Mwe Balume, Ishibeni Bumutwe Bwa Kwa Kristu Kabili Mulemupashanya
“Umutwe wa mwaume onse ni Kristu”—1 ABENA KORINTI 11:3.
1, 2. (a) Ni kuli finshi twingeshibila umulume musuma? (b) Mulandu nshi cacindamina ukwishiba ukuti Lesa e watendeke icupo?
BUSHE ni kuli finshi mwingeshibila umulume musuma? Bushe ni ku fyo acenjela nelyo amano akwata? Bushe ni ku ndalama akwata? Nelyo bushe ni ku fyo atemwa no kusunga bwino abakashi na bana? Nga twalolesha pa fyo basunga abakashi na bana babo, abalume abengi balapelebela, pantu bacite fintu ukulingana ne mibele ya bantu ba muli cino calo. Mulandu nshi? Icalenga sana ni co tabaishiba kabili tabakonka ukufunda kwa kwa Katendeka wa cupo ‘uwabuulile ulubafu ku muntu no kulengamo umwanakashi kabili amutwele ku muntu.’—Ukutendeka 2:21-24.
2 Yesu Kristu alangile ukuti aya mashiwi ya mu Baibolo ayatila Lesa e watendeke icupo ya cine ilyo aebele abalemusuusha ukuti: “Bushe tamwabelengo kuti uwababumbile ukufuma pa kutendeka ababumbile umwaume no mwanakashi, kabili atile, ‘E mulandu wine umwaume akashiila wishi na nyina no kulambatila ku mukashi wakwe, kabili aba babili bakaba umubili umo’? E ico tabali babili kabili iyo, lelo bali umubili umo. Kanshi, ico Lesa alundenye [mu cupo], umuntu elundulula.” (Mateo 19:4-6) Icishinka ca kuti pa kuba ne nsansa mu cupo, abaupana bafwile ukwishiba ukutila Lesa e watendeke icupo kabili kuti baikala fye bwino nga balekonka amafunde yaba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo.
Icingalenga Umwaume Ukuba Umulume Musuma
3, 4. (a) Cinshi calenga ukuti Yesu eshibe ifingi pa cupo? (b) Bushe umukashi wa kwa Yesu uwa mampalanya ni nani, kabili abalume bafwile ukulasunga shani abakashi babo?
3 Icingafwa umwaume ukuba umulume musuma kulasambilila ifyo Yesu alandile no kulapashanya ifyo acitile. Yesu alishiba ifingi pa cupo pantu e ko ali ilyo abantunse ba kubalilapo babapangile na lintu balebofya. Yehova Lesa aebele Yesu ukuti: “Natucite umuntu mu cata cesu, umwabele cipasho cesu.” (Ukutendeka 1:26) Lesa alelanda ku o abumbile intanshi ilyo ashilabumba icili conse kabili aishileba “mupepi na wena, cibinda wa mulimo.” (Amapinda 8:22-30, NW) Yesu “libeli ku cibumbwa conse,” kabili e “kutendeka kwa bubumbo bwa kwa Lesa.” E ko ali na lintu Lesa ashilabumba imyulu.—Abena Kolose 1:15; Ukusokolola 3:14.
4 Mu Baibolo Yesu bamwita ukuti “Umwana wa mpaanga uwa kwa Lesa,” kabili bamupashanya ku mulume. Inshita imo malaika asosele ukuti: “Isa kuno, ndekulanga nabwinga, umukashi wa Mwana wa mpaanga.” (Yohane 1:29; Ukusokolola 21:9) Ninshi umukashi, nelyo nabwinga, ni nani? “Umukashi wa Mwana wa mpaanga” basambi ba kwa Kristu abasubwa, abakateka pamo nankwe mu Bufumu bwakwe ubwa mu muulu. (Ukusokolola 14:1, 3) Kanshi ifyo Yesu alesunga abasambi bwakwe ilyo ali pe sonde fyaba ca kumwenako ku balume. Bafwile ukulasunga abakashi babo nga filya fine Kristu alesunga abasambi bakwe.
