Amepusho Ukufuma ku Babelenga

Bushe umuntu kuti bamutamfya mu cilonganino nga bamusanga no mulandu wa kukowela nge fyo bengamutamfya nga acita ubulalelale nelyo nga ali uwakamuka?

E e, umuntu kuti bamutamfya mu cilonganino nga ca kuti talapiile ilyo acita nalimo ubulalelale, imisango yalekanalekana iya kukowela, nelyo nga ali uwakamuka [e kuti imibele ya kuilekelesha ukwabipisha]. Umutumwa Paulo alandile pali ishi membu shitatu pamo ne milandu imbi iya kutamfishapo umuntu mu cilonganino ilyo alembele ukuti: “Imilimo ya bumubili naimoneka, ni yi, bulalelale, ukukowela, imibele yakamuka [nelyo imibele ya kuilekelesha ukwabipisha] . . . Ndemusokela libeela . . . ukuti abalecite fyabe fi tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.”—Abena Galatia 5:19-21.

Ubulalelale (mu ciGriki, por·neiʹa) bulosha ku kwampana kwa bwaume no bwanakashi ukwa bantu abashaupana ukulingana ne fyo Amalembo yalanda. Kusanshamo ubucende, bucilende, no kulungana kwa bantu abashaupana, kabili kusanshamo no kufyompa ifya mfwalo fya muntu umbi, ubulalelale bwa ku matako, no kwalaula ifya mfwalo fya muntu uushili mulume nelyo umukashi obe. Umuntu uushilapila nga acita ubulalelale talingile ukuba mu cilonganino ca Bena Kristu.

Ukukamuka [nelyo imibele ya kuilekelesha ukwabipisha] (mu ciGriki a. sel’gei. a) kupilibula “ukucite ca nsoni; icakowela; nelyo ukutemwisha ifya bwaume nelyo ubwanakashi.” Icitabo cimbi ica New Thayer’s Greek English Lexicon cena citila “lunkumbwa lwabipisha, . . . ukucita ifye shiku, ukupama, ukubulwe nsoni.” Icitabo na cimbi citila ukukamuka kukwata “imibele iyo abantu ba mu bwikashi bamona ukuti te ya cifyalilwa.”

Ukulingana no bulondoloshi buli pa muulu, mu “kukamuka,” kanshi, mwaba ifintu fibili: (1) umuntu uwakamuka alapula mu mafunde ya kwa Yehova, na (2) taba na nsoni, lelo aba uwapama.

E ico, “ukukamuka” takulosha ku tumilandu utunono uto abantu bashatemwa. Kupilibula ukucita icintu icabipa nga nshi, e kuti ukupula mu mafunde ya kwa Lesa kabili kulosha ku kuba uwapama nelyo ukuba ne misuula, imibele umwaba ukubulwa umucinshi nelyo ukuba no musaalula ku baletungulula, ku fipope, na ku mafunde.” Paulo ayampenye ukukamuka kuli bucilende. (Abena Roma 13:13, 14) Pa Abena Galatia 5:19-21, ukukamuka kwalumbulwa pamo ne mibele iyabipa iingalenga umuntu ukukanapyana Ubufumu bwa kwa Lesa. Kanshi uwakamuka kuti bamwebaula nelyo ukumutamfya mu cilonganino ca Bena Kristu.

Ukukowela (mu ciGriki a·ka·thar·siʹa) kusanshamo imisango yonse iya “bulalelale,” “ukukowela” kwine, no “kukamuka.” Kusanshamo ukukanasanguluka konse, mu kwampana kwa bwaume no bwanakashi, mu milandile, mu micitile, na mu mipepele. E co “ukukowela” kusanshamo imembu shabipisha ishalekanalekana.

