‘Balipusene Nga Nshi’

1-3. (a) Fintu nshi ifyacitike ifyali no kulenga amalekano mu cilonganino icali fye icipya? (b) Bushe kuti twanonkelamo shani mu kusambilila ili lyashi ilyaba mwi buuku lya Imilimo?

PAULO na Barnaba e lyo babwela fye pa bulendo bwabo ubwa kubalilapo ubwa bumishonari. Babwelela mu musumba wa Antioke mu Siria kabili nabatemwa nga nshi. Nabatemwa pantu Yehova ‘nalenga abena fyalo ukutetekela.’ (Imil. 14:26, 27) Na kabili, imbila nsuma ilebilwa mu Antioke monse ica kuti “ibumba ilikalamba” ilya Bena fyalo baleisa mu cilonganino.—Imil. 11:20-26.

² Tapapitile na nshita, ilyashi ilisuma ilya kuti ku Antioke kuli ukulunduluka lyafika ku Yudea. Mu nshita ya kuti bonse basekelele pali uku kulunduluka, camoneka fye apabuuta ukuti bafwile ukukalulula umulandu wa kusembululwa. Bushe abaYuda na Bena fyalo abasangwike Abena Kristu bakulaumfwana shani? Kabili bushe Abena fyalo abasangwike Abena Kristu bakulamona shani Amafunde ya kwa Mose? Ili lyashi lyalenga ukuti kube ukukansana ukukalamba nga nshi ica kuti limbi na mu cilonganino mwalaba amalekano. Bushe balapwisha shani ubu bwafya?

³ Kuli ili lyashi ilyaba mwi buuku lya Imilimo, twalasambililako amasambililo ayengi ayacindama. Aya masambililo kuti yatwafwa ukwishiba ifya kucita nga kwacitika fimo ifingalenga amalekano mu cilonganino.

 4. Fintu nshi ifyalubana ifyo abasumina bamo baleeba abantu, kabili cipusho nshi twingepusha?

⁴ Umusambi Luka alembele ati: “Abantu bamo bafumine ku Yudea [baishile ku Antioke] no kutendeka ukusambilisha aba bwananyina abati: ‘Nga tamusembulwilwe ukulingana no lutambi lwa kwa Mose, te kuti mupusuke nakalya.’” (Imil. 15:1) Tacaishibikwa nampo nga aba “bantu bamo” bali baFarise ilyo tabalaba Abena Kristu. Lelo, cimoneka kwati baletontonkanya nga filya fine fye abaFarise, abali mwi bumba lya mapepo ilya ciYuda baletontonkanya. Na kabili, napamo baletontonkanya ukuti balelandilako abatumwa na bakalamba abali mu Yerusalemu. (Imil. 15:23, 24) Nomba mulandu nshi abaYuda abasangwike Abena Kristu balefwaila fye ukuti abantu balesembululwa nangu ca kutila palipitile ne myaka 13 ukutula apo umutumwa Petro apokelele Abena fyalo abashasembululwa mu cilonganino ca Bena Kristu ukulingana na fintu Lesa amwebele?a—Imil. 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Mulandu nshi abaYuda bamo abasangwike Abena Kristu napamo balefwaila ukutwalilila fye ukulakonka ifunde lya kusembululwa? (b) Bushe icipangano ca kusembulula e mo cali mu cipangano Lesa apangene na Abrahamu? Londololeni. (Moneni utulembo utuli pe samba.)

⁵ Fingi ifyalengele, cimo ca kuti Yehova umwine e walandile ukuti balesembululwa, kabili ukusembululwa kwali cilangililo ca bucibusa bwaibela na Yehova. Ilyo takulaba icipingo ce Funde, ninshi Yehova alilanda kale ukuti abantu bafwile ukulasembululwa kabili Abrahamu na ba mu ng’anda yakwe e babalilepo ukusembululwa. Pa numa ukusembululwa kwaishileba pa mafunde ayali mu cipingo ce Funde.b (Lebi 12:2, 3) Amafunde ya kwa Mose yatile, abalebeshi na bo bene balingile ukusembululwa ilyo tabalatendeka ukucitako fimo ifyalecitika pa mitebeto, pamo nga ukulyako ica Kucilila. (Ukufu. 12:43, 44, 48, 49) Ukwabula no kutwishika, abaYuda baletontonkanya ukuti umwaume nga tasembulwilwe ninshi alikowela kabili alisuulwa.—Esa. 52:1.