5. Bushe Yesu aba ca kumwenako kuli bani?
5 Kwena, Baibolo ilondolola ukuti Yesu aba ca kumwenako ku basambi bakwe bonse, pantu tubelenga ukuti: “Kristu aculiile imwe, pa kumushila ica kumwenako ukuti mukonke bwino bwino mu ntampulo shakwe.” (1 Petro 2:21) Lelo, Kristu aba ca kumwenako, sana sana ku baume. Baibolo itila: “Umutwe wa mwaume onse ni Kristu; no mutwe wa mwanakashi mwaume; no mutwe wa kwa Kristu ni Lesa.” (1 Abena Korinti 11:3) Apo Kristu mutwe wa mwaume, abalume bafwile ukulapashanya bumutwe bwakwe. Kanshi aba mu lupwa nga balenkonka icishinte ca bumutwe e lyo bakalaikala bwino kabili bakaba ne nsansa. Pa kuti bengalaikala bwino, abalume bafwile ukutemwa abakashi babo no kulabasunga nga filya fine Yesu asunga umukashi wakwe uwa mampalanya, abasambi bakwe abasubwa.
Ifya Kupwisha Amafya mu Cupo
6. Bushe abalume balingile ukulaikala shani na bakashi babo?
6 Muli cino calo ca mafya, abalume balingile ukulapashanya sana Yesu, ukuba abatekanya, ukutemwa abakashi babo, no kushipa mu kukonka ifishinte fyalungama. (2 Timote 3:1-5) Ukulosha ku ca kumwenako Yesu ashile, Baibolo itila: “Mwe balume, ikaleni na [bakashi] ifyo fine umwabela ukwishiba.” (1 Petro 3:7) Ca cine, abalume bafwile ukupwisha amafya mano mano nge fyo Yesu apwishishe amafya apitilemo. Aculile ku mafya ayo umuntu uuli onse ashatalapitamo, lelo alishibe ukuti amafya yalefuma kuli Satana, ifibanda fyakwe, na kuli ici calo cibifi. (Yohane 14:30; Abena Efese 6:12) Yesu tapapile ilyo aponenwe na mafya, kanshi abaupana nabo tabafwile ukupapa nga baba no “bucushi mu mubili.” Baibolo ilasoka abaleupa nelyo ukuupwa ukuti bakalaba na macushi ya musango yu.—1 Abena Korinti 7:28.
7, 8. (a) Bushe ukwikala na bakashi umwabela ukwishiba kwalola mwi? (b) Mulandu nshi abalume balingile ukucindikila abakashi?
7 Baibolo itila abalume balingile ukulaikala na bakashi babo ‘umwabela ukwishiba, ukulabacindika nge cipe icanaka, abanakashi.’ (1 Petro 3:7) Ukucila ukusunga umukashi buluku buluku, nge fyo Baibolo yasobele ukuti e fyo abaume abengi bakalacita, umulume uufwaya ukutemwikwa kuli Lesa afwile ukulacindika umukashi wakwe. (Ukutendeka 3:16) Te kuti abomfye amaka yakwe ku kuma umukashi, lelo afwile ukulamusunga nge cipe ica mutengo sana, ukulamulangulukilako, ukukutika ku fyo aleyumfwa, no kulamumona ukuti alicindama kabili alingile ukumucindika.
8 Mulandu nshi abalume bacindikila abakashi babo? Baibolo yasuka ukuti: “Apo na imwe muli mpyani pamo na bo isha kusenamina kwa bupe fye ukwa bumi, pa kuti amapepo yenu yecilimwa.” (1 Petro 3:7) Bafwile ukwishiba ukuti Yehova tamona ukutila umwaume alicindama ukucila umwanakashi. Abanakashi abatemwikwa kuli Lesa bakapokelela icilambu cimo cine na baume, umweo wa muyayaya kabili abengi bakakwata ishuko lya kuyateka ku muulu ‘ukushaba mwaume nangu mwanakashi.’ (Abena Galatia 3:28) Kanshi abalume balingile ukulaibukisha ukuti bucishinka e bulenga umuntu ukuba uwacindama kuli Lesa. Te kuba umwaume nelyo mwanakashi, umulume nelyo umukashi, nangu ukuba umwana.—1 Abena Korinti 4:2.
9. (a) Ukulingana na mashiwi ya kwa Petro, mulandu nshi abalume balingile ukucindikila abakashi babo? (b) Bushe Yesu alecindika shani abanakashi?
