Bushe Mwalicindika Ubumi Nge Fyo Lesa Abucindika?

1, 2. Bupe nshi ubo Lesa atupeela kabili ubwacindama sana maka maka muno nshiku, kabili mulandu nshi bwacindamina?

SHIFWE wa ku muulu alitupeela ubupe ubusuma nga nshi. Alitupeela umweo na maka ya kutontonkanya pa kuti tulelanga imibele iyo akwata. (Ukutendeka 1:27) Apo twalikwata ubu bupe, tuleshiba ifyo amashiwi ayatutungulula ayaba mu Baibolo yatwafwa. Nga tuleyakonka, kuti twatemwa Yehova no kuba abakalamba muli bukapepa, kabili kuti twakwata na “mano aya kulekanya icalungama ne calubana.”—AbaHebere 5:14.

² Ukwishiba ifya kukonka amashiwi ya mu Baibolo ayatutungulula kwalicindama sana maka maka muno nshiku, pantu ifintu nafyafya ica kuti te kuti tukwate amafunde aya kututungulula muli fyonse ifyo tucita. Ku ca kumwenako, muno nshiku kwaliba imiti ya mu fipatala iingi ne misango iya kundapilamo umo babomfya umulopa. Bonse abafwaya ukumfwila Yehova balingile ukwishiba ifishinka pali ili lyashi. Na lyo line, tatufwile ukupelela fye pa kwishiba amashiwi ya mu Baibolo ayatutungulula muli iyi milandu, lelo tulingile no kusala bwino ifya kucita, pa kuti twashala na kampingu iisuma kabili twaikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa. (Amapinda 2:6-11) Natusambilile pa mashiwi ayatutungulula yamo yamo.

3, 4. Ni lilali ilyo Amalembo yalandile pa muku wa kubalilapo ukuti umulopa walicindama, kabili mashiwi nshi ayatutungulula ayalanga ukuti walicindama?

³ Umuku wa kubalilapo ilyo Yehova asokolwele ifyo ubumi no mulopa fyayampana, ne fyo fyacindama, ni lintu Kaini aipeye Abele. Lesa aebele Kaini ati: “Umfwa! Umulopa wa kwa munonko ulelilila kuli ine mu mushili.” (Ukutendeka 4:10) Kuli Yehova, umulopa uwalelilila kuli ena waleimininako ubumi bwa kwa Abele ubo Kaini alofeshe bunkalwe bunkalwe. E mulandu wine calembelwa ukuti umulopa wakwe walelilila kuli Lesa pa kuti alandule.—AbaHebere 12:24.

⁴ Pa numa ya lyeshi lya kwa Noa, Lesa alisuminishe abantu ukulalya inama lelo alibakenye ukulya umulopa. Abebele ati: “Lelo inama umuli umweo, umulopa wa iko, mwilalya. E lyo kabili, umulopa wa myeo yenu nkaufwaya.” (Ukutendeka 9:4, 5) Ukutula mu nshiku sha kwa Noa ukushinta na lelo, abantu bonse bafwile ukulakonka ili funde. Ili funde lilalondolola umo Lesa aloseshe ilyo aebele Kaini ukuti umulopa wimininako ubumi nelyo umweo wa fya mweo fyonse. Na kabili lilanga fye apabuuta tuutu ukuti Yehoba, uwaba Intulo ya mweo, akapingula bonse abashicindika umweo no mulopa.—Amalumbo 36:9.

5, 6. Bushe Amafunde ya kwa Mose yalangile shani ukuti umulopa wa mushilo kabili walicindama? (Moneni akabokoshi akaleti “Mwilaba no Buluku ku Nama.”)

⁵ Ifi fishinka fibili ifyacindama e mo fyali na mu Mafunde ya kwa Mose. Pa Ubwina Lebi 17:10, 11 patila: “Kabili umuntu onse . . . uwalya umulopa wa musango onse, nkaloshe cinso candi pa muntu uwalya umulopa, kabili nkamwipaya. Pantu umweo wa ca mweo conse waba mu mulopa wa ciko, kabili ine naupeela kuli imwe pa ciipailo ukuti muleifutilako, pantu umulopa e ufutilako, ico umweo waba mu mulopa.”a—Moneni akabokoshi akaleti “Amaka ya Kufuta Imembu Ayo Umulopa Wakwata.”

