‘Fwayeni Umutende no Kuukonkelela’
“Nga cingacitwa, mube aba mutende ku bantu bonse nga caba mu maka yenu.”—ABENA ROMA 12:18.
1, 2. Finshi fimo ifilenga umutende wa buntunse ukukanabelelela?
ELENGANYENI ing’anda iyakuulwa pa mufula uushakosa, iyakwata imyalo yaonaika, na malata ayashakosa. Bushe kuti mwafwaya ukukuukilamo yaba ne ng’anda yenu? Kwena te kuti mucite fyo. Nangu fye ukupenta iyo ng’anda na penti ipya te kuti kwalule icishinka ca kuti iyo ng’anda tayakosa. Kuti yawa inshita ili yonse.
2 Umutende onse uwa muli cino calo wapala ing’anda twalandapo. Wakuulwa pa mufula ushakosa—e kuti amalayo na mapange ya bantunse, abo ‘takuli ukupususha muli bene.’ (Amalumbo 146:3) Ilyashi lya kale lilanga ukukansana ukwingi ukwabako pa fyalo, imishobo, ne mikowa. Kwena ca cine ukuti kwaliba inshita shimo ilyo kuba umutende, lelo bushe mutende wa musango nshi? Nga ca kuti ifyalo fibili filelwishanya lyene babilisha umutende pantu cimo cacimfiwa nelyo fyonse fibili fyailuka ukuti tamuli ubusuma mu kulwishanya, bushe ninshi mutende wa musango nshi? Ulupato, umutunganya, na kalumwa ifyalengele iyo nkondo e ko ficili. Umutende wa bufi, uufisa ubulwani, te mutende ubelelela.—Esekiele 13:10.
3. Mulandu nshi umutende wa bantu ba kwa Lesa wapusanina no mutende wapangwa na bantunse?
3 Lelo, umutende wa cine e mo waba muli cino calo caonaulwa ne nkondo. Ni kwi usangwa? Ku Bena Kristu ba cine abakonka mu makasa ya kwa Yesu Kristu, abomfwila amashiwi ya kwa Yesu no kubombesha ukumupashanya. (1 Abena Korinti 11:1; 1 Petro 2:21) Umutende waba pa Bena Kristu ba cine abafuma ku mishobo yalekanalekana, ififulo, ne fyalo wa cine pantu wisako pa mulandu wa bucibusa busuma bakwata na Lesa pantu balicetekela mwi lambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu. Umutende wabo bupe ukufuma kuli Lesa, te cintu icapangwa na bantunse. (Abena Roma 15:33; Abena Efese 6:23, 24) Wisako pa mulandu wa kuti balanakila “Cilolo wa mutende,” Yesu Kristu, kabili bapepa Yehova, “Lesa wa kutemwa kabili uwa mutende.”—Esaya 9:6; 2 Abena Korinti 13:11.
4. Bushe Umwina Kristu kuti ‘akonkelela’ shani umutende?
4 Umutende tauishila fye ku bantunse abashapwililika. E ico, Petro atile Umwina Kristu umo umo afwile ‘ukufwaya umutende no kuukonkelela.’ (1 Petro 3:11) Kuti twacita shani ifyo? Ukusesema kwa kale kulasuka. Yehova alandile ukupitila muli Esaya ati: “Bakakuula bobe bonse bakaba abasambilishiwa kuli Yehova, kabili umutende wa bana bobe abaume ukafula.” (Esaya 54:13; Abena Filipi 4:9) Ca cine, abomfwila ifyo Yehova asambilisha e bakwata umutende wa cine. Na kabili, umutende, pamo na “ukutemwa, ukusekelela, . . . ukutekanya, icongwe, ubusuma, icishinka, ukunakilila, ukuteko mutima,” fisabo fya mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. (Abena Galatia 5:22, 23) Umuntu wabula ukutemwa, ushisekelela, uushatekanya, ushakwata icongwe, umubifi, uwabula icishinka, umunkalwe, nelyo uushiilama, te kuti akwate umutende.
“Aba Mutende ku Bantu Bonse”
5, 6. (a) Ukulingana na Baibolo, bupusano nshi bwaba pa kwikalo mutende no kucito mutende? (b) Ni kuli bani Abena Kristu balingile ukuba aba mutende?