9 Mu mashiwi ya kulekelesha, umutumwa Petro alikomaile pa mulandu abalume balingile ukucindikila abakashi, atile “pa kuti amapepo yenu yecilimwa.” Mwandini kuti cabipa nga amapepo yalecilimwa! Nga ca kuti umulume talecindika umukashi, amapepo yakwe kuti yalecilikilwa kwati ni filya cali ku babomfi ba kwa Lesa bamo aba ku kale. (Inyimbo sha Bulanda 3:43, 44) Abena Kristu abaume, abaupa na balefwaya ukuupa, bafwile ukusambilila no kulapashanya ifyo Yesu alesunga abanakashi mucinshi mucinshi. Alibapokelele pe bumba lya basambi bakwe kabili balemukonka ilyo aleya aleshimikila. Na kabili, Yesu ali ne cikuuku ku banakashi kabili alebacindika. Pa nshita imo, Yesu asokolwele icine icacindama ku banakashi no kubakonkomesha ukuti bebeko abaume!—Mateo 28:1, 8-10; Luka 8:1-3.
Ica Kumwenako, Sana Sana ku Balume
10, 11. (a) Mulandu nshi abalume balingile ukwishibila sana ifyo Yesu aletungulula icilonganino? (b) Bushe abalume balingile ukutemwa shani abakashi babo?
10 Nge fyo tumwene mu kubangilila, Baibolo ipashanya ukumfwana kwa mulume no mukashi ku fyo Yesu asunga “nabwinga” wakwe, e kuti icilonganino cakwe ica Bena Kristu basubwa. Baibolo itila: “Umulume e mutwe wa mukashi ifyo na Kristu e mutwe wa cilonganino.” (Abena Efese 5:23) Aya mashiwi yalingile ukulenga abalume ukufwaisha ukwishiba ifyo Yesu aletungulula abasambi bakwe. Nga baishiba ifyo Yesu aletungulula abasambi bakwe, lyena bakaba intungulushi shisuma kabili bakalapashanya Yesu pantu bakatemwa abakashi babo, bakalabasakamana, no kulabatungulula nga filya fine Yesu aletungulula icilonganino cakwe.
11 Baibolo ikonkomesha Abena Kristu ukuti: “Mwe balume, twalilileni ukutemwa abakashi benu, filya na Kristu atemenwe icilonganino no kuipeela pali cene.” (Abena Efese 5:25) Mu cipandwa 4 ica mwi buuku lya Abena Efese, “icilonganino” bacita ukuti “umubili wa kwa Kristu.” Uyu mubili wa mampalanya wakwata ifilundwa ifingi apaba abaume na banakashi kabili bonse pamo balenga umubili ukulabomba bwino. E lyo Yesu e “mutwe wa mubili, icilonganino.”—Abena Efese 4:12; Abena Kolose 1:18; 1 Abena Korinti 12:12, 13, 27.
12. Bushe Yesu alangile shani ukuti alitemenwe umubili wakwe uwa mampalanya?
12 Yesu alangile ukuti alitemenwe “icilonganino,” umubili wakwe uwa mampalanya, sana sana mu fyo alesakamana abaleba ifilundwa fya cilonganino. Ica kumwenako fye, ilyo abasambi bakwe banakile, atile: “Iseni kuno ku mbali pa mpanga no kutuushako panono.” (Marko 6:31) Ilyo umusambi alelondolola ifyo Yesu acitile lintu kwashele fye amaawala ayanono ukuti bamwipaye, alembele ukuti: “Yesu . . . pa kutemwa abakwe [e kuti ifilundwa fya mubili wakwe uwa mampalanya] . . . , abatemenwe ukufika na ku mpela.” (Yohane 13:1) Ala mwandini ici ca kumwenako cisuma ico Yesu aimikila abalume, ukubalanga ifyo bafwile ukulasunga abakashi!
13. Bushe abalume babakonkomesha ukuti balingile ukutemwa shani abakashi babo?
13 Ukubomfya ica kumwenako ico Yesu aimikile abalume, umutumwa Paulo abakonkomeshe ukuti: “Abalume bafwile ukulatemwa abakashi babo nge mibili yabo iine. Uwatemwa umukashi wakwe ali-itemwa umwine, pantu takwaba umuntu nangu umo uwatala apata umubili wakwe wine; lelo alauliisha no ku-utentemba, filya Kristu na o aliisha no kutentemba icilonganino.” Asosele no kuti: “Na imwe umo umo, onse atemwe umukashi wakwe ifyo aitemwa umwine.”—Abena Efese 5:28, 29, 33.
