Baibolo Citabo Ico Mwingacetekela—Ulubali 7
Ifyo Baibolo Ilandapo pa Ubuteko Ubwalenga 7
Ici e cipande ca kulekeleshako pa fipande 7 muli “Loleni!” ifilelanda pa fyalo 7 ifyakwatishe amaka ifyalembwa mu Baibolo. Ico twalembela ifi fipande, kutulanga ukuti Baibolo citabo twingacetekela no kuti cafuma kuli Lesa kabili amashiwi yabamo yalalenga abantu ukuba ne subilo lya kuti amacushi ayo imitekele yabipa yaleta pa bantu yali no kupwa.
TWIKALA mu nshita yaibela kabili iyacindama sana pantu e lyo ubufumu ubwakwatisha amaka ubwalenga 7 mu lyashi ilyalembwa mu Baibolo bwaisa mu kubako. Na kabili pali aya mabufumu yonse, ubu e bufumu fye bweka ubwali tabulabako pantu pali ilya nshita amabufumu 5 ninshi yalipita kale, kabili ubwalenga 6 e bwaleteka. Baibolo yasobele pali ishi “ishamfumu” nelyo amabufumu 7 ukuti: “Kuli imfumu cinelubali (7): shisano shaliwa, imo icilipo, imbi icili tailaisa, lelo ilyo ikesa ikekala fye inshita iinono.”a—Ukusokolola 17:10.
Napapita imyaka 1,900 ukutula apo aya mashiwi yalembelwe. Ilyo yalelembwa ninshi kale kale ‘amabufumu’ 5 ‘yaliwa.’ Aya mabufumu yali ni Egupti, Asiria, Babiloni, Madai na Persia, na Grisi. Amashiwi ya kuti “imo icilipo” yalelosha ku buteko bwa Roma. Lelo ubuteko bwa Roma tabwali no kutwalilila fye ukuteka. Kwali no kuba ubufumu na bumbi, pantu ubusesemo bwatile: ‘Bumbi bucili tabulaisa.’ Nga fintu fye Baibolo yasobele, ‘ubufumu’ bwalenga 7 bwalishilebako! Bushe ubu bwine bwali bufumu nshi? Bushe bwali no kutwalilila fye ukulateka? Nga te ifyo, bwali no kufumishiwapo shani? Baibolo ilasuka bwino sana aya mepusho.
Ubusesemo Mwingacetekela
Ubufumu bwalenga 7 bwatendeke ilyo icalo ca England icaletekwa no Buteko bwa Roma ku masamba caishilekwata sana amaka. Muli ba 1760, ici calo icali pa cishi, caishileba Ubuteko bwa Britain ubwakwete sana amaka. Ubu ubuteko bwatwalilile fye ukukwata sana icuma na maka, kabili muli ba 1800, caishileba icalo icikankaala nga nshi kabili calishibikwe sana. Icitabo cimo catile: “Ubuteko bwa Britain bwali e buteko ubukalamba sana mu calo conse. Ica kuti bwaleteka abantu 372 milioni.”
Lelo inkondo ya calo iya kubalilapo iyaliko mu 1914-1918 yalengele icalo ca Britain ukuumana akapi ne calo ca United States ico bwaleteka kale. Cinshi cafuminemo? Ifi fyalo fibili ifilanda iciNgeleshi fyaishilepanga Ubuteko bwa Anglo-America ubwabako na ino nshita.—Moneni akabokoshi akaleti “Ifyalo Fibili Ifyumfwana Sana.”
Ubusesemo ubwaba pa Ukusokolola 17:10 bulomfwana no bwaba mwi buuku lya kwa Daniele. Daniele alembele pa “cimpashanya icikalamba” ico Imfumu ya Babiloni Nebukadnesari bailangile mu cimonwa kuli Lesa. (Daniele 2:28, 31-43) Daniele asokolwelele imfumu ukuti ifilundwa fya mubili wa cimpashanya fyaleimininako ifyo amabufumu yali no kukonkana, ukutendekela no buteko bwa Babiloni ubwali amaka ya calo pali ilya inshita. (Ubufumu bwa Egupti na Asiria ninshi bwena bwaliwa kale.) Ifyo Baibolo yasobele fyalicitika:
Umutwe wa golde waleimininako Ubufumu bwa Babiloni.
Icifuba na maboko ifya silfere fyaleimininako Ubufumu bwa Madai na Persia.
Ifumo na matanta ifya mukuba fyaleimininako Ubufumu bwa kale ubwa Grisi.
Amolu ya cela yaleimininako Ubufumu bwa Roma.
Amakasa, ayalimo icela lubali, na lubali ibumba, yaleimininako ifyo imitekele na bantu bashali no kwikatana ilyo Ubufumu bwa Anglo-America bukalateka.
Pa Ukusokolola 17:10, Daniele atile ubuteko bwa calo ubwakwatisha amaka ubwalenga 7, ‘bukekala fye inshita iinono.’ Bushe buli no kuteka imyaka iinga? Bushe buli no kutwalilila fye ukuteka? Kabili finshi fili no kucitika ku ntanshi? Daniele alyasuka bwino aya mepusho.
