Mu Kwangufyanya—Icalo Cabulamo Kukalipwa!

ICALO icabulamo kukalipwa ukwisa mu kwangufyanya? Fintu lingaba lyashi lya nsansa ilyapokelelwa ku bacula mu mutatakuya—nampo nga ukukalipwa kwabo kwa ku mubili, ukwa muntontonkanya, nelyo kwa mu nkuntu! Ku ca kumwenako, amamilioni kuti baba aba buseko nga nshi pa kufumishiwapo kwa kukalipwa kwa ku mubili ukwabipisha ukuletwako ne misango imo iya kansa, ukucushiwa kwa kukalipwa kwa nshinga sha ku mutwe (tic douloureux), no bulwele bwa mutima ubwa kukalipwa kwa mu cifuba (angina pectoris). Abo abacushiwa ne mpika sha muntontonkanya ishabipisha kuti bapokelela ukwilulukwa ukufuma ku macushi yashingalondololwa aya lyonse. Kabili amamilioni na bambi kuti basekelela nga ca kuti fye ukukalipwa kwabo ukwa nkuntu ukwaletwako no kuyumfwa kwa musango yo pamo nga umwenso, ubulanda, ukuba uwa mulandu, ukusakamikwa, no kukalifiwa fyali no kupwa. Bushe mu cituntulu tulefwaya ukumona impela ya kukalipwa konse?

“Ukukanakwata ukukalipwa mu musango uuli onse kayofi,” e filondolola uwa sambilila ifya mubili Allan Basbaum uwa ku Universiti ya California pa San Francisco. Apangile ubu bulondoloshi mu kuba no mulandu usuma. Pamo nge ca kusangwilako ca kutiinya, ukukalipwa kwa ku mubili kutulenga ukwishiba ukuti icintu cimo ica kucena cilecitika.

Ukukanaba na maka ya kumfwa ukukalipwa kwa ku mubili kuti mu cituntulu kwaba ukwa kayofi. Ici calilondololwa muli uyu lipoti wa magazini ya Time ukuti: “Ukumwentula kwawamisha ukwa kwa kalume wa myaka ya bukulu ikumi limo na ibili kupanga ukupusana kwabipisha ku mimonekele yakwe iya kulengo bulanda. Amaboko yakwe na molu yalilemana no kupetama, kwati aculile ku ngobe. Iminwe iingi yaliputauka. Icilonda cikalamba icaisuka califimba ikufi limo, kabili imilomo imwentula yaliliiwa. Amoneka mu calo conse ngo mwana wasungwa bubi bubi . . . Afyelwe no bulema bwa kubulisha kwa mfyalo ubwabipisha ubumulenga ukukanaumfwa ukukalipa. Iminwe yakwe napamo yalyonawilwe nelyo ukocewa pa kuti tafumishepo bwangu icisansa cakwe pa fintu ifyo fyali ifyakaba nelyo ifya busanso. Amafupa yakwe ne mpingu fyalilemana pa mulandu wa kuti alifipumine nga nshi ilyo aleenda nelyo ukubutuka. Ikufi lyakwe lyali ne filonda ukufuma ku kwamfula pa fintu fyatwa ifyo taali na maka ya kumfwa. Nga aali no kutoba ifupa nelyo ukupusanya ulutungu, te kuti omfwe mu kukumanina ku kwita ukwaafwa.”

Abantu bamo balyangufyanya ukupeela Lesa ukushingamwa ku fya kucula fya musango yo kabili no kubombomana ukukumanishiwa na mamilioni. Nangu cibe fyo, bushe mu kulungika kuti twapeela Lesa umulandu ku macushi ya kukalifya aya mutundu wa muntu?

Bushe Lesa E wa Kupeela Umulandu?

