Ifunde Lya Kutemwa Ilyaba mu Mutima
“Nkabika amalango yandi mu nda shabo, na mu mitima yabo e mo nkayalemba.”—YEREMIA 31:33.
1, 2. (a) Cinshi twalalandapo nomba? (b) Bushe Yehova amoneke shani pa Lupili lwa Sinai?
MU FIPANDE fibili ifyabalilepo, twasambilile ukuti ilyo Mose atentemwike Ulupili lwa Sinai, icinso cakwe calefumya imyengelele yalebeesha ubukata bwa kwa Yehova. Kabili twalandile na pa cifimbo ico Mose alefimbana. Nomba natulande pa lyashi ilyapalako ilyakuma sana Abena Kristu pali nomba.
2 Ilyo Mose ali pa lupili, Yehova amupeele amafunde. Abena Israele abalongene mupepi no Lupili lwa Sinai balimwene uko Yehova amoneke kuli bene mu cipesha mano. Kwali “ukupanta ne nkuba ne kumbi ilyafina pa lupili, no kulila kwa ntandala ukwakosesha; awe basuka batutuma abantu bonse abali mu nkambi. . . . Kabili ulupili lwa Sinai lwafutumwine icushi monse monse, pa mulandu wa kuti Yehova aikilepo mu mulilo; ne cushi ca luko calenina nge cushi ce lungu, lwasuko lupili lonse lwatutume cibi.”—Ukufuma 19:16-18.
3. Ni mu nshila nshi Yehova apeelele Amafunde Ikumi ku bena Israele, kabili cinshi lulya luko lwaishileishiba?
3 Yehova alandile na bena Israele ukupitila muli malaika no kubeba amafunde ayaishibikwa ukuti Amafunde Ikumi. (Ukufuma 20:1-17) Kanshi tabali na kutwishika ukuti aya mafunde yafumine ku Wa maka yonse. Yehova alembele yalya mafunde pa mabwe ayo Mose atobele ilyo amwene abena Israele balepepa umutepa wa ng’ombe. Yehova na kabili alembele yalya mafunde pa mabwe. Uno muku, ilyo Mose atentemwike ulupili nasenda amabwe apalembelwe amafunde, icinso cakwe calebengeshima. Ici cali no kulenga bonse ukwishiba ukuti aya mafunde yalicindeme nga nshi.—Ukufuma 32:15-19; 34:1, 4, 29, 30.
4. Mulandu nshi Amafunde Ikumi yacindamine sana?
4 Ifipampa fibili apalembelwe Amafunde Ikumi bafibikile mu cipao ca cipingo ico babikile Umwashilisha mwi hema na pa numa bacikuushishe Umwashilisha mwi tempele. Amafunde ayalembelwe pa fipampa yalangilile ifishinte fyacindama ifyo icipingo ce Funde lya kwa Mose cashintililepo kabili yalelanga inshila Lesa ali no kulatungulwilamo uluko lwa bena Israele. Amafunde yali bushininkisho bwa kuti Yehova aletungulula abantu abo asalile umwine.
5. Bushe amafunde Lesa apeele abena Israele yalelangilila shani ukuti alibatemenwe?
5 Yalya mafunde yasokolwele ifingi pali Yehova, sana sana ifyo atemenwe abantu bakwe. Ala yali ca bupe ca mutengo ku baleyomfwila! Uwasoma umo alembele ukuti Amafunde Ikumi teti yalinganishiwe ku mafunde yonse ayapangwa na bantu. Yehova alandile ulwa Mafunde ya kwa Mose ukuti: “Ukuumfwa nga mwakulaumfwe shiwi lyandi, no kubake cipope candi, ninshi mwakulaba kuli ine icikwatwa icaibela mu bantu na bantu bonse (pantu icalo conse candi): na imwe mwakulaba kuli ine ubufumu bwa bashimapepo kabili uluko lwa mushilo.”—Ukufuma 19:5, 6.