⁶ E ico, pa kuti abaYuda abasangwike Abena Kristu basumine ici cisambilisho icipya balekabila ukuba ne citetekelo e lyo no kuicefya. Icipangano cipya e capyene icipangano ce Funde, e co umuntu nga afyalwa umuYuda tacalepilibula ukuti ninshi apo pene fye aba umuntu uwasalwa na Lesa nga filya cali kale. AbaYuda abasangwike Abena Kristu abaleikala mu ncende imo ine na baYuda bambi abashali Abena Kristu, nga filya cali mu Yudea, balekabila ukushipa pa kuti basumine muli Kristu no kupokelela Abena Kristu banabo abali Abena fyalo abashasembulwilwe.—Yer. 31:31-33; Luka 22:20.

 7. Fintu nshi ifyo “abantu bamo” bafililwe ukumfwa?

⁷ Kwena, ifyo Lesa alefwaya ukuti abantu balekonka tafyayalwike. Ubushininkisho bwa ici bwa kuti icipangano cipya casanshishemo no bufwayo bwa Mafunde ya kwa Mose. (Mat. 22:36-40) Ica kumwenako fye, Paulo aishilelemba pa kusembululwa ukuti: “UmuYuda ni uyo uuli umuYuda mu mutima, no kusembululwa kwakwe ni kulya ukwa mutima ku mupashi, te kwa mafunde yalembwa iyo.” (Rom. 2:29; Amala. 10:16) “Abantu bamo” abafumine ku Yudea balifililwe ukusumina ifi fishinka, baletila Lesa tafumishepo ifunde lya kusembululwa. Bushe bali no kumfwa ku fyo bali no kubalondolwela?

 8. Cinshi batwalile umulandu wa kusembululwa kwi bumba litungulula ku Yerusalemu?

⁸ Luka akonkenyepo ukuti: “Ilyo Paulo na Barnaba na [“bantu bamo”], bapusene no kukansana nga nshi, [baeluda] bateyenye ukuti Paulo na Barnaba na bambi baye ku batumwa na ku bakalamba mu Yerusalemu pa mulandu wa ifi fikansa.”c (Imil. 15:2) Ifyo “bapusene no kukansana” fyalangile ukuti amabumba yonse yabili yalikalipe kabili bauminine pa fyo basumine, kabili icilonganino ca mu Antioke califililwe ukupwisha ubwafya. Pa kuti mu cilonganino mube umutende no kwikatana, baeluda bapingwilepo ukuti batwale uyu mulandu ku “batumwa na ku bakalamba mu Yerusalemu,” abali mwi bumba litungulula. Finshi twingasambililako kuli baeluda ba ku Antioke?

9, 10. Finshi ifyo Paulo, Barnaba, e lyo na ba bwananyina mu Antioke bacitile ifyo na ifwe twingacita muno nshiku?

⁹ Cimo icacindama ico tulesambililako ca kuti tufwile ukucetekela ukuteyanya kwa kwa Lesa. Tontonkanyeni pali ici: Aba bwananyina mu Antioke balishibe ukuti abali mwi bumba litungulula bonse bali Bena Kristu abaYuda. Na lyo line, balicetekele ukuti ibumba litungulula e lingapwisha umulandu wa kusembululwa ukulingana na Malembo. Cinshi calengele ukuti babacetekele? Icilonganino calishibe ukuti Yehova ali no kubatungulula ukubomfya umupashi wakwe uwa mushilo e lyo na Yesu Kristu, uwaba Umutwe wa cilonganino. (Mat. 28:18, 20; Efes. 1:22, 23) Ilyo kwaba amafya ayakalamba, natulecita nge fyacitile Abena Kristu mu Antioke, tulecetekela ukuteyanya kwa kwa Lesa ne Bumba Litungulula ilya Bena Kristu basubwa.

¹⁰ Tulesambililako no kuti calicindama ukuba abaicefya kabili abatekanya. Nangu ca kutila Paulo na Barnaba basontelwe no mupashi wa mushilo ukuya ku ba nko, tabatontonkenye ukutila kuti babomfya amaka bakwete ukupwisha umulandu wa kusembululwa kulya kwine ku Antioke. (Imil. 13:2, 3) Na kabili, Paulo aishilelemba ati: “Ico nailileko [ku Yerusalemu] mulandu wa fyo bansokolwelele,” alepilibula ukutila Lesa e wamutungulwile. (Gal. 2:2) Na muno nshiku baeluda balesha na maka ukuba abaicefya kabili abatekanya ilyo kuli imilandu iingalenga mu cilonganino mwaba amalekano. Mu nshita ya kupampamina fye pa fyo baletontonkanya, bafwaya Yehova ukubatungulula ukupitila mu kumona ifyo Amalembo yalanda ne fyebo ifyo umusha wa cishinka alandapo pali iyo milandu.—Fil. 2:2, 3.