Pa myaka 6,000 nomba, umutundu wa muntu waba mu busha ku kukalipwa kwa ku mubili, ukwa muntontonkanya, no kwa mu nkuntu. Na kuba, imyanda ya myaka imo 19 iyapitapo, umutumwa wa Bwina Kristu Paulo mu kulungika amwene ukuti: “Pantu twaishibo kuti ifibumbwa fyonse filetetela no kukomenwe fumo capamo ukufika na kuli nomba.” (Abena Roma 8:22) Te mulandu ne miti ya kulesha ukukalipwa iingapeelwa ku matuuka ya miti no kubombesha kwa badokota na baishiba amalwele ya mitontonkanishishe, ubusha bwaanana ku kukalipwa kwa misango yonse bulatwalilila. Kwena, bamo balitiipa Lesa pa mulandu wa macushi yabo, kwati fye ni fintu umukashi wa mwaume Yobo amucincishe ukucita imyanda ya myaka iingi iyapitapo! Nga fintu umwine wine aishibe, nangu cibe fyo, umupashi wa musango yo untu watumpa kabili uwalubana.—Yobo 2:9, 10.

Ubusha bwa buntunse ubwa lelo ku kukalipwa te kuti mu kulungika bupelelwepo Lesa umulandu. Ukucila, umulandu waba na kabeepa ushimoneka na bafyashi besu aba kubalilapo. Shani fyo?

Amalembo yalangilila ukuti nangula mu kutendekelako aali uwalungama, icibumbwa ca mupashi cabeele cafunukila amaka no kulumbuka. Pa kutendeka kwa bumi bwa buntunse pe sonde, amwene icimonwa umushobo wa mutundu wa muntu pe sonde lya paradise, bonse ukupeela ukuipeelesha kwakumanina kuli Lesa Wa maka yonse, Yehova. Ukutunkwa no mutima uyo wabeele uubifi, ici cibumbwa ca mupashi capondokele Kabumba, ukuifwaila ukupepa kwa buntunse no kuipeelesha. Amabuyo yakwe aya bubifi yailangishe ayene lintu mu mucenjelo abepele. Ici, mu kukonkapo, caletele ulubembu mu calo.

Yehova Lesa aebele umuntu wa kubalilapo, Adamu, ukuti ukulya ukufuma ku cimuti ca kulengo kwishiba ubusuma no bubi kwali no kufumamo imfwa. (Ukutendeka 2:15-17) Lelo umukashi wa kwa Adamu, Efa, alibelelekwe mu kukanaumfwila. Pa kubomfya insoka nga iya kulandilamo, umupashi wa Kubeleleka wamwebele ukuti: “Ukufwa tamwakafwe; pantu Lesa aliishibo kuti mu bushiku mukalyako, e mukashibulwa amenso yenu [aya kwa Efa no mulume wakwe], kabili [bonse] mukaba nge milungu, abaishibo busuma no bubi.” (Ukutendeka 3:1-5) Ubo bwali e bufi bwa kubalilapo, kabili bwaishibishe ici cibumbwa ca mupashi icibifi nga ‘wishi wa bufi.’ (Yohane 8:44) Ukubomfya kwakwe insoka pali kalya kashita mwi bala lya Edene kusanga ukulinganako mu kwishibishiwa kwakwe ukwa mu malembo nga “icisoka cikote iciitwa [Ciwa, NW] kabili Satana.”—Ukusokolola 12:9.

Ulubembu lwaletele ukuteta no busha ku kukalifya pa mutundu wa muntu. Ica cine ku cebo ca kwa Lesa, mu bushiku bwine ubwa kubembuka kwa kwa Adamu, Lesa abilishe ubupingushi bwa mfwa pali bampulamafunde. Ukulingana na mafunde ya kupingula, ukufuma ku mimwene ya kwa Yehova, Adamu na Efa balifwile bulya bushiku. (Linganyeniko Luka 20:37, 38.) Mu Edene, Yehova aebele uwali umwanakashi wa ntanshi umubembu ukuti: “Ukufusha nkafusho kucululuka kobe no kwimita kobe, mu kulunguluka e mo ukalafyalila abana.” (Ukutendeka 3:16) Adamu aali no kutwalilila ukubako mu kukalipwa ku nse ye bala lya Edene mwi sonde lyapusana apakalamba nga nshi ukufuma kuli paradise wa cine cine. E fyasosele Yehova ukuti: “Ukalalye cilyo ku mabe ya pa cinso cobe, ukasuke aubwelela ku mushili umo wabuulilwe; pantu uli lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela.” (Ukutendeka 3:17-19) Ubusha ku kukalipwa muli fyo bwakwete intendekelo ya buko ku mushobo wa buntunse.