Amafunde Ayalembwa mu Mutima
6. Lifunde nshi ilyacindamisha ukucila yalya yalembelwe pa mabwe?
6 Ca cine, yalya mafunde Lesa abapeele yalicindeme sana. Nomba bushe mwalishiba ukuti Abena Kristu basubwa bakwata amafunde ayacindamisha ukucila yalya yalembelwe pa mabwe? Yehova alisobele ukuti akapanga icipingo cipya icapusanako ne cipingo ca Mafunde ico apingene na bena Israele. Atile: “Nkabika amalango yandi mu nda shabo, na mu mitima yabo e mo nkayalemba.” (Yeremia 31:31-34) Yesu, Kawikishanya wa cipingo cipya, tapeele amafunde yalembwa ku bakonshi bakwe. Afundishe amalango ya kwa Yehova mu matontonkanyo na mu mitima ya basambi bakwe ukupitila mu fyo alelanda na mu fyo alecita.
7. Pa kubala, ni kuli bani “ifunde lya kwa Kristu” lyapeelwe, kabili ni bani bambi abatungululwa na lyene?
7 Ili funde litwa ukuti “ifunde lya kwa Kristu.” Pa kubala, lyapeelwe te ku bena Israele ba ku mubili, ubufyashi bwa kwa Yakobo, lelo ku luko lwa ku mupashi, e kutila “Israele wa kwa Lesa.” (Abena Galatia 6:2, 16; Abena Roma 2:28, 29) Abena Kristu basubwa no mupashi wa mushilo e bapanga Israele wa kwa Lesa. Mu kuya kwa nshita “ibumba likalamba” ilya bantu bafuma mu fyalo fyonse abafwaya ukupepa Yehova lyali-ilundile kuli bena. (Ukusokolola 7:9, 10; Sekaria 8:23) Muli fyonse ifyo bacita, aba muli yalya mabumba yabili batungululwa ne ‘funde lya kwa Kristu’ ico baba “umukuni umo” uutungululwa na “kacema umo.”—Yohane 10:16.
8. Bupusano nshi bwali pa Mafunde ya kwa Mose ne funde lya kwa Kristu?
8 Ukupusanako na bena Israele, abalekonka Amafunde ya kwa Mose ukutula fye ku bunya, Abena Kristu batungululwa ne funde lya kwa Kristu pantu e fyo abene bafwaya. Umushobo nelyo uko umo afyalilwa tafyacindama. Balasambilila pali Yehova ne nshila shakwe kabili balafwaisha ukucita ukufwaya kwakwe. Apo bakwata ifunde lya kwa Lesa “muli bene,” ‘ilyalembwa mu mitima yabo,’ Abena Kristu basubwa tabomfwila fye Lesa pa mulandu wa kuti akakanda abashaba ne cumfwila; kabili tabamumfwila pa mulandu wa kuti e co balingile fye ukucita. Lelo, baliba ne cumfwila pantu bakwata ifunde lya kwa Kristu mu mitima yabo, nangu fye ba mpaanga shimbi na bo bene bacumfwila ico ifunde lya kwa Lesa lyaba mu mitima yabo.
Ifunde Ilyashintilila pa Kutemwa
9. Bushe Yesu alangile shani ukuti ukutemwa kwalicindama mu mafunde ya kwa Yehova?
9 Icacindama sana mu mafunde ne fipope fya kwa Yehova kuti twacilanda fye mwi shiwi limo: ukutemwa. Ukutula kale, ukutemwa kwalicindama mu kupepa kwa cine kabili kukatwalilila ukuba ukwacindama. Ilyo Yesu bamwipwishe ilyali ifunde ilikalamba pa Mafunde, ayaswike ukuti: “Uletemwa Yehova Lesa obe no mutima obe onse, no mweo obe onse, no kutontonkanya kobe konse.” Ilya cibili lya kuti, “Uletemwo munobe nga we mwine.” E lyo asosele ukuti: “Pali aya mafunde yabili e pashintilila Amafunde yonse, na Bakasesema.” (Mateo 22:35-40) Kanshi Yesu alangile ukuti, te Mafunde Ikumi fye ayashintilila pa kutemwa, lelo Malembo yonse aya ciHebere.