11, 12. Mulandu nshi cacindamina ukulolela pali Yehova?

¹¹ Limo tulingile ukulolela Yehova ukuti akatwafwe ukumfwikisha ifintu fimo. Mwilaba ukuti aba bwananyina mu nshiku sha kwa Paulo balilolelele pa myaka 13, ukufuma mu 36 C.E., ilyo Korneli asubilwe mpaka mu 49 C.E., lintu Yehova asokolwele ukuti Abena fyalo tabalingile ukusembululwa. Mulandu nshi Yehova alekele ukuti papite imyaka yonse yi ukwabula ukuti ili lyashi lipwe? Napamo Lesa alefwaya papite inshita iikalamba pa kuti abaYuda aba cishinka baaluke mu fyo baletontonkanya pa kusembululwa pantu cali icayafya ukwaluka. Ukutula apo Lesa apanganine na Abrahamu icipangano ca kusembulula palipitile imyaka 1,900. Kanshi calyafishe sana ukupwisha ici cipangano ico Lesa apangene ne cikolwe cabo Abrahamu uo batemenwe nga nshi!—Yoh. 16:12.

¹² Ala mwandini lishuko nga nshi ukusambilishiwa e lyo no kukanshiwa na Shifwe wa ku muulu uwatekanya kabili uwa cikuuku! Tulamwenamo icine cine kabili mulafuma ifisuma. (Esa. 48:17, 18; 64:8) Kanshi twilaba na matutumuko, ukupampamina fye pa fyo tuletontonkanya nelyo ukulasuusha ilyo fimo fyayaluka mu kuteyanya kwa kwa Yehova nangu ilyo kwaba ukwaluka mu fyo twaishibe amalembo yamo. (Luk. Mil. 7:8) Nga mwamona ukuti namukwatako iyi mibele, nangu fye panono, mufwile ukupepa kuli Lesa ukuti amwafwe kabili mufwile ukulatontonkanya pa fishinte ifisuma ifyaba mwi buuku lya Imilimo icipandwa 15.d

13. Kuti twapashanya shani ukutekanya kwa kwa Yehova ilyo tuli mu mulimo?

¹³ Limo tufwile ukutekanya ilyo tulesambilila Baibolo na bantu abafilwa ukuleka ukusumina ifisambilisho fya bufi nelyo abatwalilila ukukonka intambi isho bacindamika ishishili sha mu malembo. Nga cabe fi, tufwile ukulolela umupashi wa kwa Lesa ukwalula umutima wa musambi. (1 Kor. 3:6, 7) Na kabili tufwile ukulapepelapo. Nangu cibe shani, pa nshita yakwe umwine, Lesa akatwafwa ukwishiba bwino ifyo twingacita.—1 Yoh. 5:14.

14, 15. Bushe aba mu cilonganino ca ku Antioke bacindike shani Paulo, Barnaba, nabo bali nabo, kabili ukuba nabo kwalengele ukuti aba bwananyina banonkelemo shani?

¹⁴ Luka atwalilila ukulondolola ukuti: “Ilyo icilonganino cabashindike, aba bantu batwalilile pa lwendo lwabo ukupita mu Foinike na mu Samaria, baleshimika ne fyo abena fyalo bapilibukile kuli Lesa, kabili balelenga aba bwananyina bonse ukusekelela nga nshi.” (Imil. 15:3) Ifi aba mu cilonganino bashindike Paulo, Barnaba, na bambi abo bali na bo calepilibula fye ukuti balibatemenwe, balibacindike, kabili balefwaya ukuti Lesa alebapaala. Ala kwena aba bwananyina ba mu Antioke balicitile bwino sana, na ifwe bene tufwile ukucita cimo cine! Bushe mulacindika bamunyinenwe na bankashi, “maka maka [abakalamba] ababombesha mu kulanda na mu kusambilisha amashiwi ya kwa Lesa”?—1 Tim. 5:17.

