesu afyelwe mu 2 B.C.E.
2:35—Bushe “ulupanga ulutali” lwali no kupula shani mu mweo wa kwa Maria? Ici calolele mu kuti Maria ali no kulunguluka ukumona abantu abengi bakaana Yesu, Mesia, kabili ali no kuba sana no bulanda ukumona umwana wakwe alelunguluka pa kufwa.—Yoh. 19:25.
9:27, 28—Mulandu nshi Luka alandila ukuti ukwaluka kwacitike “inshiku nalimo 8” pa numa Yesu alaile abasambi bakwe ukuti bamo pali bena ‘tabakasonde mfwa’ mpaka bakamumone aleisa mu Bufumu bwakwe, ilintu Mateo na Marko bena batila papitile “inshiku 6”? (Mat. 17:1; Marko 9:2) Luka afwile alipendeleko inshiku shibili, e kutila, ubushiku Yesu abalaile e lyo no bushiku aya mashiwi yafikilishiwe.
9:49, 50—Cinshi Yesu ashakaanishe umwaume uwalefumya ifibanda, nangu ca kutila talemukonka? Yesu takeenye uyu mwaume pantu ilya nshita ninshi icilonganino ca Bena Kristu tacilapangwa. Kanshi, pa kuba ne citetekelo muli Yesu no kulafumya ifibanda tacalepilibula ukuti umuntu afwile ukulakonka konse uko Yesu aya.—Marko 9:38-40.
Ifyo Twingasambililako:
1:32, 33; 2:19, 51. Maria alisungile mu mutima wakwe ifyebo ne fyalecitika ifyalefikilisha amasesemo. Bushe na ifwe tulabaka mu mitima yesu ifyo Yesu asobele ukuti fikeshibisha “impela ya bwikashi,” no kulafilinganya ku filecitika muno nshiku?—Mat. 24:3.
2:37. Kuli Ana tulesambililako ukuti tulingile ukulabombela Yehova lyonse, ukuba no “mute wa kupepa,” e lyo no kukanaleka “ukulongana.”—Rom. 12:12; Heb. 10:24, 25.
2:41-50. Yosefe alibikile sana amano ku kupepa Lesa kabili alesambilisha aba mu ng’anda yakwe pali Lesa no kubapekanishisha fyonse ifyo balekabila. Ifi fine e fyo ne mitwe ya ndupwa ilingile ukulacita.
4:4. Tulingile ukulabelenga Icebo ca kwa Lesa cila bushiku.
6:40. Kafundisha wa Cebo ca kwa Lesa afwile ukuba ne mibele isuma pa kuti abo asambilisha balemupashanya. Afwile ukulacita filya fine alesambilisha bambi.
8:15. Pa kuti ‘twikatishe [icebo] no kutwala ifisabo mu kushipikisha,’ tufwile ukulabelenga Icebo ca kwa Lesa, ukwiluka ifyo twabelenga no kuficindamika sana. Ukupepa kuli Lesa kwalicindama ilyo tulebelenga Baibolo ne mpapulo shilanda pali Baibolo.
IMILIMO YESU ALEKELESHEKO UKUBOMBA
Yesu atuma na bambi 70 aba kumutangilila mu misumba ne ncende sha mu Yudea. (Luka 10:1) Aya “ku musumba no musumba na ku mushi no mushi, alesambilisha.”—Luka 13:22.
Ilyo kwashala inshiku shisano ukuti kube Ica Kucilila ica mu 33 C.E., Yesu aingila mu Yerusalemu nanina pa mwana wa mpunda. Nomba inshita yafika iya kuti amashiwi aebele abasambi bakwe yafikilishiwe, aya kuti: “Umwana wa muntu ali no kucula ifintu ifingi no kukaanwa ku bakalamba na bashimapepo bakalamba na bakalemba, no kwipaiwa, no kubuushiwa pa bushiku bwalenga shitatu.”—Luka 9:22, 44.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
10:18—Cinshi Yesu alelandapo ilyo aebele abasambi bakwe 70 ukuti: “Namwene Satana alepona nge nkuba mu muulu”? Yesu talelanda ukuti Satana balimutamfishe kale mu muulu. Bamutamfishe mu muulu pa numa fye lintu Kristu bamubikile pa Bufumu mu 1914. (Ukus. 12:1-10) Nalimo ico Yesu alandile pa fyali no kucitika ku ntanshi kwati fyalicitika kale, alelanga ukuti nangu cibe shani fikacitika.