⁶ Nga ca kuti abena Israele baipaya inama lelo tababomfeshe umulopa wa iko pa ciipailo, baleupongolwela pa mushili. Kanshi, mu mampalanya caleba kwati babwesesha umweo kuli Kabumba. (Amalango 12:16; Esekiele 18:4) Na lyo line, ico tulingile ukwishiba ca kuti ilyo abena Israele balepongolola umulopa mu nama, tabaleupongolola ica kuti mpaka fye onse wafuma e lyo balya iyo nama. Cikulu fye inama yaipaiwa bwino no mulopa wapongololwamo, umwina Israele alelya ilya nama na ku mutima tuutu, pantu ninshi nacindika Kabumba, Intulo ya mweo, pa kupongololamo umulopa.

 7. Bushe Davidi alangile shani ukuti alicindike umulopa?

⁷ Davidi, ‘umuntu uo umutima [wa kwa Lesa] watemenwe,’ alyumfwikishe amashiwi ya kwa Lesa ayalanda pa mulopa. (Imilimo 13:22) Inshita imo ilyo icilaka camwikete sana, abaume batatu ukufuma pa bantu bakwe, baingile ku maka mu nkambi ya balwani no kutapa amenshi mu cishima, no kumuletela. Bushe Davidi acitile shani? Atile: “Bushe inwe umulopa wa bantu abaibikile mu kapoosa mweo pa kuya mu kutapa amenshi?” Davidi alemona ukunwa yalya menshi ukuti cimo no kunwa umulopa wa balya baume abaibikile mu kapoosa mweo. E co nangu ca kutila ali ne cilaka, “ayetile kuli Yehova.”—2 Samwele 23:15-17.

8, 9. Bushe ifyo Lesa amona ubumi no mulopa fyalyalwike ilyo icilonganino ca Bena Kristu capangilwe? Londololeni.

⁸ Ilyo papitile imyaka 2,400 ukutula apo Noa apokelele ifunde pa mulopa kabili ilyo papitile imyaka 1,500 ukutula apo icipangano ce Funde capangilwe, Yehova alengele ibumba litungulula ilya cilonganino ca Bena Kristu ukulemba ati: “Umupashi wa mushilo na ifwe, twasalapo ukukanamutwika icisendo na cimbi, lelo ifyo mufwile ukulakonka ni fi, muletaluka ku fyaipailwa utulubi, ku mulopa, ku fyatitilwa, na ku bulalelale.”—Imilimo 15:28, 29.

⁹ Ukwabula no kutwishika, ibumba litungulula lyalilwike ukuti umulopa walicindama, no kuti ukubomfya umulopa mu nshila iishasuminishiwa kwabipa fye ngo kupepa utulubi nelyo ukucita ubulalelale. Abena Kristu ba cine pali lelo nabo e fyo basumina. Apo balakonka amashiwi ya kwa Lesa ayalanda pa mulopa ukucila ukufwaya fye ukuti Lesa abebe amafunde ya mu kulungatika pa fintu fyonse ifyakuma umulopa, Yehova alatemwa.

10, 11. (a) Bushe Inte sha kwa Yehova bamona shani ukubikwamo umulopa e lyo ne fintu ifikalamba ifyapanga umulopa? (b) Misango nshi iya kundapilwamo ukubomfya umulopa iyo Abena Kristu bengasalapo iyapusanapusana?

¹⁰ Ba Nte balishiba ukuti ‘ukutaluka ku . . . mulopa’ kwalola mu kuti tabalingile ukubikwamo umulopa kabili tabafwile ukupeela umulopa nelyo ukuusungisha e lyo baisababikamo inshita imbi. Pa mulandu wa kuti balicindika ifunde lya kwa Lesa, balakaana ukubikwamo fyonse ifikalamba ifyapanga umulopa, e kutila: insandesande shakashika (red cells), ishabuuta (white cells), ishilenga umulopa watimba (platelets), na menshi umupita ishi nsandesande (plasma).