10. Twaishiba shani ukuti ifunde lya kwa Kristu lyashintilila pa kutemwa?
10 Bushe ifunde lyalembwa mu mitima ya Bena Kristu na lyo lyashintilila pa kutemwa Lesa na banensu? Ukwabula no kutwishika! Ifunde lya kwa Kristu lisanshamo ukutemwa Lesa ukufuma pa nshi ya mutima kabili lisanshamo ne funde lipya ilya kuti Abena Kristu bafwile ukuipeelesha mu kutemwana. Bafwile ukutemwana nge fyo Yesu atemenwe abasambi bakwe ica kuti ali-ipeeleshe ukutuulila abanankwe ubumi bwakwe. Asambilishe abasambi bakwe ukutemwa Lesa no kutemwana nge fyo ena abatemenwe. Ukutemwana uko batemwana e ca kubeshibilako sana ukuti Bena Kristu ba cine. (Yohane 13:34, 35; 15:12, 13) Yesu abebele fye no kutemwa abalwani babo.—Mateo 5:44.
11. Bushe Yesu alangile shani ukuti alitemenwe Lesa na bantunse?
11 Yesu e ca kumwenako cisuma mu kulanga ukutemwa. Ilyo ali icibumbwa ca maka mu muulu, alisumine ukwisa pe sonde ku kubila ukufwaya kwa kwa Lesa. Ukusansha pa kutuula ubumi bwakwe pa kuti bambi bakekale ku ciyayaya, asambilishe abantu ifya kwikala. Ali uwaicefya, uwa cikuuku, kabili alelangulukilako, aleyafwa abali ne cisendo na batitikishiwe. Lyonse aleyafwa bambi ukwishiba Yehova kabili abafundile ne “fyebo fya bumi bwa muyayaya.”—Yohane 6:68.
12. Cinshi twingasosela ukuti ukutemwa Lesa kwalyampana nga nshi no kutemwa abanensu?
12 Na kuba, ukutemwa Lesa kwalyampana nga nshi no kutemwa abanensu. Umutumwa Yohane atile: “Ukutemwa kufuma kuli Lesa . . . Ngo muntu asosa ati: ‘Nalitemwa Lesa,’ lelo alipata munyina, ninshi wa bufi. Pantu uushatemwa munyina, uo amona, te kuti atemwe Lesa, uo ashamona.” (1 Yohane 4:7, 20) Yehova e ntulo ya kutemwa kabili umwine wine kutemwa. Ukutemwa e kulenga ukuti acite fyonse ifyo acita. Tulatemwa bambi pantu twapangwa mu cipasho ca kwa Lesa. (Ukutendeka 1:27) Nga twatemwa abanensu ninshi twalitemwa Lesa.
Ukutemwa Kupilibula Ukuba ne Cumfwila
13. Pa kuti tutemwe Lesa, cinshi tulingile ukucita intanshi?
13 Bushe kuti twatemwa shani Lesa uo tushamona? Icacindama ico tulingile ukucita intanshi, kumwishiba. Te kuti tutemwe nelyo ukucetekela uo tushaishiba. E mulandu wine Icebo ca kwa Lesa citukoselesha ukwishiba Lesa pa kulabelenga Baibolo, ukulapepa, no kula-angala na bantu abamwishiba kale kabili abamutemwa. (Amalumbo 1:1, 2; Abena Filipi 4:6; AbaHebere 10:25) Ne fingatwafwa sana, Malandwe yane pantu yasokolola ifyo Yehova aba lintu yalanda pa mikalile no butumikishi bwa kwa Yesu Kristu. Icumfwila no kufwaisha ukupashanya Lesa filakulilako ilyo tulemwishibilako no kutootela pa fyo atutemwa. Na kabushe ukutemwa Lesa kusanshamo icumfwila.