¹⁵ Ilyo bapitile mu Foinike na mu Samaria, balikoseleshe sana Abena Kristu banabo pantu ‘balibashimikile’ ifyo umulimo walebombwa mu ncende umwaleikala Abena fyalo. Pa balekutika pafwile pali na baYuda abasangwike Abena Kristu abafulumukile kuli ishi ncende ilyo Stefani bamwipeye. Na muno nshiku mwine, amalipoti ya fyo Yehova alepaala umulimo wa kupanga abasambi yalakoselesha sana aba bwananyina, maka maka bamunyinefwe abaleeshiwa. Bushe mulanonkelamo mu malipoti ya musango yu ilyo musangwa ku kulongana kwa pa cilonganino, ukulongana kukalamba no kulongana kwa citungu na lintu mulebelenga amalyashi ayaba mu mpapulo ayalanda pa bumi ne milimo bamunyinefwe babomba mu mulimo wa kwa Yehova?

16. Twaishiba shani ukuti ilyashi lya kusembululwa lyalikosele?

¹⁶ Pa numa ya kwenda amakilomita 550 ukulola ku kapinda ka ku kulyo, aba bantu abafumine ku Antioke basukile bafika uko baleya. Luka alembele ukuti: “Ilyo bafikile mu Yerusalemu balibapokelele bwino ku cilonganino na ku batumwa na ku bakalamba, kabili balondolwele ifingi ifyo Lesa acitile muli bena.” (Imil. 15:4) Lelo, “bamo aba mwi bumba lya mapepo ilya baFarise abatetekela baimine apo baikele no kutila: ‘Aba bantu balingile ukusembululwa no kubakonkomesha ukukonka amafunde ya kwa Mose.’” (Imil. 15:5) Ukwabula no kutwishika, ilyashi lya kuti Abena Kristu abashali baYuda balingile ukusembululwa lyalikosele, kabili balekabila ukupwisha ili lyashi.

17. Ni bani bali mwi bumba litungulula mu Yerusalemu, kabili mulandu nshi nalimo muli ili bumba mwabelele na “bakalamba”?

¹⁷ Amapinda 13:10 yatila, “abepushanya balikwata amano.” Ukulingana ne ci cishinka, “abatumwa na bakalamba balilongene pa kuti bomfwe uyu mulandu [wa kusembululwa].” (Imil. 15:6) “Abatumwa na bakalamba” e baiminineko ifilonganino fyonse nga filya fine caba na muno nshiku ukuti Ibumba Litungulula e limininako ifilonganino. Mulandu nshi “abakalamba” balebombela pamo na batumwa? Mwilaba ukuti umutumwa Yakobo balimwipeye kabili umutumwa Petro na o balimukakile mu cifungo pa nshita imo. Bushe nalimo ifya musango yu fyali no kucitikila abatumwa na bambi? Ukukwata abaume na bambi abasubwa kabili abafikapo kwali no kulenga ukuti mu cilonganino mube abaume abengi aba kutungulula bwino icilonganino.

18, 19. Mashiwi nshi ayo Petro asosele ayafikile aba bwananyina pa mutima, kabili aya mashiwi yabalengele ukukutuluka cinshi?

¹⁸ Luka atwalilile ukuti: “Awe ilyo kwali ukukansana kukalamba, Petro aliimine no kubeba ati: ‘Mwe baume, bamunyinane, mwalishiba bwino ukuti ku nshiku sha kale Lesa ansalile muli imwe pa kuti abena fyalo bomfwe imbila nsuma no kutetekela; kabili Lesa, uwaishiba imitima ya bantu, alilanga ukuti alibapokelela pa kubapeela umupashi wa mushilo, filya fine acitile na kuli ifwe. Kabili tacitile akapaatulula iyo pa kati ka ifwe na bena, lelo asangulwile imitima yabo ku citetekelo.’” (Imil. 15:7-9) Ukulingana ne citabo cimo, ishiwi lya mu ciGriki ilyo bapilibula ukuti “ukukansana” mu cikomo 7 lipilibula no kuti ‘ukufwaya ukwishiba,’ nangu “ukwipushishisha.” Aba bwananyina bafwile balipusene mu fyo baletontonkanya kabili tabalepita mu mbali pa kulanda.