¹¹ Muno nshiku, mu fikalamba ifyapanga umulopa balafumyamo utwabamo no kupangamo ifintu ifyalekanalekana. Bushe Umwina Kristu kuti abomfyako imiti iyo bapanga ukubomfya utu tuntu? Bushe kuti amona ukuti imiti ya musango uyu cimo no “mulopa”? Cila muntu afwile ukuisalila. Cimo cine na ku nshila babomfya pa kundapa umuntu ukubomfya umulopa wakwe cikulu fye tabausungiile umo basungila umulopa. Inshila pamo nga, ukuleka umulopa wakwe ulepita muli cimashini no kubwelela mu mubili wakwe ilyo balemubombela (hemodialysis), nelyo ilyo balemulepula batala bapisha umulopa kumbi no kumubikamo ifya kusundula umulopa uushele mu mubili e lyo pa numa baubweseshamo (hemodilution), nangu ilyo balemulepula, umulopa uulefuma pa cilonda, baleubuula no ku-uwamya e lyo baubwekesha mu mubili (cell salvage).—Moneni amashiwi yali mu fyebo fyalundwako pa mutwe uleti “Utunono Uto Bafumya mu Fyaba mu Mulopa ne Nshila sha Kulepwilamo Abalwele.”

12. Tufwile ukumona shani ifintu ifyo tulingile ukubomfya kampingu pa kusalapo, kabili finshi twingacita nga ifintu fya musango uyu fyatucitikila?

¹² Bushe ifintu ifyo Yehova atuleka ukuti tuleisalila, ninshi tafyacindama kuli ena? Awe, na kuba, alibikako amano ku fyo tutontonkanya na ku filenga ukuti tulecita ifintu fimo. (Belengeni Amapinda 17:3; 24:12.) Kanshi ilyo twapepa ukuti Lesa atutungulule kabili twaishibilapo na fimbi pa miti nelyo pa nshila isha kundapilwamo, tufwile ukukonka ifyo kampingu yesu iyasambilishiwa na Baibolo iletweba. (Abena Roma 14:2, 22, 23) Abantu bambi tabafwile ukutupatikisha ukukonka kampingu yabo, kabili tatufwile ukubepusha atuti, “Nga ni mwe mwakwete ubu bwafya, kuti mwacita shani?” Mu fintu fya musango uyu, Umwina Kristu onse afwile “ukuisendela icipe cakwe umwine.”b—Abena Galatia 6:5; Abena Roma 14:12; moneni akabokoshi kaleti “Bushe Imona Umulopa Ukuti Walicindama Nga Nshi?”

13. Bushe amafunde ya kwa Yehova na mashiwi yakwe ayatutungulula yasokolola ukuti aba shani? Langilileni.

¹³ Amafunde na mashiwi ayatutungulula ayaba mu Baibolo yasokolola ukuti Yehova ni Kapeela wa mafunde uwa mano kabili ni Wishi uwatemwa abana bakwe kabili uubasakamana bwino. (Amalumbo 19:7-11) Nangu ca kuti Lesa tatupeele ifunde lya “kutaluka ku . . . mulopa” pa kuti tulesunga bwino ubumi bwesu, ili ifunde lilatucingilila na ku mafya ayaba mu kubikwamo umulopa. (Imilimo 15:20) Na kuba, abengi abasambilila imilimo ya mu cipatala batila ukubombela umuntu ukwabula ukumubikamo umulopa e nshila yawamisha iya kundapilamo umulwele muli shino nshiku. Aya mashiwi ayo aba mu cipatala balanda yalenga fye Abena Kristu ba cine bashininkisha ukuti Yehova alikwatisha amano kabili ni wishi uwakwata ukutemwa.—Belengeni Esaya 55:9; Yohane 14:21, 23.