Isubilo Mwingacetekela
Pa numa ya kulondolola icimpashanya tulandilepo kale, Daniele alembele ati: “Ilibwe lyaputulwa [ku lupili] apabula iminwe, kabili lyapoolele icimpashanya pa makasa ya ciko aya cela ne bumba no kuyatobaula.” (Daniele 2:34) Bushe ifyo Daniele amwene fyalepilibula cinshi?
Daniele atwalilile ukusosa ati: “Mu nshiku sha shamfumu isho [isha kulekelesha], Lesa wa mu muulu akemya ubufumu ubushakonaulwe nakalya. Kabili ubo bufumu tabwakashiilwe ku bantu bambi. Bukashonaula no kupwisha aya mabufumu yonse [aya pe sonde], kabili bwena bukeminina umuyayaya.”b (Daniele 2:44, 45) Moneni ifi fishinka ifyacindama:
1. Lesa e ‘ukemya’ Ubufumu ubwaimininwako ne libwe ilikalamba ubukacimfya amabufumu yonse kabili ubu Bufumu tabwakemikwe ku “minwe” ya bantu. Kanshi e mulandu wine bwitilwa ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa.
2. Ubufumu bwa kwa Lesa, “bukashonaula” amabufumu yonse aya bantunse ukubikako fye no bufumu ubwakwatisha amaka ubwalenga 7. Mulandu nshi? Pantu bakafwaya ukutwalilila fye ukuteka, kabili bakalwisha Lesa mu nkondo ya kulekeleshako ku cifulo ca mampalanya icitwa Armagedone. Baibolo ilalondolola bwino ukutila iyi nkondo ikeshila “ishamfumu sha ba pano isonde shonse.”—Ukusokolola 16:13, 14, 16.
3. Ukupusanako na mabufumu ya bantunse ayashitwalilila ukuteka e lyo no kubikako fye na mabufumu 7 ayakwatishe maka, Ubufumu bwa kwa Lesa bwena ‘tabwakonaulwe nakalya.’ Kabili bukateka ne calo conse.—Daniele 2:35, 44.
Ubusesemo ubwaba pa Ukutendeka 3:15 ubo twalandilepo mu cipande ca kubalilapo muli fino fipande ifyakonkana bukafikilishiwa ilyo Lesa akonaula balwani bakwe. Umwana wa mwanakashi, e kutila Yesu Kristu akafwanta Satana insoka ya mampalanya e lyo no mwana wakwe. (Abena Galatia 3:16) Umwana wa kwa Satana e mininako abantunse bonse abacita ifyabipa ifyo Satana afwaya kabili abafwaya ukuiteka no kukaana ukutekwa na Lesa na Kristu.—Amalumbo 2:7-12.
Nomba natulande pa cipusho icacindama nga nshi: Bushe ni lilali ubonaushi bwa kulekeleshako bukacitika? Bushe ni lilali “ilibwe” e kutila Ubufumu bwa kwa Lesa, bukafumyapo ukuteka kwa bantunse konse? Baibolo yalitupeela ‘icishibilo’ icitulanga ukuti ishi ni nshiku sha kulekelesha.—Mateo 24:3.
Ukwishiba ‘Icishibilo’!
Icishibilo ca nshiku sha kulekelesha cisanshamo ifintu pamo nga, inkondo, “ifinkukuma fikalamba,” “ifikuko” ne “fipowe” ifikalamba. (Luka 21:10, 11; Mateo 24:7, 8; Marko 13:8) Na kabili mu “nshiku sha kulekelesha,” abantu bakakwata imibele iyabipa kabili tabakatemwe ifya kwa Lesa. (2 Timote 3:1-5) Bushe “fyonse ifi” filacitika? (Mateo 24:8) Filacitika sana ica kuti abantu balatiina ne fili no kucitika ku ntanshi. Inyushipepala ya The Globe and Mail yatile: “Abasoma ifya sayansi na pa mikalile ya bantu balatiinya abantu ukutila ku ntanshi abantunse bali no kuloba.”
Kwena abantunse tabakalobe nge fyo basayansi balanda. Lesa ukupitila mu Bufumu bwakwe alilaya ukuti abantunse tabakalobe! Ilyo Yesu Kristu alelanda pa cishibilo ca nshiku sha kulekelesha atile: “Ne mbila nsuma iyi iya bufumu ikabilwa ku bantu bonse aba pe sonde ku kuba ubunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.” (Mateo 24:14) Bushe ifi alandile fyafikilishiwa shani?