14:26—Bushe ni mu mano nshi abasambi ba kwa Kristu ‘bapatila’ balupwa lwabo? Muli Baibolo, limo limo ishiwi lya kuti ‘ukupata’ lilosha ku kukanatemwa umuntu nelyo icintu nge fyo watemwa umbi nelyo icintu cimbi. (Ukute. 29:30, 31) Abena Kristu ‘balipata’ balupwa lwabo mu mano ya kuti balitemwa sana Yesu ukucila ifyo batemwa balupwa.—Mat. 10:37.
17:34-37—Bushe “bakapumpe,”ni bani kabili “citumbi” nshi ico balonganapo? ‘Abakasendwa,’ nelyo abakapusuka, babapashanya kuli bakapumpe abamona ifintu ifili apatali. “Icitumbi” ico balonganapo ni Kristu wa cine ilyo abapo mu kukanamoneka e lyo ne cine ica mu Baibolo icaba kwati fya kulya ifyo Yehova abapekanishisha.—Mat. 24:28.
22:44—Finshi fyalengele Yesu ukulunguluka sana? Fingi fyalengele ukuti alunguluke sana. Yesu alisakamene pa fyo imfwa ali no kufwa nga kapondo yali no kukuma Yehova Lesa ne shina lyakwe. Na kabili, alishibe bwino ukuti nga atwalilila ukuba ne cishinka e lyo akaba no mweo wa muyayaya kabili e lyo na bantu bambi bengakwata isubilo lya kwikala ku ciyayaya.
23:44—Bushe iciilisha ca kasuba e calengele ukuti kube imfifi pa maawala yatatu? Iyo. Iciilisha ca kasuba cibako fye ilyo umweshi wamoneka, tacibako umweshi nga naubulungana, nga filya cali pa nshita ya Ca Kucilila. Imfifi yaliko akasuba ilyo Yesu afwile yali cipesha mano ico Lesa acitile.
Ifyo Twingasambililako:
11:1-4. Nga twalinganya ifyo Yesu aebele abasambi bakwe pa fya kupepa pali ili lembo kuli filya abebele mu Lyashi lya pa Lupili imyeshi nalimo 18 mu kubangilila, tulesanga ukuti amashiwi abomfeshe nayapusana panono. Ici ciletusambilisha ukuti ilyo tulepepa tatufwile ukulabwekeshapo fye amashiwi yamo yene.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Nangu ca kutila Yehova alaitemenwa ukwasuka amapepo yesu, tufwile ukuba no mute wa kupepa.—1 Yoh. 5:14.
11:27, 28. Pa kuti umuntu abe ne nsansa ishine shine, kano ali uwa cishinka ilyo alecita ifyo Lesa afwaya. Balupwa nelyo ifyuma tafingalenga umuntu ukuba ne nsansa.
11:41. Ukutemwa e kufwile ukulenga tulepeela bambi ifya nkumbu.
12:47, 48. Umuntu uwapeelwa imilimo iingi lelo alefilwa ukuibomba alaba sana no mulandu ukucila umuntu uushaishiba nelyo uushaishiba bwino bwino imilimo alingile ukubomba.
14:28, 29. Umuntu wa mano ashita ifintu ukulingana ne ndalama isho akwata.
22:36-38. Yesu taleeba abasambi bakwe ukusenda ifyanso fya kuicingililako. Lelo impanga bakwete pali bulya bushiku Yuda amufutwike shalengele ukuti Yesu abasambilishe isambililo ilyacindama sana ilya kuti: “Bonse ababuula ulupanga bakafwa ku lupanga.”—Mat. 26:52.
[Icikope pe bula 31]
Imitwe ya ndupwa ilingile ukulapashanya Yosefe
[Icikope pe bula 32]
Luka e washimika ifintu ifingi nga nshi pa bumi bwa kwa Yesu ne milimo abombele