Pali 2 Abena Korinti 12:21, Paulo alandile pa “babembwike kale kabili abashalapila ku kukowela kwabo no bulalelale ne mibele yakamuka ifyo baacita.” Apo “ukukowela” kwalumbulwa pamo no “bulalelale ne mibele yakamuka,” kanshi ukukowela kumo kumo kwaba mulandu wa kupangilapo na komiti ya bupingushi. Lelo ukukowela kusanshamo ne fintu fimbi ifyo mushingapangilapo komiti ya bupingushi. Ku ca kumwenako, mu ng’anda kuti mwalamba nangu kuti mwaba ifiko nga nshi. E fyo ne misango ya kukowela yaba, kwaliba iyabipa ne yabipisha.

Pa Abena Efese 4:19, Paulo atile abantu bamo bali “abakunkuma icine cine” kabili “baipeele abene ku mibele yakamuka ku kucita ukukowela konse mu bufunushi.” Pano Paulo alanga ukuti ‘ukukowela ukwabamo ubufunushi’ kwabipa fye kwati kukamuka. Nga ca kuti Umwina Kristu uwabatishiwa alecita imibele ‘iyakowela . . . mu bufunushi’ ukwabula ukulapila, kuti aba no mulandu wa kukowela ukwabipisha kabili kuti bamutamfya mu cilonganino.

Tutile abantu abakobekelana batampa ukufyompana sana pa miku iingi, cinshi baeluda bengacita? Limbi baeluda kuti basondwelela ukuti aba bantu babili tabali abapama, pantu ukupama e kwishibisha ukuti umuntu alikamuka, lelo mu fyo balecita mwali ubufunushi. E co limbi baeluda kuti bapanga komiti wa bupingushi pantu mu fyo aba bakobekelana bacitile muli ukukowela ukwabipisha. Na kasabankanya uwalelanshanya libili libili no muntu umbi amalyashi ya bucilende na o kuti aba no mulandu wa kukowela kwabipisha, maka maka nga ca kuti balimwafwilepo.

Pa kupingula imilandu ya musango yu baeluda bafwile ukuba abashilimuka. Pa kuti beshibe nga kuti bapanga komiti wa bupingushi, bafwile ukwishiba bwino bwino ifyacitike ne cipimo abacitile fyo bafikilepo. Ici tacilolele mu kuti onse uwakaana ukumfwila ukufunda kwa mu Malembo ninshi alikamuka kabili alingile ukupingulwa; e lyo pa kupanga komiti, baeluda tabalingile ukupenda imiku umuntu acitile ulubembu. Lelo bafwile ukupepa sana no kubikako amano ukwishiba imibele imo imo nelyo ifilenga. Balekabila ukufwailisha icacitike mu cine cine, imiku cacitike, icipimo no musango wa myendele yalubana, ipange ne calengele ukuti uyo muntu acite fyo.

Ukukowela kwabipisha takwaba fye mu milandu ya bwaume no bwanakashi. Ku ca kumwenako, pa nshiku ishinono umwaice uwabatishiwa, kuti apeepa fwaka no kuyebelela ku bafyashi bakwe ico aacitile kabili apampamina na pa kukanabwekeshapo ukupeepa na kabili. Uku kukowela, lelo takulafika ku kukowela kwabipisha nelyo ‘ukukowela ukwabamo ubufunushi.’ Ukufunda kwa kwa eluda nelyo baeluda babili pamo pene no kwafwa kwa bafyashi ba uyo mulumendo e kwingafwaikwa. Lelo nga ca kuti alapeepa fwaka lyonse, ninshi alekowesha umubili wakwe ku mufulo kabili baeluda balingile ukupanga komiti ya bupingushi pa mulandu wa kukowela kwabipisha acitile. (2 Abena Korinti 7:1) Kabili nga ca kuti uyu mwana talapile, kuti atamfiwa mu cilonganino.