14. Mulandu nshi twingasosela ukuti amafunde ya kwa Lesa tayaba cisendo?
14 Nga twatemwa abantu, tuleshiba ifyo batemwa ne fyo bapata. Tatufwaya ukubafulwisha, lelo tufwaya ukucita ifyo batemwa. Umutumwa Yohane alembele ukuti: “Uku e kutemwa Lesa, ukuti tubake amafunde yakwe; kabili amafunde yakwe tayaba cisendo.” (1 Yohane 5:3) Ca cine, amafunde ya kwa Lesa tayaba cisendo kabili tayafulisha. Ukutemwa e kututungulula. Tatukabila ubutungulushi bwa mafunde yalembwa pa kucita ifintu fyonse, ukutemwa Lesa wesu e kututungulula. Nga ca kuti twalitemwa Lesa, lyena twakulabekelwa mu kucita ukufwaya kwakwe. Ici cilenga ukuti Lesa aletusenamina, kabili tulaipakisha nga nshi pantu amafunde yakwe yatulenga ukuba ne nsansa.—Esaya 48:17.
15. Cinshi cikalenga ukuti tulepashanya Yehova? Londololeni.
15 Ukutemwa Lesa kulenga tulepashanya imibele yakwe. Nga twatemwa umuntu, tulakumbwa imibele yakwe kabili tufwaisha ukuba nga ena. Tontonkanyeni pali bucibusa bwaba pali Yehova na Yesu. Baali pamo mu muulu pa myaka ishishibantu. Balitemwanene nga nshi. Yesu alipashenye sana Wishi ica kuti aebele abasambi bakwe ukuti: “Uwamona ine, amona na Tata.” (Yohane 14:9) Ukwishiba Yehova no Mwana wakwe no kutasha pa fyo Yehova atusenamina, kulenga ukuti tulebapashanya. Ukutemwa twatemwa Yehova e lyo no kwafwa kwa mupashi wa mushilo fitulenga ‘ukufuula ubuntu bwa kale pamo ne micitile ya buko, no kufwala ubuntu bupya.’—Abena Kolose 3:9, 10; Abena Galatia 5:22, 23.
Ifyo Balanga Ukutemwa
16. Bushe umulimo wa kushimikila no kusambilisha ulanga shani ukuti twalitemwa Lesa na banensu?
16 Ukutemwa Lesa na banensu kulenga fwe Bena Kristu ukubombako umulimo wa kushimikila no kupanga abasambi. Ilyo tucite fyo, tulateemuna Yehova Lesa, “uufwaya ukuti abantu ba misango yonse bakapusuke no kufika ku kwishiba bwino bwino icine.” (1 Timote 2:3, 4) Kanshi kuti twaba aba nsansa nga tuleyafwa bambi ukukwata ifunde lya kwa Kristu mu mitima yabo. Kabili tulatemwa sana ukumona uko baleyalula imibele yabo pa kuti balepashanya imibele ya kwa Yehova. (2 Abena Korinti 3:18) E ico, ica bupe ica mutengo sana ico twingapeela bambi kubaafwa ukwishiba Lesa. Abasumina ukuba bacibusa ba kwa Yehova bakatwalilila ukuba ifibusa fyakwe ku ciyayaya.
17. Mulandu nshi cabela ica mano ukulundulula ukutemwa kwesu ukwa kuli Lesa na banensu ukucila ukutemwa ifikwatwa?
17 Twikala mu calo umo abantu batemwa no kucindamika ifikwatwa. Nomba ifikwatwa tafikalilila ku ciyayaya. Kuti bafiiba nelyo kuti fyaonaika. (Mateo 6:19) Baibolo itusoka ukuti: “Icalo cileya no lunkumbwa lwa ciko, lelo uucita ukufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.” (1 Yohane 2:16, 17) Ca cine, Yehova ekalilila ku ciyayaya, kabili e fyo cikaba na ku bantu abamutemwa kabili aba mubombela. Kanshi cilimo amano ukulundulula ukutemwa kwesu ukwa kuli Lesa na banensu ukucila ukukonkelela ifya mu calo ifikabako fye pa nshita inono.
