Bushe Kuti ‘Mwapaatulula Ubusuma Ukubulekanya no Bubi’?

“Esheni ukwishibe fintu ifitemuna Shikulu.”—ABENA EFESE 5:10.

 1. Pali lelo, ubumi kuti bwaba shani ubwa kupelenganya, kabili mulandu nshi?

“MWE Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Ici cishinka cacindama ico Yeremia aishibe calikatama nga nshi lelo. Mulandu nshi? Pantu tuleikala mu “inshita ishayafya,” nge fyo Baibolo yasobele. (2 Timote 3:1) Cila bushiku, tulakwata amafya ya kupapusha ayo tukabila ukupingulapo ifyo twalacita na yene. Uku kupingula ifya kucita, nampo nga kukalamba nelyo kunono, kulakuma ubusuma bwesu—ubwa ku mubili, ubwa mu nkuntu, no bwa ku mupashi.

 2. Fintu nshi tusala ukucita ifingamonwa nge fishacindama, lelo Abena Kristu baipeela bafimona shani?

² Ifingi tusala ukucita cila bushiku kuti fyamonwa nge fintu ifyo tufwile fye ukucita nelyo nge fishacindama. Ku ca kumwenako, cila bushiku tulasala ifya kufwala twalafwala, ifya kulya twalalya, abantu twalamona, ne fintu fimbi. Tucite ifi ukwabula ukusakamana sana, ukwabula ukutontonkanyapo sana. Lelo bushe cine cine ifi fintu tafyacindama? Fwe Bena Kristu baipeela tulasakamana sana ukuti ifyo tufwele ne fyo tulemoneka, ifyo tulya no kunwa, kabili ifyo tulanda ne myendele yesu fyalanga ukuti tuli babomfi ba Wapulishamo, Yehova Lesa. Tulacinkulwako pa mashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Nga mulelya nalimo mulenwa, nalimo conse ico mulecita, citeni fyonse ku kucindika Lesa.”—1 Abena Korinti 10:31; Abena Kolose 4:6; 1 Timote 2:9, 10.

 3. Fintu nshi tusala ukucita ifyakakala icine cine?

³ Kwaliba ifintu fimbi ifyo tusala ukucita ifyakakala nga nshi. Ku ca kumwenako, ukusalapo ukuupa nelyo ukukanaupa kulakuma sana ubumi bwa muntu. Ca cine, ukusala umuntu musuma uwa kuupana na o ku kuba cibusa wa kwikala na o ubumi bonse, tacayanguka.a (Amapinda 18:22) Na kabili, umusango wa fibusa, aba kubishanya na bo, amasomo, incito, ne fya kusekesha nelyo ukukokoloka tusala filakuma sana bumupashi bwesu—no kukuma ubusuma bwesu ubwa ciyayaya.—Abena Roma 13:13, 14; Abena Efese 5:3, 4.

 4. (a) Mibele nshi iyo twingafwaisha ukukwata? (b) Fipusho nshi ifilekabilwa ukulandapo?

⁴ Apo twakwata ifingi ifya kusalapo, kuti twafwaisha nga nshi ukwishiba ifya kulekanya ifisuma ku fibi nelyo pa fimoneka fye nge fisuma e lyo ne fisuma icine cine. Baibolo isoka ati: “Kuli inshila iyawama ku cinso ca muntu, lelo ku mpela ya iko ni nshila sha mfwa.” (Amapinda 14:12) E ico kuti twaipusha atuti: ‘Kuti twacita shani pa kuti tulepaatulula ubusuma ukubulekanya no bubi? Ni kwi twingasanga ifya kutwafwa fikabilwa ilyo tulesala pali fimo? Cinshi abantu ba ku kale na ba nomba bacita ukukuma kuli ici, kabili cinshi cafumamo?’

“Amano” ya Calo “Ayali Longolo lwa Fye”

 5. Abena Kristu ba kubalilapo baikele mu calo mwali imibele ya musango nshi?

⁵ Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo baikele mu calo caiswilemo ifisumino ne fisambilisho fya ba Griki na bena Roma. Mwali ubwanalale mu mikalile ya bena Roma, iyo abengi balekumbwa. Lelo, abantu ba mano abaliko ilya nshita balisaminwe pa kwishiba ifisambilisho fya mano ya kwa Plato na Aristotle na bambi abali abapya mu masomo ya mano ya bantunse pamo nga bena Epikuri na bena Stoiki. Ilyo umutumwa Paulo aile ku Atena pa bulendo bwa bubili ubwa bumishonari, atununwikwe ku bena Epikuri na bena Stoiki aba mano ya bantunse abaleyumfwa ukuti bacilile sana Paulo uo baitile ati “kasebaseba wa mano.”—Imilimo 17:18.