E co, lyene, ubusha ku kukalipwa bwalundanishiwa no kukanapwililika, ulubembu, ne mfwa ifyapyanwa ukufuma kuli Adamu. Nga fintu umutumwa Paulo abikile milandu ukuti: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Lelo Icebo ca kwa Lesa citwaafwa ukushipikisha ukukalipwa, pantu citweba umulandu Yehova asuminishisha kwene kabili citwebekesha ukuti kukapwa mu kwangufyanya. Lesa alisuminishe uwapala insoka ‘wishi wa bufi,’ Satana Ciwa, ukucusha Yobo umulungami kabili muli fyo ukwesha bumpomfu bwakwe. Ifikansa fya kwa Satana fyali fya kuti Yobo abombele Lesa ukufuma ku kaso, te ku kutemwa. (Yobo 1:8-12) Lelo Yobo atwalilile uwa busumino kuli Lesa, ukushininkisha ukuti abantunse bashapwililika kuti babombela Wene ukufuma ku kutemwa kabili muli bucishinka kuti basumbula bumulopwe Bwakwe te mulandu ne fya kwesha fyabipisha ifya citetekelo cabo. Ukushipikisha kwa kwa Yobo nga kasunga wa bumpomfu kwasangwilile ku kushishiwa kwe shina lya kwa Yehova, ukushininkisha ukuti Satana ali ni kabeepa, no kuleeta amapaalo yafumba kuli cilya cikolwe ca kumwenako. (Yobo 42:12-17; Yakobo 5:11) Ukufuma ku cakukumanya ca kwa Yobo, kuti twasondwelela ukuti ilyo imifwaile ya kwa Lesa yabombelwa, ubusha bwa mutundu wa muntu ku kukalipwa bukapwa. Lelo ni shani fintu twingaba abashininkisha pa lwa ico?

Fintu Ukukalipwa Kukapwa

Mu cituntulu, Yehova alipayanya inshila ya kufumamo cimo iyakumanina ku kupwisha ubusha bwa buntunse ukufuma ku kukalipwa. Ici alicita pa cishinte ce lambo lya cilubula ilya Mwana wakwe, Yesu Kristu. Yesu “Umwana wa mpaanga wa kwa Lesa, uulesendo lubembu lwa ba pano isonde!” (Yohane 1:29) Aishile kwi sonde, “[te] ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila, no kupeelo mweo wakwe [ubumi bwakwe ubwa buntunse ubwapwililika] icilubula ca pa bengi.” (Mateo 20:28) Ukupitila mu kubulwe cumfwila, Adamu alufishe ubumi bwa buntunse ubwapwililika, mu kuba ne nsambu sha buko shonse ne filolelo. Kabili ico mu kulinga e calubulwa ukupitila mu cilubula ce lambo lya kwa Yesu. (1 Timote 2:5, 6; AbaHebere 7:26) Mu cine cine, “Lesa atemenwe aba pano isonde [ilya mutundu wa muntu] ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.”—Yohane 3:16.