14, 15. (a) Mafunde nshi ayalanga ukuti Lesa alitemwa abantu bakwe? (b)  Kuti twalanga shani ukuti twalyumfwikisha amashiwi ya kwa Lesa ayalanda pa masanso?

¹⁴ Amafunde ayengi ayo Lesa apeele abena Israele yalalanga ukuti alibabikileko amano. Ku ca kumwenako, Lesa alipeele abena Israele ifunde lya kuti nga bapwisha ukukuula ing’anda, balingile ukubika ica kucingilila pa mutenge pa kutila abantu belapona, pantu e po balecitila ifintu ifingi. (Amalango 22:8; 1 Samwele 9:25, 26; Nehemia 8:16; Imilimo 10:9) Na kabili Lesa alibapeele ifunde lya kuti balesunga bwino ing’ombe shabo ishikali. (Ukufuma 21:28, 29) Umuntu nga akaana ukukonka aya mafunde calelanga fye ukuti tacindika ubumi bwa bantu kabili aali no kuba no mulandu wa mulopa.

¹⁵ Kuti twalanga shani ukuti twalyumfwikisha icalengele ukuti Yehova abikeko aya mafunde? Tontonkanyeni pali ifi: Bushe motoka yenu ituntulu? Bushe mulensha bwino? Bushe inama te kuti shilete ubusanso ku bantu? Bushe ing’anda yenu ituntulu? Bushe apo mubombela paliba fye bwino? Bushe ifyo mwatemwa ukucita ilyo muletuusha kuti fyalenga mwaba mu busanso? Mu fyalo fimo, abaice abengi balafwa mu masanso, pantu ilingi line balacita ifingabaletelela. Lelo, abaice abafwaya ukwikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa balicindika ubumi kabili tabacita ifingalenga baba mu busanso. Tabatontonkanya ukuti te kuti baponenwe no busanso. Apo tabacitako ifingabaletelela, balacingililwa.—Lukala Milandu 11:9, 10.

16. Mashiwi nshi ayatutungulula aya mu Baibolo ayalanda pa kuponya ifumo? (Moneni na futunoti.)

¹⁶ Nangu fye bumi bwa mwana uushilafyalwa bwalicindama kuli Lesa. Ku bena Israele, nga ca kuti umuntu acita icabipa ku mwanakashi uuli ne fumo ica kuti uyu mwanakashi afwa nelyo umwana uuli mwi fumo afwa, Lesa alemona uyo muntu ukuti ni kepaya, kabili ali no kupeela “umweo pa mweo.”c (Belengeni Ukufuma 21:22, 23.) Elenganyeni kanshi ifyo Yehova omfwa ilyo abantu abengi baleponya amafumo ku mufulo cila mwaka pa kuti ifintu fibawamine nelyo pa kuti batwalilile ukucita ubulalelale!

17. Kuti mwasansamusha shani uwaponeshepo ifumo ilyo ashilasambilila amafunde ya kwa Lesa?

¹⁷ Inga ca kuti umwanakashi aliponeshepo ifumo ilyo ashilasambilila icine? Bushe ninshi calilaala calipwa Lesa takamubelele uluse? Awe! Na kuba, uwalapila no mweo onse, kuti acetekela ukutila Yehova kuti amwelela pa mulandu wa mulopa uo Yesu asuumishe. (Amalumbo 103:8-14; Abena Efese 1:7) E co Kristu umwine alandiile ati: “Nshaisa ku kwita abalungami iyo, kano ababembu ukuti balapile.”—Luka 5:32.