5 Umutende walondololwa nga “ukwikala ku matwi tondolo, ukwabula ifya kupumfyanya.” Ukulondolola kwa musango yu kuti kwakuma imibele yalekanalekana umushaba ukukansana. Na kuba, no muntu uwafwa kuti twatila ali no mutende! Lelo, pa kuti umuntu abe no mutende wine wine, afwile ukucitako fimo ku kuleta umutende. Mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, Yesu atile: “Balishuka abacito mutende; pantu baketwa abana ba kwa Lesa.” (Mateo 5:9) Yesu alelanda na bantu abali no kuba ne shuko lya kuba abana ba kwa Lesa aba ku mupashi no kuba no bumi bwa bumunshifwa mu muulu. (Yohane 1:12; Abena Roma 8:14-17) Na kabili, abantu bonse aba cishinka abashakwata isubilo lya kwikala ku muulu bakasuka bakabe no “buntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.” (Abena Roma 8:21) Bantu ba mutende epela e bengakwata ilyo isubilo. Paliba ubupusano pa kwikala umutende no kucito mutende. E ico, ukulingana na Malembo, ukucito mutende calola mu kutungilila umutende, limo ukupanga umutende apo ushali kale.
6 Ilyo muletontonkanya pali ici cishinka, bebeteni ukufunda kwa mutumwa Paulo ku Bena Roma, atile: “Nga cingacitwa, mube aba mutende ku bantu bonse nga caba mu maka yenu.” (Abena Roma 12:18) Paulo taleeba abena Roma ukwikala fye ku matwi tondolo, nangu ca kuti ico kuti cayafwa. Alebakoselesha ukupanga umutende. Ukupanga na bani? Na “bantu bonse”—aba mu lupwa, Abena Kristu banabo, e lyo na bantu abashasumine ifyo basumine. Akoseleshe abena Roma ukupanga umutende na bambi ‘nga cali mu maka yabo.’ Kwena, talefwaya ukuti baalule ifisumino fyabo pa mulandu fye wa kufwaya ukupanga umutende. Ukucila ukulwisha bambi, bali no kulanshanya pa kuti bapange umutende na bo. Abena Kristu bali no kucita ifyo nampo nga balebomba na bashili ba mu cilonganino nelyo aba mu cilonganino. (Abena Galatia 6:10) Mu kumfwana ne ci, Paulo alembele ati: “Pe fye mweshe ukucite cisuma ku banenu na kuli bonse.”—1 Abena Tesalonika 5:15.
7, 8. Abena Kristu baba shani aba mutende ku bantu abashasumina ifyo basumina kabili mulandu nshi?
7 Kuti twaba shani aba mutende ku bantu abashasumina ifyo twasumina kabili abengakaana ne fyo twasumina? Ica kubalilapo, tatucita ifintu kwati twalibacila. Ku kulangilila, te kuti tutile twaba aba mutende nga tulebomfya amashiwi ya musaalula ilyo tulelanda pali bambi. Yehova alisokolola ubupingushi bwakwe ubwa tubungwe na mabumba ya bantu, lelo tatwakwata insambu sha kulanda pa muntu umbi kwati nalimo alipingulwa kale ati mubi. Kwena, tatupingula bambi, nangu fye balwani besu. Ilyo Paulo aebele Tito ukufunda Abena Kristu ba mu Krete pa fya kubomba na balashi abuntunse, atile ali no kubacinkulako “ukupontela umuntu nangu umo iyo, ukuba ababulo lubuli, aba mutembo ku bantu bonse.”—Tito 3:1, 2.
8 Ukuba aba mutende ku bantu abasumina ifyapusana ne fyo twasumina kuti kwayafwa sana ukubalenga ukusambilila icine. Kwena, tatupanga ifibusa ‘ifyonaula imibele isuma.’ (1 Abena Korinti 15:33) Lelo, kuti twaba aba mucinshi, kabili tufwile ukucindika abantu bonse no kuba aba cikuuku kuli bene. Petro alembele ati: “Mwende bwino mu Bena fyalo; ukuti, umo bamupontelela kwati muli ncitatubi, bacindike Lesa mu bushiku bwa cipempu pa kuloleshe milimo yenu isuma.”—1 Petro 2:12.