Inte sha kwa Yehova baleshimikila pa Bufumu kwa Lesa mu fyalo ukucila pali 230. Magazini iyo babomfya sana yakwata umutwe utila, Ulupungu lwa kwa Kalinda Ulusabankanya Ubufumu bwa kwa Yehova—Yehova li shina lya kwa Lesa. (Amalumbo 83:18) Ifyo Inte sha kwa Yehova shisambilisha pali Baibolo file-afwa abantu abengi ne ndupwa ukuleka imibele iyabipa no kuba abantu basuma abacita ifyo Lesa afwaya. (1 Abena Korinti 6:9-11) Ifyo basambilisha fyalilenga abantu abengi ukucetekela ukuti Lesa ali no kubacingilila ilyo akonaula imitekele ya bantunse.
Ca cine bakamonako uko ifyo Kristu alandilepo mwi pepo lya cilangililo nelyo ipepo lya we Shifwe fikafikilishiwa. Ili pepo litila: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano isonde nga mu muulu.” (Mateo 6:10) Bushe mwalitala amutontonkanyapo ifyo cikaba ilyo abantu bonse pe sonde bakatemwa Lesa no kulamumfwila? Amalembo ayakonkapo yalamwafwa ukumfwikisha umulandu ifyo Lesa alaya fyabela “imbila nsuma.”
Ilyo Ukufwaya kwa kwa Lesa Kukacitwa pe Sonde . . .
● Kukaba umutende wine wine kabili takwakabe ne nkondo. “Yehova . . . alelenga inkondo ukupwa ukufika ku mpela sha pano isonde. Ubuta abukontola kabili aputaula ne fumo; aoca na maceleta mu mulilo.” (Amalumbo 46:8, 9) “Abafuuka e bakekala mu calo, kabili bakasekelela nga nshi pantu umutende ukafula.”—Amalumbo 37:11.
● Abantu bonse bakakwata ifya kulya ifingi. “Ingano shikafula nga nshi pano isonde; pa muulu wa mpili shikafula icine cine.”—Amalumbo 72:16.
● Takwakabe ukulwala. “Takuli umwikashi uukatila: ‘Nindwala.’”—Esaya 33:24.
● Bonse bakakwata amayanda ayasuma. “Bakakuula amayanda no kwikalamo; bakalima na mabala ya myangashi no kulya ifisabo fya yako. Tabakakuule amayanda e lyo bambi bakekalemo; tabakalime amabala e lyo bambi bakalye ifisabo.”—Esaya 65:21, 22.
● Ukucula konse kukapwa. “Itenti lya kwa Lesa lili pamo na bantunse, . . . kabili akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko na kabili, takwakabe no kuloosha nangu ukuteta nangu ukukalipwa na kabili. Ifya ntanshi nafiya.”—Ukusokolola 21:3, 4.
Bushe kuti mwatemwa ukuipakisha aya mapaalo? Inte sha kwa Yehova balemukoselesha ukusambilila Baibolo. Nga mwacita ifyo mukasanga ubushininkisho ubwingi ubwa kuti imitekele ya bantu iyabipa ili no kupwa. Na kabili mwalasanga ukuti Baibolo citabo ico mulingile ukucetekela sana no kuti Cebo ca kwa Lesa ica mushilo.—2 Timote 3:16.c
[Amafutunoti]
a Apo aya mabufumu ayalumbulwa mu Baibolo ilingi line yaletekwa ne mfumu, yetwa ukuti “ishamfumu,” “amabufumu” nelyo fyonse fibili.—Daniele 8:20-22.
b Nga mulefwaya ifyebo na fimbi pa Bufumu bwa kwa Lesa ubwa mu muulu, moneni ifipandwa 8 na 9 mu citabo citila Bushe Cinshi Baibolo Isambilisha? icalembwa ne Nte sha kwa Yehova.
c Nga mulefwaya ukwishibilapo na fimbi pali Baibolo, moneni Inte sha kwa Yehova abekala uko mwikala nelyo balembeleni ukubomfya adresi ili pe bula 5 nangu moneni pa Intaneti pa www.watchtower.org.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 19]
IFYALO FIBILI IFYUMFWANA SANA
Mu July 2010, ilyo Presidenti wa calo ca United States Barack Obama na Kateka wa calo ca United Kingdom, David Cameron, bateekeshe bakalemba be lyashi, Presidenti Obama atile: “Te ca kutwishika no kutwishika ukuti icalo ca America ne calo ca Britain filomfwana sana. Tulanda ululimi lumo lwine, kabili twalicindamika ifintu fimo fine. . . . Ne calenga twikatane sana ni co tulabombela pamo pa kucita ifintu ifyo tumona ukuti fyalicindama. . . . Icalo ca United States ne calo ca United Kingdom nga filebombela pamo, abantu besu na bantu fye bonse icalo conse bakulaikala mu mutende kabili tabakulacula. Kanshi icalo ca Great Britain, e co twaikatana na co sana kabili e co tumfwana na co sana.”
[Icikope pe bula 18]
(Nga mulefwaya ukumona icikope, moneni muli magazini)
Babiloni
Madai na Persia
Grisi
Roma
Britain na United States
[Icikope pe bula 20]
Baibolo yalilaya kuti ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka kukaba umutende wine wine
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 17]
Time line: Egyptian wall relief and bust of Nero: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Persian wall relief: Musée du Louvre, Paris