18. Ukulingana ne fyo Baibolo ilanda, cinshi cilenga abantu abengi baleipayana?

¹⁸ Ukulunda pa kukanacita ifyabipa kuli bambi, Yehova afwaya no kuti twafumya mu mitima yesu icilenga abantu abengi baleipayana, e kutila ulupato. Umutumwa Yohane alembele ati: “Onse uwapata munyina ni kepaya.” (1 Yohane 3:15) Umuntu wa musango uyu tapata fye munyina lelo kuti atemwa nga ca kuti munyina alifwile. Ulu lupato kuti lwamonekela mu lwambo lwakwe ulwabipa nelyo mu kupeela munyina imilandu ya bufi iya kutila nga ya cine Lesa kuti apingwilapo no muntu. (Ubwina Lebi 19:16; Amalango 19:18-21; Mateo 5:22) Kanshi calicindama ukufumya ulupato lonse mu mitima yesu!—Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Bushe umuntu uukonka amashiwi ayatutungulula aya mu Baibolo amona shani amalembo pamo nga Amalumbo 11:5 na Abena Filipi 4:8, 9?

¹⁹ Abacindika umweo nge fyo Yehova aucindika kabili abafwaya ukwikalilila mu kutemwa kwakwe balataluka ku misango yonse iya bunkalwe. Amalumbo 11:5 yatila: “Onse uwatemwa ubunkalwe [Yehova] alimupata.” Aya mashiwi tayaletweba fye ifyo Lesa aba; lelo mashiwi ayengatutungulula. Yalenga abatemwa Lesa bapata umusango onse uwa fya kuleseshamo icitendwe umwaba ubunkalwe. Nangu fye mashiwi ya kuti Yehova ni “Lesa wa mutende,” nayo yalalenga ababomfi bakwe balatontonkanya pa fyatemwikwa, pa fisuma, na pa fya kutasha, ifilenga umutende.—Belengeni Abena Filipi 4:8, 9.

20-22. Bushe Abena Kristu bamona shani ifintu ifya mu calo, kabili mulandu nshi?

²⁰ Lesa amona ukuti icalo icitungululwa na Satana caliba no mulandu wa mulopa. Amabuteko ya cino calo yalipaya abantu abengi, ukubikako fye na babomfi ba kwa Yehova. Na kuba, mu Baibolo amabuteko bayapashanya ku fiswango ifikali. (Daniele 8:3, 4, 20-22; Ukusokolola 13:1, 2, 7, 8) Aba makwebo na basambilila sayansi balabombela pamo na mabuteko ayaba nge fiswango kabili balabombesha ukupanga ifyanso fya maka, umo basangila indalama ishingi. Ca cine, “icalo conse calaala mu maka ya mubifi”!—1 Yohane 5:19.

²¹ Apo abasambi ba kwa Yesu te ba “muli ici calo” kabili tabaitumpa mu fikansa fya calo na mu nkondo, ici cilenga beba no mulandu wa mulopa.d (Yohane 15:19; 17:16) Kabili apo bapashanya Kristu, tabasakatuka nga ca kuti balebacusha. Lelo balatemwa abalwani babo kabili balabapepelako.—Mateo 5:44; Abena Roma 12:17-21.

²² Ne cacindamisha ca kuti, Abena Kristu ba cine balataluka kuli “Babiloni Mukalamba,” e kutila ukupepa konse ukwa bufi, ukwakwatisha umulandu wa mulopa. Baibolo itila, “Muli Babiloni e mwasangilwe umulopa wa bakasesema no wa ba mushilo no wa bantu bonse abaipaiwe pe sonde.” E co batusokela ukuti: “Fumenimo muli ena, mwe bantu bandi.”—Ukusokolola 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Bushe ukufuma muli Babiloni Mukalamba calola mwi?

²³ Ukufuma muli Babiloni Mukalamba te kufuutisha fye ishina mwi buuku ilyo balembamo abantu babo. Kupata ne fyabipa ifyo abantu bacita mu mipepele ya bufi nelyo ifyo batemwisha pamo nga ubulalelale, ukuitumpa mu fikansa fya calo, e lyo no kufwaisha ifyuma. (Belengeni Amalumbo 97:10; Ukusokolola 18:7, 9, 11-17) Ilingi line, iyi misango ilalenga abantu balaipaya abanabo!

24, 25. Cinshi Lesa engabomfya pa kwelela umuntu uulapile ku mulandu wakwe uwa mulopa, kabili finshi alebomfya kale?

