Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Musebo nshi umutumwa Paulo apitilemo ilyo aleya ku Roma pa muku wa kubalilapo?

▪ Pa Imilimo 28:13-16 patila Paulo aninine ubwato ubwaleya ku Italia, kabili ailefikilila pa Naples apalefikilila amato mu musumba wa Puteoli (ino nshita bawita ati Pozzuoli). Lyena aimine ubulendo bwa kuya ku Roma ukubomfya umusebo ukalamba uwa mu musumba uo baleita ati Api.

Ishina lya uyu Musebo wa Api lyafumine kwi shina lya mulashi wa buteko, umwina Roma, uo baleita ati Appius Claudius Caecus. Atendeke ukupanga uyu musebo mu 312 B.C.E. Uyu musebo wapabwike amamita 5 ukufika ku 6, kabili baupangiile na mabwe ayakalamba ayafumine ku lupili ulwapuulike, kabili walepele amakilomita 583 ukulola lwa ku kapinda ka ku kulyo aka Roma. E wasuntinkenye Roma ne cabu ca Brundisium (ico beta ino nshita ati Brindisi), kabili e wali umusebo ukalamba uwalolele ku Kabanga. Abalepita muli uyu musebo baleiminina pa ncende shali mu mbali ya musebo, apo balelaala nga bwaila, ukushita ifya kulya, kabili e po balesenda bakabalwe bambi aba kubomfya. Pa kati ka ishi ncende sha kwimininapo paleba amakilomita nalimo 24.

Nomba cimoneka kwati umutumwa Paulo ena ale-enda fye na makasa, kabili aendele amakilomita 212. Uyu musebo wapulinkenye incende ye lungu iyo beta ati Pontine Marshes, kabili kalemba umo umwina Roma ali-ilishenye ukuti muli iyi ncende mwali sana bamung’wing’wi kabili mwalenunka nga nshi. Lwa ku kapinda ka ku kuso aka iyi ncende, kwali Maliketi ya Api, iyabelele napamo apali amakilomita 65 ukufuma ku Roma, kabili kwali na Mayanda ya Beni Yatatu, ne ncende ya kutushishapo iyabelele apali amakilomita nalimo 50 ukufuma mu musumba. Pali ishi ncende shibili, epo Abena Kristu abafumine ku Roma balepembelela Paulo. Ilyo fye Paulo abamwene, “atootele Lesa kabili alikoshiwe.”—Imilimo 28:15.

Bushe ica kulembapo icalandwapo pali Luka 1:63 cali ca musango nshi?

▪ Ilyashi ilyo Luka alembele lilondolola ukuti abanankwe ba kwa Sekaria balimwipwishe ishina alefwaya ukwinika umwana wakwe uwafyelwe. Sekaria “alombele ica kulembapo no kulemba ati: ‘Ishina lyakwe ni Yohane.’” (Luka 1:63) Icitabo cimo citila, ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ati “ica kulembapo” lilosha ku “kapapaatu akanono, ako ilingi line balepanga ukubomfya ipulanga e lyo basubapo ipula.” Utu utupaapaatu baletusuntinkanya pamo kabili umo baletusuntinkanishisha baleshingamo ipula ilyatelela. Abantu balelemba pa tupaapaatu ukubomfya akalembelo. Nga balefwaya ukulembapo ifyebo fimbi, balefuuta ifilipo no kusubapo ipula.

Icitabo citila Reading and Writing in the Time of Jesus citila: “Ifikope ifyasangilwe mu musumba wa Pompeii, ne fyabumbwa ifyasangilwe mu ncende shalekanalekana isha Buteko bwa Roma e lyo ne fintu fimbi ifyo bashulile mu mushili mu ncende shapusanapusana isha ku Egypt na ku Hadrian’s Wall [ku kapinda ka ku kuso aka Britain], filanga ukuti abena kale balebomfya sana ifipapaatu fya kulembapo.” Abantu balekanalekana, pamo nga ni bashimakwebo, abalebomba ku buteko, e lyo limbi na Bena Kristu ba kubalilapo bamo bamo, bafwile balekwata ifi fya kulembapo.

[Icikope pe bula 11]

Umusebo wa Api

[Icikope pe bula 11]

Icipapaatu umwana we sukulu, alembelepo mu ma 100 C.E.

[Abatusuminishe]

By permission of the British Library