Lesa na kabili alilaya mu kulungatika ukuti ubusha ukufuma ku kukalipwa bukapwa. Ukusobela inshita ilyo ukukalipwa kwalundanishiwa no lubembu tayakabeko, umutumwa wa Bwina Kristu Yohane alipuutilwemo na bulesa ku kulembo kuti:

“Kabili namwene umulu upya ne calo cipya, pantu nafiya umulu wa ntanshi ne calo ca ntanshi. . . . Naumfwile ne shiwi likalamba lya mu cipuna ca bufumu, lileti, Moneni, ubwikalo bwa kwa Lesa buli pamo na ʼbantu, kabili akekalilila pamo na bo; na bo bakaba abantu bakwe, na Lesa umwine akaba pamo na bo: kabili akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu [kukalipwa, NW]; pa kuti ifya ntanshi nafiya. Kabili uwaikala pa cipuna ca bufumu [Yehova Lesa] atile, Moneni, ifintu fyonse nafilenge fipya. Kabili atile, Lemba: pantu ifyebo ifi fya cishinka kabili fya cine.”—Ukusokolola 21:1-5.

Abantunse ba cumfwila mu kwangufyanya bakapokelela ukumwenamo kwakumanina ukwa cilubula ce lambo lya kwa Yesu. Ici cikacitika pe samba lya kuteka kwa Bufumu ubo abalungami bapepela pa nshita ntali, ukusoso kuti: “Shifwe wa mu mulu, ishina lyenu [lishishiwe, NW]. Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano nse nga mu mulu. (Mateo 6:9, 10) Mu Bufumu bwa mu myulu, Yesu Kristu akateka ukufikila abika abalwani bonse pe samba lya makasa yakwe, ukusanshako ubusha ukufuma ku kukalipwa no mulwani wa kupelelekesha, imfwa.—1 Abena Korinti 15:25, 26.

Ee, ukufika ku cipimo uko abantunse ba cumfwila bakuminweko, mu kwangufyanya Lesa ‘akafuute filamba fyonse, ne mfwa tayakabeko, ukuloosha, takwakabe kabili ukukuuta nangu kukalipwa.’ (Ukusokolola 21:4) Lyene amashiwi yakonkapo aya busesemo ayo nomba yakwata ukubomfiwa kwa ku mupashi na yo yakakwata ukufikilishiwa kwa cine cine aya kuti: “We mutima wandi, cindika Yehova, . . . e ulekelela amampuulu yobe yonse, e uposha amalwele yobe yonse.” “Umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.’”—Ilumbo 103:1-3; Esaya 33:24.

Ni Lilali Impela ya Kukalipwa?

Impela ya busha ukufuma ku kukalipwa naipalama. Ee, ikacitika mu kasuba kesu, kabili inkulo ine ino ikamona yene. Ukufikilishiwa kwa busesemo bwa Baibolo kulangilila ukuti tuleikala pa mpela ya iyi micitile ibifi iya fintu. Inkondo shishingalinganishiwako, ifipowe, ne finkukuma, pamo pene no kushimikila kwa mu kusaalala kwa calo ukwa mbila nsuma ku Nte sha kwa Yehova, fyaba lubali lwa “cishibilo” cabamo ifingi ica kubapo kwa kwa Yesu ukwa kukanamoneka mu bukata bwa Bufumu bwa mu myulu.—Mateo 24:3-14, 21, 34.

Mu kwangufyanya, “umulu wa ntanshi ne calo ca ntanshi,” imicitile ya fintu iyateyanishiwa iya kwa Satana Ciwa mu kuba ne mipangilwe ya makamfulumende ya iko, fikapita. “Bemba” wa cimfulumfulu uwa mutundu wa muntu ubifi ukapwa. Twiminine kanshi pa nembenembe ya kamfulumende yapaalwa na bulesa “imyulu ipya” pa “calo cipya,” sosaite wa bantunse uwalungama. Muli iyi “umwaikalo bulungami.”—Ukusokolola 21:1; 2 Petro 3:13.

Mu kuba na ayo mapaalo pe samba lya kamfulumende mupya—Ubufumu bwa kwa Lesa—ayapalamine ifyo nga nshi, shipikisha. Fwaya ukwishiba kwalundwako ukwa calo cipya icabulamo ukukalipwa ne mfwa. Mu cine cine, lolesha ku ntanshi ku kasuba kapaalwa nomba akapalamine nga nshi ilyo bonse abatemwa no kumfwila Yehova Lesa bakekala mu calo icabulamo ukukalipwa.