14. Bushe umulume asunga shani umubili wakwe uushapwililika, kabili cinshi ici cilelanga pa fyo alingile ukulasunga umukashi wakwe?
14 Taleni tontonkanyeni pa mashiwi ya kwa Paulo. Bushe umuntu umutuntulu kuti alauma umubili wakwe? Umwaume nga aicena ku cikondo, bushe alatendeka ukucuma pantu calenga ukuti aipunune? Nakalya! Bushe umulume alaisaalula pa menso ya fibusa fyakwe nelyo bushe alaiseebanya, ukuya aleshimika ifilubo fyakwe? Awe! Nomba, batini, mulandu nshi engalasaalwila umukashi wakwe, nelyo ukumuma nga alufyanya? Abalume tabalingile ukubika fye amano ku fyo bafwaya lelo bafwile ukubika amano na ku fifwaya abakashi babo.—1 Abena Korinti 10:24; 13:5.
15. (a) Cinshi Yesu acitile ilyo abasambi bakwe banakile? (b) Finshi twingasambililako kuli ici ca kumwenako?
15 Tontonkanyeni pa fyo Yesu asakamene abasambi bakwe ilyo banakile lintu kwashele ubushiku bumo ukuti bamwipaye. Te mulandu ne fyo abebele ukuti balepepa ilyo bali mwi bala lya Getsemane, abasambi baliponene mu tulo imiku itatu. Mu kupumikisha, abaume abali ne fyanso balibashingulwike. Yesu abepwishe ukuti: “Nani mulefwaya?” Ilyo bayaswike ukuti ni: “Yesu umwina Nasarete,” abebele ukuti: “Nine.” Apo alishibe ukuti “inshita naifika” iya kuti afwe, atile: “E ico nga mulefwaya ine, lekeni aba baleya.” Lyonse Yesu aletontonkanya pa fingawamina abasambi bakwe, abali mwi bumba lya kwa nabwinga wakwe uwa mampalanya, kabili alengele ukuti bafulumuke. Nga abalume baishiba ifyo Yesu alesunga abasambi bakwe, bakeshiba ifishinte ifingi ifikabaafwa ukwishiba ifyo bafwile ukulasunga abakashi babo.—Yohane 18:1-9; Marko 14:34-37, 41.
Ukutemwa kwa kwa Yesu Kwali Ukwa Cine Cine
16. Bushe Yesu alemona shani Marita, kabili amulungike shani?
16 Baibolo itila: ‘Yesu alitemenwe Marita na nkashi mbiye na Lasaro,’ abalemupokelela ku mwabo. (Yohane 11:5) Lelo, Yesu tashimbile ukufunda Marita ilyo abikile fye amano ku kupekanya ifya kulya ica kuti afilwa no kubika mano ku kumfwa ifyebo ifyali no kukosha bucibusa bwakwe na Lesa. Yesu atile: “Marita, Marita, nausakamikwa no kupamfiwa ku fintu ifingi. Lelo finono fye e filekabilwa, nelyo cimo fye.” (Luka 10:41, 42) Ukwabula no kutwishika icalengele ukuti Marita omfwe kulya kufunda ni co alishibe ukuti Yesu alimutemenwe icine cine. E fyo na balume balingile ukucita, bafwile ukutemwa abakashi, ukulabasunga cikuuku cikuuku, no kulabomfya amashiwi yasuma kuli bena. Lelo, nga balekabila ukubalungika, bafwile ukulanda ukwabula ukupita mumbali nge fyo Yesu acitile.
17, 18. (a) Bushe Petro akalipile shani Yesu, kabili mulandu nshi Petro alingile ukulungikwa? (b) Mulimo nshi umulume akwata?
17 Ubushiku bumbi, Yesu aebele abatumwa ukuti ali no kuya ku Yerusalemu uko bali no kumucusha ku “bakalamba na bashimapepo bakalamba na bakalemba, no kwipaiwa, na pa bushiku bwalenga shitatu akabuushiwa.” Ilyo Petro aumfwile fi, asendele Yesu ku mbali no kutendeka ukulamukalipila ati: “Ifyo te fyo, mwe Shikulu; ico tacakamucitikile nakalya.” Ukwabula no kutwishika uku kutemwa Petro alangile takwali kwa cine cine. Alingile ukumulungika. E ico, Yesu atile kuli wena: “Kabiye ku numa yandi, we Satana! Uli ca kupunwisha kuli ine, pantu tautontonkanya ifya kwa Lesa, kano ifya bantu.”—Mateo 16:21-23.