Aba Mutende mu Butumikishi
9, 10. Ca kumwenako nshi umutumwa Paulo abikile pa fya kubomba no mutende na bashatetekela?
9 Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo baishibikwe nga bashipa. Tabayangwishe ubukombe bwabo, kabili ilyo babakaanya, bapampamine pa kunakila Lesa ukucila ukunakila abantu. (Imilimo 4:29; 5:29) Lelo, tabafililwe ukulekanya umwalola ukuba uwashipa no kuba uwa fikansa. Tontonkanyeni pa fyo Paulo abombele ilyo alandileko icitetekelo cakwe pa ntanshi ya Mfumu Herode Agripa II. Herode Agripa aupile nkashi yakwe Bernice. Lelo, Paulo tatendeke ukufunda Agripa pa mibele isuma. Ukucila, akomaile pa fishinka basuminishenye, no kutila Agripa alishibe intambi sha baYuda kabili alitetekele bakasesema.—Imilimo 26:2, 3, 27.
10 Bushe Paulo aletasha fye bufi bufi ulya muntu uwakwete amaka ya kumulubula? Iyo. Paulo akonkele ukupanda mano kwakwe no kulanda icine. Tapali nangu cimo ico alandile kuli Herode Agripa icali ica bufi. (Abena Efese 4:15) Lelo Paulo ali ni kapanga wa mutende kabili alishibe ifya kuba “fyonse kuli bonse.” (1 Abena Korinti 9:22) Ico alefwaya kulanda pa nsambu shakwe isha kushimikila pali Yesu. Apo ali kasambilisha musuma, pa kubala alandile cimo ico wene na Agripa bengasuminishanya. Pa kucite fi Paulo ayafwile ilya mfumu ishali ne mibele isuma ukumona bwino ubuKristu.—Imilimo 26:28-31.
11. Kuti twaba shani bakapanga ba mutende mu butumikishi?
11 Kuti twaba shani aba mutende mu butumikishi? Nge fyo Paulo acitile, tufwile ukutaluka ku kupaashanya. Ca cine ukuti inshita shimo tufwile “ukulande cebo ca kwa Lesa ukwabulo mwenso,” ukushipa pa kulandilako icitetekelo cesu. (Abena Filipi 1:14) Lelo ilingi line icacindamisha ico tufwaya kushimikila imbila nsuma. (Mateo 24:14) Nga ca kuti umuntu amona icine pa bufwayo bwa kwa Lesa, lyene kuti aleka ifisambilisho fya bufi ifya mipepele no kuisangulula ku fibelesho fyabipa. Kanshi, cisuma ukwesha ukulanda pa fintu ifingatemuna abalekutika, ukutendekela ne fintu ifyo bonse twaishiba. Te kuti cibe bwino ukukalifya umuntu, uwa kuti nga twalanda bwino nankwe, kuti akutika ku bukombe bwesu.—2 Abena Korinti 6:3.
Bakapanga ba Mutende mu Lupwa
12. Kuti twaba shani aba mutende mu lupwa?
12 Paulo atile abopa “bakaba no kupamfiwa mu mubili.” (1 Abena Korinti 7:28) Kukaba amafya. Bumo ubwafya bwa kuti abaupana bakulapusana limo limo. Bushe kuti bapwisha shani ubu bwafya? Bafwile ukubupwisha mu mutende. Umuntu wa mutende akabombesha ukukanaleka ukukansana ukukula. Kuti acita shani ifyo? Intanshi, afwile ukulama ululimi. Nga lwabomfiwa ku kulanda ifyabipa kabili ifya musaalula, ululimi ulwaba cilundwa cinono kuti lwaba ‘ulushingalamwa, ulwaisulamo ubusungu bwa kulete mfwa.’ (Yakobo 3:8) Umuntu wa mutende abomfya ululimi ku kukoselesha bambi te kubasaalula iyo.—Amapinda 12:18.
13, 14. Kuti twasunga shani umutende ilyo twalufyanya mu kulanda nelyo ilyo twakalipa?