 6. (a) Cinshi Abena Kristu ba kubalilapo bamo batunkilwe ukucita? (b) Cinshi Paulo asokele?

⁶ Kanshi te kuti citwafye ukumfwikisha umulandu Abena Kristu bamo aba kubalilapo babelelekelwe ukukonka imisango ne mikalile ya bantu babashingulwike. (2 Timote 4:10) Abantu abaobelwe na bulya bwikashi balemoneka kwati baleipakisha ifisuma ifingi, kabili calemoneka kwati ifyo balesala fyaleba ifisuma. Calemoneka kwati icalo calikwete ifisuma ifishalesangwa mu mikalile ya kuipeelesha iya Bwina Kristu. Lelo, umutumwa Paulo asokele ati: “Cenjeleni ukuti umuntu emubeleleka mu kutemwa amano ayali longolo lwa fye, umwalole cishilano ca bantu, umwalole mipashi ya kapona ya pano isonde, no mwalola Kristu iyo.” (Abena Kolose 2:8) Cinshi Paulo asosele fi?

 7. Cinshi cine cine caba amano ya cino calo?

⁷ Paulo alibasokele pantu alimwene ukuti ifyo abalekumbwa ifya mu calo baletontonkanya fyali no kubaletelela. Calicindama maka maka ukuti abomfeshe amashiwi ya kuti “amano ayali longolo lwa fye.” Ishiwi “amano” lyalola mu “kutemwa no kufwaisha amano.” Ici kwena kuti caba fye bwino. Na kuba, Baibolo, maka maka mwi buuku lya Amapinda, ikoselesha ukufwaisha umusango usuma uwa kwishiba na mano. (Amapinda 1:1-7; 3:13-18) Lelo, Paulo abikile pamo “amano” no “longolo lwa fye.” Kuti twatila, Paulo alemona amano ya calo ngo longolo kabili aya fye. Nga balloon bapuutilemo mwela, aya mano yalemoneka kwati yaliba fye bwino, lelo tayacindeme. Kuti caba ca fye, nelyo fye ukufumamo amafya, nga ca kuti umuntu ashintilila pa fintu fishacindama pamo nga “mano ayali longolo lwa fye” aya cino calo ilyo alesala pa caba ubusuma no bubi.

Abatila ‘Ububi Busuma no Busuma Bubi’

 8. (a) Ni kwi abantu baya nga balefwaya ukupandwa mano? (b) Kupanda amano ukwa musango nshi ukupeelwa?

⁸ Ifintu tafyapusana sana na lelo. Mu mulimo fye onse uwa buntunse mwaliba incenshi ishingi. Abapanda amano pa cupo no lupwa, abalemba imikululo, abaitunga ukuba bashing’anga, abapendula intanda, abapupe mipashi, e lyo na bambi kuti bamupanda amano pa nshita fye yonse—kulila fye mwabalipila. Lelo mano ya musango nshi bapanda? Ilingi, balasuula amafunde ya mu Baibolo pa mibele isuma no kusala ico beta imibele isuma iipya. Ku ca kumwenako, ilyo icipande ca mu nyunshipepala ya ku Canada iya The Globe and Mail calandile pa fyo ubuteko bwakenye ukulembesha ifyupo ifya “baume ukuupa abaume banabo na banakashi ukuupa abanakashi banabo,” catile: “Mu mwaka wa 2000, te cisuma ukulesha abantu abatemwana kabili abaipeelesha ukucita ico balefwaisha pantu fye bonse baume nelyo banakashi.” Ico abantu bafwaya lelo kubasuminisha fye fyonse, te kubalengulula iyo. Fyonse fimonwa nge fisuma; takwaba ica kwishibilako ubusuma no bubi.—Amalumbo 10:3, 4.