¹⁹ Amashiwi Petro alandile yalifikile aba bwananyina pa mutima kabili yabebukisheko ukuti Petro e po ali ilyo Abena fyalo ba kubalilapo abashasembulwilwe, e kutila Korneli na ba mu ng’anda yakwe, basubilwe no mupashi wa mushilo mu 36 C.E. E ico nga ca kuti Yehova alilekele ukumonapo ubupusano pa baYuda na bashali baYuda, mulandu nshi abantunse fye bengalabapaatulwila? Na kabili, ukutetekela Kristu e kulenga umuntu ukuba no mutima uwasanguluka, te Mafunde ya kwa Mose iyo.—Gal. 2:16.

20. Bushe abakakatile ku kusembululwa ‘baleesha shani Lesa’?

²⁰ Apo icebo ca kwa Lesa no mupashi wa mushilo fyalishinine ukuti Lesa alipokelele Abena fyalo, ici calengele Petro ukulanda ukuti: “E ico, nomba, cinshi mule-esesha Lesa pa kubika ikoli pa mikoshi ya basambi ilyo ifikolwe fyesu nangu ni fwe tushali na maka aya kulisenda? Awe, ifwe pamo pene na balya bantu tulecetekela ukupusukila mu cikuuku ca kwa Shikulu Yesu.” (Imil. 15:10, 11) Abakakatile ku kusembululwa, ‘baleesha Lesa,’ nelyo nga fintu Baibolo imo itila, ‘baleesha ukutekanya kwa kwa Lesa.’ Balefwaya ukupatikisha Abena fyalo ukulakonka amafunde ayo abaYuda abene bafililwe ukulakonka bwino bwino, ne ci calengele ukuti bapingwilwe ku mfwa. (Gal. 3:10) Mu nshita ya kukakatila fye ku cisambilisho ca kusembululwa, abaYuda abo Petro alelandako balekabila ukutasha Lesa pa cikuuku cakwe ico abalangile ukupitila muli Yesu.

21. Bushe finshi Barnaba na Paulo balandile ilyo kwali ukulanshanya mu Yerusalemu?

²¹ Ukwabula no kutwishika, amashiwi Petro alandile yalifikile abo alelandako pa mutima, pantu “ibumba lyonse lyatalele tondolo.” Pa numa, Barnaba na Paulo bashimike “ifishibilo ifingi ne fipesha amano ifyo Lesa acitile muli bena ku bena fyalo.” (Imil. 15:12) Nomba, abatumwa na bakalamba balikwete ubunte bwine bwine ubwali no kulenga ukuti bapingule uyu mulandu wa kusembululwa ukulingana ne fyo Lesa alefwaya.

22-24. (a) Bushe aba mwi Bumba Litungulula muno nshiku bapashanya shani ibumba litungulula ilya mu nshita ya batumwa? (b) Bushe baeluda bonse kuti balanga shani ukuti balanakila ku fyo Lesa atungulula icilonganino cakwe?

²² Na muno nshiku mwine, ababa mwi Bumba Litungulula nga balongana pamo, batungululwa ne Cebo ca kwa Lesa kabili balapepela umupashi wa mushilo no mukoosha. (Amalu. 119:105; Mat. 7:7-11) Pa kuti bapingule ifintu ukulingana ne fyo Lesa alefwaya, uuli onse uwa mwi Bumba Litungulula balamwebela limo ifyo bali no kulanshanyapo ilyo kucili inshita pa kuti engatontonkanyapo no kupepelapo. (Amapi. 15:28) Ilyo balongana pamo, aba bamunyinefwe abasubwa balalondolola fyonse ifyo baletontonkanya pali ifyo fine balelanshanyapo kabili balacindikana. Ilyo balelanshanya balabomfya sana Baibolo.

²³ Baeluda mu filonganino bafwile ukubapashanya. Kabili nga ca kutila bafilwa ukupwisha ubwafya bumo ilyo bacilalanshanya, ibumba lya baeluda kuti lyaipushako iofeshi lya musambo ilya mu calo cabo nelyo abeminishi ba musambo abo basala pamo nga bakangalila benda. Lyena, nga cakabilwa iofeshi lya musambo nalimo kuti lyatuma kalata kwi Bumba Litungulula.

²⁴ Ca cine, Yehova alapaala bonse abanakila ku fyo atungulula icilonganino ababa abaicefya, aba cishinka kabili abatekanya. Nga fintu tukamona mu cipandwa cikonkelepo, Lesa alapaala abantu ba musango uyu, ica kuti alabapeela umutende wa cine cine, balalunduluka kabili balaba abaikatana.