13 Apo tatwapwililika bonse, tulalanda ifintu ifyo pa numa tutila cinshi cankolele? Ilyo ici cacitika, angufyanyeni ukubombelapo—ukupanga umutende. (Amapinda 19:11; Abena Kolose 3:3) Talukeni ku kuisansha mu “lubuli lwa fyebo” na “ifikansa pe pe.” (1 Timote 6:4, 5) Lelo, esheni ukumfwikisha ifyo umwina mwenu aleumfwa. Nga balanda amashiwi yabipa kuli imwe, mwiyasuka amashiwi yabipa. Ibukisheni ukuti “ukwasuka ukwafuuka kubweshe cipyu.”—Amapinda 15:1.
14 Limo limo, kuti mwakabila ukumfwila ukufunda kwaba pa Amapinda 17:14 apatila: “Leka ilyo ukuumana takulaima.” Tontonkanyeni bwino na kabili pali iyo mibele yayafya. Pa numa, ilyo ubukali bwatontoloka, kuti mwapwisha ubwafya mu mutende. Limo, kuti cawama ukulomba kangalila wakosoka Umwina Kristu ukuti amwafwe. Abaume ba musango yo ababelesha kabili aba cililishi kuti baafwa nga nshi ilyo mu cupo mushili umutende.—Esaya 32:1, 2.
Aba Mutende mu Cilonganino
15. Ukulingana na Yakobo, mibele nshi iyabipa iyo Abena Kristu bamo bakwete, kabili mulandu nshi iyi mibele yabela “ya pano nse,” “ya buntunse,” kabili “iya buciwa”?
15 Ku ca bulanda, Abena Kristu bamo aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo bali no mupashi wa kalumwa na kafindwe—imibele iyapusana nga nshi no mutende. Yakobo atile: “Aya te mano ayafuma ku muulu, lelo ya pano nse, ya buntunse, ya buciwa. Pantu ukuli akalumwa na kafindwe, e kuli cimfulumfulu no mulandu onse wabipa.” (Yakobo 3:14-16) Bamo basumina ukuti ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “akafindwe” lipilibula ukuba na kaso, ukufwaya ififulo fisuma. Kanshi Yakobo alishibe ico alelandapo ilyo atile “ya pano nse, ya buntunse, ya buciwa.” Ukutula kale, bakateka ba mu calo baba na kafindwe, ukupala inama sha mpanga ishilelwishanya. Akafindwe cine cine “ka pano nse” kabili “ka buntunse.” Na kabili ka “buciwa.” Iyi mibele yabipa intanshi yalangilwe na malaika walefwaisha ukuteka uwapondokele Yehova Lesa no kuba Satana, kateka wa fiwa.
16. Bushe Abena Kristu bamo mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balangile shani imibele yapala iya kwa Satana?
16 Yakobo akoseleshe Abena Kristu ukukanaba na kafindwe, pantu takaleta umutende. Alembele ati: “Bushe ifya bulwi fifuma kwi, no lubuli ululi muli imwe lufuma kwi? Bushe tafifuma ku fya lunkumbwa fyenu ificito buta mu filundwa fyenu?” (Yakobo 4:1) Pano, “ifya lunkumbwa” kuti fyalosha ku kufwaisha kwa kaso ukwa fikwatwa fya ku mubili nelyo ukufwaya ukulumbuka, ukutungulula bambi, nelyo amaka. Ukupala Satana, bamo mu filonganino nalimo balefwaya ukulumbuka ukucila ukuba ‘abacepesha,’ ifyo Yesu atile abakonshi bakwe aba cine bali no kuba. (Luka 9:48) Umupashi wa musango yo kuti walenga mu cilonganino mwakana ukuba umutende.
17. Bushe ndakai, Abena Kristu kuti baba shani aba mutende mu cilonganino?
17 Ndakai, na ifwe tufwile ukukana ukufwaisha kwa kukwata ifyuma, akalumwa, na mabuyo yashafwa kantu. Nga tuli ba mutende icine cine, tatwakasakamikwe nga ca kuti bamo mu cilonganino balilamuka ukutucila mu milimo imo, nelyo ukubasuusha pa ntanshi ya bambi pa kutwishika apo beminine. Nga twalilamuka muli fimo, tatwakabomfye uko kulamuka ku kuilanga ukuti twalicila bambi, kwati nalimo icilonganino cikabomba fye bwino pa mulandu wa kulamuka kwesu no kwishiba ifya kucita bwino ifintu fimo. Imibele ya musango yo kuti yalenga amalekano; te kuti ilete umutende. Aba mutende tabaitakisha pa fyo balamuka lelo babomfya uko kulamuka ku kupyungila bamunyinabo no kucindika Yehova. Balishiba ukuti icishibisha Abena Kristu ba cine kutemwa—te kulamuka iyo.—Yohane 13:35; 1 Abena Korinti 13:1-3.