 9. Cinshi abantu abacindikwa mu bwikashi ilingi line bacita?

⁹ Bamo bapashanya abantu batunguluka mu bwikashi na mu fya ndalama—abalumbuka na ba fyuma—ilyo balesala ifya kucita. Nangu ca kuti abantu abengi aba fyuma na balumbuka balacindikwa mu bwikashi lelo, ilingi balanda fye pa mibele isuma iyapala bucishinka no kucetekela bambi lelo te fyo baba. Pa kufwaisha ukuteka no kunonka ifyuma, abengi tabacushiwa kuli kampingu wabo ilyo batoba ifunde nelyo ilyo bafilwa ukukonka ifishinte fya mibele isuma. Pa kufwaya ukulumbuka no kutemwikwa, bamo ku mufulo balasuula amafunde ne fipimo fyabikwa no kusalapo ukucita imibele yabipa kabili iye shiku. Icafumamo ca kuti kwaba ubwikashi bufwaya ukunonka no kusuminisha fyonse kabili ubutila “Kuti twacita icili conse.” Bushe kuti twapapa ukuti abantu balapeshiwa amano no kupelelwa pa caba ubusuma no bubi?—Luka 6:39.

10. Bushe amashiwi ya kwa Esaya ayalanda pa busuma no bubi yaba shani aya cine?

¹⁰ Ububi bwafuma mu kukanasala bwino ku mulandu wa kukanatungululwa bwino bulamoneka mpanga yonse, pamo ngo konaika kwa fyupo no kusalangana kwa ndupwa, ukupeepa no kunwensha imiti ikola no bwalwa, amabumba ya misepela ya lukakala, bucisenene, amalwele yambulwa mu bulalelale, na fimbi ifingi. Na kuba, kuti twaenekela shani ifintu ukuwama ilyo abantu balekana ifingabafwa nelyo amafunde ilyo balepingula pa cisuma ne cibi? (Abena Roma 1:28-32) Caba fye nga filya kasesema Esaya abilishe ati: “Kalanda ku basoselo bubi batila busuma, abasoselo busuma batila bubi; abatile mfifi lubuuto, abatilo lubuuto ni mfifi; abatile calula calilowa, abatile calowa calilula! Kalanda ku baba aba mano mu menso yabo abene, ababa aba mucetekanya ku mulola wa finso fyabo abene.”—Esaya 5:20, 21.

11. Mulandu nshi cabela buwelewele ukuicetekela ilyo tulepingula pa cisuma ne cibi?

¹¹ Icishinka ca kuti Lesa alubulwishe balya baYuda ba ku kale abali “aba mano mu menso yabo abene” citusambilisha ukuti calicindamisha ukutaluka ku kuicetekela ilyo tulepingula pa cisuma ne cibi. Abantu abengi balasumina mu mano ya kuti “leka umutima obe ukutungulule” nelyo “cita ico uleumfwa ukuti e calungama.” Bushe ukutontonkanya kwa musango yo kwaliba fye bwino? Te fyo Baibolo isambilisha, pantu ilanda bwino ukuti: “Umutima wa kufutika ukucile fintu fyonse, kabili walilwalisha; nani engawishiba?” (Yeremia 17:9) Bushe kuti mwashintilila pa muntu wa kufutika kabili uwalwalisha ukuti amutungulule pa kupingula pali fimo? Iyo. Na kuba, kuti mwacita fye ifintu fyapusana ne fyo umuntu wa musango yo amweba. E mulandu Baibolo itucinkwilako ukuti: “Uutetekelo mutima wakwe muwelewele; lelo uwenda mu mano akapusuka.”—Amapinda 3:5-7; 28:26.

Ukusambilila Ifintu Ifitemuna Lesa

12. Mulandu nshi tulingile ukulinga “icabo kufwaya kwa kwa Lesa”?

¹² Apo tatufwile ukushintilila pa mano ya cino calo nangu fye pa mano yesu ilyo tulesala icisuma ne cibi, cinshi tufwile ukucita? Umfweni uku kupanda mano kusuma kabili ukwa cine cine ukwa mutumwa Paulo ukwa kuti: “Mwipalana no bwikashi buno; lelo musangulwe mu kulengwa kwa mitima yenu ipya, ukuti mulinge icabo kufwaya kwa kwa Lesa, icisuma kabili ica kutemuna kabili icapwililila.” (Abena Roma 12:2) Mulandu nshi tulingile ukulinga icabo kufwaya kwa kwa Lesa? Muli Baibolo, Yehova alapeela icishinka cishayafya ukumfwa lelo ica kwafwa, atila: “Ifyo imyulu yasansamo kucile calo, e fyo imibele yandi yapulamo ukucile mibele yenu, na mapange yandi ukucila amapange yenu.” (Esaya 55:9) E co, ukucila ukushintilila pa mano yesu nelyo ico tuletontonkanya ukuti e calungama, twakonkomeshiwa ati: “Esheni ukwishibe fintu ifitemuna Shikulu.”—Abena Efese 5:10.