²⁴ Ilyo tushilasambilila icine, bonse twaleafwilishako imitekele ya kwa Satana muli fimo fimo, ne ci calengele ukuti na ifwe tube no mulandu wa mulopa. Lelo, pa mulandu wa kuti twalilekele imisango yesu iya kale, twatetekela na mwi lambo lya cilubula ilya kwa Kristu, no kuipeela kuli Lesa, Lesa alitubelele no kutucingilila ku fingonaula bucibusa bwesu na ena. (Imilimo 3:19) Imisumba ya kufulumukilako iyaliko kale ilangilila ifyo Yehova acingilila abantu bakwe.—Impendwa 35:11-15; Amalango 21:1-9.

²⁵ Bushe iyi misumba ya kufulumukilako yalebomba shani? Nga ca kuti umwina Israele aipaya umuntu mu kukanaishiba, aali no kubutukila ku musumba wa kufulumukilako. Bakapingula bafikapo nga bapingula umulandu, uwaipeye umuntu mu kukanaishiba alingile ukwikala muli uyu musumba mpaka shimapepo mukalamba afwa. Shimapepo nga afwa e lyo aali no kufumamo. Ala ici cilangililo cisuma sana pantu cilanga ifyo Lesa aba no luse ne fyo acindika ubumi bwa bantu! Ilya misumba ya kufulumukilako pali lelo e kupekanya kwa kwa Lesa ukupitila mwi lambo lya cilubula ilya kwa Kristu, pa kuti tatwipaiwe nga ca kuti mu kukanaishiba twapula mwi funde lya kwa Lesa ililanda pa fyo umweo no mulopa fyacindama. Bushe mulatasha pali uku kupekanya? Kuti mwalanga shani ukuti mulatasha? Inshila imo mwingatashishamo kulaitako na bambi ukuti bese mu musumba wa kufulumukilako uwa mampalanya, maka maka apo nomba “ubucushi ubukalamba” buli mupepi.—Mateo 24:21; 2 Abena Korinti 6:1, 2.

26-28. Bushe umulimo tubomba upalene shani no mulimo uo Esekiele alebomba, kabili kuti twaikalilila shani mu kutemwa kwa kwa Lesa?

²⁶ Umulimo uo abantu ba kwa Lesa balebomba pali lelo utwibukishako ifyo kasesema Esekiele alecita. Yehova amwebele ukuba kalinda wa kusoka aba mu ng’anda ya kwa Israele. Lesa atile: “Wakulaumfwa amashiwi ya mu kanwa kandi, e lyo wabasoka ukulingana ne fyo nalanda.” Nga ca kutila Esekiele tacitile ifyo bamwebele, aali no kupeelwa umulandu wa mulopa pa bantu abaali no kwipaiwa ilyo aba mu Yerusalemu balekandwa. (Esekiele 33:7-9) Lelo Esekiele aali ne cumfwila kabili takwete umulandu wa mulopa.

²⁷ Muno nshiku, impela ya calo ca kwa Satana naipalama. E mulandu wine Inte sha kwa Yehova bamwena ukuti ukubila “ubushiku bwa cilandushi” ubwa kwa Lesa ne mbila nsuma iya Bufumu, mulimo uo bafwile ukubomba kabili lishuko ukuubombako. (Esaya 61:2; Mateo 24:14) Bushe mulabombako sana uyu mulimo wacindama? Umutumwa Paulo alicindike umulimo wa kushimikila. E co alandile no kuti: “Ndi wa kaele ku mulopa wa bantu bonse, pantu nshashimunwike ukulanda kuli imwe ukupanga konse ukwa kwa Lesa.” (Imilimo 20:26, 27) Ala kuti cawama sana na ifwe nga twatemwa ukushimikila nga Paulo!

²⁸ Kwena pa kuti twikalilile mu kutemwa kwa kwa Yehova Shifwe, tatufwile fye ukupelela pa kumona ubumi no mulopa nga filya Yehova afimona. Lelo tufwile no kuba abasanguluka kuli Lesa, kabili ifi e fyo tukasambililapo mu cipandwa cikonkelepo.