18. Bushe mishonari umo alangile shani ukutemwa kwa kuipeelesha?
18 Abalundulula ukutemwa balalenga Yehova ukulumbanishiwa. Tontonkanyeni pa cacitile baSonia, ababomba bumishonari ku Senegal. Balesambilila Baibolo na baHeidi abayambwile akashishi kalwalika ubulwele bwa AIDS ku balume babo abashasumina. Ilyo abalume bafwile, baHeidi balibatishiwe, nomba tapakokwele batendeke ukulwala AIDS kabili balibatekele mu cipatala. BaSonia bashimika ukuti: “Banasi na badokota balebombesha ni co fye bacepele. E co kwali ukwipusha aba mu cilonganino abaitemenwe ukuti balesakamana baHeidi ilyo bali mu cipatala. Ubushiku bwakonkelepo, naileikala pa mpasa yali mupepi no busanshi bwa baHeidi kabili nalibasakamene mpaka fye ilyo bafwile. Lyena badokota batile: ‘Ubwafya ubukalamba tukwata bwa kuti na balupwa fye balalekelesha abantu babo nga baishiba ukuti balwele AIDS. Nomba imwe, mwe bashili lupwa, mwe bafuma ku calo cimbi, kabili mwe bapusana ne nkanda, cinshi mwasuminine ukuibika mu kapoosa mweo?’ Nalondolwele ukuti baHeidi bali ni ba nkashi yandi aba cine cine kwati fye twafyalwa kuli mayo umo na tata. Pa mulandu wa fyo nali na baHeidi, abali fye nge nkashi yandi, nali-itemenwe ukubasakamana.” Ica nsansa ca kuti mu kutensha konse uko baSonia batenseshe baHeidi tamwafumine icabipa icili conse.
19. Apo ifunde lya kwa Lesa lyalilembwa mu mitima yesu, cinshi tulingile ukulaesha na maka ukucita?
19 Kwaba ifya kumwenako ifingi ifilanga ifyo Nte sha kwa Yehova baipeelesha mu kutemwa. Takwaba amafunde yalembwa ayeshibisha abantu ba kwa Lesa pali nomba. Lelo tumona ukufikilishiwa kwa fyalembwa pa AbaHebere 8:10, apatila: “Ici e cipingo ico nkapingana na ba ng’anda ya kwa Israele pa numa ya nshiku shilya, nkabika amafunde yandi mu matontonkanyo yabo, no kuyalemba mu mitima yabo. Kabili nkaba Lesa wabo, na bo bakaba abantu bandi.” Shi lyonse natulebomfya bwino ifunde lya kutemwa ilyo Lesa alemba mu mitima yesu, lyonse tule-esha na maka ukulanga ukutemwa kuli bonse.
20. Mulandu nshi ifunde lya kwa Kristu lyabela cikwatwa ica mutengo nga nshi?
20 Ala cilawama ukubombela Lesa pamo na bamunyinefwe ba mwi sonde lyonse ababa no kutemwa kwa musango yo! Abakwata ifunde lya kwa Kristu mu mitima yabo baliba ne cikwatwa ca mutengo nga nshi muli cino calo cabula ukutemwa. Ba nsansa pantu Yehova alibatemwa kabili balabekelwa na mu kutemwa kwa cine cine ukwaba pali bumunyina. “Moneni, ifyo kwawama kabili ifyo kwa nsansa ukwikalilila pamo kwa ba bwananyina!” Nangu ca kuti Inte sha kwa Yehova bekala mu fyalo ifingi, balanda indimi shapusanapusana, kabili bakwata intambi shalekanalekana, balikatana nga nshi ukucila abali bonse. Ici cilenga ukuti Yehova alebasenamina. Kemba wa malumbo alembele ukuti: “Apo [pa bantu abatemwana nga nshi kabili abaikatana] e po Yehova aebeele ipaalo, umweo wa kwikalilila umuyayaya.”—Amalumbo 133:1-3.
Bushe Kuti Mwayasuka?
• Bushe Amafunde Ikumi yacindeme shani?
• Bushe lifunde nshi lyalembwa mu mitima?
• Bushe ukutemwa kwacindama shani mwi ‘funde lya kwa Kristu’?
• Ni mu nshila nshi twingalangila ukutemwa kuli Lesa na ku banensu?
[Icikope pe bula 25]
Abena Israele bali na mafunde ayalembelwe pa fipampa fya mabwe
[Ifikope pe bula 26]
Abena Kristu bakwata ifunde lya kwa Lesa mu mitima yabo
[Icikope pe bula 28]
BaSonia no mukashana umwina Senegal pa kulongana kwa citungu mu 2004