18 Yesu alandile ico Lesa alefwaya wena ukucita, ukuti ali no kucula ifintu ifingi no kwipaiwa. (Amalumbo 16:10; Esaya 53:12) Kanshi Petro alilubile ilyo atendeke ukumukalipila. E co Petro alingile ukulungikwa sana nge fyo ciba na kuli ifwe limo limo. Apo umulume e mutwe wa lupwa, alikwata amaka ne nsambu sha kulungika aba mu lupwa lwakwe, ukubikako fye no mukashi wakwe wine. Nangu umulume afwile ukulungika umukashi ukwabula ukupita mumbali, alingile ukucite fyo cikuuku cikuuku. Nga filya fine Yesu alungike Petro, e fyo na balume bafwile ukulungika abakashi babo limo limo. Ica kumwenako fye, umulume alingile ukulanda ne cikuuku umulandu umukashi afwile ukunashako nga ca kuti imifwalile, ifibekobeko, ifya kusubasuba nangu ukupenta fyapula mu fyo Amalembo yalanda.—1 Petro 3:3-5.
Caliwama Sana Abalume Ukutekanya
19, 20. (a) Bwafya nshi bwaimine pa batumwa ba kwa Yesu, kabili Yesu apwishishe shani ubu bwafya? (b) Bushe mu kubombesha kwa kwa Yesu mwafumine finshi?
19 Nga kuliko ubwafya ubo balekabila ukupwisha, abalume tabafwile ukwenekela ukuti ukubombesha kwabo kukapwisha ubwafya palya pene fye. Palipitile inshita pa kuti fye Yesu alungike imitima ya batumwa bakwe. Ica kumwenako fye, ku mpela ya mulimo wa kwa Yesu, abasambi batendeke ukukansana. Balekansanina pa wali no kuba umukalamba. (Marko 9:33-37; 10:35-45) Tapakokwele ukutula apo bakansanine umuku walenga bubili, Yesu apekenye ukuti akasefye nabo Ica Kucilila. Pali ilya nshita, tapaali nangu umo uwaimine ukuti abombe umulimo wa kusamba amakasa ya banankwe uo balemona ukuti mulimo uwalisuulwa. Yesu e wabasambile amakasa, kabili abebele ukuti: ‘Namupeela ica kumulanga.’—Yohane 13:2-15.
20 Abalume abaicefya nga filya Yesu ali nalimo kuti balebatungilila ku bakashi babo kabili kuti balebombela pamo. Lelo balingile ukutekanya. Pantu pali bulya bwine bushiku bwa Ca Kucilila, abatumwa balikansene na kambi pa wali no kuba umukalamba. (Luka 22:24) Pa kwalula imibele no mutima wa muntu palakokola kabili cicitika fye panono panono. Lelo, cilawama sana nga mwafume fisuma nge fyo cali ku batumwa!
21. Nga kwaba amafya mu cupo, cinshi ico abalume babakonkomesha ukulaibukisha no kucita?
21 Muno nshiku, e lyo mu cupo muleba amafya nga nshi ukucila kale. Abengi tabacindamika imilapo yabo iya mu cupo. Kanshi mwe balume, muletontonkanya sana pa fyo icupo catendeke. Muleibukisha ukuti uwatendeke icupo ni Lesa wesu uwatutemwa Yehova. Apeele Umwana wakwe Yesu ukuti abe Icilubula, Kapususha, kabili ica kumwenako ico abalume balingile ukulapashanya.—Mateo 20:28; Yohane 3:29; 1 Petro 2:21.
Bushe Kuti Mwayasuka Shani?
• Mulandu nshi cacindamina ukwishiba uwatendeke icupo?
• Bushe abalume babakonkomesha ukuti balingile ukutemwa shani abakashi babo?
• Fya kumwenako nshi filanda pa fyo Yesu alesunga abasambi bakwe ifilanga ifyo abalume bafwile ukulapashanya bumutwe kwa kwa Kristu?
[Icikope pe bula 14]
Mulandu nshi abalume balingile ukulasambilila pa fyo Yesu alesunga abanakashi?
[Icikope pe bula 15]
Ilyo abasambi bakwe banakile, Yesu alibalangulukileko
[Icikope pe bula 16]
Abalume bafwile ukulungika abakashi cikuuku cikuuku ukubomfya amashiwi yasuma