13. Amashiwi ya kwa Yesu ayalembwa pali Yohane 17:3 yakomaila shani pa kukabila kwa kwishiba ifintu ifitemuna Lesa?

¹³ Yesu Kristu akomaile pa cishinka ca kuti tulakabila ici ilyo atile: “Uyu e mweo wa muyayaya, ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Amashiwi ya kuti “bamwishibe” tayapilibula fye ukwishiba. Ukulingana na Vine’s Expository Dictionary, “yalangilila bucibusa pa muntu uwaishiba e lyo ne co aishiba; e ico, ico umuntu aishiba calicindama kuli wene, kabili na bucibusa bulaba ubwacindama.” Ukuba cibusa wa muntu te kwishiba fye uyo muntu nelyo ishina lyakwe. Cisanshamo ukwishiba ifyo uyo muntu atemwa ne fyo apata, ukwishiba ifyo acindamika ne ifipimo fyakwe—no kuficindika.—1 Yohane 2:3; 4:8.

Ukukansha Ukulingulula Kwesu

14. Cinshi Paulo alondolwele ukuti e bupusano bukalamba pa bacece ba ku mupashi na bantu bakosoka?

¹⁴ Bushe kuti twacita shani pa kwishiba ifya kupaatululo busuma ukubulekanya no bubi? Amashiwi ya kwa Paulo ku Bena Kristu abaHebere aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo yalasuka. Alembele ati: “Pantu onse uukulile shiba mutuutu ku cebo ca bulungami; pantu mucece. Lelo ifilyo ifyakosa fya bakalamba, abo bakansho kulingulula kwabo pa kweshaesha ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi.” Pano Paulo alekanya “ishiba,” ilyo mu cikomo cafumineko alondolwele nge “mitande ya kubangilila iya fyebo fya kwa Lesa,” ne “filyo ifyakosa,” ifya “bakalamba, abo bakansho kulingulula kwabo pa kweshaesha ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi.”—AbaHebere 5:12-14.

15. Mulandu nshi tulekabila ukubombesha pa kusambilila icine pali Lesa?

¹⁵ Kanshi intanshi tufwile ukubombesha ukusambilila icine pa fipope fya kwa Lesa ifyaba mu Cebo cakwe, Baibolo. Tatulefwaya ukusangamo amafunde ayengi ayatweba fye ifyo tufwile ukucita ne fyo tushifwile ukucita. Baibolo te citabo ca musango yo. Lelo, Paulo alondolwele ati: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika, ku kufunda kwa mu bulungami; ukuti umuntu wa kwa Lesa abe uwapwililila, uwaiteyanya ku kubombo mulimo onse usuma.” (2 Timote 3:16, 17) Pa kunonkelamo muli uku kusambilisha, ukwebaula no kufunda, tulingile ukutontonkanya no kuba no bupanda. Pa kucite ci tufwile ukubombesha, lelo icifumamo—e kuti ukuba “uwapwililila, uwaiteyanya ku kubombo mulimo onse usuma”—caliwamina ukubombesha.—Amapinda 2:3-6.

16. Ukukansha ukulingulula kwa muntu calola mwi?

¹⁶ Kabili, nge fyo Paulo alangile, abantu bakosoka “bakansho kulingulula kwabo pa kweshaesha ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi.” Nomba twafika pa kalume ka uyu mulandu. Amashiwi ya kuti “abakansho kulingulula kwabo” e kutila “ifilundwa ifibomfiwa pa kutontonkanya fyalikanshiwa (kwati wa fyangalo).” (Kingdom Interlinear Translation) Uwabelesha ifyangalo kuti ayangala no kucilauka pa mwalo bwangu bwangu kwati nakalimo ne sonde talyakwata amaka yatinta. Alalama umubili wakwe lyonse, kabili aleshibila kabela ifyo alacita pa kuti apwishe bwino ifyangalo. Kuti acita fyonse fi pantu alaikansha sana no kupitamo libili libili.