“Umutende Ukaba Bakaangalila Bobe”
18. Baeluda bapanga shani umutende pa kati kabo?
18 Baeluda ba mu cilonganino baba aba ntanshi mu kupanga umutende. Yehova asobele pa bantu bakwe ati: “Nkacito Mutende ukuba bakangalila bobe, no Bulungami ukuba bakapitao bobe.” (Esaya 60:17) Ukumfwana na ya mashiwi aya muli uku kusesema, ababomba nga bakacema ba Bwina Kristu balabombesha ukutwala pa ntanshi umutende pa kati kabo na pa kati ka mukuni. Baeluda kuti baba aba mutende pa kati kabo pa kulanga “amano ayafuma mu muulu” aya mutende kabili aya mutembo. (Yakobo 3:17) Baeluda limo kuti bapusana pa fyo baletontonkanya pantu bakulile mu nshila shalekanalekana kabili bapita mu fyapusanapusana mu bumi. Bushe ici cilepilibula ukuti tababa aba mutende? Te kuti cibe fyo nga babombela bwino pa bwafya. Aba mutende balanda ifyo baletontonkanya no bufuuke kabili lyene ukukutika no mucinshi ku fyo bambi baletontonkanya. Ukucila ukufwaya fye ukuti ifintu ficitwe ifyo aletontonkanya, umuntu wa mutende akapepa ilyo alebebeta ifyo munyina aletontonkanya. Kuti mwabebeta ifyo bambi balanda kulila fye tapali ifunde lya mu Baibolo ilitobelwe. Nga bambi tabasuminishenye na wene, umuntu wa mutende akanakila no kutungilila ifyo icinabwingi bapingula. Nga acite fyo akalanga ukuti wa mutembo. (1 Timote 3:2, 3) Bakangalila babelesha balishiba ukuti ukuba lyonse aba mutende kwalicindama ukucila ukucita ifintu ukulingana ne fyo balefwaya.
19. Bushe baeluda babomba shani nga bakapanga ba mutende mu cilonganino?
19 Baeluda batungilila umutende pa kati kabo no mukuni pa kubafwa no kukanalengulula sana ifyo balecita. Kwena, ca cine ukuti bamo inshita shimo kuti bakabila ukupuupuutulwa. (Abena Galatia 6:1) Lelo umulimo wa bakangalila te wa kusalapula fye. Ilingi line balatasha abalebomba bwino. Baeluda ba kutemwa balafwaisha ukumona imibele isuma muli bambi. Bakangalila balacindamika ifyo Abena Kristu banabo babombesha, kabili balicetekela ukuti abasumina banabo balebombesha apo bengapesha.—2 Abena Korinti 2:3 4.
20. Bushe icilonganino cimwenamo shani nga bonse bali aba mutende?
20 E ico, mu lupwa, mu cilonganino, nelyo ilyo tulebomba na bantu abashasumina ifyo twasumina, tulabombesha ukuba aba mutende, ukubombela umutende. Nga twabombesha ukuba aba mutende, tukafwako icilonganino ukuba ica nsansa. Pa nshita imo ine, tukacingililwa no kukoshiwa mu nshila ishingi, nge fyo twalamona mu cipande cikonkelepo.
Bushe Muleibukisha?
• Ukuba aba mutende kwalola mwi?
• Kuti twaba shani aba mutende ilyo tulebomba na bambi abashili Inte?
• Kuti twalundulula shani umutende mu lupwa?
• Baeluda kuti batungilila shani umutende mu cilonganino?
[Icikope pe bula 9]
Abantu ba mutende balataluka ku kuimona nga bacindama ukucila bambi
[Ifikope pe bula 10]
Abena Kristu baba aba mutende mu butumikishi, mu ng’anda, na mu cilonganino