Abena Kristu bamo balatamba ifye shiku. Ici cilafulwisha Lesa, kabili baeluda kuti basunguka sana no kumfwa ubulanda nga baishiba ukuti Umwina Kristu munabo alatamba ifye shiku. Lelo te kutamba ifye shiku konse ukwingalenga baeluda ukupanga komiti ya bupingushi. Ku ca kumwenako, tutile munyina aletamba ifye shiku fishabipa sana pa miku iingi. Pa numa aumfwa ububi nga nshi, ayebelela na kuli eluda, kabili apampamina na pa kukanabwekeshapo ulu lubembu. Baeluda kuti basanga ukuti imibele ya kwa munyina tayafikile ku ‘kukowela ukwabamo ubufunushi’; kabili te kuti batile alikamuka pantu tali uwapama. Nangu ca kuti teti bapange komiti wa bupingushi, baeluda balingile ukufunda umuntu uucitile ukukowela kwa musango yu kabili kuti batwalilila ukumwafwa mu nshila na imbi.

Lelo, tutile pa myaka iingi Umwina Kristu alatamba ifye shiku fyabipisha ifya bucisenene ubwine bwine mu bumfisolo kabili alyeseshe sana ukufisa ico acita. Nalimo kuti fyali fikope fya bantu abengi balecenda umuntu umo, ukulaala umuntu pa numa ya kumukakila, bucisenene bwa lukakaala, ukucusha abanakashi nelyo ifikope fya bana banono abali ubwamba. Ilyo bambi baishiba ifyo acita aumfwa ubulanda nga nshi. Tali uwapama, lelo baeluda kuti basango kuti ‘aliipeela umwine’ kuli ici cimusango cabipa kabili alecita “ukukowela . . . mu bufunushi,” e kutila, ukukowela kwabipisha. Baeluda kuti bapanga komiti ya bupingushi pa mulandu wa kukowela kwabipisha. Uyu muntu kuti atamfiwa nga talangile ukulapila kwa bukapepa kabili tamoneke ukuti alefwaisha ukuleka icibelesho ca kutamba ifye shiku. Lelo nga aleita na bambi ku ng’anda yakwe ku kutamba ifye shiku fyabipisha, ninshi alekoselesha bambi ukulatamba ifye shiku, kabili ici kuti caba kupama icishibilo ca kuti aliba ne mibele iyakamuka nelyo imibele ya ukuilekelesha ukwabipisha.

Ishiwi lya mu Baibolo ilya kuti “ukukamuka” lipilibula ukucita ulubembu ulwabipisha, ilingi line lusanshamo ifya mfwalo. Pa kwishiba nga ca kuti ico umuntu acitile kukamuka, baeluda bafwile ukumona nga mwali ukupama, ukufwaisha ifya bwaume no bwanakashi, ukukowela, ukubulwe nsoni, no kucita icishili ca cifyalilwa mu bwikashi. Nomba umuntu nga apula sana mwi funde lya kwa Yehova lelo kwena umwine tali uwapama, mu mulandu wakwe kuti limbi mwaba “ubufunushi.” Uyu kuti waba mulandu wa kukowela ukwabipisha.

Ukwishiba umuntu nga alicita umulandu wabipisha ica kuti aba no mulandu wa kukowela kwabipisha nelyo ukukamuka mulimo uwakosa pantu imyeo ya bantu naibimbwamo. Abalepingula imilandu ya musango yo bafwile ukupepa, ukulomba Yehova ukubapeela umupashi wa mushilo, ukushilimuka, no umucetekanya. Baeluda bafwile ukusunga icilonganino ica busaka kabili ubupingushi bwabo bufwile ukushintilila pa Cebo ca kwa Lesa na pa butungulushi ukufuma ku “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mateo 18:18; 24:45) Kabili apo tuleikala muli shino nshiku ishabipa, ukucila kale lyonse, baeluda bafwile ukulaibukisha aya mashiwi: “Bikeni amano ku fyo mulecita, pantu te muntu mupingwilako lelo ni Yehova; kabili ali nenu ilyo mulepingula.”—2 Imilandu 19:6, NW.