17. Kuti twaba shani nga ba fyangalo?

¹⁷ Na ifwe tufwile ukukanshiwa ngo wa fyangalo, e kuti ukukanshiwa lwa ku mupashi, nga tulefwaya ukushininkisha ukuti ifyo tukapingula ukucita ne fyo tukasala lyonse fikalaba ifisuma. Lyonse tufwile ukulama sana ifyo tutontonkanya ne filundwa fyesu ifya mubili. (Mateo 5:29, 30; Abena Kolose 3:5-10) Ku ca kumwenako, bushe mulakansha amenso yenu ukukanatamba ifintu fya bucisenene nelyo amatwi yenu ukukanakutika ku nyimbo nelyo ukulanda kwabipa? Ca cine ukuti ifi fintu fyabipa fyaba fye konse. Lelo, ni fwe tulingile ukupingula ica kucita nampo nga tufwile ukufileka fyaikala mu mitima ne mintontonkanya yesu. Kuti twapashanya kemba wa malumbo uwatile: “Nshakabike pa mulola wa menso yandi icintu ca bucinangwa; napate milimo ya bapumba, te kuti ilambatile kuli ine. . . . , uusoso bufi takapampamikwe ku mulola wa menso yandi.”—Amalumbo 101:3, 7.

Kansheni Ukulingulula Kwenu pa Kweshaesha

18. Cinshi amashiwi ya kuti “pa kweshaesha” ayo Paulo alandile pa kulondolola ifya kukansho ukulingulula yapilibula?

¹⁸ Muleibukisha ukuti ni “pa kweshaesha” epo twingakansha ukulingulula kwesu ku kupaatululo busuma ukubulekanya no bubi. Ico tulelandapo, kutila lyonse ilyo tulefwaya ukupingula pali cimo, tufwile ukusambilila ukutontonkanya pa kuti twiluke ifishinte fya mu Baibolo ifingabomfiwa ne fyo fingabomfiwa. Sambilileni ukufwaya ifyebo mu mpapulo shilanda pali Baibolo isho tupokelela ku “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mateo 24:45) Kwena, kuti twalomba Abena Kristu bakosoka ukuti batwaafwe. Lelo, nga twabombesha fwe bene ukusambilila Icebo ca kwa Lesa, no kupepela ubutungulushi no mupashi wa kwa Yehova, mukasuka mukafume ifisuma ifingi.—Abena Efese 3:14-19.

19. Kuti twapaalwa shani nga tulekansha ukulingulula kwesu?

¹⁹ Ilyo tulekansha ukulingulula kwesu panono panono, ico tufwaya ca kuti “twiba kabili baice abasensenunwa kabili abapepelulwa ku mwela onse we sambilisho, ku kufinsha kwa bantu, incenjeshi ku kwelenganye fya kulufya.” (Abena Efese 4:14) Lelo, ukushintilila pa kwishiba no kumfwikisha ifintu ifitemuna Lesa, kuti twapingula pa fikalamba ne finono ifingatunonsha, ukukoselesha bakapepa banensu, ne cacindamisha ukutemuna Shifwe wa mu muulu. (Amapinda 27:11) Ala mu kucite fi mulafuma amapaalo no bucingo muli shino nshiku shayafya!

[Futunoti]

Bushe Kuti Mwalondolola?

• Cinshi tufwile ukukwata pa kupingulapo bwino?

• Mulandu nshi cabela buwelewele ukushintilila pa bantu balumbuka nelyo ifyo tuleyumfwa ilyo tulesala pa cisuma ne cibi?

• Mulandu nshi tulingile ukwishibila ifintu ifitemuna Lesa ilyo tulepingula pali fimo, kabili kuti twacita shani ifyo?

• ‘Ukukansho kulingulula kwesu’ kwalola mwi?

[Icikope pe bula 9]

Ukushintilila pa bakankaala na balumbuka ku kututungulula, kwa fye

[Icikope pe bula 10]

Ngo uwa fyangalo, tufwile ukulama amatontonkanyo yesu yonse ne filundwa fyonse ifya mubili